౭. మహావగ్గో
౧. హిరీఓత్తప్పసుత్తం
౬౫. అ॰ ని॰ ౫.౨౪, ౧౬౮; ౨.౬.౫౦ ‘‘హిరోత్తప్పే , భిక్ఖవే, అసతి హిరోత్తప్పవిపన్నస్స హతూపనిసో హోతి ఇన్ద్రియసంవరో; ఇన్ద్రియసంవరే అసతి ఇన్ద్రియసంవరవిపన్నస్స హతూపనిసం హోతి సీలం; సీలే అసతి సీలవిపన్నస్స హతూపనిసో హోతి సమ్మాసమాధి; సమ్మాసమాధిమ్హి అసతి సమ్మాసమాధివిపన్నస్స హతూపనిసం హోతి యథాభూతఞాణదస్సనం; యథాభూతఞాణదస్సనే అసతి యథాభూతఞాణదస్సనవిపన్నస్స హతూపనిసో హోతి నిబ్బిదావిరాగో; నిబ్బిదావిరాగే అసతి నిబ్బిదావిరాగవిపన్నస్స హతూపనిసం హోతి విముత్తిఞాణదస్సనం. సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, రుక్ఖో సాఖాపలాసవిపన్నో. తస్స పపటికాపి న పారిపూరిం గచ్ఛతి, తచోపి ఫేగ్గుపి సారోపి న పారిపూరిం గచ్ఛతి. ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, హిరోత్తప్పే అసతి హిరోత్తప్పవిపన్నస్స హతూపనిసో హోతి ఇన్ద్రియసంవరో; ఇన్ద్రియసంవరే అసతి ఇన్ద్రియసంవరవిపన్నస్స హతూపనిసం హోతి సీలం; సీలే అసతి సీలవిపన్నస్స హతూపనిసో హోతి సమ్మాసమాధి; సమ్మాసమాధిమ్హి అసతి సమ్మాసమాధివిపన్నస్స హతూపనిసం హోతి యథాభూతఞాణదస్సనం; యథాభూతఞాణదస్సనే అసతి యథాభూతఞాణదస్సనవిపన్నస్స హతూపనిసో హోతి నిబ్బిదావిరాగో; నిబ్బిదావిరాగే అసతి నిబ్బిదావిరాగవిపన్నస్స హతూపనిసం హోతి విముత్తిఞాణదస్సనం.
‘‘హిరోత్తప్పే, భిక్ఖవే, సతి హిరోత్తప్పసమ్పన్నస్స ఉపనిససమ్పన్నో హోతి ఇన్ద్రియసంవరో; ఇన్ద్రియసంవరే సతి ఇన్ద్రియసంవరసమ్పన్నస్స ఉపనిససమ్పన్నం హోతి సీలం; సీలే సతి సీలసమ్పన్నస్స ఉపనిససమ్పన్నో హోతి సమ్మాసమాధి; సమ్మాసమాధిమ్హి సతి సమ్మాసమాధిసమ్పన్నస్స ఉపనిససమ్పన్నం హోతి యథాభూతఞాణదస్సనం; యథాభూతఞాణదస్సనే సతి యథాభూతఞాణదస్సనసమ్పన్నస్స ఉపనిససమ్పన్నో హోతి నిబ్బిదావిరాగో; నిబ్బిదావిరాగే సతి నిబ్బిదావిరాగసమ్పన్నస్స ఉపనిససమ్పన్నం హోతి విముత్తిఞాణదస్సనం. సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, రుక్ఖో సాఖాపలాససమ్పన్నో. తస్స పపటికాపి పారిపూరిం గచ్ఛతి, తచోపి ఫేగ్గుపి సారోపి పారిపూరిం గచ్ఛతి . ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, హిరోత్తప్పే సతి హిరోత్తప్పసమ్పన్నస్స ఉపనిససమ్పన్నో హోతి…పే॰… విముత్తిఞాణదస్సన’’న్తి. పఠమం.
౨. సత్తసూరియసుత్తం
౬౬. ఏవం మే సుతం – ఏకం సమయం భగవా వేసాలియం విహరతి అమ్బపాలివనే. తత్ర ఖో భగవా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘భిక్ఖవో’’తి. ‘‘భదన్తే’’తి తే భిక్ఖూ భగవతో పచ్చస్సోసుం. భగవా ఏతదవోచ –
‘‘అనిచ్చా , భిక్ఖవే, సఙ్ఖారా; అధువా, భిక్ఖవే, సఙ్ఖారా; అనస్సాసికా, భిక్ఖవే, సఙ్ఖారా. యావఞ్చిదం, భిక్ఖవే, అలమేవ సబ్బసఙ్ఖారేసు నిబ్బిన్దితుం అలం విరజ్జితుం అలం విముచ్చితుం.
‘‘సినేరు, భిక్ఖవే, పబ్బతరాజా చతురాసీతియోజనసహస్సాని ఆయామేన, చతురాసీతియోజనసహస్సాని విత్థారేన, చతురాసీతియోజనసహస్సాని మహాసముద్దే అజ్ఝోగాళ్హో, చతురాసీతియోజనసహస్సాని మహాసముద్దా అచ్చుగ్గతో. హోతి ఖో సో, భిక్ఖవే, సమయో యం కదాచి కరహచి దీఘస్స అద్ధునో అచ్చయేన బహూని వస్సాని బహూని వస్ససతాని బహూని వస్ససహస్సాని బహూని వస్ససతసహస్సాని దేవో న వస్సతి. దేవే ఖో పన, భిక్ఖవే, అవస్సన్తే యే కేచిమే బీజగామభూతగామా ఓసధితిణవనప్పతయో తే ఉస్సుస్సన్తి విసుస్సన్తి, న భవన్తి. ఏవం అనిచ్చా, భిక్ఖవే, సఙ్ఖారా; ఏవం అధువా, భిక్ఖవే, సఙ్ఖారా…పే॰… అలం విముచ్చితుం.
‘‘హోతి ఖో సో, భిక్ఖవే, సమయో యం కదాచి కరహచి దీఘస్స అద్ధునో అచ్చయేన దుతియో సూరియో పాతుభవతి. దుతియస్స, భిక్ఖవే, సూరియస్స పాతుభావా యా కాచి కున్నదియో కుసోబ్భా కుస్సుబ్భో (సీ॰), కుస్సోబ్భా (స్యా॰) తా ఉస్సుస్సన్తి విసుస్సన్తి, న భవన్తి . ఏవం అనిచ్చా, భిక్ఖవే, సఙ్ఖారా…పే॰… అలం విముచ్చితుం.
‘‘హోతి ఖో సో, భిక్ఖవే, సమయో యం కదాచి కరహచి దీఘస్స అద్ధునో అచ్చయేన తతియో సూరియో పాతుభవతి. తతియస్స, భిక్ఖవే, సూరియస్స పాతుభావా యా కాచి మహానదియో, సేయ్యథిదం – గఙ్గా, యమునా, అచిరవతీ, సరభూ, మహీ, తా ఉస్సుస్సన్తి విసుస్సన్తి, న భవన్తి. ఏవం అనిచ్చా, భిక్ఖవే, సఙ్ఖారా…పే॰… అలం విముచ్చితుం.
‘‘హోతి ఖో సో, భిక్ఖవే, సమయో యం కదాచి కరహచి దీఘస్స అద్ధునో అచ్చయేన చతుత్థో సూరియో పాతుభవతి. చతుత్థస్స, భిక్ఖవే, సూరియస్స పాతుభావా యే తే మహాసరా యతో ఇమా మహానదియో పవత్తన్తి, సేయ్యథిదం – అనోతత్తా, సీహపపాతా, రథకారా, కణ్ణముణ్డా, కుణాలా, ఛద్దన్తా, మన్దాకినియా, తా ఉస్సుస్సన్తి విసుస్సన్తి, న భవన్తి. ఏవం అనిచ్చా, భిక్ఖవే, సఙ్ఖారా…పే॰… అలం విముచ్చితుం.
‘‘హోతి ఖో సో, భిక్ఖవే, సమయో యం కదాచి కరహచి దీఘస్స అద్ధునో అచ్చయేన పఞ్చమో సూరియో పాతుభవతి. పఞ్చమస్స, భిక్ఖవే, సూరియస్స పాతుభావా యోజనసతికానిపి మహాసముద్దే ఉదకాని ఓగచ్ఛన్తి, ద్వియోజనసతికానిపి మహాసముద్దే ఉదకాని ఓగచ్ఛన్తి, తియోజనసతికానిపి, చతుయోజనసతికానిపి, పఞ్చయోజనసతికానిపి, ఛయోజనసతికానిపి, సత్తయోజనసతికానిపి మహాసముద్దే ఉదకాని ఓగచ్ఛన్తి; సత్తతాలమ్పి మహాసముద్దే ఉదకం సణ్ఠాతి, ఛతాలమ్పి, పఞ్చతాలమ్పి, చతుతాలమ్పి, తితాలమ్పి, ద్వితాలమ్పి , తాలమత్తమ్పి మహాసముద్దే ఉదకం సణ్ఠాతి; సత్తపోరిసమ్పి మహాసముద్దే ఉదకం సణ్ఠాతి, ఛపోరిసమ్పి, పఞ్చపోరిసమ్పి, చతుపోరిసమ్పి, తిపోరిసమ్పి, ద్విపోరిసమ్పి, పోరిసమ్పి పోరిసమత్తమ్పి (స్యా॰), అడ్ఢపోరిసమ్పి, కటిమత్తమ్పి, జణ్ణుకామత్తమ్పి, గోప్ఫకమత్తమ్పి మహాసముద్దే ఉదకం సణ్ఠాతి. సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, సరదసమయే థుల్లఫుసితకే దేవే వస్సన్తే తత్థ తత్థ గోపదేసు గోప్ఫకపదేసేసు (క॰) ఉదకాని ఠితాని హోన్తి; ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, తత్థ తత్థ గోప్ఫకమత్తాని గోపదమత్తాని (సీ॰ స్యా॰) మహాసముద్దే ఉదకాని ఠితాని హోన్తి. పఞ్చమస్స, భిక్ఖవే, సూరియస్స పాతుభావా అఙ్గులిపబ్బమత్తమ్పి మహాసముద్దే ఉదకం న హోతి. ఏవం అనిచ్చా, భిక్ఖవే, సఙ్ఖారా…పే॰… అలం విముచ్చితుం.
‘‘హోతి ఖో సో, భిక్ఖవే, సమయో యం కదాచి కరహచి దీఘస్స అద్ధునో అచ్చయేన ఛట్ఠో సూరియో పాతుభవతి. ఛట్ఠస్స, భిక్ఖవే, సూరియస్స పాతుభావా అయఞ్చ మహాపథవీ సినేరు చ పబ్బతరాజా ధూమాయన్తి సంధూమాయన్తి సమ్పధూమాయన్తి ధూపాయన్తి సన్ధూపాయన్తి సమ్పధూపాయన్తి (సీ॰ స్యా॰). సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, కుమ్భకారపాకో ఆలేపితో ఆలిమ్పితో (సీ॰ స్యా॰) పఠమం ధూమేతి సంధూమేతి సమ్పధూమేతి; ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, ఛట్ఠస్స సూరియస్స పాతుభావా అయఞ్చ మహాపథవీ సినేరు చ పబ్బతరాజా ధూమాయన్తి సంధూమాయన్తి సమ్పధూమాయన్తి. ఏవం అనిచ్చా, భిక్ఖవే, సఙ్ఖారా…పే॰… అలం విముచ్చితుం.
‘‘హోతి ఖో సో, భిక్ఖవే, సమయో యం కదాచి కరహచి దీఘస్స అద్ధునో అచ్చయేన సత్తమో సూరియో పాతుభవతి. సత్తమస్స , భిక్ఖవే, సూరియస్స పాతుభావా అయఞ్చ మహాపథవీ సినేరు చ పబ్బతరాజా ఆదిప్పన్తి పజ్జలన్తి ఏకజాలా భవన్తి. ఇమిస్సా చ, భిక్ఖవే, మహాపథవియా సినేరుస్స చ పబ్బతరాజస్స ఝాయమానానం దయ్హమానానం అచ్చి వాతేన ఖిత్తా యావ బ్రహ్మలోకాపి గచ్ఛతి. సినేరుస్స, భిక్ఖవే, పబ్బతరాజస్స ఝాయమానస్స దయ్హమానస్స వినస్సమానస్స మహతా తేజోఖన్ధేన అభిభూతస్స యోజనసతికానిపి కూటాని పలుజ్జన్తి ద్వియోజనసతికానిపి, తియోజనసతికానిపి, చతుయోజనసతికానిపి, పఞ్చయోజనసతికానిపి కూటాని పలుజ్జన్తి. ఇమిస్సా చ, భిక్ఖవే, మహాపథవియా సినేరుస్స చ పబ్బతరాజస్స ఝాయమానానం దయ్హమానానం నేవ ఛారికా పఞ్ఞాయతి న మసి. సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, సప్పిస్స వా తేలస్స వా ఝాయమానస్స దయ్హమానస్స నేవ ఛారికా పఞ్ఞాయతి న మసి; ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, ఇమిస్సా చ మహాపథవియా సినేరుస్స చ పబ్బతరాజస్స ఝాయమానానం దయ్హమానానం నేవ ఛారికా పఞ్ఞాయతి న మసి. ఏవం అనిచ్చా, భిక్ఖవే, సఙ్ఖారా; ఏవం అధువా, భిక్ఖవే, సఙ్ఖారా; ఏవం అనస్సాసికా, భిక్ఖవే, సఙ్ఖారా. యావఞ్చిదం, భిక్ఖవే, అలమేవ సబ్బసఙ్ఖారేసు నిబ్బిన్దితుం అలం విరజ్జితుం అలం విముచ్చితుం.
‘‘తత్ర, భిక్ఖవే, కో మన్తా కో సద్ధాతా – ‘అయఞ్చ పథవీ సినేరు చ పబ్బతరాజా దయ్హిస్సన్తి వినస్సిస్సన్తి, న భవిస్సన్తీ’తి అఞ్ఞత్ర దిట్ఠపదేహి?
అ॰ ని॰ ౬.౫౪; ౭.౭౩ ‘‘భూతపుబ్బం, భిక్ఖవే, సునేత్తో నామ సత్థా అహోసి తిత్థకరో కామేసు వీతరాగో. సునేత్తస్స ఖో పన, భిక్ఖవే , సత్థునో అనేకాని సావకసతాని అహేసుం. సునేత్తో, భిక్ఖవే, సత్థా సావకానం బ్రహ్మలోకసహబ్యతాయ ధమ్మం దేసేసి. యే ఖో పన, భిక్ఖవే, సునేత్తస్స సత్థునో బ్రహ్మలోకసహబ్యతాయ ధమ్మం దేసేన్తస్స సబ్బేన సబ్బం సాసనం ఆజానింసు తే కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం బ్రహ్మలోకం ఉపపజ్జింసు. యే న సబ్బేన సబ్బం సాసనం ఆజానింసు తే కాయస్స భేదా పరం మరణా అప్పేకచ్చే పరనిమ్మితవసవత్తీనం దేవానం సహబ్యతం ఉపపజ్జింసు, అప్పేకచ్చే నిమ్మానరతీనం దేవానం సహబ్యతం ఉపపజ్జింసు, అప్పేకచ్చే తుసితానం దేవానం సహబ్యతం ఉపపజ్జింసు, అప్పేకచ్చే యామానం దేవానం సహబ్యతం ఉపపజ్జింసు , అప్పేకచ్చే తావతింసానం దేవానం సహబ్యతం ఉపపజ్జింసు , అప్పేకచ్చే చాతుమహారాజికానం దేవానం సహబ్యతం ఉపపజ్జింసు, అప్పేకచ్చే ఖత్తియమహాసాలానం సహబ్యతం ఉపపజ్జింసు, అప్పేకచ్చే బ్రాహ్మణమహాసాలానం సహబ్యతం ఉపపజ్జింసు, అప్పేకచ్చే గహపతిమహాసాలానం సహబ్యతం ఉపపజ్జింసు.
‘‘అథ ఖో, భిక్ఖవే, సునేత్తస్స సత్థునో ఏతదహోసి – ‘న ఖో మేతం పతిరూపం యోహం సావకానం సమసమగతియో అస్సం అభిసమ్పరాయం, యంనూనాహం ఉత్తరి మేత్తం ఉత్తరి మగ్గం (క॰) భావేయ్య’’’న్తి.
‘‘అథ ఖో, భిక్ఖవే, సునేత్తో సత్థా సత్త వస్సాని మేత్తం చిత్తం భావేసి. సత్త వస్సాని మేత్తం చిత్తం భావేత్వా సత్త సంవట్టవివట్టకప్పే నయిమం లోకం పునరాగమాసి. సంవట్టమానే సుదం, భిక్ఖవే , లోకే ఆభస్సరూపగో హోతి. వివట్టమానే లోకే సుఞ్ఞం బ్రహ్మవిమానం ఉపపజ్జతి. తత్ర సుదం, భిక్ఖవే, బ్రహ్మా హోతి మహాబ్రహ్మా అభిభూ అనభిభూతో అఞ్ఞదత్థుదసో వసవత్తీ. ఛత్తింసక్ఖత్తుం ఖో పన, భిక్ఖవే, సక్కో అహోసి దేవానమిన్దో. అనేకసతక్ఖత్తుం రాజా అహోసి చక్కవత్తీ ధమ్మికో ధమ్మరాజా చాతురన్తో విజితావీ జనపదత్థావరియప్పత్తో సత్తరతనసమన్నాగతో. పరోసహస్సం ఖో పనస్స పుత్తా అహేసుం సూరా వీరఙ్గరూపా పరసేనప్పమద్దనా. సో ఇమం పథవిం సాగరపరియన్తం అదణ్డేన అసత్థేన ధమ్మేన అభివిజియ అజ్ఝావసి. సో హి నామ, భిక్ఖవే, సునేత్తో సత్థా ఏవం దీఘాయుకో సమానో ఏవం చిరట్ఠితికో అపరిముత్తో అహోసి – ‘జాతియా జరాయ మరణేన సోకేహి పరిదేవేహి దుక్ఖేహి దోమనస్సేహి ఉపాయాసేహి, అపరిముత్తో దుక్ఖస్మా’తి వదామి’’.
‘‘తం కిస్స హేతు? చతున్నం ధమ్మానం అననుబోధా అప్పటివేధా. కతమేసం చతున్నం? అరియస్స, భిక్ఖవే, సీలస్స అననుబోధా అప్పటివేధా, అరియస్స సమాధిస్స అననుబోధా అప్పటివేధా, అరియాయ పఞ్ఞాయ అననుబోధా అప్పటివేధా, అరియాయ విముత్తియా అననుబోధా అప్పటివేధా. తయిదం, భిక్ఖవే, అరియం సీలం అనుబుద్ధం పటివిద్ధం, అరియో సమాధి అనుబోధో పటివిద్ధో, అరియా పఞ్ఞా అనుబోధా పటివిద్ధా, అరియా విముత్తి అనుబోధా పటివిద్ధా, ఉచ్ఛిన్నా భవతణ్హా, ఖీణా భవనేత్తి, నత్థి దాని పునబ్భవో’’తి. ఇదమవోచ భగవా. ఇదం వత్వాన సుగతో అథాపరం ఏతదవోచ సత్థా –
‘‘సీలం సమాధి పఞ్ఞా చ, విముత్తి చ అనుత్తరా;
అనుబుద్ధా ఇమే ధమ్మా, గోతమేన యసస్సినా.
‘‘ఇతి బుద్ధో అభిఞ్ఞాయ, ధమ్మమక్ఖాసి భిక్ఖునం;
దుక్ఖస్సన్తకరో సత్థా, చక్ఖుమా పరినిబ్బుతో’’తి. దుతియం;
౩. నగరోపమసుత్తం
౬౭. ‘‘యతో ఖో, భిక్ఖవే, రఞ్ఞో పచ్చన్తిమం నగరం సత్తహి నగరపరిక్ఖారేహి సుపరిక్ఖతం సుపరిక్ఖిత్తం (క॰) హోతి, చతున్నఞ్చ ఆహారానం నికామలాభీ హోతి అకిచ్ఛలాభీ అకసిరలాభీ. ఇదం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, రఞ్ఞో పచ్చన్తిమం నగరం అకరణీయం బాహిరేహి పచ్చత్థికేహి పచ్చామిత్తేహి.
‘‘కతమేహి సత్తహి నగరపరిక్ఖారేహి సుపరిక్ఖతం హోతి? ఇధ, భిక్ఖవే, రఞ్ఞో పచ్చన్తిమే నగరే ఏసికా హోతి గమ్భీరనేమా గమ్భీరనేమి (క॰) సునిఖాతా అచలా అసమ్పవేధీ అసమ్పవేధి (సీ॰ స్యా॰). ఇమినా పఠమేన నగరపరిక్ఖారేన సుపరిక్ఖతం హోతి రఞ్ఞో పచ్చన్తిమం నగరం అబ్భన్తరానం గుత్తియా బాహిరానం పటిఘాతాయ.
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, రఞ్ఞో పచ్చన్తిమే నగరే పరిఖా హోతి గమ్భీరా చేవ విత్థతా చ. ఇమినా దుతియేన నగరపరిక్ఖారేన సుపరిక్ఖతం హోతి రఞ్ఞో పచ్చన్తిమం నగరం అబ్భన్తరానం గుత్తియా బాహిరానం పటిఘాతాయ.
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, రఞ్ఞో పచ్చన్తిమే నగరే అనుపరియాయపథో హోతి ఉచ్చో చేవ విత్థతో చ. ఇమినా తతియేన నగరపరిక్ఖారేన సుపరిక్ఖతం హోతి రఞ్ఞో పచ్చన్తిమం నగరం అబ్భన్తరానం గుత్తియా బాహిరానం పటిఘాతాయ.
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, రఞ్ఞో పచ్చన్తిమే నగరే బహుం ఆవుధం సన్నిచితం హోతి సలాకఞ్చేవ జేవనికఞ్చ జేవనియఞ్చ (సీ॰ అట్ఠ॰). ఇమినా చతుత్థేన నగరపరిక్ఖారేన సుపరిక్ఖతం హోతి రఞ్ఞో పచ్చన్తిమం నగరం అబ్భన్తరానం గుత్తియా బాహిరానం పటిఘాతాయ.
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, రఞ్ఞో పచ్చన్తిమే నగరే బహుబలకాయో పటివసతి, సేయ్యథిదం – హత్థారోహా అస్సారోహా రథికా ధనుగ్గహా చేలకా చలకా పిణ్డదాయకా ఉగ్గా రాజపుత్తా పక్ఖన్దినో మహానాగా సూరా చమ్మయోధినో దాసకపుత్తా. ఇమినా పఞ్చమేన నగరపరిక్ఖారేన సుపరిక్ఖతం హోతి రఞ్ఞో పచ్చన్తిమం నగరం అబ్భన్తరానం గుత్తియా బాహిరానం పటిఘాతాయ.
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, రఞ్ఞో పచ్చన్తిమే నగరే దోవారికో హోతి పణ్డితో బ్యత్తో మేధావీ అఞ్ఞాతానం నివారేతా ఞాతానం పవేసేతా. ఇమినా ఛట్ఠేన నగరపరిక్ఖారేన సుపరిక్ఖతం హోతి రఞ్ఞో పచ్చన్తిమం నగరం అబ్భన్తరానం గుత్తియా బాహిరానం పటిఘాతాయ.
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, రఞ్ఞో పచ్చన్తిమే నగరే పాకారో హోతి ఉచ్చో చేవ విత్థతో చ వాసనలేపనసమ్పన్నో చ. ఇమినా సత్తమేన నగరపరిక్ఖారేన సుపరిక్ఖతం హోతి రఞ్ఞో పచ్చన్తిమం నగరం అబ్భన్తరానం గుత్తియా బాహిరానం పటిఘాతాయ. ఇమేహి సత్తహి నగరపరిక్ఖారేహి సుపరిక్ఖతం హోతి.
‘‘కతమేసం చతున్నం ఆహారానం నికామలాభీ హోతి అకిచ్ఛలాభీ అకసిరలాభీ? ఇధ, భిక్ఖవే, రఞ్ఞో పచ్చన్తిమే నగరే బహుం తిణకట్ఠోదకం సన్నిచితం హోతి అబ్భన్తరానం రతియా అపరితస్సాయ ఫాసువిహారాయ బాహిరానం పటిఘాతాయ.
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, రఞ్ఞో పచ్చన్తిమే నగరే బహుం సాలియవకం సన్నిచితం హోతి అబ్భన్తరానం రతియా అపరితస్సాయ ఫాసువిహారాయ బాహిరానం పటిఘాతాయ.
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, రఞ్ఞో పచ్చన్తిమే నగరే బహుం తిలముగ్గమాసాపరణ్ణం సన్నిచితం హోతి అబ్భన్తరానం రతియా అపరితస్సాయ ఫాసువిహారాయ బాహిరానం పటిఘాతాయ.
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, రఞ్ఞో పచ్చన్తిమే నగరే బహుం భేసజ్జం సన్నిచితం హోతి, సేయ్యథిదం – సప్పి నవనీతం తేలం మధు ఫాణితం లోణం అబ్భన్తరానం రతియా అపరితస్సాయ ఫాసువిహారాయ బాహిరానం పటిఘాతాయ. ఇమేసం ఖో, భిక్ఖవే, చతున్నం ఆహారానం నికామలాభీ హోతి అకిచ్ఛలాభీ అకసిరలాభీ.
‘‘యతో ఖో, భిక్ఖవే, రఞ్ఞో పచ్చన్తిమం నగరం ఇమేహి సత్తహి నగరపరిక్ఖారేహి సుపరిక్ఖతం హోతి, ఇమేసఞ్చ చతున్నం ఆహారానం నికామలాభీ హోతి అకిచ్ఛలాభీ అకసిరలాభీ. ఇదం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, రఞ్ఞో పచ్చన్తిమం నగరం అకరణీయం బాహిరేహి పచ్చత్థికేహి పచ్చామిత్తేహి. ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, యతో అరియసావకో సత్తహి సద్ధమ్మేహి సమన్నాగతో హోతి, చతున్నఞ్చ ఝానానం ఆభిచేతసికానం దిట్ఠధమ్మసుఖవిహారానం నికామలాభీ హోతి అకిచ్ఛలాభీ అకసిరలాభీ. అయం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, అరియసావకో అకరణీయో మారస్స అకరణీయో పాపిమతో. కతమేహి సత్తహి సద్ధమ్మేహి సమన్నాగతో హోతి?
‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, రఞ్ఞో పచ్చన్తిమే నగరే ఏసికా హోతి గమ్భీరనేమా సునిఖాతా అచలా అసమ్పవేధీ అబ్భన్తరానం గుత్తియా బాహిరానం పటిఘాతాయ. ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, అరియసావకో సద్ధో హోతి, సద్దహతి తథాగతస్స బోధిం ‘ఇతిపి సో…పే॰… బుద్ధో భగవా’తి. సద్ధేసికో, భిక్ఖవే, అరియసావకో అకుసలం పజహతి, కుసలం భావేతి; సావజ్జం పజహతి, అనవజ్జం భావేతి; సుద్ధం అత్తానం పరిహరతి. ఇమినా పఠమేన సద్ధమ్మేన సమన్నాగతో హోతి.
‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, రఞ్ఞో పచ్చన్తిమే నగరే పరిక్ఖా హోతి గమ్భీరా చేవ విత్థతా చ అబ్భన్తరానం గుత్తియా బాహిరానం పటిఘాతాయ. ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, అరియసావకో హిరీమా హోతి, హిరీయతి కాయదుచ్చరితేన వచీదుచ్చరితేన మనోదుచ్చరితేన, హిరీయతి పాపకానం అకుసలానం ధమ్మానం సమాపత్తియా. హిరీపరిక్ఖో ఖో, భిక్ఖవే, అరియసావకో అకుసలం పజహతి, కుసలం భావేతి; సావజ్జం పజహతి, అనవజ్జం భావేతి; సుద్ధం అత్తానం పరిహరతి. ఇమినా దుతియేన సద్ధమ్మేన సమన్నాగతో హోతి.
‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, రఞ్ఞో పచ్చన్తిమే నగరే అనుపరియాయపథో హోతి ఉచ్చో చేవ విత్థతో చ అబ్భన్తరానం గుత్తియా బాహిరానం పటిఘాతాయ. ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, అరియసావకో ఓత్తప్పీ హోతి, ఓత్తప్పతి కాయదుచ్చరితేన వచీదుచ్చరితేన మనోదుచ్చరితేన, ఓత్తప్పతి పాపకానం అకుసలానం ధమ్మానం సమాపత్తియా. ఓత్తప్పపరియాయపథో , భిక్ఖవే, అరియసావకో అకుసలం పజహతి, కుసలం భావేతి ; సావజ్జం పజహతి, అనవజ్జం భావేతి; సుద్ధం అత్తానం పరిహరతి. ఇమినా తతియేన సద్ధమ్మేన సమన్నాగతో హోతి.
‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, రఞ్ఞో పచ్చన్తిమే నగరే బహుం ఆవుధం సన్నిచితం హోతి సలాకఞ్చేవ జేవనికఞ్చ అబ్భన్తరానం గుత్తియా బాహిరానం పటిఘాతాయ. ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, అరియసావకో బహుస్సుతో హోతి…పే॰… దిట్ఠియా సుప్పటివిద్ధా. సుతావుధో, భిక్ఖవే, అరియసావకో అకుసలం పజహతి, కుసలం భావేతి; సావజ్జం పజహతి, అనవజ్జం భావేతి; సుద్ధం అత్తానం పరిహరతి. ఇమినా చతుత్థేన సద్ధమ్మేన సమన్నాగతో హోతి.
‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, రఞ్ఞో పచ్చన్తిమే నగరే బహుబలకాయో పటివసతి, సేయ్యథిదం – హత్థారోహా అస్సారోహా రథికా ధనుగ్గహా చేలకా చలకా పిణ్డదాయకా ఉగ్గా రాజపుత్తా పక్ఖన్దినో మహానాగా సూరా చమ్మయోధినో దాసకపుత్తా అబ్భన్తరానం గుత్తియా బాహిరానం పటిఘాతాయ. ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, అరియసావకో ఆరద్ధవీరియో విహరతి అకుసలానం ధమ్మానం పహానాయ, కుసలానం ధమ్మానం ఉపసమ్పదాయ, థామవా దళ్హపరక్కమో అనిక్ఖిత్తధురో కుసలేసు ధమ్మేసు. వీరియబలకాయో, భిక్ఖవే, అరియసావకో అకుసలం పజహతి, కుసలం భావేతి; సావజ్జం పజహతి, అనవజ్జం భావేతి; సుద్ధం అత్తానం పరిహరతి. ఇమినా పఞ్చమేన సద్ధమ్మేన సమన్నాగతో హోతి.
‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, రఞ్ఞో పచ్చన్తిమే నగరే దోవారికో హోతి పణ్డితో బ్యత్తో మేధావీ అఞ్ఞాతానం నివారేతా ఞాతానం పవేసేతా అబ్భన్తరానం గుత్తియా బాహిరానం పటిఘాతాయ . ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, అరియసావకో సతిమా హోతి పరమేన సతినేపక్కేన సమన్నాగతో చిరకతమ్పి చిరభాసితమ్పి సరితా అనుస్సరితా. సతిదోవారికో, భిక్ఖవే, అరియసావకో అకుసలం పజహతి, కుసలం భావేతి; సావజ్జం పజహతి, అనవజ్జం భావేతి; సుద్ధం అత్తానం పరిహరతి. ఇమినా ఛట్ఠేన సద్ధమ్మేన సమన్నాగతో హోతి.
‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, రఞ్ఞో పచ్చన్తిమే నగరే పాకారో హోతి ఉచ్చో చేవ విత్థతో చ వాసనలేపనసమ్పన్నో చ అబ్భన్తరానం గుత్తియా బాహిరానం పటిఘాతాయ. ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, అరియసావకో పఞ్ఞవా హోతి ఉదయత్థగామినియా పఞ్ఞాయ సమన్నాగతో అరియాయ నిబ్బేధికాయ సమ్మా దుక్ఖక్ఖయగామినియా. పఞ్ఞావాసనలేపనసమ్పన్నో, భిక్ఖవే, అరియసావకో అకుసలం పజహతి, కుసలం భావేతి; సావజ్జం పజహతి, అనవజ్జం భావేతి; సుద్ధం అత్తానం పరిహరతి. ఇమినా సత్తమేన సద్ధమ్మేన సమన్నాగతో హోతి. ఇమేహి సత్తహి సద్ధమ్మేహి సమన్నాగతో హోతి.
‘‘కతమేసం చతున్నం ఝానానం ఆభిచేతసికానం దిట్ఠధమ్మసుఖవిహారానం నికామలాభీ హోతి అకిచ్ఛలాభీ అకసిరలాభీ? సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, రఞ్ఞో పచ్చన్తిమే నగరే బహుం తిణకట్ఠోదకం సన్నిచితం హోతి అబ్భన్తరానం రతియా అపరితస్సాయ ఫాసువిహారాయ బాహిరానం పటిఘాతాయ. ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, అరియసావకో వివిచ్చేవ కామేహి…పే॰… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి అత్తనో రతియా అపరితస్సాయ ఫాసువిహారాయ ఓక్కమనాయ నిబ్బానస్స.
‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, రఞ్ఞో పచ్చన్తిమే నగరే బహుం సాలియవకం సన్నిచితం హోతి అబ్భన్తరానం రతియా అపరితస్సాయ ఫాసువిహారాయ బాహిరానం పటిఘాతాయ. ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, అరియసావకో వితక్కవిచారానం వూపసమా…పే॰… దుతియం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి అత్తనో రతియా అపరితస్సాయ ఫాసువిహారాయ ఓక్కమనాయ నిబ్బానస్స.
‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, రఞ్ఞో పచ్చన్తిమే నగరే బహుం తిలముగ్గమాసాపరణ్ణం సన్నిచితం హోతి అబ్భన్తరానం రతియా అపరితస్సాయ ఫాసువిహారాయ బాహిరానం పటిఘాతాయ. ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, అరియసావకో పీతియా చ విరాగా…పే॰… తతియం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి అత్తనో రతియా అపరితస్సాయ ఫాసువిహారాయ ఓక్కమనాయ నిబ్బానస్స.
‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, రఞ్ఞో పచ్చన్తిమే నగరే బహుం భేసజ్జం సన్నిచితం హోతి, సేయ్యథిదం – సప్పి నవనీతం తేలం మధు ఫాణితం లోణం అబ్భన్తరానం రతియా అపరితస్సాయ ఫాసువిహారాయ బాహిరానం పటిఘాతాయ. ఏవమేవం ఖో భిక్ఖవే, అరియసావకో సుఖస్స చ పహానా దుక్ఖస్స చ పహానా పుబ్బేవ సోమనస్సదోమనస్సానం అత్థఙ్గమా అదుక్ఖమసుఖం ఉపేక్ఖాసతిపారిసుద్ధిం చతుత్థం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి అత్తనో రతియా అపరితస్సాయ ఫాసువిహారాయ ఓక్కమనాయ నిబ్బానస్స. ఇమేసం చతున్నం ఝానానం ఆభిచేతసికానం దిట్ఠధమ్మసుఖవిహారానం నికామలాభీ హోతి అకిచ్ఛలాభీ అకసిరలాభీ.
‘‘యతో ఖో, భిక్ఖవే, అరియసావకో ఇమేహి సత్తహి సద్ధమ్మేహి సమన్నాగతో హోతి, ఇమేసఞ్చ చతున్నం ఝానానం ఆభిచేతసికానం దిట్ఠధమ్మసుఖవిహారానం నికామలాభీ హోతి అకిచ్ఛలాభీ అకసిరలాభీ. అయం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, అరియసావకో అకరణీయో మారస్స అకరణీయో పాపిమతో’’తి. తతియం.
౪. ధమ్మఞ్ఞూసుత్తం
౬౮. ‘‘సత్తహి, భిక్ఖవే, ధమ్మేహి సమన్నాగతో భిక్ఖు ఆహునేయ్యో హోతి …పే॰… అనుత్తరం పుఞ్ఞక్ఖేత్తం లోకస్స. కతమేహి సత్తహి? ఇధ, భిక్ఖవే, భిక్ఖు ధమ్మఞ్ఞూ చ హోతి అత్థఞ్ఞూ చ అత్తఞ్ఞూ చ మత్తఞ్ఞూ చ కాలఞ్ఞూ చ పరిసఞ్ఞూ చ పుగ్గలపరోపరఞ్ఞూ చ.
‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే, భిక్ఖు ధమ్మఞ్ఞూ హోతి? ఇధ, భిక్ఖవే, భిక్ఖు ధమ్మం జానాతి – సుత్తం గేయ్యం వేయ్యాకరణం గాథం ఉదానం ఇతివుత్తకం జాతకం అబ్భుతధమ్మం వేదల్లం. నో చే, భిక్ఖవే, భిక్ఖు ధమ్మం జానేయ్య – సుత్తం గేయ్యం…పే॰… అబ్భుతధమ్మం వేదల్లం, నయిధ ‘ధమ్మఞ్ఞూ’తి వుచ్చేయ్య. యస్మా చ ఖో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు ధమ్మం జానాతి – సుత్తం గేయ్యం…పే॰… అబ్భుతధమ్మం వేదల్లం, తస్మా ‘ధమ్మఞ్ఞూ’తి వుచ్చతి. ఇతి ధమ్మఞ్ఞూ.
‘‘అత్థఞ్ఞూ చ కథం హోతి? ఇధ, భిక్ఖవే, భిక్ఖు తస్స తస్సేవ భాసితస్స అత్థం జానాతి – ‘అయం ఇమస్స భాసితస్స అత్థో, అయం ఇమస్స భాసితస్స అత్థో’తి. నో చే, భిక్ఖవే, భిక్ఖు తస్స తస్సేవ భాసితస్స అత్థం జానేయ్య – ‘అయం ఇమస్స భాసితస్స అత్థో, అయం ఇమస్స భాసితస్స అత్థో’తి, నయిధ ‘అత్థఞ్ఞూ’తి వుచ్చేయ్య. యస్మా చ ఖో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు తస్స తస్సేవ భాసితస్స అత్థం జానాతి – ‘అయం ఇమస్స భాసితస్స అత్థో, అయం ఇమస్స భాసితస్స అత్థో’తి, తస్మా ‘అత్థఞ్ఞూ’తి వుచ్చతి. ఇతి ధమ్మఞ్ఞూ, అత్థఞ్ఞూ.
‘‘అత్తఞ్ఞూ చ కథం హోతి? ఇధ, భిక్ఖవే, భిక్ఖు అత్తానం జానాతి – ‘ఏత్తకోమ్హి సద్ధాయ సీలేన సుతేన చాగేన పఞ్ఞాయ పటిభానేనా’తి. నో చే, భిక్ఖవే, భిక్ఖు అత్తానం జానేయ్య – ‘ఏత్తకోమ్హి సద్ధాయ సీలేన సుతేన చాగేన పఞ్ఞాయ పటిభానేనా’తి, నయిధ ‘అత్తఞ్ఞూ’తి వుచ్చేయ్య. యస్మా చ, భిక్ఖవే , భిక్ఖు అత్తానం జానాతి – ‘ఏత్తకోమ్హి సద్ధాయ సీలేన సుతేన చాగేన పఞ్ఞాయ పటిభానేనా’తి, తస్మా ‘అత్తఞ్ఞూ’తి వుచ్చతి. ఇతి ధమ్మఞ్ఞూ, అత్థఞ్ఞూ, అత్తఞ్ఞూ.
‘‘మత్తఞ్ఞూ చ కథం హోతి? ఇధ, భిక్ఖవే, భిక్ఖు మత్తం జానాతి చీవరపిణ్డపాతసేనాసనగిలానప్పచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారానం పటిగ్గహణాయ. నో చే, భిక్ఖవే, భిక్ఖు మత్తం జానేయ్య చీవరపిణ్డపాతసేనాసనగిలానప్పచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారానం పటిగ్గహణాయ, నయిధ ‘మత్తఞ్ఞూ’తి వుచ్చేయ్య. యస్మా చ ఖో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు మత్తం జానాతి చీవరపిణ్డపాతసేనాసనగిలానప్పచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారానం పటిగ్గహణాయ, తస్మా ‘మత్తఞ్ఞూ’తి వుచ్చతి. ఇతి ధమ్మఞ్ఞూ, అత్థఞ్ఞూ, అత్తఞ్ఞూ, మత్తఞ్ఞూ.
‘‘కాలఞ్ఞూ చ కథం హోతి? ఇధ, భిక్ఖవే, భిక్ఖు, కాలం జానాతి – ‘అయం కాలో ఉద్దేసస్స, అయం కాలో పరిపుచ్ఛాయ, అయం కాలో యోగస్స, అయం కాలో పటిసల్లానస్సా’తి. నో చే, భిక్ఖవే, భిక్ఖు కాలం జానేయ్య – ‘అయం కాలో ఉద్దేసస్స, అయం కాలో పరిపుచ్ఛాయ, అయం కాలో యోగస్స, అయం కాలో పటిసల్లానస్సా’తి, నయిధ ‘కాలఞ్ఞూ’తి వుచ్చేయ్య. యస్మా చ ఖో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు కాలం జానాతి – ‘అయం కాలో ఉద్దేసస్స, అయం కాలో పరిపుచ్ఛాయ, అయం కాలో యోగస్స, అయం కాలో పటిసల్లానస్సా’తి, తస్మా ‘కాలఞ్ఞూ’తి వుచ్చతి. ఇతి ధమ్మఞ్ఞూ, అత్థఞ్ఞూ, అత్తఞ్ఞూ, మత్తఞ్ఞూ, కాలఞ్ఞూ.
‘‘పరిసఞ్ఞూ చ కథం హోతి? ఇధ, భిక్ఖవే, భిక్ఖు పరిసం జానాతి – ‘అయం ఖత్తియపరిసా, అయం బ్రాహ్మణపరిసా, అయం గహపతిపరిసా, అయం సమణపరిసా. తత్థ ఏవం ఉపసఙ్కమితబ్బం, ఏవం ఠాతబ్బం , ఏవం కత్తబ్బం, ఏవం నిసీదితబ్బం, ఏవం భాసితబ్బం, ఏవం తుణ్హీ భవితబ్బ’న్తి. నో చే, భిక్ఖవే, భిక్ఖు పరిసం జానేయ్య – ‘అయం ఖత్తియపరిసా…పే॰… ఏవం తుణ్హీ భవితబ్బ’న్తి, నయిధ ‘పరిసఞ్ఞూ’తి వుచ్చేయ్య. యస్మా చ ఖో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు పరిసం జానాతి – ‘అయం ఖత్తియపరిసా, అయం బ్రాహ్మణపరిసా, అయం గహపతిపరిసా, అయం సమణపరిసా . తత్థ ఏవం ఉపసఙ్కమితబ్బం, ఏవం ఠాతబ్బం, ఏవం కత్తబ్బం, ఏవం నిసీదితబ్బం, ఏవం భాసితబ్బం, ఏవం తుణ్హీ భవితబ్బ’న్తి, తస్మా ‘పరిసఞ్ఞూ’తి వుచ్చతి. ఇతి ధమ్మఞ్ఞూ, అత్థఞ్ఞూ, అత్తఞ్ఞూ, మత్తఞ్ఞూ, కాలఞ్ఞూ, పరిసఞ్ఞూ.
‘‘పుగ్గలపరోపరఞ్ఞూ చ కథం హోతి? ఇధ, భిక్ఖవే, భిక్ఖునో సబ్బత్థపి ఇధ ఆరమ్భే ‘‘భిక్ఖునో’’ త్వేవ దిస్సతి ద్వయేన పుగ్గలా విదితా హోన్తి. ద్వే పుగ్గలా – ఏకో అరియానం దస్సనకామో, ఏకో అరియానం న దస్సనకామో. య్వాయం పుగ్గలో అరియానం న దస్సనకామో , ఏవం సో తేనఙ్గేన గారయ్హో. య్వాయం పుగ్గలో అరియానం దస్సనకామో, ఏవం సో తేనఙ్గేన పాసంసో.
‘‘ద్వే పుగ్గలా అరియానం దస్సనకామా – ఏకో సద్ధమ్మం సోతుకామో, ఏకో సద్ధమ్మం న సోతుకామో. య్వాయం పుగ్గలో సద్ధమ్మం న సోతుకామో, ఏవం సో తేనఙ్గేన గారయ్హో. య్వాయం పుగ్గలో సద్ధమ్మం సోతుకామో, ఏవం సో తేనఙ్గేన పాసంసో.
‘‘ద్వే పుగ్గలా సద్ధమ్మం సోతుకామా – ఏకో ఓహితసోతో ధమ్మం సుణాతి, ఏకో అనోహితసోతో ధమ్మం సుణాతి. య్వాయం పుగ్గలో అనోహితసోతో ధమ్మం సుణాతి, ఏవం సో తేనఙ్గేన గారయ్హో. య్వాయం పుగ్గలో ఓహితసోతో ధమ్మం సుణాతి, ఏవం సో తేనఙ్గేన పాసంసో.
‘‘ద్వే పుగ్గలా ఓహితసోతా ధమ్మం సుణన్తి సుణన్తా (క॰) – ఏకో సుత్వా ధమ్మం ధారేతి, ఏకో సుత్వా ధమ్మం న ధారేతి. య్వాయం పుగ్గలో సుత్వా న ధమ్మం ధారేతి, ఏవం సో తేనఙ్గేన గారయ్హో. య్వాయం పుగ్గలో సుత్వా ధమ్మం ధారేతి, ఏవం సో తేనఙ్గేన పాసంసో.
‘‘ద్వే పుగ్గలా సుత్వా ధమ్మం ధారేన్తి ధారేన్తా (క॰) – ఏకో ధాతానం ధతానం (సీ॰ స్యా॰ కం॰ పీ॰) ధమ్మానం అత్థం ఉపపరిక్ఖతి, ఏకో ధాతానం ధమ్మానం అత్థం న ఉపపరిక్ఖతి. య్వాయం పుగ్గలో ధాతానం ధమ్మానం అత్థం న ఉపపరిక్ఖతి, ఏవం సో తేనఙ్గేన గారయ్హో. య్వాయం పుగ్గలో ధాతానం ధమ్మానం అత్థం ఉపపరిక్ఖతి, ఏవం సో తేనఙ్గేన పాసంసో.
‘‘ద్వే పుగ్గలా ధాతానం ధమ్మానం అత్థం ఉపపరిక్ఖన్తి ఉపపరిక్ఖన్తా (క॰) – ఏకో అత్థమఞ్ఞాయ ధమ్మమఞ్ఞాయ ధమ్మానుధమ్మప్పటిపన్నో, ఏకో అత్థమఞ్ఞాయ ధమ్మమఞ్ఞాయ న ధమ్మానుధమ్మప్పటిపన్నో. య్వాయం పుగ్గలో అత్థమఞ్ఞాయ ధమ్మమఞ్ఞాయ న ధమ్మానుధమ్మప్పటిపన్నో, ఏవం సో తేనఙ్గేన గారయ్హో. య్వాయం పుగ్గలో అత్థమఞ్ఞాయ ధమ్మమఞ్ఞాయ ధమ్మానుధమ్మప్పటిపన్నో, ఏవం సో తేనఙ్గేన పాసంసో.
‘‘ద్వే పుగ్గలా అత్థమఞ్ఞాయ ధమ్మమఞ్ఞాయ ధమ్మానుధమ్మప్పటిపన్నా – ఏకో అత్తహితాయ పటిపన్నో నో పరహితాయ, ఏకో అత్తహితాయ చ పటిపన్నో పరహితాయ చ. య్వాయం పుగ్గలో అత్తహితాయ పటిపన్నో నో పరహితాయ, ఏవం సో తేనఙ్గేన గారయ్హో. య్వాయం పుగ్గలో అత్థహితాయ చ పటిపన్నో పరహితాయ చ, ఏవం సో తేనఙ్గేన పాసంసో. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, భిక్ఖునో భిక్ఖునా (సీ॰ స్యా॰) ద్వయేన పుగ్గలా విదితా హోన్తి. ఏవం, భిక్ఖవే, భిక్ఖు పుగ్గలపరోపరఞ్ఞూ హోతి. ‘‘ఇమేహి ఖో, భిక్ఖవే, సత్తహి ధమ్మేహి సమన్నాగతో భిక్ఖు ఆహునేయ్యో హోతి పాహునేయ్యో…పే॰… అనుత్తరం పుఞ్ఞక్ఖేత్తం లోకస్సా’’తి. చతుత్థం.
౫. పారిచ్ఛత్తకసుత్తం
౬౯. ‘‘యస్మిం, భిక్ఖవే, సమయే దేవానం తావతింసానం పారిచ్ఛత్తకో కోవిళారో పణ్డుపలాసో హోతి, అత్తమనా, భిక్ఖవే, దేవా తావతింసా తస్మిం సమయే హోన్తి – ‘పణ్డుపలాసో దాని పారిచ్ఛత్తకో కోవిళారో నచిరస్సేవ దాని పన్నపలాసో భవిస్సతీ’’’తి.
‘‘యస్మిం, భిక్ఖవే, సమయే దేవానం తావతింసానం పారిచ్ఛత్తకో కోవిళారో పన్నపలాసో హోతి, అత్తమనా, భిక్ఖవే, దేవా తావతింసా తస్మిం సమయే హోన్తి – ‘పన్నపలాసో దాని పారిచ్ఛత్తకో కోవిళారో నచిరస్సేవ దాని జాలకజాతో భవిస్సతీ’’’తి.
‘‘యస్మిం, భిక్ఖవే, సమయే దేవానం తావతింసానం పారిచ్ఛత్తకో కోవిళారో జాలకజాతో హోతి, అత్తమనా, భిక్ఖవే, దేవా తావతింసా తస్మిం సమయే హోన్తి – ‘జాలకజాతో దాని పారిచ్ఛత్తకో కోవిళారో నచిరస్సేవ దాని ఖారకజాతో భవిస్సతీ’’’తి.
‘‘యస్మిం, భిక్ఖవే, సమయే దేవానం తావతింసానం పారిచ్ఛత్తకో కోవిళారో ఖారకజాతో హోతి, అత్తమనా, భిక్ఖవే, దేవా తావతింసా తస్మిం సమయే హోన్తి – ‘ఖారకజాతో దాని పారిచ్ఛత్తకో కోవిళారో నచిరస్సేవ దాని కుటుమలకజాతో కుడుమలకజాతో (సీ॰ స్యా॰ పీ॰) భవిస్సతీ’’’తి.
‘‘యస్మిం , భిక్ఖవే, సమయే దేవానం తావతింసానం పారిచ్ఛత్తకో కోవిళారో కుటుమలకజాతో హోతి , అత్తమనా, భిక్ఖవే, దేవా తావతింసా తస్మిం సమయే హోన్తి – ‘కుటుమలకజాతో దాని పారిచ్ఛత్తకో కోవిళారో నచిరస్సేవ దాని కోరకజాతో కోకాసకజాతో (సీ॰ స్యా॰), కోసకజాతో (క॰) భవిస్సతీ’’’తి.
‘‘యస్మిం, భిక్ఖవే, సమయే దేవానం తావతింసానం పారిచ్ఛత్తకో కోవిళారో కోరకజాతో హోతి, అత్తమనా, భిక్ఖవే, దేవా తావతింసా తస్మిం సమయే హోన్తి – ‘కోరకజాతో దాని పారిచ్ఛత్తకో కోవిళారో నచిరస్సేవ దాని సబ్బఫాలిఫుల్లో సబ్బపాలిఫుల్లో (సీ॰ పీ॰) భవిస్సతీ’’’తి.
‘‘యస్మిం, భిక్ఖవే, సమయే దేవానం తావతింసానం పారిచ్ఛత్తకో కోవిళారో సబ్బఫాలిఫుల్లో హోతి, అత్తమనా, భిక్ఖవే, దేవా తావతింసా పారిచ్ఛత్తకస్స కోవిళారస్స మూలే దిబ్బే చత్తారో మాసే పఞ్చహి కామగుణేహి సమప్పితా సమఙ్గీభూతా పరిచారేన్తి.
‘‘సబ్బఫాలిఫుల్లస్స ఖో పన, భిక్ఖవే, పారిచ్ఛత్తకస్స కోవిళారస్స సమన్తా పఞ్ఞాసయోజనాని ఆభాయ ఫుటం హోతి, అనువాతం యోజనసతం గన్ధో గచ్ఛతి, అయమానుభావో పారిచ్ఛత్తకస్స కోవిళారస్స.
‘‘ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, యస్మిం సమయే అరియసావకో అగారస్మా అనగారియం పబ్బజ్జాయ చేతేతి, పణ్డుపలాసో, భిక్ఖవే, అరియసావకో తస్మిం సమయే హోతి దేవానంవ తావతింసానం పారిచ్ఛత్తకో కోవిళారో.
‘‘యస్మిం, భిక్ఖవే, సమయే అరియసావకో కేసమస్సుం ఓహారేత్వా కాసాయాని వత్థాని అచ్ఛాదేత్వా అగారస్మా అనగారియం పబ్బజితో హోతి, పన్నపలాసో, భిక్ఖవే, అరియసావకో తస్మిం సమయే హోతి దేవానంవ తావతింసానం పారిచ్ఛత్తకో కోవిళారో.
‘‘యస్మిం, భిక్ఖవే, సమయే అరియసావకో వివిచ్చేవ కామేహి…పే॰… పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి, జాలకజాతో, భిక్ఖవే, అరియసావకో తస్మిం సమయే హోతి దేవానంవ తావతింసానం పారిచ్ఛత్తకో కోవిళారో.
‘‘యస్మిం , భిక్ఖవే, సమయే అరియసావకో వితక్కవిచారానం వూపసమా…పే॰… దుతియం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి, ఖారకజాతో, భిక్ఖవే, అరియసావకో తస్మిం సమయే హోతి దేవానంవ తావతింసానం పారిచ్ఛత్తకో కోవిళారో.
‘‘యస్మిం, భిక్ఖవే, సమయే అరియసావకో పీతియా చ విరాగా…పే॰… తతియం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి, కుటుమలకజాతో, భిక్ఖవే, అరియసావకో తస్మిం సమయే హోతి దేవానంవ తావతింసానం పారిచ్ఛత్తకో కోవిళారో.
‘‘యస్మిం, భిక్ఖవే, సమయే అరియసావకో సుఖస్స చ పహానా దుక్ఖస్స చ పహానా…పే॰… చతుత్థం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి, కోరకజాతో, భిక్ఖవే, అరియసావకో తస్మిం సమయే హోతి దేవానంవ తావతింసానం పారిచ్ఛత్తకో కోవిళారో.
‘‘యస్మిం, భిక్ఖవే, సమయే అరియసావకో ఆసవానం ఖయా…పే॰… సచ్ఛికత్వా ఉపసమ్పజ్జ విహరతి, సబ్బఫాలిఫుల్లో, భిక్ఖవే, అరియసావకో తస్మిం సమయే హోతి దేవానంవ తావతింసానం పారిచ్ఛత్తకో కోవిళారో.
‘‘తస్మిం, భిక్ఖవే, సమయే భుమ్మా దేవా సద్దమనుస్సావేన్తి – ‘ఏసో ఇత్థన్నామో ఆయస్మా ఇత్థన్నామస్స ఆయస్మతో సద్ధివిహారికో అముకమ్హా గామా వా నిగమా వా అగారస్మా అనగారియం పబ్బజితో ఆసవానం ఖయా అనాసవం చేతోవిముత్తిం పఞ్ఞావిముత్తిం దిట్ఠేవ ధమ్మే సయం అభిఞ్ఞా సచ్ఛికత్వా ఉపసమ్పజ్జ విహరతీ’తి. భుమ్మానం దేవానం సద్దం సుత్వా చాతుమహారాజికా దేవా…పే॰… తావతింసా దేవా… యామా దేవా… తుసితా దేవా… నిమ్మానరతీ దేవా… పరనిమ్మితవసవత్తీ దేవా… బ్రహ్మకాయికా దేవా సద్దమనుస్సావేన్తి – ‘ఏసో ఇత్థన్నామో ఆయస్మా ఇత్థన్నామస్స ఆయస్మతో సద్ధివిహారికో అముకమ్హా గామా వా నిగమా వా అగారస్మా అనగారియం పబ్బజితో ఆసవానం ఖయా అనాసవం చేతోవిముత్తిం పఞ్ఞావిముత్తిం దిట్ఠేవ ధమ్మే సయం అభిఞ్ఞా సచ్ఛికత్వా ఉపసమ్పజ్జ విహరతీ’తి. ఇతిహ తేన ఖణేన తేన ముహుత్తేన యావ బ్రహ్మలోకా సద్దో సాధుకారసద్దో (సీ॰ అట్ఠ॰, క॰ అట్ఠ॰) అబ్భుగ్గచ్ఛతి , అయమానుభావో ఖీణాసవస్స భిక్ఖునో’’తి. పఞ్చమం.
౬. సక్కచ్చసుత్తం
౭౦. అథ ఖో ఆయస్మతో సారిపుత్తస్స రహోగతస్స పటిసల్లీనస్స ఏవం చేతసో పరివితక్కో ఉదపాది – ‘‘కిం ను ఖో, భిక్ఖు, సక్కత్వా గరుం కత్వా ఉపనిస్సాయ విహరన్తో అకుసలం పజహేయ్య, కుసలం భావేయ్యా’’తి? అథ ఖో ఆయస్మతో సారిపుత్తస్స ఏతదహోసి – ‘‘సత్థారం ఖో, భిక్ఖు, సక్కత్వా గరుం కత్వా ఉపనిస్సాయ విహరన్తో అకుసలం పజహేయ్య, కుసలం భావేయ్య. ధమ్మం ఖో, భిక్ఖు…పే॰… సఙ్ఘం ఖో, భిక్ఖు…పే॰… సిక్ఖం ఖో, భిక్ఖు…పే॰… సమాధిం ఖో, భిక్ఖు…పే॰… అప్పమాదం ఖో, భిక్ఖు…పే॰… పటిసన్థారం ఖో, భిక్ఖు సక్కత్వా గరుం కత్వా ఉపనిస్సాయ విహరన్తో అకుసలం పజహేయ్య, కుసలం భావేయ్యా’’తి.
అథ ఖో ఆయస్మతో సారిపుత్తస్స ఏతదహోసి – ‘‘ఇమే ఖో మే ధమ్మా పరిసుద్ధా పరియోదాతా, యంనూనాహం ఇమే ధమ్మే గన్త్వా గహేత్వా (క॰) భగవతో ఆరోచేయ్యం. ఏవం మే ఇమే ధమ్మా పరిసుద్ధా చేవ భవిస్సన్తి పరిసుద్ధసఙ్ఖాతతరా చ. సేయ్యథాపి నామ పురిసో సువణ్ణనిక్ఖం అధిగచ్ఛేయ్య పరిసుద్ధం పరియోదాతం. తస్స ఏవమస్స – ‘అయం ఖో మే సువణ్ణనిక్ఖో పరిసుద్ధో పరియోదాతో, యంనూనాహం ఇమం సువణ్ణనిక్ఖం గన్త్వా గహేత్వా (క॰) కమ్మారానం దస్సేయ్యం. ఏవం మే అయం సువణ్ణనిక్ఖో సకమ్మారగతో పరిసుద్ధో చేవ భవిస్సతి పరిసుద్ధసఙ్ఖాతతరో చ. ఏవమేవం ఖో (క॰) మే ఇమే ధమ్మా పరిసుద్ధా పరియోదాతా, యంనూనాహం ఇమే ధమ్మే గన్త్వా గహేత్వా (క॰) భగవతో ఆరోచేయ్యం. ఏవం మే ఇమే ధమ్మా పరిసుద్ధా చేవ భవిస్సన్తి పరిసుద్ధసఙ్ఖాతతరా చా’’’తి.
అథ ఖో ఆయస్మా సారిపుత్తో సాయన్హసమయం పటిసల్లానా వుట్ఠితో యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో ఆయస్మా సారిపుత్తో భగవన్తం ఏతదవోచ –
‘‘ఇధ మయ్హం, భన్తే, రహోగతస్స పటిసల్లీనస్స ఏవం చేతసో పరివితక్కో ఉదపాది – ‘కిం ను ఖో, భిక్ఖు, సక్కత్వా గరుం కత్వా ఉపనిస్సాయ విహరన్తో అకుసలం పజహేయ్య, కుసలం భావేయ్యా’తి? అథ ఖో తస్స మయ్హం, భన్తే, ఏతదహోసి – ‘సత్థారం ఖో, భిక్ఖు, సక్కత్వా గరుం కత్వా ఉపనిస్సాయ విహరన్తో అకుసలం పజహేయ్య, కుసలం భావేయ్య. ధమ్మం ఖో, భిక్ఖు …పే॰… పటిసన్థారం ఖో, భిక్ఖు సక్కత్వా…పే॰… కుసలం భావేయ్యా’తి. అథ ఖో తస్స మయ్హం, భన్తే, ఏతదహోసి – ‘ఇమే ఖో మే ధమ్మా పరిసుద్ధా పరియోదాతా, యంనూనాహం ఇమే ధమ్మే గన్త్వా భగవతో ఆరోచేయ్యం. ఏవం మే ఇమే ధమ్మా పరిసుద్ధా చేవ భవిస్సన్తి పరిసుద్ధసఙ్ఖాతతరా చ. సేయ్యథాపి నామ పురిసో సువణ్ణనిక్ఖం అధిగచ్ఛేయ్య పరిసుద్ధం పరియోదాతం. తస్స ఏవమస్స – అయం ఖో మే సువణ్ణనిక్ఖో పరిసుద్ధో పరియోదాతో, యంనూనాహం ఇమం సువణ్ణనిక్ఖం గన్త్వా కమ్మారానం దస్సేయ్యం. ఏవం మే అయం సువణ్ణనిక్ఖో సకమ్మారగతో పరిసుద్ధో చేవ భవిస్సతి పరిసుద్ధసఙ్ఖాతతరో చ. ఏవమేవం మే ఇమే ధమ్మా పరిసుద్ధా పరియోదాతా, యంనూనాహం ఇమే ధమ్మే గన్త్వా భగవతో ఆరోచేయ్యం. ఏవం మే ఇమే ధమ్మా పరిసుద్ధా చేవ భవిస్సన్తి పరిసుద్ధసఙ్ఖాతతరా చా’’’తి.
‘‘సాధు సాధు, సారిపుత్త ! సత్థారం ఖో, సారిపుత్త, భిక్ఖు సక్కత్వా గరుం కత్వా ఉపనిస్సాయ విహరన్తో అకుసలం పజహేయ్య, కుసలం భావేయ్య. ధమ్మం ఖో, సారిపుత్త, భిక్ఖు సక్కత్వా గరుం కత్వా ఉపనిస్సాయ విహరన్తో అకుసలం పజహేయ్య, కుసలం భావేయ్య. సఙ్ఘం ఖో…పే॰… సిక్ఖం ఖో… సమాధిం ఖో… అప్పమాదం ఖో… పటిసన్థారం ఖో, సారిపుత్త, భిక్ఖు సక్కత్వా గరుం కత్వా ఉపనిస్సాయ విహరన్తో అకుసలం పజహేయ్య, కుసలం భావేయ్యా’’తి.
ఏవం వుత్తే ఆయస్మా సారిపుత్తో భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘ఇమస్స ఖో అహం, భన్తే, భగవతా సంఖిత్తేన భాసితస్స ఏవం విత్థారేన అత్థం ఆజానామి. సో వత, భన్తే, భిక్ఖు సత్థరి అగారవో ధమ్మే సగారవో భవిస్సతీతి నేతం ఠానం విజ్జతి. యో సో, భన్తే, భిక్ఖు సత్థరి అగారవో ధమ్మేపి సో అగారవో’’.
‘‘సో వత, భన్తే, భిక్ఖు సత్థరి అగారవో ధమ్మే అగారవో సఙ్ఘే సగారవో భవిస్సతీతి నేతం ఠానం విజ్జతి. యో సో, భన్తే, భిక్ఖు సత్థరి అగారవో ధమ్మే అగారవో సఙ్ఘేపి సో అగారవో.
‘‘సో వత, భన్తే, భిక్ఖు సత్థరి అగారవో ధమ్మే అగారవో సఙ్ఘే అగారవో సిక్ఖాయ సగారవో భవిస్సతీతి నేతం ఠానం విజ్జతి. యో సో, భన్తే, భిక్ఖు సత్థరి అగారవో ధమ్మే అగారవో సఙ్ఘే అగారవో సిక్ఖాయపి సో అగారవో.
‘‘సో వత, భన్తే, భిక్ఖు సత్థరి అగారవో ధమ్మే అగారవో సఙ్ఘే అగారవో సిక్ఖాయ అగారవో సమాధిస్మిం సగారవో భవిస్సతీతి నేతం ఠానం విజ్జతి. యో సో, భన్తే, భిక్ఖు సత్థరి అగారవో ధమ్మే అగారవో సఙ్ఘే అగారవో సిక్ఖాయ అగారవో సమాధిస్మిమ్పి సో అగారవో.
‘‘సో వత, భన్తే, భిక్ఖు సత్థరి అగారవో ధమ్మే అగారవో సఙ్ఘే అగారవో సిక్ఖాయ అగారవో సమాధిస్మిం అగారవో అప్పమాదే సగారవో భవిస్సతీతి నేతం ఠానం విజ్జతి. యో సో, భన్తే, భిక్ఖు సత్థరి అగారవో ధమ్మే అగారవో సఙ్ఘే అగారవో సిక్ఖాయ అగారవో సమాధిస్మిం అగారవో అప్పమాదేపి సో అగారవో.
‘‘సో వత, భన్తే, భిక్ఖు సత్థరి అగారవో ధమ్మే అగారవో సఙ్ఘే అగారవో సిక్ఖాయ అగారవో సమాధిస్మిం అగారవో అప్పమాదే అగారవో పటిసన్థారే సగారవో భవిస్సతీతి నేతం ఠానం విజ్జతి. యో సో, భన్తే, భిక్ఖు సత్థరి అగారవో…పే॰… అప్పమాదే అగారవో పటిసన్థారేపి సో అగారవో.
‘‘సో వత, భన్తే, భిక్ఖు సత్థరి సగారవో ధమ్మే అగారవో భవిస్సతీతి నేతం ఠానం విజ్జతి. యో సో, భన్తే, భిక్ఖు సత్థరి సగారవో ధమ్మేపి సో సగారవో…పే॰….
‘‘సో వత, భన్తే, భిక్ఖు సత్థరి సగారవో…పే॰ … అప్పమాదే సగారవో పటిసన్థారే అగారవో భవిస్సతీతి నేతం ఠానం విజ్జతి. యో సో, భన్తే, భిక్ఖు సత్థరి సగారవో…పే॰… అప్పమాదే సగారవో పటిసన్థారేపి సో సగారవో.
‘‘సో వత, భన్తే, భిక్ఖు సత్థరి సగారవో ధమ్మేపి సగారవో భవిస్సతీతి ఠానమేతం విజ్జతి. యో సో, భన్తే, భిక్ఖు సత్థరి సగారవో ధమ్మేపి సో సగారవో…పే॰….
‘‘సో వత, భన్తే, భిక్ఖు సత్థరి సగారవో…పే॰… అప్పమాదే సగారవో పటిసన్థారేపి సగారవో భవిస్సతీతి ఠానమేతం విజ్జతి. యో సో, భన్తే, భిక్ఖు సత్థరి సగారవో ధమ్మే సగారవో సఙ్ఘే సగారవో సిక్ఖాయ సగారవో సమాధిస్మిం సగారవో అప్పమాదే సగారవో పటిసన్థారేపి సో సగారవో’’తి.
‘‘ఇమస్స ఖో అహం, భన్తే, భగవతా సంఖిత్తేన భాసితస్స ఏవం విత్థారేన అత్థం ఆజానామీ’’తి.
‘‘సాధు సాధు, సారిపుత్త! సాధు ఖో త్వం, సారిపుత్త, ఇమస్స మయా సంఖిత్తేన భాసితస్స ఏవం విత్థారేన అత్థం ఆజానాసి. సో వత, సారిపుత్త, భిక్ఖు సత్థరి అగారవో ధమ్మే సగారవో భవిస్సతీతి నేతం ఠానం విజ్జతి…పే॰… యో సో, సారిపుత్త, భిక్ఖు సత్థరి అగారవో ధమ్మే అగారవో సఙ్ఘే అగారవో సిక్ఖాయ అగారవో సమాధిస్మిం అగారవో అప్పమాదేపి సో అగారవో.
‘‘సో వత, సారిపుత్త, భిక్ఖు సత్థరి అగారవో ధమ్మే అగారవో సఙ్ఘే అగారవో సిక్ఖాయ అగారవో సమాధిస్మిం అగారవో అప్పమాదే అగారవో పటిసన్థారే సగారవో భవిస్సతీతి నేతం ఠానం విజ్జతి. యో సో, సారిపుత్త, భిక్ఖు సత్థరి అగారవో ధమ్మే అగారవో సఙ్ఘే అగారవో సిక్ఖాయ అగారవో సమాధిస్మిం అగారవో అప్పమాదే అగారవో పటిసన్థారేపి సో అగారవో.
‘‘సో వత, సారిపుత్త, భిక్ఖు సత్థరి సగారవో ధమ్మే అగారవో భవిస్సతీతి నేతం ఠానం విజ్జతి…పే॰… యో సో, సారిపుత్త, భిక్ఖు సత్థరి సగారవో ధమ్మేపి సో సగారవో …పే॰….
‘‘సో వత, సారిపుత్త, భిక్ఖు సత్థరి సగారవో ధమ్మే సగారవో…పే॰… అప్పమాదే సగారవో పటిసన్థారే అగారవో భవిస్సతీతి నేతం ఠానం విజ్జతి. యో సో, సారిపుత్త, భిక్ఖు సత్థరి సగారవో…పే॰… అప్పమాదే సగారవో పటిసన్థారేపి సో సగారవో.
‘‘సో వత, సారిపుత్త, భిక్ఖు సత్థరి సగారవో ధమ్మేపి సగారవో భవిస్సతీతి ఠానమేతం విజ్జతి. యో సో, సారిపుత్త, భిక్ఖు సత్థరి సగారవో ధమ్మేపి సో సగారవో…పే॰….
‘‘సో వత, సారిపుత్త, భిక్ఖు సత్థరి సగారవో…పే॰… అప్పమాదే సగారవో పటిసన్థారేపి సో సగారవో భవిస్సతీతి ఠానమేతం విజ్జతి. యో సో, సారిపుత్త, భిక్ఖు సత్థరి సగారవో…పే॰… అప్పమాదే సగారవో పటిసన్థారేపి సో సగారవో’’తి.
‘‘ఇమస్స ఖో, సారిపుత్త, మయా సంఖిత్తేన భాసితస్స ఏవం విత్థారేన అత్థో దట్ఠబ్బో’’తి. ఛట్ఠం.
౭. భావనాసుత్తం
౭౧. ‘‘భావనం అననుయుత్తస్స, భిక్ఖవే, భిక్ఖునో విహరతో కిఞ్చాపి ఏవం ఇచ్ఛా ఉప్పజ్జేయ్య – ‘అహో వత మే అనుపాదాయ ఆసవేహి చిత్తం విముచ్చేయ్యా’తి, అథ ఖ్వస్స నేవ అనుపాదాయ ఆసవేహి చిత్తం విముచ్చతి. తం కిస్స హేతు? ‘అభావితత్తా’తిస్స వచనీయం. కిస్స అభావితత్తా? చతున్నం సతిపట్ఠానానం, చతున్నం సమ్మప్పధానానం, చతున్నం ఇద్ధిపాదానం, పఞ్చన్నం ఇన్ద్రియానం, పఞ్చన్నం బలానం, సత్తన్నం బోజ్ఝఙ్గానం, అరియస్స అట్ఠఙ్గికస్స మగ్గస్స.
‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, కుక్కుటియా అణ్డాని అట్ఠ వా దస వా ద్వాదస వా. తానస్సు కుక్కుటియా న సమ్మా అధిసయితాని, న సమ్మా పరిసేదితాని, న సమ్మా పరిభావితాని . కిఞ్చాపి తస్సా కుక్కుటియా ఏవం ఇచ్ఛా ఉప్పజ్జేయ్య – ‘అహో వత మే కుక్కుటపోతకా పాదనఖసిఖాయ వా ముఖతుణ్డకేన వా అణ్డకోసం పదాలేత్వా సోత్థినా అభినిబ్భిజ్జేయ్యు’న్తి, అథ ఖో అభబ్బావ తే కుక్కుటపోతకా పాదనఖసిఖాయ వా ముఖతుణ్డకేన వా అణ్డకోసం పదాలేత్వా సోత్థినా అభినిబ్భిజ్జితుం. తం కిస్స హేతు? తథా హి, భిక్ఖవే, కుక్కుటియా అణ్డాని న సమ్మా అధిసయితాని, న సమ్మా పరిసేదితాని, న సమ్మా పరిభావితాని. ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, భావనం అననుయుత్తస్స భిక్ఖునో విహరతో కిఞ్చాపి ఏవం ఇచ్ఛా ఉప్పజ్జేయ్య – ‘అహో వత మే అనుపాదాయ ఆసవేహి చిత్తం విముచ్చేయ్యా’తి, అథ ఖ్వస్స నేవ అనుపాదాయ ఆసవేహి చిత్తం విముచ్చతి. తం కిస్స హేతు? ‘అభావితత్తా’తిస్స వచనీయం. కిస్స అభావితత్తా? చతున్నం సతిపట్ఠానానం, చతున్నం సమ్మప్పధానానం, చతున్నం ఇద్ధిపాదానం, పఞ్చన్నం ఇన్ద్రియానం, పఞ్చన్నం బలానం, సత్తన్నం బోజ్ఝఙ్గానం, అరియస్స అట్ఠఙ్గికస్స మగ్గస్స.
‘‘భావనం అనుయుత్తస్స, భిక్ఖవే, భిక్ఖునో విహరతో కిఞ్చాపి న ఏవం ఇచ్ఛా ఉప్పజ్జేయ్య – ‘అహో వత మే అనుపాదాయ ఆసవేహి చిత్తం విముచ్చేయ్యా’తి, అథ ఖ్వస్స అనుపాదాయ ఆసవేహి చిత్తం విముచ్చతి. తం కిస్స హేతు? ‘భావితత్తా’తిస్స వచనీయం. కిస్స భావితత్తా? చతున్నం సతిపట్ఠానానం, చతున్నం సమ్మప్పధానానం, చతున్నం ఇద్ధిపాదానం, పఞ్చన్నం ఇన్ద్రియానం, పఞ్చన్నం బలానం, సత్తన్నం బోజ్ఝఙ్గానం, అరియస్స అట్ఠఙ్గికస్స మగ్గస్స.
‘‘సేయ్యథాపి , భిక్ఖవే, కుక్కుటియా అణ్డాని అట్ఠ వా దస వా ద్వాదస వా. తానస్సు కుక్కుటియా సమ్మా అధిసయితాని, సమ్మా పరిసేదితాని, సమ్మా పరిభావితాని . కిఞ్చాపి తస్సా కుక్కుటియా న ఏవం ఇచ్ఛా ఉప్పజ్జేయ్య – ‘అహో వత మే కుక్కుటపోతకా పాదనఖసిఖాయ వా ముఖతుణ్డకేన వా అణ్డకోసం పదాలేత్వా సోత్థినా అభినిబ్భిజ్జేయ్యు’న్తి, అథ ఖో భబ్బావ తే కుక్కుటపోతకా పాదనఖసిఖాయ వా ముఖతుణ్డకేన వా అణ్డకోసం పదాలేత్వా సోత్థినా అభినిబ్భిజ్జితుం. తం కిస్స హేతు? తథా హి, భిక్ఖవే, కుక్కుటియా అణ్డాని సమ్మా అధిసయితాని, సమ్మా పరిసేదితాని, సమ్మా పరిభావితాని. ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, భావనం అనుయుత్తస్స భిక్ఖునో విహరతో కిఞ్చాపి న ఏవం ఇచ్ఛా ఉప్పజ్జేయ్య – ‘అహో వత మే అనుపాదాయ ఆసవేహి చిత్తం విముచ్చేయ్యా’తి, అథ ఖ్వస్స అనుపాదాయ ఆసవేహి చిత్తం విముచ్చతి. తం కిస్స హేతు? ‘భావితత్తా’తిస్స వచనీయం. కిస్స భావితత్తా? చతున్నం సతిపట్ఠానానం…పే॰… అరియస్స అట్ఠఙ్గికస్స మగ్గస్స.
‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, ఫలగణ్డస్స పలగణ్డస్స (?) వా ఫలగణ్డన్తేవాసికస్స వా దిస్సన్తేవ ఖీయన్తే (క॰) వాసిజటే దిస్సన్తి అఙ్గులిపదాని (సీ॰), అఙ్గులపదాని దిస్సన్తి అఙ్గులపదం (క॰) అఙ్గులిపదాని దిస్సతి దిస్సన్తి (స్యా॰) అఙ్గుట్ఠపదం దిస్సన్తి అఙ్గులిపదాని (సీ॰), అఙ్గులపదాని దిస్సన్తి అఙ్గులపదం (క॰). నో చ ఖ్వస్స ఏవం ఞాణం హోతి – ‘ఏత్తకం మే అజ్జ వాసిజటస్స ఖీణం, ఏత్తకం హియ్యో, ఏత్తకం పరే’తి, అథ ఖ్వస్స ఖీణే ‘ఖీణ’న్తేవ ఞాణం హోతి. ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, భావనం అనుయుత్తస్స భిక్ఖునో విహరతో కిఞ్చాపి న ఏవం ఞాణం హోతి – ‘ఏత్తకం మే అజ్జ ఆసవానం ఖీణం, ఏత్తకం హియ్యో, ఏత్తకం పరే’తి, అథ ఖ్వస్స ఖీణే ‘ఖీణ’న్తేవ ఞాణం హోతి.
‘‘సేయ్యథాపి , భిక్ఖవే, సాముద్దికాయ నావాయ వేత్తబన్ధనబద్ధాయ వేత్తబన్ధాయ (క॰) ఛ మాసాని ఉదకే పరియాదాయ హేమన్తికేన థలే ఉక్ఖిత్తాయ వాతాతపపరేతాని బన్ధనాని, తాని పావుస్సకేన మేఘేన అభిప్పవుట్ఠాని అప్పకసిరేనేవ పరిహాయన్తి పటిప్పస్సమ్భన్తి (సీ॰ స్యా॰), పూతికాని భవన్తి. ఏవమేవం ఖో, భిక్ఖవే, భావనం అనుయుత్తస్స భిక్ఖునో విహరతో అప్పకసిరేనేవ సంయోజనాని పటిప్పస్సమ్భన్తి, పూతికాని భవన్తీ’’తి. సత్తమం.
౮. అగ్గిక్ఖన్ధోపమసుత్తం
౭౨. ఏవం మే సుతం – ఏకం సమయం భగవా కోసలేసు చారికం చరతి మహతా భిక్ఖుసఙ్ఘేన సద్ధిం. అద్దసా ఖో భగవా అద్ధానమగ్గప్పటిపన్నో అఞ్ఞతరస్మిం పదేసే మహన్తం అగ్గిక్ఖన్ధం ఆదిత్తం సమ్పజ్జలితం సజోతిభూతం సఞ్జోతిభూతం (స్యా॰). దిస్వాన మగ్గా ఓక్కమ్మ అఞ్ఞతరస్మిం రుక్ఖమూలే పఞ్ఞత్తే ఆసనే నిసీది. నిసజ్జ ఖో భగవా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘పస్సథ నో తుమ్హే, భిక్ఖవే, అముం మహన్తం అగ్గిక్ఖన్ధం ఆదిత్తం సమ్పజ్జలితం సజోతిభూత’’న్తి? ‘‘ఏవం, భన్తే’’తి.
‘‘తం కిం మఞ్ఞథ, భిక్ఖవే, కతమం ను ఖో వరం – యం అముం మహన్తం అగ్గిక్ఖన్ధం ఆదిత్తం సమ్పజ్జలితం సజోతిభూతం ఆలిఙ్గేత్వా ఉపనిసీదేయ్య వా ఉపనిపజ్జేయ్య వా, యం వా ఖత్తియకఞ్ఞం వా బ్రాహ్మణకఞ్ఞం వా గహపతికఞ్ఞం వా ముదుతలునహత్థపాదం ఆలిఙ్గేత్వా ఉపనిసీదేయ్య వా ఉపనిపజ్జేయ్య వా’’తి? ‘‘ఏతదేవ, భన్తే, వరం – యం ఖత్తియకఞ్ఞం వా బ్రాహ్మణకఞ్ఞం వా గహపతికఞ్ఞం వా ముదుతలునహత్థపాదం ఆలిఙ్గేత్వా ఉపనిసీదేయ్య వా ఉపనిపజ్జేయ్య వా, దుక్ఖఞ్హేతం, భన్తే, యం అముం మహన్తం అగ్గిక్ఖన్ధం ఆదిత్తం సమ్పజ్జలితం సజోతిభూతం ఆలిఙ్గేత్వా ఉపనిసీదేయ్య వా ఉపనిపజ్జేయ్య వా’’తి.
‘‘ఆరోచయామి వో, భిక్ఖవే, పటివేదయామి వో, భిక్ఖవే, యథా ఏతదేవ తస్స వరం దుస్సీలస్స పాపధమ్మస్స అసుచిసఙ్కస్సరసమాచారస్స పటిచ్ఛన్నకమ్మన్తస్స అస్సమణస్స సమణపటిఞ్ఞస్స అబ్రహ్మచారిస్స బ్రహ్మచారిపటిఞ్ఞస్స అన్తోపూతికస్స అవస్సుతస్స కసమ్బుజాతస్స యం అముం మహన్తం అగ్గిక్ఖన్ధం ఆదిత్తం సమ్పజ్జలితం సజోతిభూతం ఆలిఙ్గేత్వా ఉపనిసీదేయ్య వా ఉపనిపజ్జేయ్య వా. తం కిస్స హేతు? తతోనిదానఞ్హి సో, భిక్ఖవే, మరణం వా నిగచ్ఛేయ్య మరణమత్తం వా దుక్ఖం, న త్వేవ తప్పచ్చయా కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జేయ్య.
‘‘యఞ్చ ఖో సో, భిక్ఖవే, దుస్సీలో పాపధమ్మో అసుచిసఙ్కస్సరసమాచారో…పే॰… కసమ్బుజాతో ఖత్తియకఞ్ఞం వా బ్రాహ్మణకఞ్ఞం వా గహపతికఞ్ఞం వా ముదుతలునహత్థపాదం ఆలిఙ్గేత్వా ఉపనిసీదతి వా ఉపనిపజ్జతి వా, తఞ్హి తస్స తం హిస్స (క॰), భిక్ఖవే, హోతి దీఘరత్తం అహితాయ దుక్ఖాయ కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి.
‘‘తం కిం మఞ్ఞథ, భిక్ఖవే, కతమం ను ఖో వరం – యం బలవా పురిసో దళ్హాయ వాలరజ్జుయా ఉభో జఙ్ఘా వేఠేత్వా ఘంసేయ్య – సా ఛవిం ఛిన్దేయ్య ఛవిం ఛేత్వా చమ్మం ఛిన్దేయ్య చమ్మం ఛేత్వా మంసం ఛిన్దేయ్య మంసం ఛేత్వా న్హారుం ఛిన్దేయ్య న్హారుం ఛేత్వా అట్ఠిం ఛిన్దేయ్య అట్ఠిం ఛేత్వా అట్ఠిమిఞ్జం ఆహచ్చ తిట్ఠేయ్య, యం వా ఖత్తియమహాసాలానం వా బ్రాహ్మణమహాసాలానం వా గహపతిమహాసాలానం వా అభివాదనం సాదియేయ్యా’’తి? ‘‘ఏతదేవ , భన్తే, వరం – యం ఖత్తియమహాసాలానం వా బ్రాహ్మణమహాసాలానం వా గహపతిమహాసాలానం వా అభివాదనం సాదియేయ్య, దుక్ఖఞ్హేతం, భన్తే, యం బలవా పురిసో దళ్హాయ వాలరజ్జుయా…పే॰… అట్ఠిమిఞ్జం ఆహచ్చ తిట్ఠేయ్యా’’తి.
‘‘ఆరోచయామి వో, భిక్ఖవే, పటివేదయామి వో, భిక్ఖవే, యథా ఏతదేవ తస్స వరం దుస్సీలస్స…పే॰… కసమ్బుజాతస్స యం బలవా పురిసో దళ్హాయ వాలరజ్జుయా ఉభో జఙ్ఘా వేఠేత్వా…పే॰… అట్ఠిమిఞ్జం ఆహచ్చ తిట్ఠేయ్య. తం కిస్స హేతు? తతోనిదానఞ్హి సో, భిక్ఖవే, మరణం వా నిగచ్ఛేయ్య మరణమత్తం వా దుక్ఖం, న త్వేవ తప్పచ్చయా కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జేయ్య. యఞ్చ ఖో సో, భిక్ఖవే, దుస్సీలో…పే॰… కసమ్బుజాతో ఖత్తియమహాసాలానం వా బ్రాహ్మణమహాసాలానం వా గహపతిమహాసాలానం వా అభివాదనం సాదియతి, తఞ్హి తస్స, భిక్ఖవే, హోతి దీఘరత్తం అహితాయ దుక్ఖాయ కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి.
‘‘తం కిం మఞ్ఞథ, భిక్ఖవే, కతమం ను ఖో వరం – యం బలవా పురిసో తిణ్హాయ సత్తియా తేలధోతాయ పచ్చోరస్మిం పహరేయ్య, యం వా ఖత్తియమహాసాలానం వా బ్రాహ్మణమహాసాలానం వా గహపతిమహాసాలానం వా అఞ్జలికమ్మం సాదియేయ్యా’’తి? ‘‘ఏతదేవ, భన్తే, వరం – యం ఖత్తియమహాసాలానం వా బ్రాహ్మణమహాసాలానం వా గహపతిమహాసాలానం వా అఞ్జలికమ్మం సాదియేయ్య, దుక్ఖఞ్హేతం, భన్తే, యం బలవా పురిసో తిణ్హాయ సత్తియా తేలధోతాయ పచ్చోరస్మిం పహరేయ్యా’’తి.
‘‘ఆరోచయామి వో, భిక్ఖవే, పటివేదయామి వో, భిక్ఖవే, యథా ఏతదేవ తస్స వరం దుస్సీలస్స…పే॰… కసమ్బుజాతస్స యం బలవా పురిసో తిణ్హాయ సత్తియా తేలధోతాయ పచ్చోరస్మిం పహరేయ్య. తం కిస్స హేతు? తతోనిదానఞ్హి సో, భిక్ఖవే, మరణం వా నిగచ్ఛేయ్య మరణమత్తం వా దుక్ఖం, న త్వేవ తప్పచ్చయా కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జేయ్య. యఞ్చ ఖో సో, భిక్ఖవే, దుస్సీలో పాపధమ్మో…పే॰… కసమ్బుజాతో ఖత్తియమహాసాలానం వా బ్రాహ్మణమహాసాలానం వా గహపతిమహాసాలానం వా అఞ్జలికమ్మం సాదియతి, తఞ్హి తస్స, భిక్ఖవే, హోతి దీఘరత్తం అహితాయ దుక్ఖాయ కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి.
‘‘తం కిం మఞ్ఞథ, భిక్ఖవే, కతమం ను ఖో వరం – యం బలవా పురిసో తత్తేన అయోపట్టేన ఆదిత్తేన సమ్పజ్జలితేన సజోతిభూతేన కాయం సమ్పలివేఠేయ్య, యం వా ఖత్తియమహాసాలానం వా బ్రాహ్మణమహాసాలానం వా గహపతిమహాసాలానం వా సద్ధాదేయ్యం చీవరం పరిభుఞ్జేయ్యా’’తి? ‘‘ఏతదేవ, భన్తే, వరం – యం ఖత్తియమహాసాలానం వా…పే॰… సద్ధాదేయ్యం చీవరం పరిభుఞ్జేయ్య, దుక్ఖఞ్హేతం, భన్తే, యం బలవా పురిసో తత్తేన అయోపట్టేన ఆదిత్తేన సమ్పజ్జలితేన సజోతిభూతేన కాయం సమ్పలివేఠేయ్యా’’తి.
‘‘ఆరోచయామి వో, భిక్ఖవే, పటివేదయామి వో, భిక్ఖవే, యథా ఏతదేవ తస్స వరం దుస్సీలస్స…పే॰… కసమ్బుజాతస్స యం బలవా పురిసో తత్తేన అయోపట్టేన ఆదిత్తేన సమ్పజ్జలితేన సజోతిభూతేన కాయం సమ్పలివేఠేయ్య. తం కిస్స హేతు? తతోనిదానఞ్హి సో, భిక్ఖవే, మరణం వా నిగచ్ఛేయ్య మరణమత్తం వా దుక్ఖం, న త్వేవ తప్పచ్చయా కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జేయ్య. యఞ్చ ఖో సో, భిక్ఖవే, దుస్సీలో…పే॰… కసమ్బుజాతో ఖత్తియమహాసాలానం వా బ్రాహ్మణమహాసాలానం వా గహపతిమహాసాలానం వా సద్ధాదేయ్యం చీవరం పరిభుఞ్జతి, తఞ్హి తస్స, భిక్ఖవే, హోతి దీఘరత్తం అహితాయ దుక్ఖాయ కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి.
‘‘తం కిం మఞ్ఞథ, భిక్ఖవే, కతమం ను ఖో వరం – యం బలవా పురిసో తత్తేన అయోసఙ్కునా ముఖం వివరిత్వా తత్తం లోహగుళం ఆదిత్తం సమ్పజ్జలితం సజోతిభూతం ముఖే పక్ఖిపేయ్య – తం తస్స ఓట్ఠమ్పి దహేయ్య డహేయ్య (కత్థచి) ముఖమ్పి దహేయ్య జివ్హమ్పి దహేయ్య కణ్ఠమ్పి దహేయ్య ఉరమ్పి మ॰ ని॰ ౩.౨౭౦ దేవదూతసుత్తే పన ‘‘ఉదరమ్పి’’ ఇతి విదేసపాఠో దిస్సతి దహేయ్య అన్తమ్పి అన్తగుణమ్పి ఆదాయ అధోభాగా అధోభాగం (క॰) నిక్ఖమేయ్య, యం వా ఖత్తియమహాసాలానం వా బ్రాహ్మణమహాసాలానం వా గహపతిమహాసాలానం వా సద్ధాదేయ్యం పిణ్డపాతం పరిభుఞ్జేయ్యా’’తి? ‘‘ఏతదేవ, భన్తే, వరం – యం ఖత్తియమహాసాలానం వా బ్రాహ్మణమహాసాలానం వా గహపతిమహాసాలానం వా సద్ధాదేయ్యం పిణ్డపాతం పరిభుఞ్జేయ్య, దుక్ఖఞ్హేతం, భన్తే, యం బలవా పురిసో తత్తేన అయోసఙ్కునా ముఖం వివరిత్వా తత్తం లోహగుళం ఆదిత్తం సమ్పజ్జలితం సజోతిభూతం ముఖే పక్ఖిపేయ్య – తం తస్స ఓట్ఠమ్పి దహేయ్య ముఖమ్పి దహేయ్య జివ్హమ్పి దహేయ్య కణ్ఠమ్పి దహేయ్య ఉరమ్పి దహేయ్య అన్తమ్పి అన్తగుణమ్పి ఆదాయ అధోభాగం నిక్ఖమేయ్యా’’తి.
‘‘ఆరోచయామి వో, భిక్ఖవే, పటివేదయామి వో, భిక్ఖవే, యథా ఏతదేవ తస్స వరం దుస్సీలస్స…పే॰… కసమ్బుజాతస్స యం బలవా పురిసో తత్తేన అయోసఙ్కునా ముఖం వివరిత్వా తత్తం లోహగుళం ఆదిత్తం సమ్పజ్జలితం సజోతిభూతం ముఖే పక్ఖిపేయ్య – తం తస్స ఓట్ఠమ్పి దహేయ్య ముఖమ్పి దహేయ్య జివ్హమ్పి దహేయ్య కణ్ఠమ్పి దహేయ్య ఉరమ్పి దహేయ్య అన్తమ్పి అన్తగుణమ్పి ఆదాయ అధోభాగం నిక్ఖమేయ్య. తం కిస్స హేతు? తతోనిదానఞ్హి సో, భిక్ఖవే, మరణం వా నిగచ్ఛేయ్య మరణమత్తం వా దుక్ఖం, న త్వేవ తప్పచ్చయా కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జేయ్య. యఞ్చ ఖో సో, భిక్ఖవే, దుస్సీలో పాపధమ్మో…పే॰… కసమ్బుజాతో ఖత్తియమహాసాలానం వా బ్రాహ్మణమహాసాలానం వా గహపతిమహాసాలానం వా సద్ధాదేయ్యం పిణ్డపాతం పరిభుఞ్జతి, తఞ్హి తస్స హోతి దీఘరత్తం అహితాయ దుక్ఖాయ కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి.
‘‘తం కిం మఞ్ఞథ, భిక్ఖవే, కతమం ను ఖో వరం – యం బలవా పురిసో సీసే వా గహేత్వా ఖన్ధే వా గహేత్వా తత్తం అయోమఞ్చం వా అయోపీఠం వా అభినిసీదాపేయ్య వా అభినిపజ్జాపేయ్య వా, యం వా ఖత్తియమహాసాలానం వా బ్రాహ్మణమహాసాలానం వా గహపతిమహాసాలానం వా సద్ధాదేయ్యం మఞ్చపీఠం మఞ్చం వా పీఠం వా (క॰) పరిభుజ్జేయ్యా’’తి? ‘‘ఏతదేవ, భన్తే, వరం – యం ఖత్తియమహాసాలానం వా బ్రాహ్మణమహాసాలానం వా గహపతిమహాసాలానం వా సద్ధాదేయ్యం మఞ్చపీఠం పరిభుఞ్జేయ్య, దుక్ఖఞ్హేతం, భన్తే, యం బలవా పురిసో సీసే వా గహేత్వా ఖన్ధే వా గహేత్వా తత్తం అయోమఞ్చం వా అయోపీఠం వా అభినిసీదాపేయ్య వా అభినిపజ్జాపేయ్య వా’’తి.
‘‘ఆరోచయామి వో, భిక్ఖవే, పటివేదయామి వో, భిక్ఖవే, యథా ఏతదేవ తస్స వరం దుస్సీలస్స…పే॰… కసమ్బుజాతస్స యం బలవా పురిసో సీసే వా గహేత్వా ఖన్ధే వా గహేత్వా తత్తం అయోమఞ్చం వా అయోపీఠం వా అభినిసీదాపేయ్య వా అభినిపజ్జాపేయ్య వా. తం కిస్స హేతు? తతోనిదానఞ్హి సో, భిక్ఖవే, మరణం వా నిగచ్ఛేయ్య మరణమత్తం వా దుక్ఖం, న త్వేవ తప్పచ్చయా కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జేయ్య. యఞ్చ ఖో సో, భిక్ఖవే, దుస్సీలో పాపధమ్మో…పే॰… కసమ్బుజాతో ఖత్తియమహాసాలానం వా బ్రాహ్మణమహాసాలానం వా గహపతిమహాసాలానం వా సద్ధాదేయ్యం మఞ్చపీఠం పరిభుఞ్జతి. తఞ్హి తస్స, భిక్ఖవే, హోతి దీఘరత్తం అహితాయ దుక్ఖాయ కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి.
‘‘తం కిం మఞ్ఞథ, భిక్ఖవే, కతమం ను ఖో వరం – యం బలవా పురిసో ఉద్ధంపాదం అధోసిరం గహేత్వా తత్తాయ లోహకుమ్భియా పక్ఖిపేయ్య ఆదిత్తాయ సమ్పజ్జలితాయ సజోతిభూతాయ – సో తత్థ ఫేణుద్దేహకం పచ్చమానో సకిమ్పి ఉద్ధం గచ్ఛేయ్య సకిమ్పి అధో గచ్ఛేయ్య సకిమ్పి తిరియం గచ్ఛేయ్య, యం వా ఖత్తియమహాసాలానం వా బ్రాహ్మణమహాసాలానం వా గహపతిమహాసాలానం వా సద్ధాదేయ్యం విహారం పరిభుఞ్జేయ్యా’’తి? ‘‘ఏతదేవ, భన్తే, వరం – యం ఖత్తియమహాసాలానం వా బ్రాహ్మణమహాసాలానం వా గహపతిమహాసాలానం వా సద్ధాదేయ్యం విహారం పరిభుఞ్జేయ్య, దుక్ఖఞ్హేతం, భన్తే, యం బలవా పురిసో ఉద్ధంపాదం అధోసిరం గహేత్వా తత్తాయ లోహకుమ్భియా పక్ఖిపేయ్య ఆదిత్తాయ సమ్పజ్జలితాయ సజోతిభూతాయ – సో తత్థ ఫేణుద్దేహకం పచ్చమానో సకిమ్పి ఉద్ధం గచ్ఛేయ్య సకిమ్పి అధో గచ్ఛేయ్య సకిమ్పి తిరియం గచ్ఛేయ్యా’’తి.
‘‘ఆరోచయామి వో, భిక్ఖవే, పటివేదయామి వో, భిక్ఖవే, యథా ఏతదేవ తస్స వరం దుస్సీలస్స పాపధమ్మస్స…పే॰… కసమ్బుజాతస్స యం బలవా పురిసో ఉద్ధంపాదం అధోసిరం గహేత్వా…పే॰… సకిమ్పి తిరియం గచ్ఛేయ్య. తం కిస్స హేతు? తతోనిదానఞ్హి సో, భిక్ఖవే, మరణం వా నిగచ్ఛేయ్య మరణమత్తం వా దుక్ఖం, న త్వేవ తప్పచ్చయా కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జేయ్య. యఞ్చ ఖో సో, భిక్ఖవే, దుస్సీలో పాపధమ్మో…పే॰… కసమ్బుజాతో ఖత్తియమహాసాలానం వా బ్రాహ్మణమహాసాలానం వా గహపతిమహాసాలానం వా సద్ధాదేయ్యం విహారం పరిభుఞ్జతి . తఞ్హి తస్స, భిక్ఖవే, హోతి దీఘరత్తం అహితాయ దుక్ఖాయ కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి.
‘‘తస్మాతిహ, భిక్ఖవే, ఏవం సిక్ఖితబ్బం – ‘యేసఞ్చ యేసం (?) మయం పరిభుఞ్జామ చీవరపిణ్డపాతసేనాసనగిలానప్పచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారం … పరిక్ఖారానం (సీ॰ స్యా॰ క॰) తేసం తే కారా మహప్ఫలా భవిస్సన్తి మహానిసంసా, అమ్హాకఞ్చేవాయం పబ్బజ్జా అవఞ్ఝా భవిస్సతి సఫలా సఉద్రయా’తి. ఏవఞ్హి వో, భిక్ఖవే, సిక్ఖితబ్బం – ‘అత్తత్థం వా, భిక్ఖవే, సమ్పస్సమానేన అలమేవ అప్పమాదేన సమ్పాదేతుం; పరత్థం వా, భిక్ఖవే, సమ్పస్సమానేన అలమేవ అప్పమాదేన సమ్పాదేతుం; ఉభయత్థం వా, భిక్ఖవే, సమ్పస్సమానేన అలమేవ అప్పమాదేన సమ్పాదేతు’’’న్తి.
ఇదమవోచ భగవా ఇదమవోచ భగవా…పే॰… (క॰). ఇమస్మిఞ్చ పన వేయ్యాకరణస్మిం భఞ్ఞమానే సట్ఠిమత్తానం భిక్ఖూనం ఉణ్హం లోహితం ముఖతో ఉగ్గఞ్ఛి ఉగ్గచ్ఛి (క॰). సట్ఠిమత్తా భిక్ఖూ సిక్ఖం పచ్చక్ఖాయ హీనాయావత్తింసు – ‘‘సుదుక్కరం భగవా, సుదుక్కరం భగవా’’తి. సట్ఠిమత్తానం భిక్ఖూనం అనుపాదాయ ఆసవేహి చిత్తాని విముచ్చింసూతి. అట్ఠమం.
౯. సునేత్తసుత్తం
౭౩. అ॰ ని॰ ౬.౫౪; ౭.౬౬ ‘‘భూతపుబ్బం, భిక్ఖవే, సునేత్తో నామ సత్థా అహోసి తిత్థకరో కామేసు వీతరాగో. సునేత్తస్స ఖో పన, భిక్ఖవే, సత్థునో అనేకాని సావకసతాని అహేసుం. సునేత్తో సత్థా సావకానం బ్రహ్మలోకసహబ్యతాయ ధమ్మం దేసేసి. యే ఖో పన, భిక్ఖవే యే ఖో భిక్ఖవే (సీ॰ స్యా॰), సునేత్తస్స సత్థునో బ్రహ్మలోకసహబ్యతాయ ధమ్మం దేసేన్తస్స చిత్తాని నప్పసాదేసుం తే కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జింసు. యే ఖో పన, భిక్ఖవే, సునేత్తస్స సత్థునో బ్రహ్మలోకసహబ్యతాయ ధమ్మం దేసేన్తస్స చిత్తాని పసాదేసుం తే కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జింసు.
‘‘భూతపుబ్బం , భిక్ఖవే, మూగపక్ఖో నామ సత్థా అహోసి…పే॰… అరనేమి నామ సత్థా అహోసి…పే॰… కుద్దాలకో కుద్దాలో (సీ॰ స్యా॰) నామ సత్థా అహోసి…పే॰… హత్థిపాలో నామ సత్థా అహోసి…పే॰… జోతిపాలో నామ సత్థా అహోసి…పే॰… అరకో నామ సత్థా అహోసి తిత్థకరో కామేసు వీతరాగో . అరకస్స ఖో పన, భిక్ఖవే, సత్థునో అనేకాని సావకసతాని అహేసుం. అరకో నామ సత్థా సావకానం బ్రహ్మలోకసహబ్యతాయ ధమ్మం దేసేసి. యే ఖో పన, భిక్ఖవే, అరకస్స సత్థునో బ్రహ్మలోకసహబ్యతాయ ధమ్మం దేసేన్తస్స చిత్తాని నప్పసాదేసుం, తే కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జింసు. యే ఖో పన, భిక్ఖవే, అరకస్స సత్థునో బ్రహ్మలోకసహబ్యతాయ ధమ్మం దేసేన్తస్స చిత్తాని పసాదేసుం, తే కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జింసు.
‘‘తం కిం మఞ్ఞథ, భిక్ఖవే, యో ఇమే సత్త సత్థారే తిత్థకరే కామేసు వీతరాగే అనేకసతపరివారే ససావకసఙ్ఘే పదుట్ఠచిత్తో అక్కోసేయ్య పరిభాసేయ్య, బహుం సో అపుఞ్ఞం పసవేయ్యా’’తి? ‘‘ఏవం, భన్తే’’. ‘‘యో, భిక్ఖవే, ఇమే సత్త సత్థారే తిత్థకరే కామేసు వీతరాగే అనేకసతపరివారే ససావకసఙ్ఘే పదుట్ఠచిత్తో అక్కోసేయ్య పరిభాసేయ్య, బహుం సో అపుఞ్ఞం పసవేయ్య. యో ఏకం దిట్ఠిసమ్పన్నం పుగ్గలం పదుట్ఠచిత్తో అక్కోసతి పరిభాసతి, అయం తతో బహుతరం అపుఞ్ఞం పసవతి. తం కిస్స హేతు? నాహం, భిక్ఖవే, ఇతో బహిద్ధా ఏవరూపిం ఖన్తిం వదామి యథామం సబ్రహ్మచారీసు’’.
‘‘తస్మాతిహ, భిక్ఖవే, ఏవం సిక్ఖితబ్బం – ‘న నో సబ్రహ్మచారీసు న త్వేవ అమ్హం సబ్రహ్మచారీసు (స్యా॰) అఙ్గుత్తరనికాయే అఞ్ఞథా దిస్సతి చిత్తాని పదుట్ఠాని భవిస్సన్తీ’తి. ఏవఞ్హి వో, భిక్ఖవే, సిక్ఖితబ్బ’’న్తి. నవమం.
౧౦. అరకసుత్తం
౭౪. ‘‘భూతపుబ్బం, భిక్ఖవే, అరకో నామ సత్థా అహోసి తిత్థకరో కామేసు వీతరాగో. అరకస్స ఖో పన, భిక్ఖవే, సత్థునో అనేకాని సావకసతాని అహేసుం. అరకో సత్థా సావకానం ఏవం ధమ్మం దేసేతి – అప్పకం, బ్రాహ్మణ, జీవితం మనుస్సానం పరిత్తం లహుకం లహుసం (టీకా) బహుదుక్ఖం బహుపాయాసం మన్తాయం మన్తాయ (సబ్బత్థ) టీకా పస్సితబ్బా బోద్ధబ్బం , కత్తబ్బం కుసలం, చరితబ్బం బ్రహ్మచరియం, నత్థి జాతస్స అమరణం.
‘‘సేయ్యథాపి , బ్రాహ్మణ, తిణగ్గే ఉస్సావబిన్దు సూరియే ఉగ్గచ్ఛన్తే ఖిప్పంయేవ పటివిగచ్ఛతి, న చిరట్ఠితికం హోతి; ఏవమేవం ఖో, బ్రాహ్మణ, ఉస్సావబిన్దూపమం జీవితం మనుస్సానం పరిత్తం లహుకం బహుదుక్ఖం బహుపాయాసం మన్తాయం బోద్ధబ్బం, కత్తబ్బం కుసలం, చరితబ్బం బ్రహ్మచరియం, నత్థి జాతస్స అమరణం.
‘‘సేయ్యథాపి, బ్రాహ్మణ, థుల్లఫుసితకే దేవే వస్సన్తే ఉదకబుబ్బుళం ఉదకపుప్ఫుళం (క॰) ఖిప్పంయేవ పటివిగచ్ఛతి, న చిరట్ఠితికం హోతి; ఏవమేవం ఖో, బ్రాహ్మణ, ఉదకబుబ్బుళూపమం జీవితం మనుస్సానం పరిత్తం లహుకం బహుదుక్ఖం బహుపాయాసం మన్తాయం బోద్ధబ్బం, కత్తబ్బం కుసలం, చరితబ్బం బ్రహ్మచరియం, నత్థి జాతస్స అమరణం.
‘‘సేయ్యథాపి, బ్రాహ్మణ, ఉదకే దణ్డరాజి ఖిప్పంయేవ పటివిగచ్ఛతి, న చిరట్ఠితికా హోతి; ఏవమేవం ఖో, బ్రాహ్మణ, ఉదకే దణ్డరాజూపమం జీవితం మనుస్సానం పరిత్తం…పే॰… నత్థి జాతస్స అమరణం.
‘‘సేయ్యథాపి, బ్రాహ్మణ, నదీ పబ్బతేయ్యా దూరఙ్గమా సీఘసోతా హారహారినీ, నత్థి సో ఖణో వా లయో వా ముహుత్తో వా యం సా యాయ (క॰) ఆవత్తతి థరతి (సీ॰), ధరతి (స్యా॰), అవతిట్ఠేయ్య (?), అథ ఖో సా గచ్ఛతేవ వత్తతేవ సన్దతేవ; ఏవమేవం ఖో, బ్రాహ్మణ, నదీపబ్బతేయ్యూపమం జీవితం మనుస్సానం పరిత్తం లహుకం…పే॰… నత్థి జాతస్స అమరణం.
‘‘సేయ్యథాపి, బ్రాహ్మణ, బలవా పురిసో జివ్హగ్గే ఖేళపిణ్డం సంయూహిత్వా అకసిరేనేవ వమేయ్య పతాపేయ్య (క॰); ఏవమేవం ఖో, బ్రాహ్మణ, ఖేళపిణ్డూపమం జీవితం మనుస్సానం పరిత్తం…పే॰… నత్థి జాతస్స అమరణం.
‘‘సేయ్యథాపి, బ్రాహ్మణ, దివసంసన్తత్తే అయోకటాహే మంసపేసి మంసపేసీ (సీ॰ స్యా॰) పక్ఖిత్తా ఖిప్పంయేవ పటివిగచ్ఛతి, న చిరట్ఠితికా హోతి; ఏవమేవం ఖో, బ్రాహ్మణ, మంసపేసూపమం జీవితం మనుస్సానం పరిత్తం…పే॰… నత్థి జాతస్స అమరణం.
‘‘సేయ్యథాపి, బ్రాహ్మణ, గావీ వజ్ఝా ఆఘాతనం నీయమానా యం యదేవ పాదం ఉద్ధరతి, సన్తికేవ హోతి వధస్స సన్తికేవ మరణస్స; ఏవమేవం ఖో, బ్రాహ్మణ, గోవజ్ఝూపమం గావీవజ్ఝూపమం (సీ॰ స్యా॰) జీవితం మనుస్సానం పరిత్తం లహుకం బహుదుక్ఖం బహుపాయాసం మన్తాయం బోద్ధబ్బం, కత్తబ్బం కుసలం, చరితబ్బం బ్రహ్మచరియం, నత్థి జాతస్స అమరణ’’న్తి.
‘‘తేన ఖో పన, భిక్ఖవే, సమయేన మనుస్సానం సట్ఠివస్ససహస్సాని ఆయుప్పమాణం అహోసి, పఞ్చవస్ససతికా కుమారికా అలంపతేయ్యా అహోసి. తేన ఖో పన, భిక్ఖవే, సమయేన మనుస్సానం ఛళేవ ఆబాధా అహేసుం – సీతం, ఉణ్హం, జిఘచ్ఛా, పిపాసా, ఉచ్చారో, పస్సావో. సో హి నామ, భిక్ఖవే, అరకో సత్థా ఏవం దీఘాయుకేసు మనుస్సేసు ఏవం చిరట్ఠితికేసు ఏవం అప్పాబాధేసు సావకానం ఏవం ధమ్మం దేసేస్సతి – ‘అప్పకం, బ్రాహ్మణ, జీవితం మనుస్సానం పరిత్తం లహుకం బహుదుక్ఖం బహుపాయాసం మన్తాయం బోద్ధబ్బం, కత్తబ్బం కుసలం, చరితబ్బం బ్రహ్మచరియం, నత్థి జాతస్స అమరణ’’’న్తి.
‘‘ఏతరహి తం, భిక్ఖవే, సమ్మా వదమానో వదేయ్య – ‘అప్పకం జీవితం మనుస్సానం పరిత్తం లహుకం బహుదుక్ఖం బహుపాయాసం మన్తాయం బోద్ధబ్బం, కత్తబ్బం కుసలం, చరితబ్బం బ్రహ్మచరియం, నత్థి జాతస్స అమరణ’న్తి. ఏతరహి, భిక్ఖవే , యో చిరం జీవతి సో వస్ససతం అప్పం వా భియ్యో. వస్ససతం ఖో పన, భిక్ఖవే, జీవన్తో తీణియేవ ఉతుసతాని జీవతి – ఉతుసతం హేమన్తానం, ఉతుసతం గిమ్హానం, ఉతుసతం వస్సానం. తీణి ఖో పన, భిక్ఖవే, ఉతుసతాని జీవన్తో ద్వాదస ద్వాదసం (సీ॰ క॰) యేవ మాససతాని జీవతి – చత్తారి మాససతాని హేమన్తానం , చత్తారి మాససతాని గిమ్హానం, చత్తారి మాససతాని వస్సానం. ద్వాదస ఖో పన, భిక్ఖవే, మాససతాని జీవన్తో చతువీసతియేవ అద్ధమాససతాని జీవతి – అట్ఠద్ధమాససతాని హేమన్తానం, అట్ఠద్ధమాససతాని గిమ్హానం, అట్ఠద్ధమాససతాని వస్సానం. చతువీసతి ఖో పన, భిక్ఖవే, అద్ధమాససతాని జీవన్తో ఛత్తింసంయేవ రత్తిసహస్సాని జీవతి – ద్వాదస రత్తిసహస్సాని హేమన్తానం, ద్వాదస రత్తిసహస్సాని గిమ్హానం, ద్వాదస రత్తిసహస్సాని వస్సానం. ఛత్తింసం ఖో పన, భిక్ఖవే, రత్తిసహస్సాని జీవన్తో ద్వేసత్తతియేవ ద్వేసత్తతిఞ్ఞేవ (స్యా॰), ద్వేసత్తతిఞ్చేవ (క॰) భత్తసహస్సాని భుఞ్జతి – చతువీసతి భత్తసహస్సాని హేమన్తానం, చతువీసతి భత్తసహస్సాని గిమ్హానం, చతువీసతి భత్తసహస్సాని వస్సానం సద్ధిం మాతుథఞ్ఞాయ సద్ధిం భత్తన్తరాయేన.
‘‘తత్రిమే భత్తన్తరాయా కపిమిద్ధోపి భత్తం న భుఞ్జతి, దుక్ఖితోపి భత్తం న భుఞ్జతి, బ్యాధితోపి భత్తం న భుఞ్జతి, ఉపోసథికోపి భత్తం న భుఞ్జతి , అలాభకేనపి భత్తం న భుఞ్జతి. ఇతి ఖో, భిక్ఖవే, మయా వస్ససతాయుకస్స మనుస్సస్స ఆయుపి సఙ్ఖాతో సఙ్ఖాతం (?), ఆయుప్పమాణమ్పి సఙ్ఖాతం, ఉతూపి సఙ్ఖాతా, సంవచ్ఛరాపి సఙ్ఖాతా, మాసాపి సఙ్ఖాతా, అద్ధమాసాపి సఙ్ఖాతా, రత్తిపి సఙ్ఖాతా, దివాపి సఙ్ఖాతా, భత్తాపి సఙ్ఖాతా, భత్తన్తరాయాపి సఙ్ఖాతా. యం, భిక్ఖవే, సత్థారా కరణీయం సావకానం హితేసినా అనుకమ్పకేన అనుకమ్పం ఉపాదాయ; కతం వో తం మయా ఏతాని, భిక్ఖవే, రుక్ఖమూలాని ఏతాని సుఞ్ఞాగారాని. ఝాయథ, భిక్ఖవే, మా పమాదత్థ; మా పచ్ఛా విప్పటిసారినో అహువత్థ. అయం వో అమ్హాకం అనుసాసనీ’’తి. దసమం.
మహావగ్గో సత్తమో.
తస్సుద్దానం –
హిరీసూరియం ఉపమా, ధమ్మఞ్ఞూ పారిఛత్తకం;
సక్కచ్చం భావనా అగ్గి, సునేత్తఅరకేన చాతి.