౧౨. అత్తవగ్గో
౧. బోధిరాజకుమారవత్థు
అత్తానఞ్చేతి
సో కిర పథవీతలే అఞ్ఞేహి పాసాదేహి అసదిసరూపం ఆకాసే ఉప్పతమానం వియ కోకనుదం నామ పాసాదం కారేత్వా వడ్ఢకిం పుచ్ఛి – ‘‘కిం తయా అఞ్ఞత్థాపి ఏవరూపో పాసాదో కతపుబ్బో, ఉదాహు పఠమసిప్పమేవ తే ఇద’’న్తి. ‘‘పఠమసిప్పమేవ, దేవా’’తి చ వుత్తే చిన్తేసి – ‘‘సచే అయం అఞ్ఞస్సపి ఏవరూపం పాసాదం కరిస్సతి, అయం పాసాదో అనచ్ఛరియో భవిస్సతి. ఇమం మయా మారేతుం వా హత్థపాదే వాస్స ఛిన్దితుం అక్ఖీని వా ఉప్పాటేతుం వట్టతి, ఏవం అఞ్ఞస్స పాసాదం న కరిస్సతీ’’తి. సో తమత్థం అత్తనో పియసహాయకస్స సఞ్జీవకపుత్తస్స నామ మాణవకస్స కథేసి. సో చిన్తేసి – ‘‘నిస్సంసయం ఏస వడ్ఢకిం నాసేస్సతి, అనగ్ఘో సిప్పీ, సో మయి పస్సన్తే మా నస్సతు, సఞ్ఞమస్స దస్సామీ’’తి. సో తం ఉపసఙ్కమిత్వా ‘‘పాసాదే తే కమ్మం నిట్ఠితం, నో’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘నిట్ఠిత’’న్తి వుత్తే ‘‘రాజకుమారో తం నాసేతుకామో అత్తానం రక్ఖేయ్యాసీ’’తి ఆహ
రాజకుమారోపి
అతీతే కిర అనేకసతా మనుస్సా మహతియా నావాయ సముద్దం పక్ఖన్దింసు. నావా సముద్దమజ్ఝే భిజ్జి. ద్వే జయమ్పతికా ఏకం ఫలకం గహేత్వా అన్తరదీపకం పవిసింసు, సేసా సబ్బే తత్థేవ మరింసు. తస్మిం ఖో పన దీపకే
సత్థా ఇదం తస్స పుబ్బకమ్మం దస్సేత్వా ‘‘సచే హి త్వం, కుమార, తదా ఏకస్మిమ్పి వయే భరియాయ
౧౫౭.
‘‘అత్తానఞ్చే పియం జఞ్ఞా, రక్ఖేయ్య నం సురక్ఖితం;
తిణ్ణం అఞ్ఞతరం యామం, పటిజగ్గేయ్య పణ్డితో’’తి.
తత్థ యామన్తి సత్థా అత్తనో ధమ్మిస్సరతాయ దేసనాకుసలతాయ చ ఇధ తిణ్ణం వయానం అఞ్ఞతరం వయం యామన్తి కత్వా దేసేసి, తస్మా ఏవమేత్థ అత్థో వేదితబ్బో. సచే అత్తానం పియం జానేయ్య, రక్ఖేయ్య నం సురక్ఖితన్తి యథా సో సురక్ఖితో హోతి, ఏవం నం రక్ఖేయ్య. తత్థ సచే గీహీ సమానో ‘‘అత్తానం రక్ఖిస్సామీ’’తి ఉపరిపాసాదతలే సుసంవుతం గబ్భం పవిసిత్వా సమ్పన్నారక్ఖో హుత్వా వసన్తోపి, పబ్బజితో హుత్వా సుసంవుతే పిహితద్వారవాతపానే లేణే విహరన్తోపి అత్తానం న రక్ఖతియేవ. గిహీ పన సమానో యథాబలం దానసీలాదీని పుఞ్ఞాని కరోన్తో, పబ్బజితో వా పన వత్తపటివత్తపరియత్తిమనసికారేసు ఉస్సుక్కం ఆపజ్జన్తో అత్తానం రక్ఖతి నామ. ఏవం తీసు వయేసు అసక్కోన్తో అఞ్ఞతరస్మిమ్పి వయే పణ్డితపురిసో అత్తానం పటిజగ్గతియేవ. సచే హి గిహిభూతో పఠమవయే ఖిడ్డాపసుతతాయ కుసలం కాతుం న సక్కోతి, మజ్ఝిమవయే అప్పమత్తేన హుత్వా కుసలం కాతబ్బం. సచే మజ్ఝిమవయే పుత్తదారం పోసేన్తో కుసలం కాతుం న సక్కోతి, పచ్ఛిమవయే కాతబ్బమేవ. ఏవమ్పి కరోన్తేన అత్తా పటిజగ్గితోవ హోతి. ఏవం అకరోన్తస్స పన అత్తా పియో నామ న హోతి, అపాయపరాయణమేవ నం కరోతి. సచే పన
దేసనావసానే బోధిరాజకుమారో సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠహి, సమ్పత్తపరిసాయపి సాత్థికా ధమ్మదేసనా అహోసీతి.
బోధిరాజకుమారవత్థు పఠమం.
౨. ఉపనన్దసక్యపుత్తత్థేరవత్థు
అత్తానమేవ పఠమన్తి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో ఉపనన్దం సక్యపుత్తం ఆరబ్భ కథేసి.
సో కిర థేరో ధమ్మకథం కథేతుం ఛేకో. తస్స అప్పిచ్ఛతాదిపటిసంయుత్తం ధమ్మకథం సుత్వా బహూ భిక్ఖు తం తిచీవరేహి పూజేత్వా ధుతఙ్గాని సమాదియింసు. తేహి విస్సట్ఠపరిక్ఖారే సోయేవ గణ్హి. సో ఏకస్మిం అన్తోవస్సే ఉపకట్ఠే జనపదం అగమాసి. అథ నం ఏకస్మిం విహారే దహరసామణేరా ధమ్మకథికపేమేన, ‘‘భన్తే, ఇధ వస్సం ఉపేథా’’తి వదింసు. ‘‘ఇధ కిత్తకం వస్సావాసికం లబ్భతీ’’తి పుచ్ఛిత్వా తేహి ‘‘ఏకేకో సాటకో’’తి వుత్తే తత్థ ఉపాహనా ఠపేత్వా అఞ్ఞం విహారం అగమాసి
అథేకస్మిం
అతీతస్మిం అనుతీరచారీ చ గమ్భీరచారీ చాతి ద్వే ఉద్దా మహన్తం రోహితమచ్ఛం లభిత్వా ‘‘మయ్హం సీసం హోతు, తవ నఙ్గుట్ఠ’’న్తి వివాదాపన్నా భాజేతుం అసక్కోన్తా ఏకం సిఙ్గాలం దిస్వా ఆహంసు – ‘‘మాతుల, ఇమం నో భాజేత్వా దేహీ’’తి. అహం రఞ్ఞా వినిచ్ఛయట్ఠానే ఠపితో, తత్థ చిరం
‘‘అనుతీరచారి నఙ్గుట్ఠం, సీసం గమ్భీరచారినో;
అచ్చాయం మజ్ఝిమో ఖణ్డో, ధమ్మట్ఠస్స భవిస్సతీ’’తి. (జా॰ ౧.౭.౩౩) –
ఇమం గాథం వత్వా మజ్ఝిమఖణ్డం ఆదాయ పక్కామి. తేపి విప్పటిసారినో తం ఓలోకేత్వా అట్ఠంసు.
సత్థా ఇమం అతీతం దస్సేత్వా ‘‘ఏవమేస అతీతేపి తుమ్హే విప్పటిసారినో అకాసియేవా’’తి తే భిక్ఖూ సఞ్ఞాపేత్వా ఉపనన్దం గరహన్తో, ‘‘భిక్ఖవే
౧౫౮.
‘‘అత్తానమేవ పఠమం, పతిరూపే నివేసయే;
అథఞ్ఞమనుసాసేయ్య, న కిలిస్సేయ్య పణ్డితో’’తి.
తత్థ పతిరూపే నివేసయేతి అనుచ్ఛవికే గుణే పతిట్ఠాపేయ్య. ఇదం వుత్తం హోతి – యో అప్పిచ్ఛతాదిగుణేహి వా అరియవంసపటిపదాదీహి వా పరం అనుసాసితుకామో, సో అత్తానమేవ పఠమం తస్మిం గుణే పతిట్ఠాపేయ్య. ఏవం పతిట్ఠాపేత్వా అథఞ్ఞం తేహి గుణేహి అనుసాసేయ్య. అత్తానఞ్హి తత్థ అనివేసేత్వా కేవలం పరమేవ అనుసాసమానో పరతో నిన్దం లభిత్వా కిలిస్సతి నామ, తత్థ అత్తానం నివేసేత్వా అనుసాసమానో పరతో పసంసం లభతి, తస్మా న కిలిస్సతి నామ. ఏవం కరోన్తో పణ్డితో న కిలిస్సేయ్యాతి.
దేసనావసానే తే భిక్ఖూ సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠహింసు, మహాజనస్సాపి సాత్థికా ధమ్మదేసనా అహోసీతి.
ఉపనన్దసక్యపుత్తత్థేరవత్థు దుతియం.
౩. పధానికతిస్సత్థేరవత్థు
అత్తానఞ్చేతి
సో కిర సత్థు సన్తికే కమ్మట్ఠానం గహేత్వా పఞ్చసతే భిక్ఖూ ఆదాయ అరఞ్ఞే వస్సం ఉపగన్త్వా, ‘‘ఆవుసో, ధరమానకస్స బుద్ధస్స సన్తికే వో కమ్మట్ఠానం గహితం, అప్పమత్తావ సమణధమ్మం కరోథా’’తి ఓవదిత్వా సయం గన్త్వా నిపజ్జిత్వా సుపతి. తే భిక్ఖూ పఠమయామే చఙ్కమిత్వా మజ్ఝిమయామే విహారం పవిసన్తి. సో నిద్దాయిత్వా పబుద్ధకాలే తేసం సన్తికం గన్త్వా ‘‘కిం తుమ్హే ‘నిపజ్జిత్వా నిద్దాయిస్సామా’తి ఆగతా, సీఘం నిక్ఖమిత్వా
‘‘అమాతాపితరసంవడ్ఢో, అనాచేరకులే వసం;
నాయం కాలం అకాలం వా, అభిజానాతి కుక్కుటో’’తి. (జా॰ ౧.౧.౧౧౯) –
ఇమం అకాలరావికుక్కుటజాతకం విత్థారేత్వా కథేసి. ‘‘తదా హి సో కుక్కుటో అయం పధానికతిస్సత్థేరో అహోసి, ఇమే పఞ్చ సతా భిక్ఖూ తే మాణవా అహేసుం, దిసాపామోక్ఖో ఆచరియో అహమేవా’’తి సత్థా ఇమం జాతకం విత్థారేత్వా, ‘‘భిక్ఖవే, పరం ఓవదన్తేన నామ అత్తా సుదన్తో కాతబ్బో. ఏవం ఓవదన్తో హి
౧౫౯.
‘‘అత్తానఞ్చే
సుదన్తో వత దమేథ, అత్తా హి కిర దుద్దమో’’తి.
తస్సత్థో – యో హి భిక్ఖు ‘‘పఠమయామాదీసు చఙ్కమితబ్బ’’న్తి వత్వా పరం ఓవదతి, సయం చఙ్కమనాదీని అధిట్ఠహన్తో అత్తానఞ్చే తథా కయిరా, యథాఞ్ఞమనుసాసతి, ఏవం సన్తే సుదన్తో వత దమేథాతి యేన గుణేన పరం అనుసాసతి, తేన అత్తనా సుదన్తో హుత్వా దమేయ్య. అత్తా హి కిర దుద్దమోతి అయఞ్హి అత్తా నామ దుద్దమో. తస్మా యథా సో సుదన్తో హోతి, తథా దమేతబ్బోతి.
దేసనావసానే పఞ్చ సతాపి తే భిక్ఖూ అరహత్తం పాపుణింసూతి.
పధానికతిస్సత్థేరవత్థు తతియం.
౪. కుమారకస్సపమాతుథేరీవత్థు
అత్తా హి అత్తనో నాథోతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో కుమారకస్సపత్థేరస్స మాతరం ఆరబ్భ కథేసి.
సా కిర రాజగహనగరే సేట్ఠిధీతా విఞ్ఞుతం పత్తకాలతో పట్ఠాయ పబ్బజ్జం యాచి. అథ సా పునప్పునం యాచమానాపి మాతాపితూనం సన్తికా పబ్బజ్జం అలభిత్వా వయప్పత్తా
అథేకదివసం కస్సపోతి నామం కత్వా కుమారపరిహారేన వడ్ఢితత్తా కుమారకస్సపోతి సఞ్జానింసు. సో కీళామణ్డలే దారకే పహరిత్వా ‘‘నిమ్మాతాపితికేనమ్హా పహటా’’తి వుత్తే రాజానం ఉపసఙ్కమిత్వా, ‘‘దేవ, మం ‘నిమ్మాతాపితికో’తి వదన్తి, మాతరం మే ఆచిక్ఖథా’’తి పుచ్ఛిత్వా రఞ్ఞా ధాతియో దస్సేత్వా ‘‘ఇమా తే మాతరో’’తి వుత్తే ‘‘న ఏత్తికా మే మాతరో, ఏకాయ మే మాతరా భవితబ్బం, తం మే ఆచిక్ఖథా’’తి ఆహ. రాజా ‘‘న సక్కా ఇమం వఞ్చేతు’’న్తి చిన్తేత్వా, తాత, తవ మాతా భిక్ఖునీ, త్వం మయా భిక్ఖునుపస్సయా ఆనీతోతి. సో తావతకేనేవ సముప్పన్నసంవేగో హుత్వా, ‘‘తాత, పబ్బాజేథ మ’’న్తి ఆహ. రాజా ‘‘సాధు, తాతా’’తి తం మహన్తేన సక్కారేన సత్థు సన్తికే పబ్బాజేసి. సో లద్ధూపసమ్పదో కుమారకస్సపత్థేరోతి పఞ్ఞాయి. సో సత్థు సన్తికే కమ్మట్ఠానం గహేత్వా అరఞ్ఞం పవిసిత్వా వాయమిత్వా విసేసం నిబ్బత్తేతుం అసక్కోన్తో ‘‘పున కమ్మట్ఠానం విసేసేత్వా గహేస్సామీ’’తి సత్థు సన్తికం గన్త్వా అన్ధవనే విహాసి.
అథ నం కస్సపబుద్ధకాలే ఏకతో సమణధమ్మం కత్వా అనాగామిఫలం పత్వా బ్రహ్మలోకే నిబ్బత్తభిక్ఖు బ్రహ్మలోకతో ఆగన్త్వా పన్నరస పఞ్హే పుచ్ఛిత్వా
అపరేన సమయేన ధమ్మసభాయం కథం సముట్ఠాపేసుం – ‘‘ఆవుసో, దేవదత్తేన ఏవం ఉపనిస్సయసమ్పన్నో కుమారకస్సపో చ థేరీ చ నాసితా, సత్థా పన తేసం పతిట్ఠా జాతో, అహో బుద్ధా నామ లోకానుకమ్పకా’’తి
‘‘నిగ్రోధమేవ సేవేయ్య, న సాఖముపసంవసే;
నిగ్రోధస్మిం మతం సేయ్యో, యఞ్చే సాఖస్మి జీవిత’’న్తి. (జా॰ ౧.౧.౧౨; ౧.౧౦.౮౧) –
ఇమం నిగ్రోధజాతకం విత్థారేన కథేత్వా ‘‘తదా సాఖమిగో దేవదత్తో అహోసి, పరిసాపిస్స దేవదత్తపరిసా, వారప్పత్తా మిగధేను థేరీ అహోసి, పుత్తో కుమారకస్సపో, గబ్భినీమిగియా జీవితం పరిచ్చజిత్వా గతో నిగ్రోధమిగరాజా పన అహమేవా’’తి జాతకం సమోధానేత్వా పుత్తసినేహం ఛిన్దిత్వా థేరియా అత్తనావ అత్తనో పతిట్ఠానకతభావం పకాసేన్తో, ‘‘భిక్ఖవే, యస్మా పరస్స అత్తని ఠితేన సగ్గపరాయణేన వా మగ్గపరాయణేన వా భవితుం న సక్కా, తస్మా అత్తావ అత్తనో నాథో, పరో కిం కరిస్సతీ’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –
౧౬౦.
‘‘అత్తా హి అత్తనో నాథో, కో హి నాథో పరో సియా;
అత్తనా హి సుదన్తేన, నాథం లభతి దుల్లభ’’న్తి.
తత్థ నాథోతి పతిట్ఠా. ఇదం వుత్తం హోతి – యస్మా అత్తని ఠితేన అత్తసమ్పన్నేన కుసలం కత్వా అత్తనో పతిట్ఠా హోతి, పరో కో నామ కస్స పతిట్ఠా సియా. అత్తనా ఏవ హి సుదన్తేన నిబ్బిసేవనేన దుల్లభం నాథం లభతి. అరహత్తఞ్హి సన్ధాయ ఇధ ‘‘నాథం లభతి దుల్లభ’’న్తి వుత్తం.
దేసనావసానే బహూ సోతాపత్తిఫలాదీని పాపుణింసూతి.
కుమారకస్సపమాతుథేరీవత్థు చతుత్థం.
౫. మహాకాలఉపాసకవత్థు
అత్తనా హి కతం పాపన్తి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో ఏకం మహాకాలం నామ సోతాపన్నఉపాసకం ఆరబ్భ కథేసి.
సో కిర మాసస్స అట్ఠదివసేసు ఉపోసథికో హుత్వా విహారే సబ్బరత్తిం ధమ్మకథం సుణాతి. అథ రత్తిం చోరా ఏకస్మిం గేహే సన్ధిం ఛిన్దిత్వా భణ్డకం గహేత్వా లోహభాజనసద్దేన పబుద్ధేహి సామికేహి అనుబద్ధా గహితభణ్డం ఛడ్డేత్వా పలాయింసు. సామికాపి తే అనుబన్ధింసుయేవ, తే దిసా పక్ఖన్దింసు. ఏకో పన విహారమగ్గం గహేత్వా మహాకాలస్స రత్తిం ధమ్మకథం సుత్వా పాతోవ పోక్ఖరణితీరే ముఖం ధోవన్తస్స పురతో భణ్డికం ఛడ్డేత్వా పలాయి. చోరే అనుబన్ధిత్వా ఆగతమనుస్సా భణ్డికం దిస్వా ‘‘త్వం నో గేహసన్ధిం ఛిన్దిత్వా భణ్డికం హరిత్వా ధమ్మం సుణన్తో వియ విచరసీ’’తి
అతీతే కిర బారాణసిరఞ్ఞో విజితే ఏకస్స పచ్చన్తగామస్స అటవిముఖే చోరా పహరన్తి. రాజా అటవిముఖే ఏకం రాజభటం ఠపేసి, సో భతిం గహేత్వా మనుస్సే ఓరతో పారం నేతి, పారతో ఓరం ఆనేతి. అథేకో మనుస్సో అభిరూపం అత్తనో భరియం చూళయానకం ఆరోపేత్వా
ఏవం సత్థా మహాకాలస్స పుబ్బకమ్మం దస్సేత్వా, ‘‘భిక్ఖవే, ఏవం ఇమే సత్తే అత్తనా కతపాపకమ్మమేవ చతూసు అపాయేసు అభిమత్థతీ’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –
౧౬౧.
‘‘అత్తనా హి కతం పాపం, అత్తజం అత్తసమ్భవం;
అభిమత్థతి దుమ్మేధం, వజిరంవస్మమయం మణి’’న్తి.
తత్థ వజిరంవస్మమయం మణిన్తి వజిరంవ అస్మమయం మణిం. ఇదం వుత్తం హోతి – యథా పాసాణమయం పాసాణసమ్భవం వజిరం తమేవ అస్మమయం మణిం అత్తనో ఉట్ఠానట్ఠానసఙ్ఖాతం పాసాణమణిం ఖాదిత్వా ఛిద్దం ఛిద్దం ఖణ్డం ఖణ్డం కత్వా అపరిభోగం కరోతి, ఏవమేవ అత్తనా కతం అత్తని జాతం అత్తసమ్భవం దుమ్మేధం నిప్పఞ్ఞం పుగ్గలం చతూసు అపాయేసు అభిమత్థతి కన్తతి విద్ధంసేతీతి.
దేసనావసానే సమ్పత్తభిక్ఖూ సోతాపత్తిఫలాదీని పాపుణింసూతి.
మహాకాలఉపాసకవత్థు పఞ్చమం.
౬. దేవదత్తవత్థు
యస్స అచ్చన్తదుస్సీల్యన్తి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా వేళువనే విహరన్తో దేవదత్తం ఆరబ్భ కథేసి.
ఏకస్మిఞ్హి దివసే భిక్ఖూ ధమ్మసభాయం కథం సముట్ఠాపేసుం – ‘‘ఆవుసో, దేవదత్తో దుస్సీలో పాపధమ్మో దుస్సీల్యకారణేన వడ్ఢితాయ తణ్హాయ అజాతసత్తుం సఙ్గణ్హిత్వా మహన్తం లాభసక్కారం నిబ్బత్తేత్వా అజాతసత్తుం పితువధే సమాదపేత్వా తేన సద్ధిం ఏకతో హుత్వా నానప్పకారేన తథాగతస్స వధాయ పరిసక్కతీ’’తి. సత్థా ఆగన్త్వా ‘‘కాయ నుత్థ, భిక్ఖవే, ఏతరహి కథాయ సన్నిసిన్నా’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘ఇమాయ నామా’’తి వుత్తే ‘‘న, భిక్ఖవే, ఇదానేవ, పుబ్బేపి దేవదత్తో నానప్పకారేన మయ్హం వధాయ పరిసక్కతీ’’తి వత్వా కురుఙ్గమిగజాతకాదీని (జా॰ ౧.౨.౧౧౧-౨) కథేత్వా, ‘‘భిక్ఖవే, అచ్చన్తదుస్సీలపుగ్గలం నామ దుస్సీల్యకారణా ఉప్పన్నా తణ్హా మాలువా వియ సాలం పరియోనన్ధిత్వా సమ్భఞ్జమానా నిరయాదీసు పక్ఖిపతీ’’తి వత్వా ఇమం గాథామాహ –
౧౬౨.
‘‘యస్స
కరోతి సో తథత్తానం, యథా నం ఇచ్ఛతీ దిసో’’తి.
తత్థ అచ్చన్తదుస్సీల్యన్తి ఏకన్తదుస్సీలభావో. గిహీ వా జాతితో పట్ఠాయ దస అకుసలకమ్మపథే కరోన్తో, పబ్బజితో వా ఉపసమ్పన్నదివసతో పట్ఠాయ గరుకాపత్తిం ఆపజ్జమానో అచ్చన్తదుస్సీలో నామ. ఇధ పన యో ద్వీసు తీసు అత్తభావేసు దుస్సీలో, ఏతస్స గతియా ఆగతం దుస్సీలభావం సన్ధాయేతం వుత్తం. దుస్సీలభావోతి చేత్థ దుస్సీలస్స ఛ మాలువా సాలమివోత్థతన్తి యస్స పుగ్గలస్స తం తణ్హాసఙ్ఖాతం దుస్సీల్యం యథా నామ మాలువా సాలం ఓత్థరన్తీ దేవే వస్సన్తే పత్తేహి ఉదకం సమ్పటిచ్ఛిత్వా సమ్భఞ్జనవసేన సబ్బత్థకమేవ పరియోనన్ధతి, ఏవం అత్తభావం ఓత్థతం పరియోనన్ధిత్వా ఠితం. సో మాలువాయ సమ్భఞ్జిత్వా భూమియం పాతియమానో రుక్ఖో వియ తాయ దుస్సీల్యసఙ్ఖాతాయ తణ్హాయ సమ్భఞ్జిత్వా అపాయేసు పాతియమానో, యథా నం అనత్థకామో దిసో ఇచ్ఛతి, తథా అత్తానం కరోతి నామాతి అత్థో.
దేసనావసానే బహూ సోతాపత్తిఫలాదీని పాపుణింసూతి.
దేవదత్తవత్థు ఛట్ఠం.
౭. సఙ్ఘభేదపరిసక్కనవత్థు
సుకరానీతి
ఏకదివసఞ్హి దేవదత్తో సఙ్ఘభేదాయ పరిసక్కన్తో ఆయస్మన్తం ఆనన్దం పిణ్డాయ చరన్తం దిస్వా అత్తనో అధిప్పాయం ఆరోచేసి. తం సుత్వా థేరో సత్థు సన్తికం గన్త్వా భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘ఇధాహం, భన్తే, పుబ్బణ్హసమయం నివాసేత్వా పత్తచీవరమాదాయ రాజగహం పిణ్డాయ పావిసిం. అద్దసా ఖో మం, భన్తే, దేవదత్తో రాజగహే పిణ్డాయ చరన్తం. దిస్వా యేనాహం తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా మం ఏతదవోచ – ‘అజ్జతగ్గే దానాహం, ఆవుసో ఆనన్ద, అఞ్ఞత్రేవ భగవతా అఞ్ఞత్ర భిక్ఖుసఙ్ఘేన ఉపోసథం కరిస్సామి సఙ్ఘకమ్మఞ్చా’తి. అజ్జ భగవా దేవదత్తో సఙ్ఘం భిన్దిస్సతి, ఉపోసథఞ్చ కరిస్సతి సఙ్ఘకమ్మాని చా’’తి. ఏవం వుత్తే సత్థా –
‘‘సుకరం సాధునా సాధు, సాధు పాపేన దుక్కరం;
పాపం పాపేన సుకరం, పాపమరియేహి దుక్కర’’న్తి. (ఉదా॰ ౪౮) –
ఇమం
౧౬౩.
‘‘సుకరాని అసాధూని, అత్తనో అహితాని చ;
యం వే హితఞ్చ సాధుఞ్చ, తం వే పరమదుక్కర’’న్తి.
తస్సత్థో – యాని కమ్మాని అసాధూని సావజ్జాని అపాయసంవత్తనికత్తాయేవ అత్తనో అహితాని చ హోన్తి, తాని సుకరాని యం పన సుగతిసంవత్తనికత్తా అత్తనో హితఞ్చ అనవజ్జత్థేన సాధుఞ్చ సుగతిసంవత్తనికఞ్చేవ నిబ్బానసంవత్తనికఞ్చ కమ్మం, తం పాచీననిన్నాయ గఙ్గాయ ఉబ్బత్తేత్వా పచ్ఛాముఖకరణం వియ అతిదుక్కరన్తి.
దేసనావసానే బహూ సోతాపత్తిఫలాదీని పాపుణింసూతి.
సఙ్ఘభేదపరిసక్కనవత్థు సత్తమం.
౮. కాలత్థేరవత్థు
యో సాసనన్తి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో కాలత్థేరం ఆరబ్భ కథేసి.
సావత్థియం కిరేకా ఇత్థీ మాతుట్ఠానే ఠత్వా తం థేరం ఉపట్ఠహి. తస్సా పటివిస్సకగేహే మనుస్సా సత్థు సన్తికే ధమ్మం సుత్వా ఆగన్త్వా ‘‘అహో బుద్ధా నామ అచ్ఛరియా, అహో ధమ్మదేసనా మధురా’’తి పసంసన్తి. సా ఇత్థీ తేసం కథం సుత్వా, ‘‘భన్తే, అహమ్పి సత్థు ధమ్మదేసనం సోతుకామా’’తి తస్స ఆరోచేసి. సో ‘‘తత్థ మా గమీ’’తి తం నివారేసి. సా పునదివసే పునదివసేపీతి యావతతియం తేన నివారియమానాపి సోతుకామావ అహోసి. కస్మా సో పనేతం నివారేసీతి? ఏవం కిరస్స అహోసి – ‘‘సత్థు సన్తికే ధమ్మం సుత్వా మయి భిజ్జిస్సతీ’’తి. సా ఏకదివసం పాతోవ భుత్తపాతరాసా ఉపోసథం సమాదియిత్వా, ‘‘అమ్మ, సాధుకం అయ్యం పరివిసేయ్యాసీ’’తి ధీతరం ఆణాపేత్వా విహారం అగమాసి. ధీతాపిస్సా తం భిక్ఖుం ఆగతకాలే పరివిసిత్వా ‘‘కుహిం మహాఉపాసికా’’తి వుత్తా ‘‘ధమ్మస్సవనాయ
౧౬౪.
‘‘యో సాసనం అరహతం, అరియానం ధమ్మజీవినం;
పటిక్కోసతి దుమ్మేధో, దిట్ఠిం నిస్సాయ పాపికం;
ఫలాని కట్ఠకస్సేవ, అత్తఘాతాయ ఫల్లతీ’’తి.
తస్సత్థో – యో దుమ్మేధో పుగ్గలో అత్తనో సక్కారహానిభయేన పాపికం దిట్ఠిం నిస్సాయ ‘‘ధమ్మం వా సోస్సామ, దానం వా దస్సామా’’తి వదన్తే పటిక్కోసన్తో అరహతం అరియానం ధమ్మజీవినం బుద్ధానం సాసనం పటిక్కోసతి, తస్స తం పటిక్కోసనం సా చ పాపికా దిట్ఠి వేళుసఙ్ఖాతస్స కట్ఠకస్స ఫలాని వియ హోతి. తస్మా యథా కట్ఠకో ఫలాని గణ్హన్తో అత్తఘాతాయ ఫల్లతి, అత్తనో ఘాతత్థమేవ ఫలతి, ఏవం సోపి అత్తఘాతాయ ఫల్లతీతి. వుత్తమ్పి చేతం –
‘‘ఫలం
సక్కారో కాపురిసం హన్తి, గబ్భో అస్సతరిం యథా’’తి. (చూళవ॰ ౩౩౫; అ॰ ని॰ ౪.౬౮);
దేసనావసానే ఉపాసికా సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠహి, సమ్పత్తపరిసాయపి సాత్థికా ధమ్మదేసనా అహోసీతి.
కాలత్థేరవత్థు అట్ఠమం.
౯. చూళకాలఉపాసకవత్థు
అత్తనా హి కతన్తి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో చూళకాలం ఉపాసకం ఆరబ్భ కథేసి.
ఏకదివసఞ్హి మహాకాలవత్థుస్మిం వుత్తనయేనేవ ఉమఙ్గచోరా సామికేహి అనుబద్ధా రత్తిం విహారే ధమ్మకథం సుత్వా పాతోవ విహారా నిక్ఖమిత్వా సావత్థిం ఆగచ్ఛన్తస్స తస్స ఉపాసకస్స పురతో భణ్డికం ఛడ్డేత్వా పలాయింసు. మనుస్సా తం దిస్వా ‘‘అయం రత్తిం చోరకమ్మం కత్వా ధమ్మం సుణన్తో వియ చరతి, గణ్హథ న’’న్తి తం పోథయింసు. కుమ్భదాసియో ఉదకతిత్థం గచ్ఛమానా తం దిస్వా ‘‘అపేథ, సామి, నాయం ఏవరూపం కరోతీ’’తి తం మోచేసుం. సో విహారం గన్త్వా, ‘‘భన్తే, అహమ్హి మనుస్సేహి నాసితో, కుమ్భదాసియో మే నిస్సాయ జీవితం లద్ధ’’న్తి భిక్ఖూనం ఆరోచేసి. భిక్ఖూ తథాగతస్స తమత్థం ఆరోచేసుం. సత్థా తేసం కథం సుత్వా, ‘‘భిక్ఖవే, చూళకాలఉపాసకో కుమ్భదాసియో చేవ నిస్సాయ, అత్తనో చ అకరణభావేన జీవితం లభి. ఇమే హి నామ సత్తా అత్తనా పాపకమ్మం కత్వా నిరయాదీసు అత్తనావ కిలిస్సన్తి, కుసలం కత్వా పన సుగతిఞ్చేవ నిబ్బానఞ్చ గచ్ఛన్తా అత్తనావ విసుజ్ఝన్తీ’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –
౧౬౫.
‘‘అత్తనా హి కతం పాపం, అత్తనా సంకిలిస్సతి;
అత్తనా అకతం పాపం, అత్తనావ విసుజ్ఝతి;
సుద్ధీ అసుద్ధి పచ్చత్తం, నాఞ్ఞో అఞ్ఞం విసోధయే’’తి.
తస్సత్థో అత్తనా అకుసలకమ్మం కతం హోతి, సో చతూసు అపాయేసు దుక్ఖం అనుభవన్తో అత్తనావ సంకిలిస్సతి. యేన పన అత్తనా అకతం పాపం, సో సుగతిఞ్చేవ నిబ్బానఞ్చ గచ్ఛన్తో అత్తనావ విసుజ్ఝతి. కుసలకమ్మసఙ్ఖాతా సుద్ధి అకుసలకమ్మసఙ్ఖాతా చ అసుద్ధి పచ్చత్తం కారకసత్తానం అత్తనియేవ విపచ్చతి. అఞ్ఞో పుగ్గలో అఞ్ఞం పుగ్గలం న విసోధయే నేవ విసోధేతి, న కిలేసేతీతి వుత్తం హోతి.
దేసనావసానే
చూళకాలఉపాసకవత్థు నవమం.
౧౦. అత్తదత్థత్థేరవత్థు
అత్తదత్థన్తి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో అత్తదత్థత్థేరం ఆరబ్భ కథేసి.
సత్థారా హి పరినిబ్బానకాలే, ‘‘భిక్ఖవే, అహం ఇతో చతుమాసచ్చయేన పరినిబ్బాయిస్సామీ’’తి వుత్తే ఉప్పన్నసంవేగా సత్తసతా పుథుజ్జనా భిక్ఖూ సత్థు సన్తికం అవిజహిత్వా ‘‘కిం ను ఖో, ఆవుసో, కరిస్సామా’’తి సమ్మన్తయమానా విచరన్తి. అత్తదత్థత్థేరో పన చిన్తేసి – ‘‘సత్థా కిర చతుమాసచ్చయేన పరినిబ్బాయిస్సతి, అహఞ్చమ్హి అవీతరాగో, సత్థరి ధరమానేయేవ అరహత్తత్థాయ వాయమిస్సామీ’’తి. సో భిక్ఖూనం సన్తికం న గచ్ఛతి. అథ నం భిక్ఖూ ‘‘కస్మా, ఆవుసో, త్వం నేవ అమ్హాకం సన్తికం ఆగచ్ఛసి, న కిఞ్చి మన్తేసీ’’తి వత్వా సత్థు సన్తికం నేత్వా ‘‘అయం, భన్తే, ఏవం నామ కరోతీ’’తి ఆరోచయింసు. సో సత్థారాపి ‘‘కస్మా ఏవం కరోసీ’’తి వుత్తే ‘‘తుమ్హే కిర, భన్తే, చతుమాసచ్చయేన
౧౬౬.
‘‘అత్తదత్థం పరత్థేన, బహునాపి న హాపయే;
అత్తదత్థమభిఞ్ఞాయ, సదత్థపసుతో సియా’’తి.
తస్సత్థో – గిహిభూతా తావ కాకణికమత్తమ్పి అత్తనో అత్థం సహస్సమత్తేనాపి పరస్స అత్థేన అత్తదత్థమభిఞ్ఞాయ ‘‘అయం మే అత్తనో అత్థో’’తి సల్లక్ఖేత్వా సదత్థపసుతో సియాతి తస్మిం సకే అత్థే ఉయ్యుత్తపయుత్తో భవేయ్యాతి.
దేసనావసానే సో థేరో అరహత్తే పతిట్ఠహి, సమ్పత్తభిక్ఖూనమ్పి సాత్థికా ధమ్మదేసనా అహోసీతి.
అత్తదత్థత్థేరవత్థు దసమం.
అత్తవగ్గవణ్ణనా నిట్ఠితా.
ద్వాదసమో వగ్గో.