౨. సిక్ఖాపదవణ్ణనా
సిక్ఖాపదపాఠమాతికా
ఏవం
‘‘యేన
వత్వా కత్వా వవత్థానం, సాధారణవిసేసతో.
‘‘పకతియా చ యం వజ్జం, వజ్జం పణ్ణత్తియా చ యం;
వవత్థపేత్వా తం కత్వా, పదానం బ్యఞ్జనత్థతో.
‘‘సాధారణానం సబ్బేసం, సాధారణవిభావనం;
అథ పఞ్చసు పుబ్బేసు, విసేసత్థప్పకాసతో.
‘‘పాణాతిపాతపభుతి-హేకతానానతాదితో;
ఆరమ్మణాదానభేదా, మహాసావజ్జతో తథా.
‘‘పయోగఙ్గసముట్ఠానా, వేదనామూలకమ్మతో;
విరమతో చ ఫలతో, విఞ్ఞాతబ్బో వినిచ్ఛయో.
‘‘యోజేతబ్బం
ఆవేణికఞ్చ వత్తబ్బం, ఞేయ్యా హీనాదితాపి చా’’తి.
తత్థ ఏతాని పాణాతిపాతావేరమణీతిఆదీని దస సిక్ఖాపదాని భగవతా ఏవ వుత్తాని, న
‘‘అథ ఖో భగవా కపిలవత్థుస్మిం యథాభిరన్తం విహరిత్వా యేన సావత్థి తేన చారికం పక్కామి. అనుపుబ్బేన చారికం చరమానో యేన సావత్థి తదవసరి. తత్ర సుదం భగవా సావత్థియం విహరతి జేతవనే అనాథపిణ్డికస్స ఆరామే. తేన ఖో పన సమయేన …పే॰… అథ ఖో సామణేరానం ఏతదహోసి – ‘కతి ను ఖో అమ్హాకం సిక్ఖాపదాని, కత్థ చ అమ్హేహి సిక్ఖితబ్బ’’’న్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం – ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, సామణేరానం దస సిక్ఖాపదాని, తేసు చ సామణేరేహి సిక్ఖితుం
తానేతాని ‘‘సమాదాయ సిక్ఖతి సిక్ఖాపదేసూ’’తి (దీ॰ ని॰ ౧.౧౯౩; మ॰ ని॰ ౨.౨౪; విభ॰ ౫౦౮) సుత్తానుసారేన సరణగమనేసు చ దస్సితపాఠానుసారేన ‘‘పాణాతిపాతా వేరమణిసిక్ఖాపదం సమాదియామీ’’తి ఏవం వాచనామగ్గం ఆరోపితానీతి వేదితబ్బాని. ఏవం తావ ‘‘యేన యత్థ యదా యస్మా, వుత్తానేతాని తం నయం వత్వా’’తి సో నయో దట్ఠబ్బో.
సాధారణవిసేసవవత్థానం
ఏత్థ చ ఆదితో ద్వే చతుత్థపఞ్చమాని ఉపాసకానం సామణేరానఞ్చ సాధారణాని నిచ్చసీలవసేన. ఉపోసథసీలవసేన పన ఉపాసకానం సత్తమట్ఠమం చేకం అఙ్గం కత్వా సబ్బపచ్ఛిమవజ్జాని సబ్బానిపి సామణేరేహి సాధారణాని, పచ్ఛిమం పన సామణేరానమేవ విసేసభూతన్తి ఏవం సాధారణవిసేసతో వవత్థానం కాతబ్బం. పురిమాని చేత్థ పఞ్చ ఏకన్తఅకుసలచిత్తసముట్ఠానత్తా పాణాతిపాతాదీనం పకతివజ్జతో వేరమణియా, సేసాని
సాధారణవిభావనా
యస్మా చేత్థ ‘‘వేరమణిసిక్ఖాపదం సమాదియామీ’’తి ఏతాని సబ్బసాధారణాని పదాని, తస్మా ఏతేసం పదానం బ్యఞ్జనతో చ అత్థతో చ అయం సాధారణవిభావనా వేదితబ్బా –
తత్థ బ్యఞ్జనతో తావ వేరం మణతీతి వేరమణీ, వేరం పజహతి, వినోదేతి, బ్యన్తీకరోతి, అనభావం గమేతీతి అత్థో. విరమతి వా ఏతాయ కరణభూతాయ వేరమ్హా పుగ్గలోతి, వికారస్స వేకారం కత్వా వేరమణీ. తేనేవ చేత్థ ‘‘వేరమణిసిక్ఖాపదం విరమణిసిక్ఖాపద’’న్తి ద్విధా సజ్ఝాయం కరోన్తి. సిక్ఖితబ్బాతి సిక్ఖా, పజ్జతే అనేనాతి పదం. సిక్ఖాయ పదం సిక్ఖాపదం, సిక్ఖాయ అధిగమూపాయోతి అత్థో. అథ వా మూలం నిస్సయో పతిట్ఠాతి వుత్తం హోతి. వేరమణీ ఏవ సిక్ఖాపదం వేరమణిసిక్ఖాపదం, విరమణిసిక్ఖాపదం వా దుతియేన నయేన. సమ్మా ఆదియామి సమాదియామి, అవీతిక్కమనాధిప్పాయేన అఖణ్డకారితాయ అచ్ఛిద్దకారితాయ అసబలకారితాయ చ ఆదియామీతి వుత్తం హోతి.
అత్థతో పన వేరమణీతి కామావచరకుసలచిత్తసమ్పయుత్తా విరతి, సా
సిక్ఖాతి తిస్సో సిక్ఖా అధిసీలసిక్ఖా, అధిచిత్తసిక్ఖా, అధిపఞ్ఞాసిక్ఖాతి. ఇమస్మిం పనత్థే సమ్పత్తవిరతిసీలం లోకికా విపస్సనా రూపారూపఝానాని అరియమగ్గో చ సిక్ఖాతి అధిప్పేతా. యథాహ –
‘‘కతమే ధమ్మా సిక్ఖా? యస్మిం సమయే కామావచరం కుసలం చిత్తం ఉప్పన్నం హోతి, సోమనస్ససహగతం ఞాణసమ్పయుత్తం…పే॰… తస్మిం సమయే
‘‘కతమే ధమ్మా సిక్ఖా? యస్మిం సమయే రూపూపపత్తియా మగ్గం భావేతి వివిచ్చేవ కామేహి వివిచ్చ అకుసలేహి ధమ్మేహి…పే॰… పఠమం ఝానం…పే॰… పఞ్చమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి…పే॰… అవిక్ఖేపో హోతి, ఇమే ధమ్మా సిక్ఖా.
‘‘కతమే ధమ్మా సిక్ఖా? యస్మిం సమయే అరూపపత్తియా…పే॰… నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనసహగతం…పే॰… అవిక్ఖేపో హోతి, ఇమే ధమ్మా సిక్ఖా.
‘‘కతమే
ఏతాసు సిక్ఖాసు యాయ కాయచి సిక్ఖాయ పదం అధిగమూపాయో, అథ వా మూలం నిస్సయో పతిట్ఠాతి సిక్ఖాపదం. వుత్తఞ్హేతం – ‘‘సీలం నిస్సాయ సీలే పతిట్ఠాయ సత్త బోజ్ఝఙ్గే భావేన్తో బహులీకరోన్తో’’తి ఏవమాది (సం॰ ని॰ ౫.౧౮౨). ఏవమేత్థ సాధారణానం పదానం సాధారణా బ్యఞ్జనతో అత్థతో చ విభావనా కాతబ్బా.
పురిమపఞ్చసిక్ఖాపదవణ్ణనా
ఇదాని యం వుత్తం – ‘‘అథ పఞ్చసు పుబ్బేసు, విసేసత్థప్పకాసతో…పే॰… విఞ్ఞాతబ్బో వినిచ్ఛయో’’తి పాణాతిపాతోతి ఏత్థ తావ పాణోతి జీవితిన్ద్రియప్పటిబద్ధా ఖన్ధసన్తతి, తం వా ఉపాదాయ పఞ్ఞత్తో సత్తో. తస్మిం పన పాణే పాణసఞ్ఞినో తస్స పాణస్స జీవితిన్ద్రియుపచ్ఛేదకఉపక్కమసముట్ఠాపికా కాయవచీద్వారానం అఞ్ఞతరద్వారప్పవత్తా వధకచేతనా పాణాతిపాతో. అదిన్నాదానన్తి ఏత్థ అదిన్నన్తి పరపరిగ్గహితం, యత్థ పరో యథాకామకారితం ఆపజ్జన్తో అదణ్డారహో అనుపవజ్జో చ హోతి, తస్మిం పరపరిగ్గహితే పరపరిగ్గహితసఞ్ఞినో తదాదాయకఉపక్కమసముట్ఠాపికా కాయవచీద్వారానం అఞ్ఞతరద్వారప్పవత్తా ఏవ థేయ్యచేతనా అదిన్నాదానం. అబ్రహ్మచరియన్తి అసేట్ఠచరియం, ద్వయంద్వయసమాపత్తిమేథునప్పటిసేవనా కాయద్వారప్పవత్తా అసద్ధమ్మప్పటిసేవనట్ఠానవీతిక్కమచేతనా అబ్రహ్మచరియం ముసావాదోతి ఏత్థ ముసాతి విసంవాదనపురేక్ఖారస్స అత్థభఞ్జనకో వచీపయోగో కాయపయోగో వా, విసంవాదనాధిప్పాయేన పనస్స పరవిసంవాదకకాయవచీపయోగసముట్ఠాపికా కాయవచీద్వారానమేవ అఞ్ఞతరద్వారప్పవత్తా మిచ్ఛాచేతనా ముసావాదో. సురామేరయమజ్జపమాదట్ఠానన్తి ఏత్థ పన సురాతి పఞ్చ సురా – పిట్ఠసురా, పూవసురా, ఓదనసురా, కిణ్ణపక్ఖిత్తా, సమ్భారసంయుత్తా చాతి. మేరయమ్పి పుప్ఫాసవో, ఫలాసవో, గుళాసవో, మధ్వాసవో, సమ్భారసంయుత్తో చాతి పఞ్చవిధం. మజ్జన్తి తదుభయమేవ మదనియట్ఠేన మజ్జం, యం వా పనఞ్ఞమ్పి కిఞ్చి అత్థి మదనియం, యేన పీతేన మత్తో హోతి పమత్తో, ఇదం వుచ్చతి మజ్జం. పమాదట్ఠానన్తి యాయ చేతనాయ తం పివతి అజ్ఝోహరతి, సా చేతనా మదప్పమాదహేతుతో పమాదట్ఠానన్తి వుచ్చతి, యతో అజ్ఝోహరణాధిప్పాయేన కాయద్వారప్పవత్తా సురామేరయమజ్జానం అజ్ఝోహరణచేతనా ‘‘సురామేరయమజ్జపమాదట్ఠాన’’న్తి
ఏకతానానతాదివినిచ్ఛయం
ఏకతానానతాదితోతి
వుచ్చతే
ఆరమ్మణతోతి
ఆదానతోతి
భేదతోతి సామణేరానఞ్చేత్థ ఏకస్మిం భిన్నే సబ్బానిపి భిన్నాని హోన్తి. పారాజికట్ఠానియాని హి తాని తేసం, యం తం వీతిక్కన్తం హోతి, తేనేవ కమ్మబద్ధో. గహట్ఠానం పన ఏకస్మిం భిన్నే ఏకమేవ భిన్నం హోతి, యతో
మహాసావజ్జతోతి గుణవిరహితేసు తిరచ్ఛానగతాదీసు పాణేసు ఖుద్దకే పాణే పాణాతిపాతో అప్పసావజ్జో, మహాసరీరే మహాసావజ్జో. కస్మా? పయోగమహన్తతాయ. పయోగసమత్తేపి వత్థుమహన్తతాయ. గుణవన్తేసు పన మనుస్సాదీసు అప్పగుణే పాణాతిపాతో అప్పసావజ్జో, మహాగుణే మహాసావజ్జో
పయోగతోతి ఏత్థ చ పాణాతిపాతస్స సాహత్థికో, ఆణత్తికో, నిస్సగ్గియో, థావరో, విజ్జామయో, ఇద్ధిమయోతి ఛప్పయోగా. తత్థ కాయేన వా కాయప్పటిబద్ధేన వా పహరణం సాహత్థికో పయోగో, సో ఉద్దిస్సానుద్దిస్సభేదతో దువిధో హోతి. తత్థ ఉద్దిస్సకే యం ఉద్దిస్స పహరతి, తస్సేవ మరణేన కమ్మునా బజ్ఝతి. ‘‘యో కోచి మరతూ’’తి ఏవం అనుద్దిస్సకే పహారపచ్చయా యస్స కస్సచి మరణేన. ఉభయథాపి చ పహరితమత్తే వా మరతు, పచ్ఛా వా తేనేవ
అధిట్ఠహిత్వా పన ఆణాపనం ఆణత్తికో పయోగో. తత్థపి సాహత్థికే పయోగే వుత్తనయేనేవ కమ్మబద్ధో అనుస్సరితబ్బో. ఛబ్బిధో చేత్థ నియమో వేదితబ్బో –
‘‘వత్థు కాలో చ ఓకాసో, ఆవుధం ఇరియాపథో;
కిరియావిసేసోతి ఇమే, ఛ ఆణత్తినియామకా’’తి. (పాచి॰ అట్ఠ॰ ౨.౧౭౪);
తత్థ వత్థూతి మారేతబ్బో పాణో. కాలోతి పుబ్బణ్హసాయన్హాదికాలో చ, యోబ్బనథావరియాదికాలో చ. ఓకాసోతి గామో వా నిగమో వా వనం వా రచ్ఛా వా సిఙ్ఘాటకం వాతి ఏవమాది. ఆవుధన్తి అసి వా ఉసు వా సత్తి వాతి ఏవమాది. ఇరియాపథోతి మారేతబ్బస్స మారకస్స చ ఠానం వా నిసజ్జా వాతి ఏవమాది.
కిరియావిసేసోతి విజ్ఝనం వా ఛేదనం వా భేదనం వా సఙ్ఖముణ్డికం వాతి ఏవమాది. యది హి వత్థుం విసంవాదేత్వా ‘‘యం మారేహీ’’తి ఆణత్తో, తతో అఞ్ఞం మారేతి, ఆణాపకస్స నత్థి కమ్మబద్ధో. అథ వత్థుం అవిసంవాదేత్వా మారేతి, ఆణాపకస్స ఆణత్తిక్ఖణే ఆణత్తస్స మారణక్ఖణేతి ఉభయేసమ్పి కమ్మబద్ధో. ఏస నయో కాలాదీసుపి.
మారణత్థన్తు కాయేన వా కాయప్పటిబద్ధేన వా పహరణనిస్సజ్జనం నిస్సగ్గియో పయోగో. సోపి ఉద్దిస్సానుద్దిస్సభేదతో దువిధో ఏవ, కమ్మబద్ధో చేత్థ పుబ్బే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో.
మారణత్థమేవ ఓపాతఖణనం, అపస్సేనఉపనిక్ఖిపనం, భేసజ్జవిసయన్తాదిప్పయోజనం వా థావరో పయోగో. సోపి ఉద్దిస్సానుద్దిస్సభేదతో దువిధో, యతో తత్థపి పుబ్బే వుత్తనయేనేవ కమ్మబద్ధో వేదితబ్బో. అయన్తు విసేసో – మూలట్ఠేన ఓపాతాదీసు పరేసం మూలేన వా ముధా వా దిన్నేసుపి యది తప్పచ్చయా కోచి మరతి, మూలట్ఠస్సేవ కమ్మబద్ధో. యదిపి చ తేన అఞ్ఞేన వా
మారణత్థం పన విజ్జాపరిజప్పనం విజ్జామయో పయోగో. దాఠావుధాదీనం దాఠాకోటనాదిమివ మారణత్థం కమ్మవిపాకజిద్ధివికారకరణం ఇద్ధిమయో పయోగోతి. అదిన్నాదానస్స తు థేయ్యపసయ్హపటిచ్ఛన్నపరికప్పకుసావహారవసప్పవత్తా
అఙ్గతోతి ఏత్థ చ పాణాతిపాతస్స పఞ్చ అఙ్గాని భవన్తి – పాణో చ హోతి, పాణసఞ్ఞీ చ, వధకచిత్తఞ్చ పచ్చుపట్ఠితం హోతి, వాయమతి, తేన చ మరతీతి. అదిన్నాదానస్సాపి పఞ్చేవ – పరపరిగ్గహితఞ్చ హోతి, పరపరిగ్గహితసఞ్ఞీ చ, థేయ్యచిత్తఞ్చ పచ్చుపట్ఠితం హోతి, వాయమతి, తేన చ ఆదాతబ్బం ఆదానం గచ్ఛతీతి. అబ్రహ్మచరియస్స పన చత్తారి అఙ్గాని భవన్తి – అజ్ఝాచరియవత్థు చ హోతి, తత్థ చ సేవనచిత్తం పచ్చుపట్ఠితం హోతి, సేవనపచ్చయా పయోగఞ్చ సమాపజ్జతి, సాదియతి చాతి, తథా పరేసం ద్విన్నమ్పి. తత్థ ముసావాదస్స తావ ముసా చ హోతి తం వత్థు, విసంవాదనచిత్తఞ్చ పచ్చుపట్ఠితం హోతి, తజ్జో చ వాయామో, పరవిసంవాదనఞ్చ విఞ్ఞాపయమానా విఞ్ఞత్తి పవత్తతీతి చత్తారి అఙ్గాని వేదితబ్బాని. సురామేరయమజ్జపమాదట్ఠానస్స పన సురాదీనఞ్చ అఞ్ఞతరం హోతి మదనీయపాతుకమ్యతాచిత్తఞ్చ పచ్చుపట్ఠితం హోతి, తజ్జఞ్చ వాయామం ఆపజ్జతి, పీతే చ పవిసతీతి ఇమాని చత్తారి అఙ్గానీతి. ఏవమేత్థ అఙ్గతోపి విఞ్ఞాతబ్బో వినిచ్ఛయో.
సముట్ఠానతోతి పాణాతిపాతఅదిన్నాదానముసావాదా చేత్థ కాయచిత్తతో, వాచాచిత్తతో, కాయవాచాచిత్తతో చాతి తిసముట్ఠానా హోన్తి. అబ్రహ్మచరియం కాయచిత్తవసేన ఏకసముట్ఠానమేవ. సురామేరయమజ్జపమాదట్ఠానం కాయతో చ, కాయచిత్తతో చాతి ద్విసముట్ఠానన్తి. ఏవమేత్థ సముట్ఠానతోపి విఞ్ఞాతబ్బో వినిచ్ఛయో.
వేదనాతోతి
మూలతోతి పాణాతిపాతో చేత్థ దోసమోహమూలో. అదిన్నాదానముసావాదా
కమ్మతోతి పాణాతిపాతఅదిన్నాదానఅబ్రహ్మచరియాని చేత్థ కాయకమ్మమేవ కమ్మపథప్పత్తానేవ చ, ముసావాదో వచీకమ్మమేవ. యో పన అత్థభఞ్జకో, సో కమ్మపథప్పత్తో. ఇతరో కమ్మమేవ. సురామేరయమజ్జపమాదట్ఠానం కాయకమ్మమేవాతి. ఏవమేత్థ కమ్మతోపి విఞ్ఞాతబ్బో వినిచ్ఛయో.
విరమతోతి ఏత్థ ఆహ ‘‘పాణాతిపాతాదీహి విరమన్తో కుతో విరమతీ’’తి? వుచ్చతే – సమాదానవసేన తావ విరమన్తో అత్తనో వా పరేసం వా పాణాతిపాతాదిఅకుసలతో విరమతి. కిమారభిత్వా? యతో విరమతి, తదేవ. సమ్పత్తవసేనాపి విరమన్తో వుత్తప్పకారాకుసలతోవ. కిమారభిత్వా? పాణాతిపాతాదీనం వుత్తారమ్మణానేవ. కేచి పన భణన్తి ‘‘సురామేరయమజ్జసఙ్ఖాతే సఙ్ఖారే ఆరభిత్వా సురామేరయమజ్జపమాదట్ఠానా విరమతి, సత్తసఙ్ఖారేసు యం పన అవహరితబ్బం భఞ్జితబ్బఞ్చ, తం ఆరభిత్వా అదిన్నాదానా ముసావాదా చ, సత్తేయేవారభిత్వా పాణాతిపాతా అబ్రహ్మచరియా చా’’తి. తదఞ్ఞే ‘‘ఏవం సన్తే ‘అఞ్ఞం చిన్తేన్తో అఞ్ఞం కరేయ్య, యఞ్చ పజహతి, తం న జానేయ్యా’తి ఏవందిట్ఠికా హుత్వా అనిచ్ఛమానా యదేవ పజహతి, తం అత్తనో పాణాతిపాతాదిఅకుసలమేవారభిత్వా విరమతీ’’తి వదన్తి. తదయుత్తం. కస్మా? తస్స పచ్చుప్పన్నాభావతో బహిద్ధాభావతో చ. సిక్ఖాపదానఞ్హి విభఙ్గపాఠే ‘‘పఞ్చన్నం సిక్ఖాపదానం కతి కుసలా…పే॰… కతి అరణా’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘కుసలాయేవ, సియా సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా’’తి (విభ॰ ౭౧౬) ఏవం పవత్తమానే విస్సజ్జనే ‘‘పచ్చుప్పన్నారమ్మణా’’తి చ ‘‘బహిద్ధారమ్మణా’’తి చ ఏవం పచ్చుప్పన్నబహిద్ధారమ్మణత్తం వుత్తం, తం అత్తనో పాణాతిపాతాదిఅకుసలం ఆరభిత్వా విరమన్తస్స న యుజ్జతి. యం పన వుత్తం – ‘‘అఞ్ఞం
‘‘ఆరభిత్వాన
నిదస్సనఞ్చేత్థ భవే, మగ్గట్ఠోరియపుగ్గలో’’తి.
ఏవమేత్థ విరమతోపి విఞ్ఞాతబ్బో వినిచ్ఛయో.
ఫలతోతి సబ్బే ఏవ చేతే పాణాతిపాతాదయో దుగ్గతిఫలనిబ్బత్తకా హోన్తి, సుగతియఞ్చ అనిట్ఠాకన్తామనాపవిపాకనిబ్బత్తకా హోన్తి, సమ్పరాయే దిట్ఠధమ్మే ఏవ చ అవేసారజ్జాదిఫలనిబ్బత్తకా. అపిచ ‘‘యో సబ్బలహుసో పాణాతిపాతస్స విపాకో మనుస్సభూతస్స అప్పాయుకసంవత్తనికో హోతీ’’తి (అ॰ ని॰ ౮.౪౦) ఏవమాదినా నయేనేత్థ ఫలతోపి విఞ్ఞాతబ్బో వినిచ్ఛయో.
అపి చేత్థ పాణాతిపాతాదివేరమణీనమ్పి సముట్ఠానవేదనామూలకమ్మఫలతో విఞ్ఞాతబ్బో వినిచ్ఛయో. తత్థాయం విఞ్ఞాపనా – సబ్బా ఏవ చేతా వేరమణియో చతూహి సముట్ఠహన్తి కాయతో, కాయచిత్తతో, వాచాచిత్తతో, కాయవాచాచిత్తతో చాతి. సబ్బా ఏవ చ సుఖవేదనాసమ్పయుత్తా వా, అదుక్ఖమసుఖవేదనాసమ్పయుత్తా వా, అలోభాదోసమూలా వా అలోభాదోసామోహమూలా వా. చతస్సోపి చేత్థ కాయకమ్మం, ముసావాదావేరమణీ వచీకమ్మం, మగ్గక్ఖణే చ చిత్తతోవ సముట్ఠహన్తి, సబ్బాపి మనోకమ్మం.
పాణాతిపాతా వేరమణియా చేత్థ అఙ్గపచ్చఙ్గసమ్పన్నతా ఆరోహపరిణాహసమ్పత్తితా జవసమ్పత్తితా సుప్పతిట్ఠితపాదతా చారుతా ముదుతా సుచితా సూరతా మహబ్బలతా విస్సత్థవచనతా లోకపియతా నేలతా అభేజ్జపరిసతా అచ్ఛమ్భితా దుప్పధంసితా పరూపక్కమేన అమరణతా అనన్తపరివారతా సురూపతా సుసణ్ఠానతా అప్పాబాధతా అసోకితా పియేహి మనాపేహి సద్ధిం అవిప్పయోగతా దీఘాయుకతాతి ఏవమాదీని ఫలాని.
అదిన్నాదానా వేరమణియా మహద్ధనతా పహూతధనధఞ్ఞతా అనన్తభోగతా అనుప్పన్నభోగుప్పత్తితా ఉప్పన్నభోగథావరతా ఇచ్ఛితానం భోగానం ఖిప్పప్పటిలాభితా రాజచోరుదకగ్గిఅప్పియదాయాదేహి అసాధారణభోగతా
అబ్రహ్మచరియా వేరమణియా విగతపచ్చత్థికతా సబ్బజనపియతా అన్నపానవత్థసయనాదీనం లాభితా
ముసావాదా వేరమణియా విప్పసన్నిన్ద్రియతా విస్సట్ఠమధురభాణితా సమసితసుద్ధదన్తతా నాతిథూలతా నాతికిసతా నాతిరస్సతా నాతిదీఘతా సుఖసమ్ఫస్సతా ఉప్పలగన్ధముఖతా సుస్సూసకపరిజనతా ఆదేయ్యవచనతా కమలుప్పలసదిసముదులోహితతనుజివ్హతా అనుద్ధతతా అచపలతాతి ఏవమాదీని.
సురామేరయమజ్జపమాదట్ఠానా వేరమణియా అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నేసు సబ్బకిచ్చకరణీయేసు ఖిప్పం పటిజాననతా సదా ఉపట్ఠితసతితా అనుమ్మత్తకతా ఞాణవన్తతా అనలసతా అజళతా అనేలమూగతా అమత్తతా అప్పమత్తతా అసమ్మోహతా అచ్ఛమ్భితా అసారమ్భితా అనుస్సఙ్కితా సచ్చవాదితా అపిసుణాఫరుసాసమ్ఫపలాపవాదితా రత్తిన్దివమతన్దితతా కతఞ్ఞుతా కతవేదితా అమచ్ఛరితా చాగవన్తతా సీలవన్తతా ఉజుతా అక్కోధనతా హిరిమనతా ఓత్తప్పితా ఉజుదిట్ఠికతా మహాపఞ్ఞతా మేధావితా పణ్డితతా అత్థానత్థకుసలతాతి ఏవమాదీని ఫలాని. ఏవమేత్థ పాణాతిపాతాదివేరమణీనం సముట్ఠానవేదనామూలకమ్మఫలతోపి విఞ్ఞాతబ్బో వినిచ్ఛయో.
పచ్ఛిమపఞ్చసిక్ఖాపదవణ్ణనా
ఇదాని యం వుత్తం –
‘‘యోజేతబ్బం తతో యుత్తం, పచ్ఛిమేస్వపి పఞ్చసు;
ఆవేణికఞ్చ వత్తబ్బం, ఞేయ్యా హీనాదితాపి చా’’తి.
తస్సాయం ఆరమ్మణతో చ సురామేరయమజ్జపమాదట్ఠానం రూపాయతనాదిఅఞ్ఞతరసఙ్ఖారారమ్మణం, తథా ఇధ వికాలభోజనం. ఏతేన నయేన సబ్బేసం ఆరమ్మణభేదో వేదితబ్బో. ఆదానతో చ యథా పురిమాని సామణేరేన వా ఉపాసకేన వా సమాదియన్తేన సమాదిన్నాని హోన్తి, తథా ఏతానిపి. అఙ్గతోపి సముట్ఠానతో సురామేరయమజ్జపమాదట్ఠానం కాయతో చ కాయచిత్తతో చాతి ద్విసముట్ఠానం, ఏవమిధ వికాలభోజనం. ఏతేన నయేన సబ్బేసం సముట్ఠానం వేదితబ్బం. యథా చ తత్థ వేదనాతో అదిన్నాదానం తీసు వేదనాసు అఞ్ఞతరవేదనాసమ్పయుత్తం, తథా ఇధ వికాలభోజనం. ఏతేన నయేన సబ్బేసం వేదనాసమ్పయోగో వేదితబ్బో. యథా చ తత్థ అబ్రహ్మచరియం లోభమోహమూలం, ఏవమిధ వికాలభోజనం. అపరాని చ ద్వే ఏతేన నయేన సబ్బేసం మూలభేదో వేదితబ్బో. యథా చ తత్థ పాణాతిపాతాదయో కాయకమ్మం, ఏవమిధాపి వికాలభోజనాదీని. జాతరూపరజతప్పటిగ్గహణం పన కాయకమ్మం వా సియా వచీకమ్మం వా కాయద్వారాదీహి పవత్తిసబ్భావపరియాయేన, న కమ్మపథవసేన. విరమతోతి యథా చ తత్థ విరమన్తో అత్తనో వా పరేసం వా పాణాతిపాతాదిఅకుసలతో విరమతి, ఏవమిధాపి వికాలభోజనాదిఅకుసలతో, కుసలతోపి వా ఏకతో. యథా చ పురిమా పఞ్చ వేరమణియో చతుసముట్ఠానా కాయతో, కాయచిత్తతో, వాచాచిత్తతో, కాయవాచాచిత్తతో చాతి, సబ్బా సుఖవేదనాసమ్పయుత్తా వా అదుక్ఖమసుఖవేదనాసమ్పయుత్తా వా, అలోభాదోసమూలా వా అలోభాదోసామోహమూలా వా, సబ్బా చ నానప్పకారఇట్ఠఫలనిబ్బత్తకా, తథా ఇధాపీతి.
‘‘యోజేతబ్బం తతో యుత్తం, పచ్ఛిమేస్వపి పఞ్చసు;
ఆవేణికఞ్చ వత్తబ్బం, ఞేయ్యా హీనాదితాపి చా’’తి. –
ఏత్థ పన వికాలభోజనన్తి మజ్ఝన్హికవీతిక్కమే భోజనం. ఏతఞ్హి అనుఞ్ఞాతకాలే వీతిక్కన్తే భోజనం, తస్మా ‘‘వికాలభోజన’’న్తి వుచ్చతి నచ్చగీతవాదితవిసూకదస్సనన్తి ఏత్థ నచ్చం నామ యంకిఞ్చి నచ్చం, గీతన్తి యంకిఞ్చి గీతం, వాదితన్తి యంకిఞ్చి వాదితం. విసూకదస్సనన్తి కిలేసుప్పత్తిపచ్చయతో కుసలపక్ఖభిన్దనేన విసూకానం దస్సనం, విసూకభూతం వా దస్సనం విసూకదస్సనం. నచ్చా చ గీతా చ వాదితా చ విసూకదస్సనా చ నచ్చగీతవాదితవిసూకదస్సనా. విసూకదస్సనఞ్చేత్థ బ్రహ్మజాలే వుత్తనయేనేవ గహేతబ్బం. వుత్తఞ్హి తత్థ –
‘‘యథా వా పనేకే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా సద్ధాదేయ్యాని భోజనాని భుఞ్జిత్వా తే ఏవరూపం విసూకదస్సనమనుయుత్తా విహరన్తి, సేయ్యథిదం, నచ్చం గీతం వాదితం పేక్ఖం అక్ఖానం పాణిస్సరం వేతాలం కుమ్భథూణం సోభనకం చణ్డాలం వంసం ధోవనం హత్థియుద్ధం అస్సయుద్ధం
అథ వా యథావుత్తేనత్థేన నచ్చగీతవాదితాని ఏవ విసూకాని నచ్చగీతవాదితవిసూకాని, తేసం దస్సనం నచ్చగీతవాదితవిసూకదస్సనం, తస్మా నచ్చగీతవాదితవిసూకదస్సనా. ‘‘దస్సనసవనా’’తి వత్తబ్బే యథా ‘‘సో చ హోతి మిచ్ఛాదిట్ఠికో విపరీతదస్సనో’’తి ఏవమాదీసు (అ॰ ని॰ ౧.౩౦౮) అచక్ఖుద్వారప్పవత్తమ్పి విసయగ్గహణం ‘‘దస్సన’’న్తి వుచ్చతి, ఏవం సవనమ్పి ‘‘దస్సన’’న్త్వేవ వుత్తం. దస్సనకమ్యతాయ ఉపసఙ్కమిత్వా పస్సతో ఏవ చేత్థ వీతిక్కమో హోతి. ఠితనిసిన్నసయనోకాసే పన ఆగతం గచ్ఛన్తస్స వా ఆపాథగతం పస్సతో సియా సంకిలేసో, న వీతిక్కమో. ధమ్మూపసంహితమ్పి చేత్థ గీతం న వట్టతి, గీతూపసంహితో పన ధమ్మో
మాలాదీని ధారణాదీహి యథాసఙ్ఖ్యం యోజేతబ్బాని. తత్థ మాలాతి యంకిఞ్చి పుప్ఫజాతం. విలేపనన్తి యంకిఞ్చి విలేపనత్థం పిసిత్వా పటియత్తం. అవసేసం సబ్బమ్పి వాసచుణ్ణధూపనాదికం గన్ధజాతం గన్ధో. తం సబ్బమ్పి మణ్డనవిభూసనత్థం న వట్టతి, భేసజ్జత్థన్తు వట్టతి, పూజనత్థఞ్చ అభిహటం సాదియతో న కేనచి పరియాయేన న వట్టతి. ఉచ్చాసయనన్తి పమాణాతిక్కన్తం వుచ్చతి. మహాసయనన్తి అకప్పియసయనం అకప్పియత్థరణఞ్చ. తదుభయమ్పి సాదియతో జాతరూపన్తి సువణ్ణం. రజతన్తి కహాపణో, లోహమాసకదారుమాసకజతుమాసకాది యం యం తత్థ తత్థ వోహారం గచ్ఛతి, తదుభయమ్పి జాతరూపరజతం. తస్స యేన కేనచి పకారేన సాదియనం పటిగ్గహో నామ, సో న యేన కేనచి పరియాయేన వట్టతీతి ఏవం ఆవేణికం వత్తబ్బం.
దసపి చేతాని సిక్ఖాపదాని హీనేన ఛన్దేన చిత్తవీరియవీమంసాహి వా సమాదిన్నాని హీనాని, మజ్ఝిమేహి మజ్ఝిమాని, పణీతేహి పణీతాని. తణ్హాదిట్ఠిమానేహి వా ఉపక్కిలిట్ఠాని హీనాని, అనుపక్కిలిట్ఠాని మజ్ఝిమాని, తత్థ తత్థ పఞ్ఞాయ అనుగ్గహితాని పణీతాని. ఞాణవిప్పయుత్తేన వా కుసలచిత్తేన సమాదిన్నాని హీనాని, ససఙ్ఖారికఞాణసమ్పయుత్తేన మజ్ఝిమాని, అసఙ్ఖారికేన పణీతానీతి ఏవం ఞేయ్యా హీనాదితాపి చాతి.
ఏత్తావతా ‘‘యేన యత్థ యదా యస్మా’’తిఆదీహి ఛహి గాథాహి సిక్ఖాపదపాఠస్స వణ్ణనత్థం మాతికా నిక్ఖిత్తా, సా అత్థతో పకాసితా హోతీతి.
పరమత్థజోతికాయ ఖుద్దకపాఠ-అట్ఠకథాయ
సిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.