౪. సుమనవగ్గో
౧. సుమనసుత్తం
౩౧. ఏకం సమయం…పే॰… అనాథపిణ్డికస్స ఆరామే. అథ ఖో సుమనా రాజకుమారీ పఞ్చహి రథసతేహి పఞ్చహి రాజకుమారిసతేహి పరివుతా యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నా ఖో సుమనా రాజకుమారీ భగవన్తం ఏతదవోచ –
‘‘ఇధస్సు, భన్తే, భగవతో ద్వే సావకా సమసద్ధా సమసీలా సమపఞ్ఞా – ఏకో దాయకో, ఏకో అదాయకో. తే కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జేయ్యుం. దేవభూతానం పన నేసం తేసం (సీ॰), భన్తే, సియా విసేసో, సియా నానాకరణ’’న్తి?
‘‘సియా, సుమనే’’తి భగవా అవోచ – ‘‘యో సో, సుమనే, దాయకో సో అముం అదాయకం దేవభూతో సమానో పఞ్చహి ఠానేహి అధిగణ్హాతి – దిబ్బేన ఆయునా, దిబ్బేన వణ్ణేన, దిబ్బేన సుఖేన, దిబ్బేన యసేన, దిబ్బేన ఆధిపతేయ్యేన. యో సో, సుమనే, దాయకో సో అముం అదాయకం దేవభూతో సమానో ఇమేహి పఞ్చహి ఠానేహి అధిగణ్హాతి’’.
‘‘సచే పన తే, భన్తే, తతో చుతా ఇత్థత్తం ఆగచ్ఛన్తి, మనుస్సభూతానం పన నేసం, భన్తే, సియా విసేసో, సియా నానాకరణ’’న్తి? ‘‘సియా, సుమనే’’తి భగవా అవోచ – ‘‘యో సో, సుమనే, దాయకో సో అముం అదాయకం మనుస్సభూతో సమానో పఞ్చహి ఠానేహి అధిగణ్హాతి – మానుసకేన ఆయునా, మానుసకేన వణ్ణేన, మానుసకేన సుఖేన, మానుసకేన యసేన, మానుసకేన ఆధిపతేయ్యేన. యో సో, సుమనే, దాయకో సో అముం అదాయకం మనుస్సభూతో సమానో ఇమేహి పఞ్చహి ఠానేహి అధిగణ్హాతి’’.
‘‘సచే పన తే, భన్తే, ఉభో అగారస్మా అనగారియం పబ్బజన్తి, పబ్బజితానం పన నేసం, భన్తే , సియా విసేసో, సియా నానాకరణ’’న్తి? ‘‘సియా, సుమనే’’తి భగవా అవోచ – ‘‘యో సో, సుమనే, దాయకో సో అముం అదాయకం పబ్బజితో సమానో పఞ్చహి ఠానేహి అధిగణ్హాతి – యాచితోవ బహులం చీవరం పరిభుఞ్జతి అప్పం అయాచితో, యాచితోవ బహులం పిణ్డపాతం పరిభుఞ్జతి అప్పం అయాచితో, యాచితోవ బహులం సేనాసనం పరిభుఞ్జతి అప్పం అయాచితో, యాచితోవ బహులం గిలానప్పచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారం పరిభుఞ్జతి అప్పం అయాచితో. యేహి ఖో పన సబ్రహ్మచారీహి సద్ధిం విహరతి త్యస్స మనాపేనేవ బహులం కాయకమ్మేన సముదాచరన్తి అప్పం అమనాపేన, మనాపేనేవ బహులం వచీకమ్మేన సముదాచరన్తి అప్పం అమనాపేన, మనాపేనేవ బహులం మనోకమ్మేన సముదాచరన్తి అప్పం అమనాపేన, మనాపంయేవ బహులం ఉపహారం ఉపహరన్తి అప్పం అమనాపం . యో సో, సుమనే, దాయకో సో అముం అదాయకం పబ్బజితో సమానో ఇమేహి పఞ్చహి ఠానేహి అధిగణ్హాతీ’’తి.
‘‘సచే పన తే, భన్తే, ఉభో అరహత్తం పాపుణన్తి, అరహత్తప్పత్తానం పన నేసం, భన్తే, సియా విసేసో, సియా నానాకరణ’’న్తి? ‘‘ఏత్థ ఖో పనేసాహం, సుమనే, న కిఞ్చి నానాకరణం వదామి, యదిదం విముత్తియా విముత్తి’’న్తి విముత్తన్తి (స్యా॰ కం॰).
‘‘అచ్ఛరియం, భన్తే, అబ్భుతం, భన్తే! యావఞ్చిదం, భన్తే, అలమేవ దానాని దాతుం అలం పుఞ్ఞాని కాతుం; యత్ర హి నామ దేవభూతస్సాపి ఉపకారాని పుఞ్ఞాని, మనుస్సభూతస్సాపి ఉపకారాని పుఞ్ఞాని, పబ్బజితస్సాపి ఉపకారాని పుఞ్ఞానీ’’తి. ‘‘ఏవమేతం, సుమనే! అలఞ్హి, సుమనే, దానాని దాతుం అలం పుఞ్ఞాని కాతుం! దేవభూతస్సాపి ఉపకారాని పుఞ్ఞాని, మనుస్సభూతస్సాపి ఉపకారాని పుఞ్ఞాని, పబ్బజితస్సాపి ఉపకారాని పుఞ్ఞానీ’’తి .
ఇదమవోచ భగవా. ఇదం వత్వాన ఇదం వత్వా (సీ॰ పీ॰) ఏవముపరిపి సుగతో అథాపరం ఏతదవోచ సత్థా –
‘‘యథాపి చన్దో విమలో, గచ్ఛం ఆకాసధాతుయా;
సబ్బే తారాగణే లోకే, ఆభాయ అతిరోచతి.
‘‘తథేవ సీలసమ్పన్నో, సద్ధో పురిసపుగ్గలో;
సబ్బే మచ్ఛరినో లోకే, చాగేన అతిరోచతి.
‘‘యథాపి మేఘో థనయం, విజ్జుమాలీ సతక్కకు;
థలం నిన్నఞ్చ పూరేతి, అభివస్సం వసున్ధరం.
‘‘ఏవం దస్సనసమ్పన్నో, సమ్మాసమ్బుద్ధసావకో;
మచ్ఛరిం అధిగణ్హాతి, పఞ్చఠానేహి పణ్డితో.
‘‘ఆయునా యససా చేవ ఆయునా చ యసేన చ (క॰), వణ్ణేన చ సుఖేన చ;
స వే భోగపరిబ్యూళ్హో భోగపరిబ్బూళ్హో (సీ॰), పేచ్చ సగ్గే పమోదతీ’’తి. పఠమం;
౨. చున్దీసుత్తం
౩౨. ఏకం సమయం భగవా రాజగహే విహరతి వేళువనే కలన్దకనివాపే. అథ ఖో చున్దీ రాజకుమారీ పఞ్చహి రథసతేహి పఞ్చహి చ కుమారిసతేహి పరివుతా యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నా ఖో చున్దీ రాజకుమారీ భగవన్తం ఏతదవోచ –
‘‘అమ్హాకం, భన్తే, భాతా చున్దో నామ రాజకుమారో, సో ఏవమాహ – ‘యదేవ సో హోతి ఇత్థీ వా పురిసో వా బుద్ధం సరణం గతో, ధమ్మం సరణం గతో, సఙ్ఘం సరణం గతో, పాణాతిపాతా పటివిరతో, అదిన్నాదానా పటివిరతో, కామేసుమిచ్ఛాచారా పటివిరతో, ముసావాదా పటివిరతో, సురామేరయమజ్జపమాదట్ఠానా పటివిరతో, సో కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతింయేవ ఉపపజ్జతి, నో దుగ్గతి’న్తి. సాహం, భన్తే, భగవన్తం పుచ్ఛామి – ‘కథంరూపే ఖో, భన్తే, సత్థరి పసన్నో కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతింయేవ ఉపపజ్జతి, నో దుగ్గతిం? కథంరూపే ధమ్మే పసన్నో కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతింయేవ ఉపపజ్జతి, నో దుగ్గతిం? కథంరూపే సఙ్ఘే పసన్నో కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతింయేవ ఉపపజ్జతి, నో దుగ్గతిం? కథంరూపేసు సీలేసు పరిపూరకారీ కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతింయేవ ఉపపజ్జతి, నో దుగ్గతి’’’న్తి?
‘‘యావతా, చున్ది, సత్తా అపదా వా ద్విపదా వా చతుప్పదా వా బహుప్పదా వా అపాదా వా ద్వీపాదా వాచతుప్పాదా వా బహుప్పాదా వా (సీ॰) అ॰ ని॰ ౪.౩౪; ఇతివు॰ ౯౦ రూపినో వా అరూపినో వా సఞ్ఞినో వా అసఞ్ఞినో వా నేవసఞ్ఞినాసఞ్ఞినో వా, తథాగతో తేసం అగ్గమక్ఖాయతి అరహం సమ్మాసమ్బుద్ధో. యే ఖో, చున్ది, బుద్ధే పసన్నా, అగ్గే తే పసన్నా. అగ్గే ఖో పన పసన్నానం అగ్గో విపాకో హోతి.
‘‘యావతా, చున్ది, ధమ్మా సఙ్ఖతా, అరియో అట్ఠఙ్గికో మగ్గో తేసం అగ్గమక్ఖాయతి. యే, చున్ది, అరియే అట్ఠఙ్గికే మగ్గే పసన్నా, అగ్గే తే పసన్నా, అగ్గే ఖో పన పసన్నానం అగ్గో విపాకో హోతి.
‘‘యావతా , చున్ది, ధమ్మా సఙ్ఖతా వా అసఙ్ఖతా వా, విరాగో తేసం తేసం ధమ్మానం (సీ॰ పీ॰ క॰) అగ్గమక్ఖాయతి, యదిదం – మదనిమ్మదనో పిపాసవినయో ఆలయసముగ్ఘాతో వట్టుపచ్ఛేదో తణ్హాక్ఖయో విరాగో నిరోధో నిబ్బానం. యే ఖో, చున్ది , విరాగే ధమ్మే పసన్నా, అగ్గే తే పసన్నా. అగ్గే ఖో పన పసన్నానం అగ్గో విపాకో హోతి.
‘‘యావతా, చున్ది, సఙ్ఘా వా గణా వా, తథాగతసావకసఙ్ఘో తేసం అగ్గమక్ఖాయతి, యదిదం – చత్తారి పురిసయుగాని అట్ఠ పురిసపుగ్గలా, ఏస భగవతో సావకసఙ్ఘో ఆహునేయ్యో పాహునేయ్యో దక్ఖిణేయ్యో అఞ్జలికరణీయో అనుత్తరం పుఞ్ఞక్ఖేత్తం లోకస్స. యే ఖో, చున్ది, సఙ్ఘే పసన్నా, అగ్గే తే పసన్నా. అగ్గే ఖో పన పసన్నానం అగ్గో విపాకో హోతి.
‘‘యావతా, చున్ది, సీలాని, అరియకన్తాని సీలాని తేసం అరియకన్తానితేసం (సీ॰ స్యా॰ కం॰) అగ్గమక్ఖాయతి, యదిదం – అఖణ్డాని అచ్ఛిద్దాని అసబలాని అకమ్మాసాని భుజిస్సాని విఞ్ఞుప్పసత్థాని అపరామట్ఠాని సమాధిసంవత్తనికాని. యే ఖో, చున్ది, అరియకన్తేసు సీలేసు పరిపూరకారినో, అగ్గే తే పరిపూరకారినో. అగ్గే ఖో పన పరిపూరకారీనం అగ్గో విపాకో హోతీ’’తి.
‘‘అగ్గతో వే పసన్నానం, అగ్గం ధమ్మం విజానతం;
అగ్గే బుద్ధే పసన్నానం, దక్ఖిణేయ్యే అనుత్తరే.
‘‘అగ్గే ధమ్మే పసన్నానం, విరాగూపసమే సుఖే;
అగ్గే సఙ్ఘే పసన్నానం, పుఞ్ఞక్ఖేత్తే అనుత్తరే.
‘‘అగ్గస్మిం దానం దదతం, అగ్గం పుఞ్ఞం పవడ్ఢతి;
అగ్గం ఆయు చ వణ్ణో చ, యసో కిత్తి సుఖం బలం.
‘‘అగ్గస్స దాతా మేధావీ, అగ్గధమ్మసమాహితో;
దేవభూతో మనుస్సో వా, అగ్గప్పత్తో పమోదతీ’’తి. దుతియం;
౩. ఉగ్గహసుత్తం
౩౩. ఏకం సమయం భగవా భద్దియే విహరతి జాతియా వనే. అథ ఖో ఉగ్గహో మేణ్డకనత్తా యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో ఉగ్గహో మేణ్డకనత్తా భగవన్తం ఏతదవోచ –
‘‘అధివాసేతు మే, భన్తే, భగవా స్వాతనాయ అత్తచతుత్థో భత్త’’న్తి . అధివాసేసి భగవా తుణ్హీభావేన. అథ ఖో ఉగ్గహో మేణ్డకనత్తా భగవతో అధివాసనం విదిత్వా ఉట్ఠాయాసనా భగవన్తం అభివాదేత్వా పదక్ఖిణం కత్వా పక్కామి.
అథ ఖో భగవా తస్సా రత్తియా అచ్చయేన పుబ్బణ్హసమయం నివాసేత్వా పత్తచీవరమాదాయ యేన ఉగ్గహస్స మేణ్డకనత్తునో నివేసనం తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా పఞ్ఞత్తే ఆసనే నిసీది. అథ ఖో ఉగ్గహో మేణ్డకనత్తా భగవన్తం పణీతేన ఖాదనీయేన భోజనీయేన సహత్థా సన్తప్పేసి సమ్పవారేసి. అథ ఖో ఉగ్గహో మేణ్డకనత్తా భగవన్తం భుత్తావిం ఓనీతపత్తపాణిం ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో ఉగ్గహో మేణ్డకనత్తా భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘ఇమా మే, భన్తే, కుమారియో పతికులాని గమిస్సన్తి. ఓవదతు తాసం, భన్తే, భగవా; అనుసాసతు తాసం, భన్తే, భగవా, యం తాసం అస్స దీఘరత్తం హితాయ సుఖాయా’’తి.
అథ ఖో భగవా తా కుమారియో ఏతదవోచ – ‘‘తస్మాతిహ, కుమారియో, ఏవం సిక్ఖితబ్బం – ‘యస్స వో యస్స ఖో (సీ॰ స్యా॰ కం॰) మాతాపితరో భత్తునో దస్సన్తి అత్థకామా హితేసినో అనుకమ్పకా అనుకమ్పం ఉపాదాయ, తస్స భవిస్సామ పుబ్బుట్ఠాయినియో పచ్ఛానిపాతినియో కింకారపటిస్సావినియో మనాపచారినియో పియవాదినియో’తి. ఏవఞ్హి వో, కుమారియో, సిక్ఖితబ్బం.
‘‘తస్మాతిహ, కుమారియో, ఏవం సిక్ఖితబ్బం – ‘యే తే భత్తు గరునో గురునో (క॰) భవిస్సన్తి మాతాతి వా పితాతి వా సమణబ్రాహ్మణాతి వా, తే సక్కరిస్సామ గరుం కరిస్సామ గరుకరిస్సామ (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) మానేస్సామ పూజేస్సామ అబ్భాగతే చ ఆసనోదకేన పటిపూజేస్సామా’తి పూజేస్సామాతి (సీ॰). ఏవఞ్హి వో, కుమారియో, సిక్ఖితబ్బం.
‘‘తస్మాతిహ , కుమారియో, ఏవం సిక్ఖితబ్బం – ‘యే తే భత్తు అబ్భన్తరా కమ్మన్తా ఉణ్ణాతి వా కప్పాసాతి వా, తత్థ దక్ఖా భవిస్సామ అనలసా , తత్రుపాయాయ వీమంసాయ సమన్నాగతా, అలం కాతుం అలం సంవిధాతు’న్తి. ఏవఞ్హి వో, కుమారియో, సిక్ఖితబ్బం.
‘‘తస్మాతిహ, కుమారియో, ఏవం సిక్ఖితబ్బం – ‘యో సో భత్తు అబ్భన్తరో అబ్భన్తరే (క॰) అన్తోజనో దాసాతి వా పేస్సాతి వా కమ్మకరాతి వా, తేసం కతఞ్చ కతతో జానిస్సామ అకతఞ్చ అకతతో జానిస్సామ, గిలానకానఞ్చ బలాబలం జానిస్సామ, ఖాదనీయం భోజనీయఞ్చస్స పచ్చంసేన పచ్చయం తేన (క॰ సీ॰), పచ్చయంసేన (స్యా॰ కం॰), పచ్చయం సేనాసనం పచ్చత్తంసేన (క॰) అ॰ ని॰ ౮.౪౬ సంవిభజిస్సామా’తి విభజిస్సామాతి (సీ॰ స్యా॰ కం॰). ఏవఞ్హి వో, కుమారియో, సిక్ఖితబ్బం.
‘‘తస్మాతిహ, కుమారియో, ఏవం సిక్ఖితబ్బం – ‘యం భత్తా ఆహరిస్సతి ధనం వా ధఞ్ఞం వా రజతం వా జాతరూపం వా, తం ఆరక్ఖేన తం ఆరక్ఖాయ (సీ॰) గుత్తియా సమ్పాదేస్సామ, తత్థ చ భవిస్సామ అధుత్తీ అథేనీ అసోణ్డీ అవినాసికాయో’తి. ఏవఞ్హి వో, కుమారియో, సిక్ఖితబ్బం. ఇమేహి ఖో, కుమారియో, పఞ్చహి ధమ్మేహి సమన్నాగతో మాతుగామో కాయస్స భేదా పరం మరణా మనాపకాయికానం దేవానం సహబ్యతం ఉపపజ్జతీ’’తి.
‘‘యో నం భరతి సబ్బదా, నిచ్చం ఆతాపి ఉస్సుకో;
సబ్బకామహరం పోసం, భత్తారం నాతిమఞ్ఞతి.
‘‘న చాపి సోత్థి భత్తారం, ఇస్సాచారేన ఇచ్ఛాచారేన (సీ॰), ఇస్సావాదేన (పీ॰) రోసయే;
భత్తు చ గరునో సబ్బే, పటిపూజేతి పణ్డితా.
‘‘ఉట్ఠాహికా ఉట్ఠాయికా (స్యా॰ కం॰ క॰) అనలసా, సఙ్గహితపరిజ్జనా;
భత్తు మనాపం మనాపా (సీ॰) చరతి, సమ్భతం అనురక్ఖతి.
‘‘యా ఏవం వత్తతీ నారీ, భత్తుఛన్దవసానుగా;
మనాపా నామ తే దేవా, యత్థ సా ఉపపజ్జతీ’’తి. తతియం;
౪. సీహసేనాపతిసుత్తం
౩౪. ఏకం సమయం భగవా వేసాలియం విహరతి మహావనే కూటాగారసాలాయం. అథ ఖో సీహో సేనాపతి యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో సీహో సేనాపతి భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘సక్కా ను ఖో, భన్తే, భగవా సన్దిట్ఠికం దానఫలం పఞ్ఞాపేతు’’న్తి?
‘‘సక్కా, సీహా’’తి భగవా అవోచ – ‘‘దాయకో, సీహ, దానపతి బహునో జనస్స పియో హోతి మనాపో. యమ్పి, సీహ, దాయకో దానపతి బహునో జనస్స పియో హోతి మనాపో, ఇదమ్పి సన్దిట్ఠికం దానఫలం.
‘‘పున చపరం, సీహ, దాయకం దానపతిం సన్తో సప్పురిసా భజన్తి. యమ్పి, సీహ, దాయకం దానపతిం సన్తో సప్పురిసా భజన్తి, ఇదమ్పి సన్దిట్ఠికం దానఫలం.
‘‘పున చపరం, సీహ, దాయకస్స దానపతినో కల్యాణో కిత్తిసద్దో అబ్భుగ్గచ్ఛతి. యమ్పి, సీహ, దాయకస్స దానపతినో కల్యాణో కిత్తిసద్దో అబ్భుగ్గచ్ఛతి, ఇదమ్పి సన్దిట్ఠికం దానఫలం.
‘‘పున చపరం, సీహ, దాయకో దానపతి యం యదేవ పరిసం ఉపసఙ్కమతి – యది ఖత్తియపరిసం యది బ్రాహ్మణపరిసం యది గహపతిపరిసం యది సమణపరిసం – విసారదో విసారదోవ (సీ॰) అ॰ ని॰ ౭.౫౭ పస్సితబ్బం ఉపసఙ్కమతి అమఙ్కుభూతో. యమ్పి, సీహ, దాయకో దానపతి యం యదేవ పరిసం ఉపసఙ్కమతి – యది ఖత్తియపరిసం యది బ్రాహ్మణపరిసం యది గహపతిపరిసం యది సమణపరిసం – విసారదో ఉపసఙ్కమతి అమఙ్కుభూతో, ఇదమ్పి సన్దిట్ఠికం దానఫలం.
‘‘పున చపరం, సీహ, దాయకో దానపతి కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జతి. యమ్పి, సీహ, దాయకో దానపతి కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జతి, ఇదం ఇదమ్పి సీహ (క॰) సమ్పరాయికం దానఫల’’న్తి.
ఏవం వుత్తే సీహో సేనాపతి భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘యానిమాని, భన్తే, భగవతా చత్తారి సన్దిట్ఠికాని దానఫలాని అక్ఖాతాని, నాహం ఏత్థ భగవతో సద్ధాయ గచ్ఛామి; అహం పేతాని జానామి. అహం, భన్తే, దాయకో దానపతి బహునో జనస్స పియో మనాపో. అహం, భన్తే, దాయకో దానపతి; మం సన్తో సప్పురిసా భజన్తి. అహం, భన్తే, దాయకో దానపతి; మయ్హం కల్యాణో కిత్తిసద్దో అబ్భుగ్గతో – ‘సీహో సేనాపతి దాయకో కారకో సఙ్ఘుపట్ఠాకో’తి. అహం, భన్తే , దాయకో దానపతి యం యదేవ పరిసం ఉపసఙ్కమామి – యది ఖత్తియపరిసం యది బ్రాహ్మణపరిసం యది గహపతిపరిసం యది సమణపరిసం – విసారదో ఉపసఙ్కమామి అమఙ్కుభూతో. యానిమాని, భన్తే, భగవతా చత్తారి సన్దిట్ఠికాని దానఫలాని అక్ఖాతాని, నాహం ఏత్థ భగవతో సద్ధాయ గచ్ఛామి; అహం పేతాని జానామి. యఞ్చ ఖో మం, భన్తే, భగవా ఏవమాహ – ‘దాయకో, సీహ, దానపతి కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జతీ’తి, ఏతాహం న జానామి; ఏత్థ చ పనాహం భగవతో సద్ధాయ గచ్ఛామీ’’తి. ‘‘ఏవమేతం, సీహ, ఏవమేతం, సీహ! దాయకో దానపతి కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జతీ’’తి.
‘‘దదం పియో హోతి భజన్తి నం బహూ,
కిత్తిఞ్చ పప్పోతి యసో చ వడ్ఢతి యసస్స వడ్ఢతి (స్యా॰ కం॰), యసం పవడ్ఢతి (క॰);
అమఙ్కుభూతో పరిసం విగాహతి,
విసారదో హోతి నరో అమచ్ఛరీ.
‘‘తస్మా హి దానాని దదన్తి పణ్డితా,
వినేయ్య మచ్ఛేరమలం సుఖేసినో;
తే దీఘరత్తం తిదివే పతిట్ఠితా,
దేవానం సహబ్యగతా రమన్తి తే సహబ్యతం గతా రమన్తి (సీ॰), సహబ్యతా రమన్తి తే (క॰).
‘‘కతావకాసా కతకుసలా ఇతో చుతా తతో చుతా (సీ॰),
సయంపభా అనువిచరన్తి నన్దనం నన్దనే (స్యా॰ కం॰);
తే తత్థ నన్దన్తి రమన్తి మోదరే,
సమప్పితా కామగుణేహి పఞ్చహి;
‘‘కత్వాన వాక్యం అసితస్స తాదినో,
రమన్తి సగ్గే రమన్తి సుమనా (క॰), కమన్తి సబ్బే (స్యా॰ కం॰) సుగతస్స సావకా’’తి. చతుత్థం;
౫. దానానిసంససుత్తం
౩౫. ‘‘పఞ్చిమే , భిక్ఖవే, దానే ఆనిసంసా. కతమే పఞ్చ? బహునో జనస్స పియో హోతి మనాపో; సన్తో సప్పురిసా భజన్తి; కల్యాణో కిత్తిసద్దో అబ్భుగ్గచ్ఛతి; గిహిధమ్మా అనపగతో గిహిధమ్మా అనపేతో (సీ॰ పీ॰), గిహిధమ్మమనుపగతో (క॰) హోతి; కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జతి. ఇమే ఖో, భిక్ఖవే, పఞ్చ దానే ఆనిసంసా’’తి.
‘‘దదమానో పియో హోతి, సతం ధమ్మం అనుక్కమం;
సన్తో నం సదా భజన్తి సన్తో భజన్తి సప్పురిసా (సీ॰), సఞ్ఞతా బ్రహ్మచారయో.
‘‘తే తస్స ధమ్మం దేసేన్తి, సబ్బదుక్ఖాపనూదనం;
యం సో ధమ్మం ఇధఞ్ఞాయ, పరినిబ్బాతి అనాసవో’’తి. పఞ్చమం;
౬. కాలదానసుత్తం
౩౬. ‘‘పఞ్చిమాని, భిక్ఖవే, కాలదానాని. కతమాని పఞ్చ? ఆగన్తుకస్స దానం దేతి; గమికస్స దానం దేతి; గిలానస్స దానం దేతి; దుబ్భిక్ఖే దానం దేతి; యాని తాని నవసస్సాని నవఫలాని తాని పఠమం సీలవన్తేసు పతిట్ఠాపేతి. ఇమాని ఖో, భిక్ఖవే, పఞ్చ కాలదానానీ’’తి.
‘‘కాలే దదన్తి సప్పఞ్ఞా, వదఞ్ఞూ వీతమచ్ఛరా;
కాలేన దిన్నం అరియేసు, ఉజుభూతేసు తాదిసు.
‘‘విప్పసన్నమనా తస్స, విపులా హోతి దక్ఖిణా;
యే తత్థ అనుమోదన్తి, వేయ్యావచ్చం కరోన్తి వా;
న తేన న తేసం (పీ॰ క॰) దక్ఖిణా ఊనా, తేపి పుఞ్ఞస్స భాగినో.
‘‘తస్మా దదే అప్పటివానచిత్తో, యత్థ దిన్నం మహప్ఫలం;
పుఞ్ఞాని పరలోకస్మిం, పతిట్ఠా హోన్తి పాణిన’’న్తి. ఛట్ఠం;
౯. భోజనసుత్తం
౩౭. ‘‘భోజనం , భిక్ఖవే, దదమానో దాయకో పటిగ్గాహకానం పఞ్చ ఠానాని దేతి. కతమాని పఞ్చ? ఆయుం దేతి, వణ్ణం దేతి, సుఖం దేతి, బలం దేతి, పటిభానం పటిభాణం (సీ॰) దేతి. ఆయుం ఖో పన దత్వా ఆయుస్స భాగీ హోతి దిబ్బస్స వా మానుసస్స వా; వణ్ణం దత్వా వణ్ణస్స భాగీ హోతి దిబ్బస్స వా మానుసస్స వా; సుఖం దత్వా సుఖస్స భాగీ హోతి దిబ్బస్స వా మానుసస్స వా; బలం దత్వా బలస్స భాగీ హోతి దిబ్బస్స వా మానుసస్స వా; పటిభానం దత్వా పటిభానస్స భాగీ హోతి దిబ్బస్స వా మానుసస్స వా. భోజనం, భిక్ఖవే, దదమానో దాయకో పటిగ్గాహకానం ఇమాని పఞ్చ ఠానాని దేతీ’’తి.
‘‘ఆయుదో బలదో ధీరో, వణ్ణదో పటిభానదో;
సుఖస్స దాతా మేధావీ, సుఖం సో అధిగచ్ఛతి.
‘‘ఆయుం దత్వా బలం వణ్ణం, సుఖఞ్చ పటిభానకం పటిభాణకం (సీ॰), పటిభానదో (స్యా॰ కం॰ పీ॰ క॰);
దీఘాయు యసవా హోతి, యత్థ యత్థూపపజ్జతీ’’తి. సత్తమం;
౮. సద్ధసుత్తం
౩౮. ‘‘పఞ్చిమే , భిక్ఖవే, సద్ధే కులపుత్తే ఆనిసంసా. కతమే పఞ్చ? యే తే, భిక్ఖవే, లోకే సన్తో సప్పురిసా తే సద్ధఞ్ఞేవ పఠమం అనుకమ్పన్తా అనుకమ్పన్తి, నో తథా అస్సద్ధం; సద్ధఞ్ఞేవ పఠమం ఉపసఙ్కమన్తా ఉపసఙ్కమన్తి, నో తథా అస్సద్ధం; సద్ధఞ్ఞేవ పఠమం పటిగ్గణ్హన్తా పటిగ్గణ్హన్తి, నో తథా అస్సద్ధం; సద్ధఞ్ఞేవ పఠమం ధమ్మం దేసేన్తా దేసేన్తి, నో తథా అస్సద్ధం; సద్ధో కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జతి. ఇమే ఖో, భిక్ఖవే, పఞ్చ సద్ధే కులపుత్తే ఆనిసంసా.
‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, సుభూమియం చతుమహాపథే మహానిగ్రోధో సమన్తా పక్ఖీనం పటిసరణం హోతి; ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, సద్ధో కులపుత్తో బహునో జనస్స పటిసరణం హోతి భిక్ఖూనం భిక్ఖునీనం ఉపాసకానం ఉపాసికాన’’న్తి.
‘‘సాఖాపత్తఫలూపేతో సాఖాపత్తబహుపేతో (కత్థచి), సాఖాపత్తపలాసూపేతో (?), ఖన్ధిమావ ఖన్ధిమా చ (సీ॰) మహాదుమో;
మూలవా ఫలసమ్పన్నో, పతిట్ఠా హోతి పక్ఖినం.
‘‘మనోరమే ఆయతనే, సేవన్తి నం విహఙ్గమా;
ఛాయం ఛాయత్థికా ఛాయత్థినో (సీ॰) యన్తి, ఫలత్థా ఫలభోజినో.
‘‘తథేవ సీలసమ్పన్నం, సద్ధం పురిసపుగ్గలం;
నివాతవుత్తిం అత్థద్ధం, సోరతం సఖిలం ముదుం.
‘‘వీతరాగా వీతదోసా, వీతమోహా అనాసవా;
పుఞ్ఞక్ఖేత్తాని లోకస్మిం, సేవన్తి తాదిసం నరం.
‘‘తే తస్స ధమ్మం దేసేన్తి, సబ్బదుక్ఖాపనూదనం;
యం సో ధమ్మం ఇధఞ్ఞాయ, పరినిబ్బాతి అనాసవో’’తి. అట్ఠమం;
౯. పుత్తసుత్తం
౩౯. ‘‘పఞ్చిమాని , భిక్ఖవే, ఠానాని సమ్పస్సన్తా మాతాపితరో పుత్తం ఇచ్ఛన్తి కులే జాయమానం. కతమాని పఞ్చ? భతో వా నో భరిస్సతి; కిచ్చం వా నో కరిస్సతి; కులవంసో చిరం ఠస్సతి; దాయజ్జం పటిపజ్జిస్సతి; అథ వా పన పేతానం కాలఙ్కతానం దక్ఖిణం అనుప్పదస్సతీతి. ఇమాని ఖో, భిక్ఖవే, పఞ్చ ఠానాని సమ్పస్సన్తా మాతాపితరో పుత్తం ఇచ్ఛన్తి కులే జాయమాన’’న్తి.
కథా॰ ౪౯౧ ‘‘పఞ్చ ఠానాని సమ్పస్సం, పుత్తం ఇచ్ఛన్తి పణ్డితా;
భతో వా నో భరిస్సతి, కిచ్చం వా నో కరిస్సతి.
‘‘కులవంసో చిరం తిట్ఠే, దాయజ్జం పటిపజ్జతి;
అథ వా పన పేతానం, దక్ఖిణం అనుప్పదస్సతి.
‘‘ఠానానేతాని సమ్పస్సం, పుత్తం ఇచ్ఛన్తి పణ్డితా;
తస్మా సన్తో సప్పురిసా, కతఞ్ఞూ కతవేదినో.
‘‘భరన్తి మాతాపితరో, పుబ్బే కతమనుస్సరం;
కరోన్తి నేసం కిచ్చాని, యథా తం పుబ్బకారినం.
‘‘ఓవాదకారీ భతపోసీ, కులవంసం అహాపయం;
సద్ధో సీలేన సమ్పన్నో, పుత్తో హోతి పసంసియో’’తి. నవమం;
౧౦. మహాసాలపుత్తసుత్తం
౪౦. ‘‘హిమవన్తం, భిక్ఖవే, పబ్బతరాజం నిస్సాయ మహాసాలా పఞ్చహి వడ్ఢీహి వడ్ఢన్తి. కతమాహి పఞ్చహి? సాఖాపత్తపలాసేన వడ్ఢన్తి; తచేన వడ్ఢన్తి; పపటికాయ వడ్ఢన్తి; ఫేగ్గునా వడ్ఢన్తి; సారేన వడ్ఢన్తి. హిమవన్తం, భిక్ఖవే, పబ్బతరాజం నిస్సాయ మహాసాలా ఇమాహి పఞ్చహి వడ్ఢీహి వడ్ఢన్తి. ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, సద్ధం కులపుత్తం నిస్సాయ అన్తోజనో పఞ్చహి వడ్ఢీహి వడ్ఢతి. కతమాహి పఞ్చహి? సద్ధాయ వడ్ఢతి; సీలేన వడ్ఢతి; సుతేన వడ్ఢతి; చాగేన వడ్ఢతి; పఞ్ఞాయ వడ్ఢతి. సద్ధం, భిక్ఖవే, కులపుత్తం నిస్సాయ అన్తోజనో ఇమాహి పఞ్చహి వడ్ఢీహి వడ్ఢతీ’’తి.
‘‘యథా హి పబ్బతో సేలో, అరఞ్ఞస్మిం బ్రహావనే;
తం రుక్ఖా ఉపనిస్సాయ, వడ్ఢన్తే తే వనప్పతీ.
‘‘తథేవ సీలసమ్పన్నం, సద్ధం కులపుత్తం ఇమం కులపతిం ఇధ (సీ॰), కులపుత్తం ఇధ (స్యా॰);
ఉపనిస్సాయ వడ్ఢన్తి, పుత్తదారా చ బన్ధవా;
అమచ్చా ఞాతిసఙ్ఘా చ, యే చస్స అనుజీవినో.
‘‘త్యస్స సీలవతో సీలం, చాగం సుచరితాని చ;
పస్సమానానుకుబ్బన్తి, యే భవన్తి విచక్ఖణా.
‘‘ఇమం ధమ్మం చరిత్వాన, మగ్గం సగ్గం (స్యా॰ క॰) సుగతిగామినం;
నన్దినో దేవలోకస్మిం, మోదన్తి కామకామినో’’తి. దసమం;
సుమనవగ్గో చతుత్థో.
తస్సుద్దానం –
సుమనా చున్దీ ఉగ్గహో, సీహో దానానిసంసకో;
కాలభోజనసద్ధా చ, పుత్తసాలేహి తే దసాతి.