౪. ఉపాలివగ్గో
౧. ఉపాలిసుత్తవణ్ణనా
౩౧. చతుత్థస్స సఙ్ఘసుట్ఠుతాయాతిఆదీసు సఙ్ఘసుట్ఠుతా నామ సఙ్ఘస్స సుట్ఠుభావో, ‘‘సుట్ఠు దేవా’’తి ఆగతట్ఠానే వియ ‘‘సుట్ఠు, భన్తే’’తి సఙ్ఘసుట్ఠుతాయాతి. సఙ్ఘఫాసుతాయాతి సఙ్ఘస్స ఫాసుభావాయ, సహజీవితాయ సుఖవిహారత్థాయాతి అత్థో.
దుమ్మఙ్కూనం పుగ్గలానం నిగ్గహాయాతి దుమ్మఙ్కూనామ దుస్సీలపుగ్గలా, యే మఙ్కుతం ఆపాదియమానాపి దుక్ఖేన ఆపజ్జన్తి, వీతిక్కమం కరోన్తా వా కత్వా వా న లజ్జన్తి, తేసం నిగ్గహత్థాయ. తే హి సిక్ఖాపదే అసతి ‘‘కిం తుమ్హేహి దిట్ఠం, కిం సుతం, కిం అమ్హేహి కతం, కతమస్మిం వత్థుస్మిం కతమం ఆపత్తిం రోపేత్వా అమ్హే నిగ్గణ్హథా’’తి సఙ్ఘం విహేఠేయ్యుం. సిక్ఖాపదే పన సతి తే సఙ్ఘో సిక్ఖాపదం దస్సేత్వా సహ ధమ్మేన నిగ్గహేస్సతి. తేన వుత్తం – ‘‘దుమ్మఙ్కూనం పుగ్గలానం నిగ్గహాయా’’తి.
పేసలానన్తి పియసీలానం భిక్ఖూనం ఫాసువిహారత్థాయ. పియసీలా హి భిక్ఖూ కత్తబ్బాకత్తబ్బం సావజ్జానవజ్జం వేలం మరియాదఞ్చ అజానన్తా సిక్ఖాత్తయపారిపూరియా ఘటమానా కిలమన్తి, తే పన సావజ్జానవజ్జం వేలం మరియాదఞ్చ
దిట్ఠధమ్మికానం ఆసవానం సంవరాయాతి దిట్ఠధమ్మికా ఆసవా నామ అసంవరే ఠితేన తస్మింయేవ అత్తభావే పత్తబ్బా పాణిప్పహారదణ్డప్పహారసత్థప్పహారహత్థచ్ఛేదపాదచ్ఛేదఅకిత్తిఅయసవిప్పటిసారాదయో దుక్ఖవిసేసో, తేసం సంవరాయ పిదహనాయ ఆగమనమగ్గథకనాయాతి అత్థో. సమ్పరాయికానన్తి సమ్పరాయికా ఆసవా నామ అసంవరే ఠితేన కతపాపకమ్మమూలకా
అప్పసన్నానన్తి సిక్ఖాపదపఞ్ఞత్తియా హి సతి సిక్ఖాపదపఞ్ఞత్తిం ఞత్వా వా, యథాపఞ్ఞత్తం పటిపజ్జమానే భిక్ఖూ దిస్వా వా, యేపి అప్పసన్నా పణ్డితమనుస్సా, తే ‘‘యాని వత లోకే
పసన్నానన్తి
సద్ధమ్మట్ఠితియాతి తివిధో సద్ధమ్మో పరియత్తిసద్ధమ్మో పటిపత్తిసద్ధమ్మో అధిగమసద్ధమ్మోతి. తత్థ సకలమ్పి బుద్ధవచనం పరియత్తిసద్ధమ్మో నామ. తేరస ధుతగుణా చారిత్తవారిత్తసీలసమాధివిపస్సనాతి అయం పటిపత్తిసద్ధమ్మో నామ. నవలోకుత్తరధమ్మో అధిగమసద్ధమ్మో నామ. సో సబ్బోపి యస్మా సిక్ఖాపదపఞ్ఞత్తియా సతి భిక్ఖూ సిక్ఖాపదఞ్చ తస్స విభఙ్గఞ్చ తదత్థజోతనత్థం అఞ్ఞఞ్చ బుద్ధవచనం పరియాపుణన్తి, యథాపఞ్ఞత్తఞ్చ పటిపజ్జమానా పటిపత్తిం పూరేత్వా పటిపత్తియా అధిగన్తబ్బం లోకుత్తరధమ్మం అధిగచ్ఛన్తి, తస్మా సిక్ఖాపదపఞ్ఞత్తియా సద్ధమ్మో చిరట్ఠితికో హోతి. తేన వుత్తం – ‘‘సద్ధమ్మట్ఠితియా’’తి.
వినయానుగ్గహాయాతి సిక్ఖాపదపఞ్ఞత్తియా సతి సంవరవినయో, పహానవినయో, సమథవినయో, పఞ్ఞత్తివినయోతి చతుబ్బిధో వినయో అనుగ్గహితో హోతి సూపత్థమ్భితో. తేన వుత్తం – ‘‘వినయానుగ్గహాయా’’తి.
౨. పాతిమోక్ఖట్ఠపనాసుత్తవణ్ణనా
౩౨. దుతియే పారాజికోతి పారాజికాపత్తిం ఆపన్నో. పారాజికకథా విప్పకతా హోతీతి ‘‘అసుకపుగ్గలో పారాజికం ఆపన్నో ను ఖో నో’’తి
౩. ఉబ్బాహికాసుత్తవణ్ణనా
౩౩. తతియే ఉబ్బాహికాయాతి సమ్పత్తఅధికరణం వూపసమేతుం సఙ్ఘతో ఉబ్బాహిత్వా ఉద్ధరిత్వా గహణత్థాయ. వినయే ఖో పన ఠితో హోతీతి వినయలక్ఖణే పతిట్ఠితో హోతి. అసంహీరోతి న అఞ్ఞస్స పటిబలోతి కాయబలేనపి ఞాణబలేనపి సమన్నాగతో. సఞ్ఞాపేతున్తి జానాపేతుం. పఞ్ఞాపేతున్తి సమ్పజానాపేతుం. నిజ్ఝాపేతున్తి ఓలోకాపేతుం. పేక్ఖతున్తి పస్సాపేతుం. పసాదేతున్తి సఞ్జాతపసాదం కాతుం. అధికరణన్తి వివాదాధికరణాదిచతుబ్బిధం. అధికరణసముదయన్తి వివాదమూలాదికం అధికరణకారకం. అధికరణనిరోధన్తి అధికరణానం వూపసమం. అధికరణనిరోధగామినిం పటిపదన్తి సత్తవిధఅధికరణసమథం.
౪. ఉపసమ్పదాసుత్తవణ్ణనా
౩౪. చతుత్థే అనభిరతిన్తి ఉక్కణ్ఠితభావం. వూపకాసేతున్తి వినేతుం. అధిసీలేతి ఉత్తమసీలే. చిత్తపఞ్ఞాసుపి ఏసేవ నయో.
౭. సఙ్ఘభేదసుత్తవణ్ణనా
౩౭. సత్తమే వత్థూహీతి కారణేహి. అవకస్సన్తీతి అపకస్సన్తీతి అతివియ ఆకడ్ఢన్తి, యథా విసంసట్ఠా హోన్తి, ఏవం కరోన్తి. ఆవేని కమ్మాని కరోన్తీతి విసుం సఙ్ఘకమ్మాని కరోన్తి.
౯-౧౦. ఆనన్దసుత్తద్వయవణ్ణనా
౩౯-౪౦. నవమే కప్పట్ఠికన్తి ఆయుకప్పం నిరయమ్హి ఠితికారణం. కిబ్బిసం పసవతీతి పాపం పటిలభతి. ఆపాయికోతి అపాయగమనీయో. నేరయికోతి నిరయే నిబ్బత్తనకో. వగ్గరతోతి భేదరతో. యోగక్ఖేమా పధంసతీతి యోగేహి ఖేమతో అరహత్తతో ధంసతి విగచ్ఛతి. దసమే
ఉపాలివగ్గో చతుత్థో.