౩. పఞ్చఙ్గికవగ్గో
౧. పఠమఅగారవసుత్తం
౨౧. ‘‘సో వత, భిక్ఖవే, భిక్ఖు అగారవో అప్పతిస్సో అసభాగవుత్తికో ‘సబ్రహ్మచారీసు ఆభిసమాచారికం ధమ్మం పరిపూరేస్సతీ’తి నేతం ఠానం విజ్జతి. ‘ఆభిసమాచారికం ధమ్మం అపరిపూరేత్వా సేఖం సేక్ఖం (క॰) ధమ్మం పరిపూరేస్సతీ’తి నేతం ఠానం విజ్జతి. ‘సేఖం ధమ్మం అపరిపూరేత్వా సీలాని పరిపూరేస్సతీ’తి నేతం ఠానం విజ్జతి. ‘సీలాని అపరిపూరేత్వా సమ్మాదిట్ఠిం పరిపూరేస్సతీ’తి నేతం ఠానం విజ్జతి. ‘సమ్మాదిట్ఠిం అపరిపూరేత్వా సమ్మాసమాధిం పరిపూరేస్సతీ’తి నేతం ఠానం విజ్జతి.
‘‘సో వత, భిక్ఖవే, భిక్ఖు సగారవో సప్పతిస్సో సభాగవుత్తికో ‘సబ్రహ్మచారీసు ఆభిసమాచారికం ధమ్మం పరిపూరేస్సతీ’తి ఠానమేతం విజ్జతి. ‘ఆభిసమాచారికం ధమ్మం పరిపూరేత్వా సేఖం ధమ్మం పరిపూరేస్సతీ’తి ఠానమేతం విజ్జతి. ‘సేఖం ధమ్మం పరిపూరేత్వా సీలాని పరిపూరేస్సతీ’తి ఠానమేతం విజ్జతి. ‘సీలాని పరిపూరేత్వా సమ్మాదిట్ఠిం పరిపూరేస్సతీ’తి ఠానమేతం విజ్జతి. ‘సమ్మాదిట్ఠిం పరిపూరేత్వా సమ్మాసమాధిం పరిపూరేస్సతీ’తి ఠానమేతం విజ్జతీ’’తి. పఠమం.
౨. దుతియఅగారవసుత్తం
౨౨. ‘‘సో వత, భిక్ఖవే, భిక్ఖు అగారవో అప్పతిస్సో అసభాగవుత్తికో ‘సబ్రహ్మచారీసు ఆభిసమాచారికం ధమ్మం పరిపూరేస్సతీ’తి నేతం ఠానం విజ్జతి. ‘ఆభిసమాచారికం ధమ్మం అపరిపూరేత్వా సేఖం ధమ్మం పరిపూరేస్సతీ’తి నేతం ఠానం విజ్జతి. ‘సేఖం ధమ్మం అపరిపూరేత్వా సీలక్ఖన్ధం పరిపూరేస్సతీ’తి నేతం ఠానం విజ్జతి. ‘సీలక్ఖన్ధం అపరిపూరేత్వా సమాధిక్ఖన్ధం పరిపూరేస్సతీ’తి నేతం ఠానం విజ్జతి. ‘సమాధిక్ఖన్ధం అపరిపూరేత్వా పఞ్ఞాక్ఖన్ధం పరిపూరేస్సతీ’తి నేతం ఠానం విజ్జతి.
‘‘సో వత, భిక్ఖవే, భిక్ఖు సగారవో సప్పతిస్సో సభాగవుత్తికో ‘సబ్రహ్మచారీసు ఆభిసమాచారికం ధమ్మం పరిపూరేస్సతీ’తి ఠానమేతం విజ్జతి. ‘ఆభిసమాచారికం ధమ్మం పరిపూరేత్వా సేఖం ధమ్మం పరిపూరేస్సతీ’తి ఠానమేతం విజ్జతి. సేఖం ధమ్మం పరిపూరేత్వా సీలక్ఖన్ధం పరిపూరేస్సతీ’తి ఠానమేతం విజ్జతి. ‘సీలక్ఖన్ధం పరిపూరేత్వా సమాధిక్ఖన్ధం పరిపూరేస్సతీ’తి ఠానమేతం విజ్జతి. ‘సమాధిక్ఖన్ధం పరిపూరేత్వా పఞ్ఞాక్ఖన్ధం పరిపూరేస్సతీ’తి ఠానమేతం విజ్జతీ’’తి. దుతియం.
౩. ఉపక్కిలేససుత్తం
౨౩. ‘‘పఞ్చిమే, భిక్ఖవే, జాతరూపస్స ఉపక్కిలేసా, యేహి ఉపక్కిలేసేహి ఉపక్కిలిట్ఠం జాతరూపం న చేవ ముదు హోతి న చ కమ్మనియం న చ పభస్సరం పభఙ్గు చ న చ సమ్మా ఉపేతి కమ్మాయ. కతమే పఞ్చ? అయో, లోహం, తిపు, సీసం, సజ్ఝం సజ్ఝు (సీ॰) – ఇమే ఖో, భిక్ఖవే, పఞ్చ జాతరూపస్స ఉపక్కిలేసా , యేహి ఉపక్కిలేసేహి ఉపక్కిలిట్ఠం జాతరూపం న చేవ ముదు హోతి న చ కమ్మనియం న చ పభస్సరం పభఙ్గు చ న చ సమ్మా ఉపేతి కమ్మాయ. యతో చ ఖో, భిక్ఖవే, జాతరూపం ఇమేహి పఞ్చహి ఉపక్కిలేసేహి విముత్తం విప్పముత్తం (సీ॰) హోతి, తం హోతి జాతరూపం ముదు చ కమ్మనియఞ్చ పభస్సరఞ్చ న చ పభఙ్గు సమ్మా ఉపేతి కమ్మాయ. యస్సా యస్సా చ యస్స కస్సచి (స్యా॰ పీ॰) పిళన్ధనవికతియా ఆకఙ్ఖతి – యది ముద్దికాయ యది కుణ్డలాయ యది గీవేయ్యకాయ గీవేయ్యకేన (స్యా॰ కం॰ క॰, అ॰ ని॰ ౩.౧౦౨) యది సువణ్ణమాలాయ – తఞ్చస్స అత్థం అనుభోతి.
‘‘ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, పఞ్చిమే చిత్తస్స ఉపక్కిలేసా, యేహి ఉపక్కిలేసేహి ఉపక్కిలిట్ఠం చిత్తం న చేవ ముదు హోతి న చ కమ్మనియం న చ పభస్సరం పభఙ్గు చ న చ సమ్మా సమాధియతి ఆసవానం ఖయాయ. కతమే పఞ్చ? కామచ్ఛన్దో, బ్యాపాదో, థినమిద్ధం థీనమిద్ధం (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰), ఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చం, విచికిచ్ఛా – ఇమే ఖో, భిక్ఖవే, పఞ్చ చిత్తస్స ఉపక్కిలేసా యేహి ఉపక్కిలేసేహి ఉపక్కిలిట్ఠం చిత్తం న చేవ ముదు హోతి న చ కమ్మనియం న చ పభస్సరం పభఙ్గు చ న చ సమ్మా సమాధియతి ఆసవానం ఖయాయ. యతో చ ఖో, భిక్ఖవే, చిత్తం ఇమేహి పఞ్చహి ఉపక్కిలేసేహి విముత్తం హోతి, తం హోతి చిత్తం ముదు చ కమ్మనియఞ్చ పభస్సరఞ్చ న చ పభఙ్గు సమ్మా సమాధియతి ఆసవానం ఖయాయ. యస్స యస్స చ అభిఞ్ఞాసచ్ఛికరణీయస్స ధమ్మస్స చిత్తం అభినిన్నామేతి అభిఞ్ఞాసచ్ఛికిరియాయ తత్ర తత్రేవ సక్ఖిభబ్బతం పాపుణాతి సతి సతి ఆయతనే.
‘‘సో సచే ఆకఙ్ఖతి – ‘అనేకవిహితం ఇద్ధివిధం పచ్చనుభవేయ్యం – ఏకోపి హుత్వా బహుధా అస్సం, బహుధాపి హుత్వా ఏకో అస్సం; ఆవిభావం, తిరోభావం; తిరోకుట్టం తిరోపాకారం తిరోపబ్బతం అసజ్జమానో గచ్ఛేయ్యం, సేయ్యథాపి ఆకాసే; పథవియాపి ఉమ్ముజ్జనిముజ్జం కరేయ్యం, సేయ్యథాపి ఉదకే; ఉదకేపి అభిజ్జమానో గచ్ఛేయ్యం, సేయ్యథాపి పథవియం; ఆకాసేపి పల్లఙ్కేన కమేయ్యం, సేయ్యథాపి పక్ఖీ సకుణో; ఇమేపి చన్దిమసూరియే చన్దిమసురియే (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) ఏవంమహిద్ధికే ఏవంమహానుభావే పాణినా పరిమసేయ్యం పరామసేయ్యం (క॰) పరిమజ్జేయ్యం యావ బ్రహ్మలోకాపి కాయేన వసం వత్తేయ్య’న్తి, తత్ర తత్రేవ సక్ఖిభబ్బతం పాపుణాతి సతి సతి ఆయతనే.
‘‘సో సచే ఆకఙ్ఖతి – ‘దిబ్బాయ సోతధాతుయా విసుద్ధాయ అతిక్కన్తమానుసికాయ ఉభో సద్దే సుణేయ్యం – దిబ్బే చ మానుసే చ యే దూరే సన్తికే చా’తి, తత్ర తత్రేవ సక్ఖిభబ్బతం పాపుణాతి సతి సతి ఆయతనే.
‘‘సో సచే ఆకఙ్ఖతి – ‘పరసత్తానం పరపుగ్గలానం చేతసా చేతో పరిచ్చ పజానేయ్యం – సరాగం వా చిత్తం సరాగం చిత్తన్తి పజానేయ్యం, వీతరాగం వా చిత్తం వీతరాగం చిత్తన్తి పజానేయ్యం, సదోసం వా చిత్తం సదోసం చిత్తన్తి పజానేయ్యం, వీతదోసం వా చిత్తం వీతదోసం చిత్తన్తి పజానేయ్యం, సమోహం వా చిత్తం సమోహం చిత్తన్తి పజానేయ్యం, వీతమోహం వా చిత్తం వీతమోహం చిత్తన్తి పజానేయ్యం, సంఖిత్తం వా చిత్తం సంఖిత్తం చిత్తన్తి పజానేయ్యం, విక్ఖిత్తం వా చిత్తం విక్ఖిత్తం చిత్తన్తి పజానేయ్యం, మహగ్గతం వా చిత్తం మహగ్గతం చిత్తన్తి పజానేయ్యం, అమహగ్గతం వా చిత్తం అమహగ్గతం చిత్తన్తి పజానేయ్యం, సఉత్తరం వా చిత్తం సఉత్తరం చిత్తన్తి పజానేయ్యం, అనుత్తరం వా చిత్తం అనుత్తరం చిత్తన్తి పజానేయ్యం, సమాహితం వా చిత్తం సమాహితం చిత్తన్తి పజానేయ్యం, అసమాహితం వా చిత్తం అసమాహితం చిత్తన్తి పజానేయ్యం, విముత్తం వా చిత్తం విముత్తం చిత్తన్తి పజానేయ్యం, అవిముత్తం వా చిత్తం అవిముత్తం చిత్తన్తి పజానేయ్య’న్తి, తత్ర తత్రేవ సక్ఖిభబ్బతం పాపుణాతి సతి సతి ఆయతనే.
‘‘సో సచే ఆకఙ్ఖతి – ‘అనేకవిహితం పుబ్బేనివాసం అనుస్సరేయ్యం, సేయ్యథిదం సేయ్యథీదం (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) – ఏకమ్పి జాతిం ద్వేపి జాతియో తిస్సోపి జాతియో చతస్సోపి జాతియో పఞ్చపి జాతియో దసపి జాతియో వీసమ్పి జాతియో తింసమ్పి జాతియో చత్తారీసమ్పి జాతియో పఞ్ఞాసమ్పి జాతియో జాతిసతమ్పి జాతిసహస్సమ్పి జాతిసతసహస్సమ్పి అనేకేపి సంవట్టకప్పే అనేకేపి వివట్టకప్పే అనేకేపి సంవట్టవివట్టకప్పే – అముత్రాసిం ఏవంనామో ఏవంగోత్తో ఏవంవణ్ణో ఏవమాహారో ఏవంసుఖదుక్ఖప్పటిసంవేదీ ఏవమాయుపరియన్తో, సో తతో చుతో అముత్ర ఉదపాదిం; తత్రాపాసిం ఏవంనామో ఏవంగోత్తో ఏవంవణ్ణో ఏవమాహారో ఏవంసుఖదుక్ఖప్పటిసంవేదీ ఏవమాయుపరియన్తో, సో తతో చుతో ఇధూపపన్నోతి, ఇతి సాకారం సఉద్దేసం అనేకవిహితం పుబ్బేనివాసం అనుస్సరేయ్య’న్తి, తత్ర తత్రేవ సక్ఖిభబ్బతం పాపుణాతి సతి సతి ఆయతనే.
‘‘సో సచే ఆకఙ్ఖతి – ‘దిబ్బేన చక్ఖునా విసుద్ధేన అతిక్కన్తమానుసకేన సత్తే పస్సేయ్యం చవమానే ఉపపజ్జమానే హీనే పణీతే సువణ్ణే దుబ్బణ్ణే, సుగతే దుగ్గతే యథాకమ్మూపగే సత్తే పజానేయ్యం – ఇమే వత భోన్తో సత్తా కాయదుచ్చరితేన సమన్నాగతా వచీదుచ్చరితేన సమన్నాగతా మనోదుచ్చరితేన సమన్నాగతా అరియానం ఉపవాదకా మిచ్ఛాదిట్ఠికా మిచ్ఛాదిట్ఠికమ్మసమాదానా, తే కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపన్నా; ఇమే వా పన భోన్తో సత్తా కాయసుచరితేన సమన్నాగతా వచీసుచరితేన సమన్నాగతా మనోసుచరితేన సమన్నాగతా అరియానం అనుపవాదకా సమ్మాదిట్ఠికా సమ్మాదిట్ఠికమ్మసమాదానా, తే కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపన్నాతి, ఇతి దిబ్బేన చక్ఖునా విసుద్ధేన అతిక్కన్తమానుసకేన సత్తే పస్సేయ్యం చవమానే ఉపపజ్జమానే హీనే పణీతే సువణ్ణే దుబ్బణ్ణే, సుగతే దుగ్గతే యథాకమ్మూపగే సత్తే పజానేయ్య’న్తి, తత్ర తత్రేవ సక్ఖిభబ్బతం పాపుణాతి సతి సతి ఆయతనే.
‘‘సో సచే ఆకఙ్ఖతి – ‘ఆసవానం ఖయా అనాసవం చేతోవిముత్తిం పఞ్ఞావిముత్తిం దిట్ఠేవ ధమ్మే సయం అభిఞ్ఞా సచ్ఛికత్వా ఉపసమ్పజ్జ విహరేయ్య’న్తి, తత్ర తత్రేవ సక్ఖిభబ్బతం పాపుణాతి సతి సతి ఆయతనే’’తి. తతియం.
౪. దుస్సీలసుత్తం
౨౪. అ॰ ని॰ ౫.౧౬౮; ౬.౫౦; ౭.౬౫ ‘‘దుస్సీలస్స , భిక్ఖవే, సీలవిపన్నస్స హతూపనిసో హోతి సమ్మాసమాధి; సమ్మాసమాధిమ్హి అసతి సమ్మాసమాధివిపన్నస్స హతూపనిసం హోతి యథాభూతఞాణదస్సనం; యథాభూతఞాణదస్సనే అసతి యథాభూతఞాణదస్సనవిపన్నస్స హతూపనిసో హోతి నిబ్బిదావిరాగో; నిబ్బిదావిరాగే అసతి నిబ్బిదావిరాగవిపన్నస్స హతూపనిసం హోతి విముత్తిఞాణదస్సనం. సేయ్యథాపి , భిక్ఖవే, రుక్ఖో సాఖాపలాసవిపన్నో. తస్స పపటికాపి న పారిపూరిం గచ్ఛతి, తచోపి న పారిపూరిం గచ్ఛతి, ఫేగ్గుపి న పారిపూరిం గచ్ఛతి, సారోపి న పారిపూరిం గచ్ఛతి; ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, దుస్సీలస్స సీలవిపన్నస్స హతూపనిసో హోతి సమ్మాసమాధి; సమ్మాసమాధిమ్హి అసతి సమ్మాసమాధివిపన్నస్స హతూపనిసం హోతి యథాభూతఞాణదస్సనం; యథాభూతఞాణదస్సనే అసతి యథాభూతఞాణదస్సనవిపన్నస్స హతూపనిసో హోతి నిబ్బిదావిరాగో; నిబ్బిదావిరాగే అసతి నిబ్బిదావిరాగవిపన్నస్స హతూపనిసం హోతి విముత్తిఞాణదస్సనం.
‘‘సీలవతో, భిక్ఖవే, సీలసమ్పన్నస్స ఉపనిససమ్పన్నో హోతి సమ్మాసమాధి; సమ్మాసమాధిమ్హి సతి సమ్మాసమాధిసమ్పన్నస్స ఉపనిససమ్పన్నం హోతి యథాభూతఞాణదస్సనం; యథాభూతఞాణదస్సనే సతి యథాభూతఞాణదస్సనసమ్పన్నస్స ఉపనిససమ్పన్నో హోతి నిబ్బిదావిరాగో; నిబ్బిదావిరాగే సతి నిబ్బిదావిరాగసమ్పన్నస్స ఉపనిససమ్పన్నం హోతి విముత్తిఞాణదస్సనం. సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, రుక్ఖో సాఖాపలాససమ్పన్నో. తస్స పపటికాపి పారిపూరిం గచ్ఛతి, తచోపి పారిపూరిం గచ్ఛతి, ఫేగ్గుపి పారిపూరిం గచ్ఛతి, సారోపి పారిపూరిం గచ్ఛతి; ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, సీలవతో సీలసమ్పన్నస్స ఉపనిససమ్పన్నో హోతి సమ్మాసమాధి; సమ్మాసమాధిమ్హి సతి సమ్మాసమాధిసమ్పన్నస్స ఉపనిససమ్పన్నం హోతి యథాభూతఞాణదస్సనం; యథాభూతఞాణదస్సనే సతి యథాభూతఞాణదస్సనసమ్పన్నస్స ఉపనిససమ్పన్నో హోతి నిబ్బిదావిరాగో; నిబ్బిదావిరాగే సతి నిబ్బిదావిరాగసమ్పన్నస్స ఉపనిససమ్పన్నం హోతి విముత్తిఞాణదస్సన’’న్తి. చతుత్థం.
౫. అనుగ్గహితసుత్తం
౨౫. ‘‘పఞ్చహి, భిక్ఖవే, అఙ్గేహి అనుగ్గహితా సమ్మాదిట్ఠి చేతోవిముత్తిఫలా చ హోతి చేతోవిముత్తిఫలానిసంసా చ, పఞ్ఞావిముత్తిఫలా చ హోతి పఞ్ఞావిముత్తిఫలానిసంసా చ.
‘‘కతమేహి పఞ్చహి? ఇధ , భిక్ఖవే, సమ్మాదిట్ఠి సీలానుగ్గహితా చ హోతి, సుతానుగ్గహితా చ హోతి, సాకచ్ఛానుగ్గహితా చ హోతి, సమథానుగ్గహితా చ హోతి, విపస్సనానుగ్గహితా చ హోతి. ఇమేహి ఖో, భిక్ఖవే, పఞ్చహి అఙ్గేహి అనుగ్గహితా సమ్మాదిట్ఠి చేతోవిముత్తిఫలా చ హోతి చేతోవిముత్తిఫలానిసంసా చ, పఞ్ఞావిముత్తిఫలా చ హోతి పఞ్ఞావిముత్తిఫలానిసంసా చా’’తి. పఞ్చమం.
౬. విముత్తాయతనసుత్తం
౨౬. ‘‘పఞ్చిమాని , భిక్ఖవే, విముత్తాయతనాని యత్థ భిక్ఖునో అప్పమత్తస్స ఆతాపినో పహితత్తస్స విహరతో అవిముత్తం వా చిత్తం విముచ్చతి, అపరిక్ఖీణా వా ఆసవా పరిక్ఖయం గచ్ఛన్తి, అననుప్పత్తం వా అనుత్తరం యోగక్ఖేమం అనుపాపుణాతి.
‘‘కతమాని పఞ్చ? ఇధ, భిక్ఖవే, భిక్ఖునో సత్థా ధమ్మం దేసేతి అఞ్ఞతరో వా గరుట్ఠానియో సబ్రహ్మచారీ. యథా యథా, భిక్ఖవే, తస్స భిక్ఖునో సత్థా ధమ్మం దేసేతి, అఞ్ఞతరో వా గరుట్ఠానియో సబ్రహ్మచారీ, తథా తథా సో తస్మిం ధమ్మే అత్థపటిసంవేదీ చ హోతి ధమ్మపటిసంవేదీ చ. తస్స అత్థపటిసంవేదినో ధమ్మపటిసంవేదినో పామోజ్జం పాముజ్జం (సీ॰ స్యా॰ కం॰) దీ॰ ని॰ ౩.౩౨౨ జాయతి. పముదితస్స పీతి జాయతి. పీతిమనస్స కాయో పస్సమ్భతి. పస్సద్ధకాయో సుఖం వేదేతి వేదియతి (సీ॰). సుఖినో చిత్తం సమాధియతి. ఇదం, భిక్ఖవే, పఠమం విముత్తాయతనం యత్థ భిక్ఖునో అప్పమత్తస్స ఆతాపినో పహితత్తస్స విహరతో అవిముత్తం వా చిత్తం విముచ్చతి, అపరిక్ఖీణా వా ఆసవా పరిక్ఖయం గచ్ఛన్తి, అననుప్పత్తం వా అనుత్తరం యోగక్ఖేమం అనుపాపుణాతి.
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, భిక్ఖునో న హేవ ఖో సత్థా ధమ్మం దేసేతి, అఞ్ఞతరో వా గరుట్ఠానియో సబ్రహ్మచారీ, అపి చ ఖో యథాసుతం యథాపరియత్తం ధమ్మం విత్థారేన పరేసం దేసేతి. యథా యథా, భిక్ఖవే, భిక్ఖు యథాసుతం యథాపరియత్తం ధమ్మం విత్థారేన పరేసం దేసేతి తథా తథా సో తస్మిం ధమ్మే అత్థపటిసంవేదీ చ హోతి ధమ్మపటిసంవేదీ చ. తస్స అత్థపటిసంవేదినో ధమ్మపటిసంవేదినో పామోజ్జం జాయతి. పముదితస్స పీతి జాయతి. పీతిమనస్స కాయో పస్సమ్భతి. పస్సద్ధకాయో సుఖం వేదేతి. సుఖినో చిత్తం సమాధియతి. ఇదం, భిక్ఖవే, దుతియం విముత్తాయతనం యత్థ భిక్ఖునో అప్పమత్తస్స ఆతాపినో పహితత్తస్స విహరతో అవిముత్తం వా చిత్తం విముచ్చతి, అపరిక్ఖీణా వా ఆసవా పరిక్ఖయం గచ్ఛన్తి, అననుప్పత్తం వా అనుత్తరం యోగక్ఖేమం అనుపాపుణాతి.
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, భిక్ఖునో న హేవ ఖో సత్థా ధమ్మం దేసేతి, అఞ్ఞతరో వా గరుట్ఠానియో సబ్రహ్మచారీ, నాపి యథాసుతం యథాపరియత్తం ధమ్మం విత్థారేన పరేసం దేసేతి, అపి చ ఖో యథాసుతం యథాపరియత్తం ధమ్మం విత్థారేన సజ్ఝాయం కరోతి. యథా యథా, భిక్ఖవే , భిక్ఖు యథాసుతం యథాపరియత్తం ధమ్మం విత్థారేన సజ్ఝాయం కరోతి తథా తథా సో తస్మిం ధమ్మే అత్థపటిసంవేదీ చ హోతి ధమ్మపటిసంవేదీ చ. తస్స అత్థపటిసంవేదినో ధమ్మపటిసంవేదినో పామోజ్జం జాయతి. పముదితస్స పీతి జాయతి. పీతిమనస్స కాయో పస్సమ్భతి. పస్సద్ధకాయో సుఖం వేదేతి. సుఖినో చిత్తం సమాధియతి. ఇదం, భిక్ఖవే, తతియం విముత్తాయతనం యత్థ భిక్ఖునో అప్పమత్తస్స ఆతాపినో…పే॰… యోగక్ఖేమం అనుపాపుణాతి.
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, భిక్ఖునో న హేవ ఖో సత్థా ధమ్మం దేసేతి, అఞ్ఞతరో వా గరుట్ఠానియో సబ్రహ్మచారీ, నాపి యథాసుతం యథాపరియత్తం ధమ్మం విత్థారేన పరేసం దేసేతి, నాపి యథాసుతం యథాపరియత్తం ధమ్మం విత్థారేన సజ్ఝాయం కరోతి; అపి చ ఖో యథాసుతం యథాపరియత్తం ధమ్మం చేతసా అనువితక్కేతి అనువిచారేతి మనసానుపేక్ఖతి. యథా యథా, భిక్ఖవే, భిక్ఖు యథాసుతం యథాపరియత్తం ధమ్మం చేతసా అనువితక్కేతి అనువిచారేతి మనసానుపేక్ఖతి తథా తథా సో తస్మిం ధమ్మే అత్థపటిసంవేదీ చ హోతి ధమ్మపటిసంవేదీ చ. తస్స అత్థపటిసంవేదినో ధమ్మపటిసంవేదినో పామోజ్జం జాయతి. పముదితస్స పీతి జాయతి. పీతిమనస్స కాయో పస్సమ్భతి. పస్సద్ధకాయో సుఖం వేదేతి. సుఖినో చిత్తం సమాధియతి. ఇదం, భిక్ఖవే, చతుత్థం విముత్తాయతనం యత్థ భిక్ఖునో అప్పమత్తస్స ఆతాపినో పహితత్తస్స విహరతో అవిముత్తం వా చిత్తం విముచ్చతి, అపరిక్ఖీణా వా ఆసవా పరిక్ఖయం గచ్ఛన్తి, అననుప్పత్తం వా అనుత్తరం యోగక్ఖేమం అనుపాపుణాతి.
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, భిక్ఖునో న హేవ ఖో సత్థా ధమ్మం దేసేతి అఞ్ఞతరో వా గరుట్ఠానియో సబ్రహ్మచారీ, నాపి యథాసుతం యథాపరియత్తం ధమ్మం విత్థారేన పరేసం దేసేతి , నాపి యథాసుతం యథాపరియత్తం ధమ్మం విత్థారేన సజ్ఝాయం కరోతి, నాపి యథాసుతం యథాపరియత్తం ధమ్మం చేతసా అనువితక్కేతి అనువిచారేతి మనసానుపేక్ఖతి; అపి చ ఖ్వస్స అఞ్ఞతరం సమాధినిమిత్తం సుగ్గహితం హోతి సుమనసికతం సూపధారితం సుప్పటివిద్ధం పఞ్ఞాయ. యథా యథా, భిక్ఖవే, భిక్ఖునో అఞ్ఞతరం సమాధినిమిత్తం సుగ్గహితం హోతి సుమనసికతం సూపధారితం సుప్పటివిద్ధం పఞ్ఞాయ తథా తథా సో తస్మిం ధమ్మే అత్థపటిసంవేదీ చ హోతి ధమ్మపటిసంవేదీ చ. తస్స అత్థపటిసంవేదినో ధమ్మపటిసంవేదినో పామోజ్జం జాయతి. పముదితస్స పీతి జాయతి. పీతిమనస్స కాయో పస్సమ్భతి. పస్సద్ధకాయో సుఖం వేదేతి. సుఖినో చిత్తం సమాధియతి. ఇదం, భిక్ఖవే, పఞ్చమం విముత్తాయతనం యత్థ భిక్ఖునో అప్పమత్తస్స ఆతాపినో పహితత్తస్స విహరతో అవిముత్తం వా చిత్తం విముచ్చతి, అపరిక్ఖీణా వా ఆసవా పరిక్ఖయం గచ్ఛన్తి, అననుప్పత్తం వా అనుత్తరం యోగక్ఖేమం అనుపాపుణాతి.
‘‘ఇమాని ఖో, భిక్ఖవే, పఞ్చ విముత్తాయతనాని యత్థ భిక్ఖునో అప్పమత్తస్స ఆతాపినో పహితత్తస్స విహరతో అవిముత్తం వా చిత్తం విముచ్చతి, అపరిక్ఖీణా వా ఆసవా పరిక్ఖయం గచ్ఛన్తి, అననుప్పత్తం వా అనుత్తరం యోగక్ఖేమం అనుపాపుణాతీ’’తి. ఛట్ఠం.
౭. సమాధిసుత్తం
౨౭. ‘‘సమాధిం, భిక్ఖవే, భావేథ అప్పమాణం నిపకా పతిస్సతా. సమాధిం, భిక్ఖవే, భావయతం అప్పమాణం నిపకానం పతిస్సతానం పఞ్చ ఞాణాని పచ్చత్తఞ్ఞేవ ఉప్పజ్జన్తి. కతమాని పఞ్చ? ‘అయం సమాధి పచ్చుప్పన్నసుఖో చేవ ఆయతిఞ్చ సుఖవిపాకో’తి పచ్చత్తఞ్ఞేవ ఞాణం ఉప్పజ్జతి, ‘అయం సమాధి అరియో నిరామిసో’తి పచ్చత్తఞ్ఞేవ ఞాణం ఉప్పజ్జతి, ‘అయం సమాధి అకాపురిససేవితో’తి మహాపురిససేవితోతి (క॰) పచ్చత్తఞ్ఞేవ ఞాణం ఉప్పజ్జతి, ‘అయం సమాధి సన్తో పణీతో పటిప్పస్సద్ధలద్ధో ఏకోదిభావాధిగతో, న సఙ్ఖారనిగ్గయ్హవారితగతో’తి న చ ససఙ్ఖారనిగ్గయ్హవారితప్పతితోతి (సీ॰), న చ ససఙ్ఖారనిగ్గయ్హవారితపత్తోతి (స్యా॰), న చ ససఙ్ఖారనిగ్గయ్హవారివావటోతి (క॰), న ససఙ్ఖారనిగ్గయ్హవారియాధిగతోతి (?) దీ॰ ని॰ ౩.౩౫౫; అ॰ ని॰ ౩.౧౦౨; ౯.౨౭ పచ్చత్తఞ్ఞేవ ఞాణం ఉప్పజ్జతి, ‘సతో ఖో పనాహం ఇమం సమాపజ్జామి సతో వుట్ఠహామీ’తి సో ఖో పనాహం ఇమం సమాధిం సతోవ సమాపజ్జామి, సతో ఉట్ఠహామీతి (సీ॰ స్యా॰ కం॰) పచ్చత్తఞ్ఞేవ ఞాణం ఉప్పజ్జతి.
‘‘సమాధిం, భిక్ఖవే, భావేథ అప్పమాణం నిపకా పతిస్సతా. సమాధిం, భిక్ఖవే, భావయతం అప్పమాణం నిపకానం పతిస్సతానం ఇమాని పఞ్చ ఞాణాని పచ్చత్తఞ్ఞేవ ఉప్పజ్జన్తీ’’తి. సత్తమం.
౮. పఞ్చఙ్గికసుత్తం
౨౮. ‘‘అరియస్స , భిక్ఖవే, పఞ్చఙ్గికస్స సమ్మాసమాధిస్స భావనం దేసేస్సామి. తం సుణాథ, సాధుకం మనసి కరోథ; భాసిస్సామీ’’తి. ‘‘ఏవం, భన్తే’’తి ఖో తే భిక్ఖూ భగవతో పచ్చస్సోసుం. భగవా ఏతదవోచ –
‘‘కతమా చ, భిక్ఖవే, అరియస్స పఞ్చఙ్గికస్స సమ్మాసమాధిస్స భావనా? ఇధ, భిక్ఖవే , భిక్ఖు వివిచ్చేవ కామేహి…పే॰… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. సో ఇమమేవ కాయం వివేకజేన పీతిసుఖేన అభిసన్దేతి పరిసన్దేతి పరిపూరేతి పరిప్ఫరతి; నాస్స కిఞ్చి సబ్బావతో కాయస్స వివేకజేన పీతిసుఖేన అప్ఫుటం హోతి. సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, దక్ఖో న్హాపకో నహాపకో (సీ॰ పీ॰) వా న్హాపకన్తేవాసీ వా కంసథాలే న్హానీయచుణ్ణాని నహానీయచుణ్ణాని (సీ॰ పీ॰) ఆకిరిత్వా ఉదకేన పరిప్ఫోసకం పరిప్ఫోసకం సన్నేయ్య. సాయం న్హానీయపిణ్డి సాస్స నహానీయపిణ్డీ (సీ॰ స్యా॰ కం॰) స్నేహానుగతా స్నేహపరేతా సన్తరబాహిరా ఫుటా స్నేహేన, న చ పగ్ఘరినీ. ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు ఇమమేవ కాయం వివేకజేన పీతిసుఖేన అభిసన్దేతి పరిసన్దేతి పరిపూరేతి పరిప్ఫరతి; నాస్స కిఞ్చి సబ్బావతో కాయస్స వివేకజేన పీతిసుఖేన అప్ఫుటం హోతి. అరియస్స, భిక్ఖవే, పఞ్చఙ్గికస్స సమ్మాసమాధిస్స అయం పఠమా భావనా.
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, భిక్ఖు వితక్కవిచారానం వూపసమా…పే॰… దుతియం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. సో ఇమమేవ కాయం సమాధిజేన పీతిసుఖేన అభిసన్దేతి పరిసన్దేతి పరిపూరేతి పరిప్ఫరతి; నాస్స కిఞ్చి సబ్బావతో కాయస్స సమాధిజేన పీతిసుఖేన అప్ఫుటం హోతి. సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, ఉదకరహదో గమ్భీరో ఉబ్భిదోదకో ఉబ్భితోదకో (స్యా॰ కం॰ క॰). తస్స నేవస్స పురత్థిమాయ దిసాయ ఉదకస్స ఆయముఖం, న పచ్ఛిమాయ దిసాయ ఉదకస్స ఆయముఖం, న ఉత్తరాయ దిసాయ ఉదకస్స ఆయముఖం, న దక్ఖిణాయ దిసాయ ఉదకస్స ఆయముఖం, దేవో చ కాలేన కాలం సమ్మా ధారం నానుప్పవేచ్ఛేయ్య దేవో చ న కాలేన… అనుపవేచ్ఛేయ్య (దీ॰ ని॰ ౧.౨౨౭ ఆదయో; మ॰ ని॰ ౨.౨౫౧ ఆదయో. అథ ఖో తమ్హావ ఉదకరహదా సీతా వారిధారా ఉబ్భిజ్జిత్వా తమేవ ఉదకరహదం సీతేన వారినా అభిసన్దేయ్య పరిసన్దేయ్య పరిపూరేయ్య పరిప్ఫరేయ్య; నాస్స కిఞ్చి సబ్బావతో ఉదకరహదస్స సీతేన వారినా అప్ఫుటం అస్స. ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు ఇమమేవ కాయం సమాధిజేన పీతిసుఖేన అభిసన్దేతి పరిసన్దేతి పరిపూరేతి పరిప్ఫరతి; నాస్స కిఞ్చి సబ్బావతో కాయస్స సమాధిజేన పీతిసుఖేన అప్ఫుటం హోతి. అరియస్స, భిక్ఖవే, పఞ్చఙ్గికస్స సమ్మాసమాధిస్స అయం దుతియా భావనా.
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, భిక్ఖు పీతియా చ విరాగా…పే॰… తతియం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. సో ఇమమేవ కాయం నిప్పీతికేన సుఖేన అభిసన్దేతి పరిసన్దేతి పరిపూరేతి పరిప్ఫరతి; నాస్స కిఞ్చి సబ్బావతో కాయస్స నిప్పీతికేన సుఖేన అప్ఫుటం హోతి. సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, ఉప్పలినియం వా పదుమినియం వా పుణ్డరీకినియం వా అప్పేకచ్చాని ఉప్పలాని వా పదుమాని వా పుణ్డరీకాని వా ఉదకే జాతాని ఉదకే సంవడ్ఢాని ఉదకానుగ్గతాని అన్తో నిముగ్గపోసీని. తాని యావ చగ్గా యావ చ మూలా సీతేన వారినా అభిసన్నాని పరిసన్నాని పరిపూరాని పరిప్ఫుటాని; నాస్స కిఞ్చి సబ్బావతం ఉప్పలానం వా పదుమానం వా పుణ్డరీకానం వా సీతేన వారినా అప్ఫుటం అస్స. ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు ఇమమేవ కాయం నిప్పీతికేన సుఖేన అభిసన్దేతి పరిసన్దేతి పరిపూరేతి పరిప్ఫరతి; నాస్స కిఞ్చి సబ్బావతో కాయస్స నిప్పీతికేన సుఖేన అప్ఫుటం హోతి. అరియస్స, భిక్ఖవే, పఞ్చఙ్గికస్స సమ్మాసమాధిస్స అయం తతియా భావనా.
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, భిక్ఖు సుఖస్స చ పహానా …పే॰… చతుత్థం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. సో ఇమమేవ కాయం పరిసుద్ధేన చేతసా పరియోదాతేన ఫరిత్వా నిసిన్నో హోతి; నాస్స కిఞ్చి సబ్బావతో కాయస్స పరిసుద్ధేన చేతసా పరియోదాతేన అప్ఫుటం హోతి. సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, పురిసో ఓదాతేన వత్థేన ససీసం పారుపిత్వా నిసిన్నో అస్స; నాస్స కిఞ్చి సబ్బావతో కాయస్స ఓదాతేన వత్థేన అప్ఫుటం అస్స. ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు ఇమమేవ కాయం పరిసుద్ధేన చేతసా పరియోదాతేన ఫరిత్వా నిసిన్నో హోతి; నాస్స కిఞ్చి సబ్బావతో కాయస్స పరిసుద్ధేన చేతసా పరియోదాతేన అప్ఫుటం హోతి. అరియస్స, భిక్ఖవే, పఞ్చఙ్గికస్స సమ్మాసమాధిస్స అయం చతుత్థా భావనా.
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, భిక్ఖునో పచ్చవేక్ఖణానిమిత్తం సుగ్గహితం హోతి సుమనసికతం సూపధారితం సుప్పటివిద్ధం పఞ్ఞాయ. సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, అఞ్ఞోవ అఞ్ఞం అఞ్ఞో వా అఞ్ఞం వా (సీ॰), అఞ్ఞో వా అఞ్ఞం (స్యా॰ కం॰), అఞ్ఞో అఞ్ఞం (?) పచ్చవేక్ఖేయ్య, ఠితో వా నిసిన్నం పచ్చవేక్ఖేయ్య, నిసిన్నో వా నిపన్నం పచ్చవేక్ఖేయ్య. ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, భిక్ఖునో పచ్చవేక్ఖణానిమిత్తం సుగ్గహితం హోతి సుమనసికతం సూపధారితం సుప్పటివిద్ధం పఞ్ఞాయ. అరియస్స, భిక్ఖవే, పఞ్చఙ్గికస్స సమ్మాసమాధిస్స అయం పఞ్చమా పఞ్చమీ (సీ॰) భావనా. ఏవం భావితే ఖో , భిక్ఖవే, భిక్ఖు ఏవం భావితే ఖో భిక్ఖవే (సీ॰) అరియే పఞ్చఙ్గికే సమ్మాసమాధిమ్హి ఏవం బహులీకతే యస్స యస్స అభిఞ్ఞాసచ్ఛికరణీయస్స ధమ్మస్స చిత్తం అభినిన్నామేతి అభిఞ్ఞాసచ్ఛికిరియాయ, తత్ర తత్రేవ సక్ఖిభబ్బతం పాపుణాతి సతి సతి ఆయతనే.
‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, ఉదకమణికో ఆధారే ఠపితో పూరో ఉదకస్స సమతిత్తికో కాకపేయ్యో . తమేనం బలవా పురిసో యతో యతో ఆవజ్జేయ్య ఆవట్టేయ్య (స్యా॰ కం॰), ఆగచ్ఛేయ్య ఉదక’’న్తి? ‘‘ఏవం, భన్తే’’ . ‘‘ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు ఏవం భావితే అరియే పఞ్చఙ్గికే సమ్మాసమాధిమ్హి ఏవం బహులీకతే యస్స యస్స అభిఞ్ఞాసచ్ఛికరణీయస్స ధమ్మస్స చిత్తం అభినిన్నామేతి అభిఞ్ఞాసచ్ఛికిరియాయ, తత్ర తత్రేవ సక్ఖిభబ్బతం పాపుణాతి సతి సతి ఆయతనే.
‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, సమే భూమిభాగే పోక్ఖరణీ చతురంసా ఆలిబద్ధా పూరా ఉదకస్స సమతిత్తికా కాకపేయ్యా. తమేనం బలవా పురిసో యతో యతో ఆలిం ముఞ్చేయ్య, ఆగచ్ఛేయ్య ఉదక’’న్తి? ‘‘ఏవం, భన్తే’’. ‘‘ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు ఏవం భావితే అరియే పఞ్చఙ్గికే సమ్మాసమాధిమ్హి ఏవం బహులీకతే యస్స యస్స అభిఞ్ఞాసచ్ఛికరణీయస్స ధమ్మస్స…పే॰… సతి సతి ఆయతనే.
‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, సుభూమియం చతుమహాపథే చాతుమ్మహాపథే (సీ॰ పీ॰), చతుమ్మహాపథే (స్యా॰ కం॰) ఆజఞ్ఞరథో యుత్తో అస్స ఠితో ఓధస్తపతోదో . తమేనం దక్ఖో యోగ్గాచరియో అస్సదమ్మసారథి అభిరుహిత్వా వామేన హత్థేన రస్మియో గహేత్వా దక్ఖిణేన హత్థేన పతోదం గహేత్వా యేనిచ్ఛకం యదిచ్ఛకం సారేయ్యపి పచ్చాసారేయ్యపి. ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు ఏవం భావితే అరియే పఞ్చఙ్గికే సమ్మాసమాధిమ్హి ఏవం బహులీకతే యస్స యస్స అభిఞ్ఞాసచ్ఛికరణీయస్స ధమ్మస్స చిత్తం అభినిన్నామేతి అభిఞ్ఞాసచ్ఛికిరియాయ, తత్ర తత్రేవ సక్ఖిభబ్బతం పాపుణాతి సతి సతి ఆయతనే.
‘‘సో సచే ఆకఙ్ఖతి – ‘అనేకవిహితం ఇద్ధివిధం పచ్చనుభవేయ్యం – ఏకోపి హుత్వా బహుధా అస్సం…పే॰… యావ బ్రహ్మలోకాపి కాయేన వసం వత్తేయ్య’న్తి, తత్ర తత్రేవ సక్ఖిభబ్బతం పాపుణాతి సతి సతి ఆయతనే.
‘‘సో సచే ఆకఙ్ఖతి – ‘దిబ్బాయ సోతధాతుయా విసుద్ధాయ అతిక్కన్తమానుసికాయ ఉభో సద్దే సుణేయ్యం – దిబ్బే చ మానుసే చ యే దూరే సన్తికే చా’తి, తత్ర తత్రేవ సక్ఖిభబ్బతం పాపుణాతి సతి సతి ఆయతనే.
‘‘సో సచే అకఙ్ఖతి – ‘పరసత్తానం పరపుగ్గలానం చేతసా చేతో పరిచ్చ పజానేయ్యం – సరాగం వా చిత్తం సరాగం చిత్తన్తి పజానేయ్యం, వీతరాగం వా చిత్తం వీతరాగం చిత్తన్తి పజానేయ్యం, సదోసం వా చిత్తం… వీతదోసం వా చిత్తం… సమోహం వా చిత్తం… వీతమోహం వా చిత్తం… సంఖిత్తం వా చిత్తం… విక్ఖిత్తం వా చిత్తం… మహగ్గతం వా చిత్తం… అమహగ్గతం వా చిత్తం… సఉత్తరం వా చిత్తం… అనుత్తరం వా చిత్తం… సమాహితం వా చిత్తం… అసమాహితం వా చిత్తం… విముత్తం వా చిత్తం… అవిముత్తం వా చిత్తం అవిముత్తం చిత్తన్తి పజానేయ్య’న్తి, తత్ర తత్రేవ సక్ఖిభబ్బతం పాపుణాతి సతి సతి ఆయతనే.
‘‘సో సచే ఆకఙ్ఖతి – ‘అనేకవిహితం పుబ్బేనివాసం అనుస్సరేయ్యం, సేయ్యథిదం – ఏకమ్పి జాతిం, ద్వేపి జాతియో…పే॰… ఇతి సాకారం సఉద్దేసం అనేకవిహితం పుబ్బేనివాసం అనుస్సరేయ్య’న్తి, తత్ర తత్రేవ సక్ఖిభబ్బతం పాపుణాతి సతి సతి ఆయతనే.
‘‘సో సచే ఆకఙ్ఖతి – ‘దిబ్బేన చక్ఖునా విసుద్ధేన అతిక్కన్తమానుసకేన…పే॰… యథాకమ్మూపగే సత్తే పజానేయ్య’న్తి, తత్ర తత్రేవ సక్ఖిభబ్బతం పాపుణాతి సతి సతి ఆయతనే.
‘‘సో సచే ఆకఙ్ఖతి – ‘ఆసవానం ఖయా అనాసవం చేతోవిముత్తిం పఞ్ఞావిముత్తిం దిట్ఠేవ ధమ్మే సయం అభిఞ్ఞా సచ్ఛికత్వా ఉపసమ్పజ్జ విహరేయ్య’న్తి, తత్ర తత్రేవ సక్ఖిభబ్బతం పాపుణాతి సతి సతి ఆయతనే’’తి. అట్ఠమం.
౯. చఙ్కమసుత్తం
౨౯. ‘‘పఞ్చిమే, భిక్ఖవే, చఙ్కమే ఆనిసంసా. కతమే పఞ్చ? అద్ధానక్ఖమో హోతి, పధానక్ఖమో హోతి, అప్పాబాధో హోతి, అసితం పీతం ఖాయితం సాయితం సమ్మా పరిణామం గచ్ఛతి, చఙ్కమాధిగతో సమాధి చిరట్ఠితికో హోతి. ఇమే ఖో, భిక్ఖవే, పఞ్చ చఙ్కమే ఆనిసంసా’’తి. నవమం.
౧౦. నాగితసుత్తం
౩౦. ఏవం మే సుతం – ఏకం సమయం భగవా కోసలేసు చారికం చరమానో మహతా భిక్ఖుసఙ్ఘేన సద్ధిం యేన ఇచ్ఛానఙ్గలం నామ కోసలానం బ్రాహ్మణగామో తదవసరి. తత్ర సుదం భగవా ఇచ్ఛానఙ్గలే విహరతి ఇచ్ఛానఙ్గలవనసణ్డే. అస్సోసుం ఖో ఇచ్ఛానఙ్గలకా ఇచ్ఛానఙ్గలికా (సీ॰) అ॰ ని॰ ౬.౪౨; అ॰ ని॰ ౮.౮౬ బ్రాహ్మణగహపతికా – ‘‘సమణో ఖలు భో గోతమో సక్యపుత్తో సక్యకులా పబ్బజితో ఇచ్ఛానఙ్గలం అనుప్పత్తో; ఇచ్ఛానఙ్గలే విహరతి ఇచ్ఛానఙ్గలవనసణ్డే. తం ఖో పన భవన్తం గోతమం ఏవం కల్యాణో కిత్తిసద్దో అబ్భుగ్గతో – ఇతిపి సో భగవా అరహం సమ్మాసమ్బుద్ధో విజ్జాచరణసమ్పన్నో సుగతో లోకవిదూ అనుత్తరో పురిసదమ్మసారథి, సత్థా దేవమనుస్సానం బుద్ధో భగవాతి. సో ఇమం లోకం సదేవకం సమారకం సబ్రహ్మకం సస్సమణబ్రాహ్మణిం పజం సదేవమనుస్సం సయం అభిఞ్ఞా సచ్ఛికత్వా పవేదేతి. సో ధమ్మం దేసేతి ఆదికల్యాణం మజ్ఝేకల్యాణం పరియోసానకల్యాణం సాత్థం సబ్యఞ్జనం, కేవలపరిపుణ్ణం పరిసుద్ధం బ్రహ్మచరియం పకాసేతి. సాధు ఖో పన తథారూపానం అరహతం దస్సనం హోతీ’’తి. అథ ఖో ఇచ్ఛానఙ్గలకా బ్రాహ్మణగహపతికా తస్సా రత్తియా అచ్చయేన పహూతం ఖాదనీయం భోజనీయం ఆదాయ యేన ఇచ్ఛానఙ్గలవనసణ్డో తేనుపసఙ్కమింసు; ఉపసఙ్కమిత్వా బహిద్వారకోట్ఠకే అట్ఠంసు ఉచ్చాసద్దమహాసద్దా.
తేన ఖో పన సమయేన ఆయస్మా నాగితో భగవతో ఉపట్ఠాకో హోతి. అథ ఖో భగవా ఆయస్మన్తం నాగితం ఆమన్తేసి – ‘‘కే పన ఖో, నాగిత, ఉచ్చాసద్దమహాసద్దా, కేవట్టా మఞ్ఞే మచ్ఛవిలోపే’’తి? ‘‘ఏతే, భన్తే, ఇచ్ఛానఙ్గలకా బ్రాహ్మణగహపతికా పహూతం ఖాదనీయం భోజనీయం ఆదాయ బహిద్వారకోట్ఠకే ఠితా భగవన్తఞ్ఞేవ ఉద్దిస్స భిక్ఖుసఙ్ఘఞ్చా’’తి. ‘‘మాహం, నాగిత, యసేన సమాగమం, మా చ మయా యసో. యో ఖో, నాగిత, నయిమస్స నేక్ఖమ్మసుఖస్స పవివేకసుఖస్స ఉపసమసుఖస్స సమ్బోధసుఖస్స నికామలాభీ అస్స అకిచ్ఛలాభీ అకసిరలాభీ, యస్సాహం నేక్ఖమ్మసుఖస్స పవివేకసుఖస్స ఉపసమసుఖస్స సమ్బోధసుఖస్స నికామలాభీ అకిచ్ఛలాభీ అకసిరలాభీ. సో తం సోహం (క॰), సో (స్యా॰ కం॰) మీళ్హసుఖం మిద్ధసుఖం లాభసక్కారసిలోకసుఖం సాదియేయ్యా’’తి.
‘‘అధివాసేతు దాని, భన్తే, భగవా, అధివాసేతు సుగతో; అధివాసనకాలో దాని, భన్తే, భగవతో. యేన యేనేవ దాని భగవా గమిస్సతి తంనిన్నావ గమిస్సన్తి బ్రాహ్మణగహపతికా నేగమా చేవ జానపదా చ. సేయ్యథాపి, భన్తే, థుల్లఫుసితకే దేవే వస్సన్తే యథానిన్నం ఉదకాని పవత్తన్తి; ఏవమేవం ఖో, భన్తే, యేన యేనేవ దాని భగవా గమిస్సతి, తంనిన్నావ గమిస్సన్తి బ్రాహ్మణగహపతికా నేగమా చేవ జానపదా చ. తం కిస్స హేతు? తథా హి, భన్తే, భగవతో సీలపఞ్ఞాణ’’న్తి.
‘‘మాహం , నాగిత, యసేన సమాగమం, మా చ మయా యసో. యో ఖో, నాగిత, నయిమస్స నేక్ఖమ్మసుఖస్స పవివేకసుఖస్స ఉపసమసుఖస్స సమ్బోధసుఖస్స నికామలాభీ అస్స అకిచ్ఛలాభీ అకసిరలాభీ, యస్సాహం నేక్ఖమ్మసుఖస్స పవివేకసుఖస్స ఉపసమసుఖస్స సమ్బోధసుఖస్స నికామలాభీ అకిచ్ఛలాభీ అకసిరలాభీ. సో తం మీళ్హసుఖం మిద్ధసుఖం లాభసక్కారసిలోకసుఖం సాదియేయ్య. అసితపీతఖాయితసాయితస్స ఖో, నాగిత, ఉచ్చారపస్సావో – ఏసో తస్స నిస్సన్దో. పియానం ఖో, నాగిత, విపరిణామఞ్ఞథాభావా ఉప్పజ్జన్తి సోకపరిదేవదుక్ఖదోమనస్సుపాయాసా – ఏసో తస్స నిస్సన్దో. అసుభనిమిత్తానుయోగం అనుయుత్తస్స ఖో, నాగిత, సుభనిమిత్తే పాటికుల్యతా పటిక్కూలతా (సీ॰), పటిక్కూల్యతా (స్యా॰ కం॰) సణ్ఠాతి – ఏసో తస్స నిస్సన్దో. ఛసు ఖో, నాగిత, ఫస్సాయతనేసు అనిచ్చానుపస్సినో విహరతో ఫస్సే పాటికుల్యతా సణ్ఠాతి – ఏసో తస్స నిస్సన్దో. పఞ్చసు ఖో, నాగిత, ఉపాదానక్ఖన్ధేసు ఉదయబ్బయానుపస్సినో విహరతో ఉపాదానే పాటికుల్యతా సణ్ఠాతి – ఏసో తస్స నిస్సన్దో’’తి. దసమం.
పఞ్చఙ్గికవగ్గో తతియో.
తస్సుద్దానం –
ద్వే అగారవుపక్కిలేసా, దుస్సీలానుగ్గహితేన చ;
విముత్తిసమాధిపఞ్చఙ్గికా, చఙ్కమం నాగితేన చాతి.