(౬) ౧. గోతమీవగ్గో
౧. గోతమీసుత్తవణ్ణనా
౫౧. ఛట్ఠస్స సక్కేసు విహరతీతి పఠమగమనేన గన్త్వా విహరతి. మహాపజాపతీతి పుత్తపజాయ చేవ ధీతుపజాయ చ మహన్తత్తా ఏవంలద్ధనామా. యేన భగవా తేనుపసఙ్కమీతి భగవా కపిలపురం గన్త్వా పఠమమేవ నన్దం పబ్బాజేసి, సత్తమే దివసే రాహులకుమారం. చుమ్బటకకలహే (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౨.౩౩౧; సం॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౧.౩౭) పన ఉభయనగరవాసికేసు యుద్ధత్థాయ నిక్ఖన్తేసు సత్థా గన్త్వా తే రాజానో సఞ్ఞాపేత్వా అత్తదణ్డసుత్తం (సు॰ ని॰ ౯౪౧ ఆదయో; మహాని॰ ౧౭౦ ఆదయో) కథేసి. రాజానో పసీదిత్వా అడ్ఢతియసతే అడ్ఢతియసతే కుమారే అదంసు, తాని పఞ్చ కుమారసతాని సత్థు సన్తికే పబ్బజింసు, అథ నేసం పజాపతియో సాసనం పేసేత్వా అనభిరతిం ఉప్పాదయింసు. సత్థా తేసం అనభిరతియా ఉప్పన్నభావం ఞత్వా తే పఞ్చసతే దహరభిక్ఖూ కుణాలదహం నేత్వా అత్తనో కుణాలకాలే నిసిన్నపుబ్బే పాసాణతలే నిసీదిత్వా కుణాలజాతకకథాయ (జా॰ ౨.౨౧.కుణాలజాతక) తేసం అనభిరతిం వినోదేత్వా సబ్బేపి తే సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠాపేసి, పున మహావనం ఆనేత్వా అరహత్తఫలేతి. తేసం చిత్తజాననత్థం పునపి పజాపతియో సాసనం పహిణింసు. తే ‘‘అభబ్బా మయం ఘరావాసస్సా’’తి పటిసాసనం పహిణింసు. తా ‘‘న దాని అమ్హాకం ఘరం గన్తుం యుత్తం, మహాపజాపతియా సన్తికం గన్త్వా పబ్బజ్జం అనుజానాపేత్వా పబ్బజిస్సామా’’తి పఞ్చసతాపి మహాపజాపతిం ఉపసఙ్కమిత్వా ‘‘అయ్యే, అమ్హాకం పబ్బజ్జం అనుజానాపేథా’’తి ఆహంసు. మహాపజాపతీ తా ఇత్థియో గహేత్వా యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి. సేతచ్ఛత్తస్స హేట్ఠా రఞ్ఞో పరినిబ్బుతకాలే ఉపసఙ్కమీతిపి వదన్తియేవ.
అలం గోతమి, మా తే రుచ్చీతి కస్మా పటిక్ఖిపి, నను సబ్బేసమ్పి బుద్ధానం చతస్సో పరిసా పక్కామీతి పున కపిలపురమేవ పావిసి. యథాభిరన్తం విహరిత్వాతి బోధనేయ్యసత్తానం ఉపనిస్సయం ఓలోకేన్తో యథాజ్ఝాసయనే విహరిత్వా. చారికం పక్కామీతి మహాజనసఙ్గహం కరోన్తో ఉత్తమాయ బుద్ధసిరియా అనోపమేన బుద్ధవిలాసేన అతురితచారికం పక్కామి.
సమ్బహులాహి సాకియానీహి సద్ధిన్తి అన్తోనివేసనమ్హియేవ దసబలం ఉద్దిస్స పబ్బజ్జావేసం గహేత్వా పఞ్చసతా సాకియానియో పబ్బజ్జావేసంయేవ గాహాపేత్వా సబ్బాహిపి తాహి సమ్బహులాహి సాకియానీహి సద్ధిం. చారికం పక్కామీతి గమనం అభినీహరి. గమనాభినీహరణకాలే పన తా సుఖుమాలా రాజిత్థియో పదసా గన్తుం న సక్ఖిస్సన్తీతి సాకియకోలియరాజానో సోవణ్ణసివికాయో ఉపట్ఠాపయింసు. తా పన ‘‘యానే ఆరుయ్హ గచ్ఛన్తీతి సత్థరి అగారవో కతో హోతీ’’తి ఏకపణ్ణాసయోజనికం పదసావ పటిపజ్జింసు. రాజానోపి పురతో చ పచ్ఛతో చ ఆరక్ఖం సంవిదహాపేత్వా తణ్డులసప్పితేలాదీనం సకటాని పూరాపేత్వా ‘‘గతట్ఠానే గతట్ఠానే ఆహారం పటియాదేథా’’తి పురిసే పేసయింసు. సూనేహి పాదేహీతి తాసఞ్హి సుఖుమాలత్తా పాదేసు ఏకో ఫోటో ఉట్ఠేతి, ఏకో భిజ్జతి. ఉభో పాదా కతకట్ఠిసమ్పరికిణ్ణా వియ హుత్వా ఉద్ధుమాతా జాతా. తేన వుత్తం – ‘‘సూనేహి పాదేహీ’’తి. బహిద్వారకోట్ఠకేతి ద్వారకోట్ఠకతో బహి. కస్మా పనేవం
కిం ను త్వం గోతమీతి కిం ను రాజకులానం విపత్తి ఉప్పన్నా, కేన త్వం కారణేన ఏవం వివణ్ణభావం పత్తా, సూనేహి పాదేహి…పే॰… ఠితాతి. అఞ్ఞేనపి పరియాయేనాతి అఞ్ఞేనపి కారణేన. బహుకారా, భన్తేతిఆదినా తస్సా గుణం కథేత్వా పున పబ్బజ్జం యాచన్తో ఏవమాహ. సత్థాపి ‘‘ఇత్థియో నామ పరిత్తపఞ్ఞా, ఏకయాచితమత్తేన పబ్బజ్జాయ అనుఞ్ఞాతాయ న మమ సాసనం గరుం కత్వా గణ్హిస్సన్తీ’’తి తిక్ఖత్తుం పటిక్ఖిపిత్వా ఇదాని గరుం కత్వా గాహాపేతుకామతాయ సచే, ఆనన్ద, మహాపజాపతీ గోతమీ అట్ఠ గరుధమ్మే పటిగ్గణ్హాతి, సావ’స్సా హోతు ఉపసమ్పదాతిఆదిమాహ. తత్థ సావస్సాతి సా ఏవ అస్సా పబ్బజ్జాపి ఉపసమ్పదాపి హోతు.
తదహూపసమ్పన్నస్సాతి తందివసం ఉపసమ్పన్నస్స. అభివాదనం పచ్చుట్ఠానం అఞ్జలికమ్మం సామీచికమ్మం కత్తబ్బన్తి ఓమానాతిమానే అకత్వా పఞ్చపతిట్ఠితేన అభివాదనం, ఆసనా పచ్చుట్ఠాయ పచ్చుగ్గమనవసేన పచ్చుట్ఠానం, దసనఖే సమోధానేత్వా అఞ్జలికమ్మం, ఆసనపఞ్ఞాపనబీజనాదికం అనుచ్ఛవికకమ్మసఙ్ఖాతం అభిక్ఖుకే ఆవాసేతి యత్థ వసన్తియా అనన్తరాయేన ఓవాదత్థాయ ఉపసఙ్కమనట్ఠానే ఓవాదదాయకో ఆచరియో నత్థి, అయం అభిక్ఖుకో ఆవాసో నామ. ఏవరూపే ఆవాసే వస్సం న ఉపగన్తబ్బం. అన్వడ్ఢమాసన్తి అనుపోసథికం. ఓవాదూపసఙ్కమనన్తి ఓవాదత్థాయ ఉపసఙ్కమనం. దిట్ఠేనాతి చక్ఖునా దిట్ఠేన. సుతేనాతి సోతేన సుతేన. పరిసఙ్కాయాతి దిట్ఠసుతవసేన పరిసఙ్కితేన. గరుధమ్మన్తి గరుకం సఙ్ఘాదిసేసాపత్తిం. పక్ఖమానత్తన్తి అనూనాని పన్నరస దివసాని మానత్తం. ఛసు ధమ్మేసూతి వికాలభోజనచ్ఛట్ఠేసు సిక్ఖాపదేసు. సిక్ఖితసిక్ఖాయాతి ఏకసిక్ఖమ్పి అఖణ్డం కత్వా పూరితసిక్ఖాయ. అక్కోసితబ్బో పరిభాసితబ్బోతి దసన్నం అక్కోసవత్థూనం అఞ్ఞతరేన అక్కోసవత్థునా న అక్కోసితబ్బో, భయూపదంసనాయ యాయ కాయచి పరిభాసాయ న పరిభాసితబ్బో.
ఓవటో భిక్ఖునీనం భిక్ఖూసు వచనపథోతి ఓవాదానుసాసనధమ్మకథాసఙ్ఖాతో వచనపథో భిక్ఖునీనం భిక్ఖూసు ఓవరితో పిహితో, న భిక్ఖునియా కోచి భిక్ఖు ఓవదితబ్బో అనుసాసితబ్బో వా ‘‘భన్తే, పోరాణకత్థేరా ఇదం చీవరవత్తం పూరయింసూ’’తి ఏవం పన పవేణివసేన కథేతుం వట్టతి. అనోవటో భిక్ఖూనం భిక్ఖునీసు వచనపథోతి భిక్ఖూనం పన భిక్ఖునీసు వచనపథో అనివారితో, యథారుచి ఓవదితుం అనుసాసితుం ధమ్మకథం కథేతున్తి అయమేత్థ సఙ్ఖేపో, విత్థారతో పనేసా గరుధమ్మకథా సమన్తపాసాదికాయ వినయసంవణ్ణనాయ (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౪౮) వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బా.
ఇమే పన అట్ఠ గరుధమ్మే సత్థు సన్తికే ఉగ్గహేత్వా థేరేన అత్తనో ఆరోచియమానే సుత్వావ మహాపజాపతియా తావ మహన్తం దోమనస్సం ఖణేన సేయ్యథాపి, భన్తేతిఆదికం ఉదానం ఉదానేసి.
కుమ్భత్థేనకేహీతి కుమ్భే దీపం జాలేత్వా తేన ఆలోకేన పరఘరే భణ్డం విచినిత్వా థేనకచోరేహి. సేతట్ఠికా నామ రోగజాతీతి ఏకో పాణకో నాళమజ్ఝగతం కణ్డం విజ్ఝతి, యేన విద్ధా కణ్డా నిక్ఖన్తమ్పి సాలిసీసం ఖీరం గహేతుం న సక్కోతి. మఞ్జిట్ఠికా నామ రోగజాతీతి ఉచ్ఛూనం అన్తోరత్తభావో.
మహతో తళాకస్స పటికచ్చేవ ఆళిన్తి ఇమినా పన ఏతమత్థం దస్సేతి – యథా మహతో తళాకస్స పాళియా అబద్ధాయపి కిఞ్చి ఉదకం తిట్ఠతేవ, పఠమమేవ బద్ధాయ పన యం అబద్ధపచ్చయా న తిట్ఠేయ్య, తమ్పి తిట్ఠేయ్య, ఏవమేవ యే ఇమే అనుప్పన్నే వత్థుస్మిం పటికచ్చేవ అనతిక్కమనత్థాయ గరుధమ్మా పఞ్ఞత్తా, తేసు అపఞ్ఞత్తేసు మాతుగామస్స పబ్బజితత్తా పఞ్చ వస్ససతాని సద్ధమ్మో వస్ససహస్సన్తి చేతం పటిసమ్భిదాపభేదప్పత్తఖీణాసవానం వసేనేవ వుత్తం, తతో పన ఉత్తరిపి సుక్ఖవిపస్సకఖీణాసవవసేన వస్ససహస్సం, అనాగామివసేన వస్ససహస్సం, సకదాగామివసేన వస్ససహస్సం, సోతాపన్నవసేన వస్ససహస్సన్తి ఏవం పఞ్చవస్ససహస్సాని పటివేధసద్ధమ్మో ఠస్సతి. పరియత్తిధమ్మోపి తానియేవ. న హి పరియత్తియా అసతి పటివేధో అత్థి, నాపి పరియత్తియా సతి పటివేధో న హోతి. లిఙ్గం పన పరియత్తియా అన్తరహితాయపి చిరం పవత్తిస్సతీతి.
౨. ఓవాదసుత్తవణ్ణనా
౫౨. దుతియే బహుస్సుతోతి ఇధ సకలస్సపి బుద్ధవచనస్స వసేన బహుస్సుతభావో వేదితబ్బో. గరుధమ్మన్తి కాయసంసగ్గం. అయమేత్థ సఙ్ఖేపో. భిక్ఖునోవాదకవినిచ్ఛయో పన సమన్తపాసాదికాయ (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౧౪౪ ఆదయో) వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో.
౩. సంఖిత్తసుత్తవణ్ణనా
౫౩. తతియే సరాగాయాతి సరాగత్థాయ. విరాగాయాతి విరజ్జనత్థాయ. సంయోగాయాతి వట్టే సంయోగత్థాయ. విసంయోగాయాతి వట్టే విసంయోగభావత్థాయ. ఆచయాయాతి వట్టస్స వడ్ఢనత్థాయ. నో అపచయాయాతి న వట్టవిద్ధంసనత్థాయ. దుబ్భరతాయాతి దుప్పోసనత్థాయ. నో సుభరతాయాతి న సుఖపోసనత్థాయ. ఇమస్మిం సుత్తే పఠమవారేన వట్టం కథితం, దుతియవారేన వివట్టం కథితం. ఇమినా చ పన ఓవాదేన గోతమీ అరహత్తం పత్తాతి.
౪. దీఘజాణుసుత్తవణ్ణనా
౫౪. చతుత్థే బ్యగ్ఘపజ్జాతి ఇదమస్స పవేణి నామ వసేన ఇస్సత్థేనాతి ఇస్సాసకమ్మేన. తత్రుపాయాయాతి ‘‘ఇమస్మిం కాలే ఇదం నామ కాతుం వట్టతీ’’తి జాననే ఉపాయభూతాయ. వుద్ధసీలినోతి వడ్ఢితసీలా వుద్ధసమాచారా. ఆయన్తి ఆగమనం. నాచ్చోగాళ్హన్తి నాతిమహన్తం. నాతిహీనన్తి నాతికసిరం. పరియాదాయాతి గహేత్వా ఖేపేత్వా. తత్థ యస్స వయతో దిగుణో ఆయో, తస్స వయో ఆయం పరియాదాతుం న సక్కోతి.
‘‘చతుధా విభజే భోగే, పణ్డితో ఘరమావసం;
ఏకేన భోగే భుఞ్జేయ్య, ద్వీహి కమ్మం పయోజయే;
చతుత్థఞ్చ నిధాపేయ్య, ఆపదాసు భవిస్సతీ’’తి. (దీ॰ ని॰ ౩.౨౬౫) –
ఏవం పటిపజ్జతో పన వయో ఆయం పరియాదాతుం న సక్కోతియేవ.
ఉదుమ్బరఖాదీవాతి యథా ఉదుమ్బరాని ఖాదితుకామేన పక్కే ఉదుమ్బరరుక్ఖే చాలితే ఏకప్పహారేనేవ బహూని ఫలాని పతన్తి, సో ఖాదితబ్బయుత్తకాని ఖాదిత్వా ఇతరాని బహుతరాని పహాయ గచ్ఛతి, ఏవమేవం యో ఆయతో వయం బహుతరం కత్వా విప్పకిరన్తో భోగే పరిభుఞ్జతి, సో ‘‘ఉదుమ్బరఖాదికంవాయం కులపుత్తో భోగే ఖాదతీ’’తి వుచ్చతి. అజేట్ఠమరణన్తి సమం జీవికం కప్పేతీతి సమ్మా జీవికం కప్పేతి. సమజీవితాతి సమజీవితాయ జీవితా. అపాయముఖానీతి
ఉట్ఠాతా కమ్మధేయ్యేసూతి కమ్మకరణట్ఠానేసు ఉట్ఠానవీరియసమ్పన్నో. విధానవాతి విదహనసమ్పన్నో. సోత్థానం సమ్పరాయికన్తి సోత్థిభూతం సమ్పరాయికం. సచ్చనామేనాతి బుద్ధత్తాయేవ బుద్ధోతి ఏవం అవితథనామేన. చాగో పుఞ్ఞం పవడ్ఢతీతి చాగో చ సేసపుఞ్ఞఞ్చ పవడ్ఢతి. ఇమస్మిం సుత్తే సద్ధాదయో మిస్సకా కథితా. పఞ్చమం ఉత్తానమేవ.
౬. భయసుత్తవణ్ణనా
౫౬. ఛట్ఠే గబ్భోతి గబ్భవాసో. దిట్ఠధమ్మికాపీతి సన్దిట్ఠికా గబ్భవాససదిసా పునపి మనుస్సగబ్భా. సమ్పరాయికాపీతి ఠపేత్వా మనుస్సగబ్భే సేసగబ్భా. ఉభయం ఏతే కామా పవుచ్చన్తీతి భయఞ్చ దుక్ఖఞ్చ, భయఞ్చ రోగో చ, భయఞ్చ గణ్డో చ, భయఞ్చ సల్లఞ్చ, భయఞ్చ సఙ్గో చ, భయఞ్చ పఙ్కో చ, భయఞ్చ గబ్భో చాతి ఏవం ఉభయం ఏతే కామా పవుచ్చన్తి. సాతరూపేనాతి కామసుఖేన. పలిపథన్తి వట్టపలిపథం. అతిక్కమ్మాతి ఇమస్మిం ఠానే విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అస్స భిక్ఖునో అరహత్తప్పత్తభావో గహితో. ఏవరూపం పజం జాతిజరూపేతం తీసు భవేసు ఫన్దమానం అవేక్ఖతీతి సుత్తే వట్టం కథేత్వా గాథాసు వివట్టం కథితన్తి. సత్తమట్ఠమాని
౯-౧౦. పుగ్గలసుత్తద్వయవణ్ణనా
౫౯-౬౦. నవమే ఉజుభూతోతి కాయవఙ్కాదీనం అభావేన ఉజుకో. పఞ్ఞాసీలసమాహితోతి పఞ్ఞాయ చ సీలేన చ సమన్నాగతో. యజమానానన్తి దానం దదన్తానం. పుఞ్ఞపేక్ఖానన్తి పుఞ్ఞం ఓలోకేన్తానం గవేసన్తానం ఓపధికన్తి ఉపధివిపాకం, ఓపధిభూతం ఠానం అప్పమాణం. దసమే సముక్కట్ఠోతి ఉక్కట్ఠో ఉత్తమో. సత్తానన్తి సబ్బసత్తానం. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.
గోతమీవగ్గో ఛట్ఠో.