౩. చిత్తవగ్గో
౧. మేఘియత్థేరవత్థు
ఫన్దనం చపలం చిత్తన్తి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా చాలికాయ పబ్బతే విహరన్తో ఆయస్మన్తం మేఘియం ఆరబ్భ కథేసి.
తస్స వత్థుం విభావనత్థం సబ్బం మేఘియసుత్తన్తం (ఉదా॰ ౩౧) విత్థారేతబ్బం. సత్థా పన తీహి వితక్కేహి అన్వాసత్తతాయ తస్మిం అమ్బవనే పధానం అనుయుఞ్జితుం అసక్కుణిత్వా ఆగతం మేఘియత్థేరం ఆమన్తేత్వా, ‘‘అతిభారియం తే, మేఘియ, కతం ‘ఆగమేహి తావ, మేఘియ, ఏకకోమ్హి యావ అఞ్ఞోపి కోచి భిక్ఖు ఆగచ్ఛతీ’తి మం యాచన్తం ఏకకం పహాయ గచ్ఛన్తేన భిక్ఖునా నామ ఏవం చిత్తవసికేన భవితుం న వట్టతి, చిత్తం నామేతం లహుకం, తం అత్తనో వసే వత్తేతుం వట్టతీ’’తి వత్వా ఇమా ద్వే గాథా అభాసి –
౩౩.
‘‘ఫన్దనం చపలం చిత్తం, దూరక్ఖం దున్నివారయం;
ఉజుం కరోతి మేధావీ, ఉసుకారోవ తేజనం.
౩౪.
‘‘వారిజోవ థలే ఖిత్తో, ఓకమోకతఉబ్భతో;
పరిప్ఫన్దతిదం చిత్తం, మారధేయ్యం పహాతవే’’తి.
తత్థ ఫన్దనన్తి రూపాదీసు ఆరమ్మణేసు విప్ఫన్దమానం. చపలన్తి ఏకఇరియాపథేన అసణ్ఠహన్తో గామదారకో వియ ఏకస్మిం ఆరమ్మణే అసణ్ఠహనతో చపలం. చిత్తన్తి విఞ్ఞాణం, భూమివత్థుఆరమ్మణకిరియాదివిచిత్తతాయ పనేతం ‘‘చిత్త’’న్తి వుత్తం. దూరక్ఖన్తి కిట్ఠసమ్బాధే ఠానే కిట్ఠఖాదకగోణం వియ ఏకేకస్మిం సప్పాయారమ్మణేయేవ దుట్ఠపనతో దూరక్ఖం. దున్నివారయన్తి విసభాగారమ్మణం గచ్ఛన్తం పటిసేధేతుం దుక్ఖత్తా దున్నివారయం. ఉసుకారోవ తేజనన్తి యథా నామ ఉసుకారో అరఞ్ఞతో ఏకం వఙ్కదణ్డకం ఆహరిత్వా నిత్తచం కత్వా కఞ్జియతేలేన మక్ఖేత్వా అఙ్గారకపల్లే తాపేత్వా రుక్ఖాలకే ఉప్పీళేత్వా నివఙ్కం ఉజుం వాలవిజ్ఝనయోగ్గం కరోతి, కత్వా చ
వారిజోవాతి మచ్ఛో వియ, థలే ఖిత్తోతి హత్థేన వా పాదేన వా జాలాదీనం వా అఞ్ఞతరేన థలే ఛడ్డితో. ఓకమోకతఉబ్భతోతి ‘‘ఓకపుణ్ణేహి చీవరేహీ’’తి ఏత్థ (మహావ॰ ౩౦౬) ఉదకం ఓకం, ‘‘ఓకం పహాయ అనికేతసారీ’’తి ఏత్థ (సు॰ ని॰ ౮౫౦) ఆలయో, ఏత్థ ఉభయమ్పి లబ్భతి. ‘‘ఓకమోకతఉబ్భతో’’తి హి ఏత్థ ఓకమోకతోతి ఉదకసఙ్ఖాతా ఆలయాతి అయమత్థో. ఉబ్భతోతి ఉద్ధటో. పరిప్ఫన్దతిదం చిత్తన్తి యథా సో ఉదకాలయతో ఉబ్భతో థలే ఖిత్తో మచ్ఛో ఉదకం అలభన్తో పరిప్ఫన్దతి, ఏవమిదం పఞ్చకామగుణాలయాభిరతం చిత్తం తతో ఉద్ధరిత్వా మారధేయ్యసఙ్ఖాతం వట్టం పహాతుం విపస్సనాకమ్మట్ఠానే ఖిత్తం కాయికచేతసికవీరియేన సన్తాపియమానం పరిప్ఫన్దతి, సణ్ఠాతుం న సక్కోతి. ఏవం సన్తేపి ధురం అనిక్ఖిపిత్వా మేధావీ పుగ్గలో తం వుత్తనయేనేవ ఉజుం కమ్మనియం కరోతీతి అత్థో. అపరో నయో – ఇదం మారధేయ్యం కిలేసవట్టం అవిజహిత్వా ఠితం చిత్తం సో వారిజో వియ పరిప్ఫన్దతి, తస్మా మారధేయ్యం పహాతవే, యేన కిలేసవట్టసఙ్ఖాతేన మారధేయ్యేనేవ పరిప్ఫన్దతి, తం పహాతబ్బన్తి.
గాథాపరియోసానే మేఘియత్థేరో సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠితో, అఞ్ఞేపి బహూ సోతాపన్నాదయో జాతాతి.
మేఘియత్థేరవత్థు పఠమం.
౨. అఞ్ఞతరభిక్ఖువత్థు
దున్నిగ్గహస్స లహునోతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా సావత్థియం జేతవనే విహరన్తో అఞ్ఞతరం భిక్ఖుం ఆరబ్భ కథేసి.
కోసలరఞ్ఞో
తే తత్థేవ వసన్తా ఏకదివసం సన్నిపతిత్వా అఞ్ఞమఞ్ఞం ఓవదింసు, ‘‘ఆవుసో, అమ్హేహి పమాదచారం చరితుం న వట్టతి. అమ్హాకఞ్హి సకగేహం వియ అట్ఠ మహానిరయా వివటద్వారాయేవ, ధరమానకబుద్ధస్స ఖో పన సన్తికే కమ్మట్ఠానం గహేత్వా మయం ఆగతా, బుద్ధా చ నామ పదానుపదికం విచరన్తేనాపి సఠేన ఆరాధేతుం న సక్కా, యథాజ్ఝాసయేనేవ ఆరాధేతుం సక్కా, అప్పమత్తా హోథ, ద్వీహి ఏకట్ఠానే న ఠాతబ్బం, న నిసీదితబ్బం, సాయం ఖో పన థేరూపట్ఠానకాలే పాతోవ భిక్ఖాచారకాలే ఏకతో భవిస్సామ, సేసకాలే ద్వే ఏకతో న భవిస్సామ, అపిచ ఖో పన అఫాసుకేన భిక్ఖునా
తేసు ఏవం కతికం కత్వా విహరన్తేసు ఏకదివసం సా ఉపాసికా సప్పితేలఫాణితాదీని గాహాపేత్వా దాసదాసికమ్మకరాదీహి పరివుతా సాయన్హసమయే తం విహారం గన్త్వా విహారమజ్ఝే భిక్ఖూ అదిస్వా, ‘‘కహం ను ఖో, అయ్యా, గతా’’తి పురిసే పుచ్ఛిత్వా, ‘‘అత్తనో అత్తనో రత్తిట్ఠానదివాట్ఠానేసు నిసిన్నా భవిస్సన్తి, అయ్యే’’తి వుత్తే, ‘‘కిం ను ఖో కత్వా దట్ఠుం
సా తతో పట్ఠాయ ద్వత్తింసాకారే సజ్ఝాయం కత్వా అత్తని ఖయవయం పట్ఠపేత్వా తేహి భిక్ఖూహి పురేతరమేవ తయో మగ్గే, తీణి చ ఫలాని పాపుణి. మగ్గేనేవ చస్సా చతస్సో పటిసమ్భిదా లోకియఅభిఞ్ఞా చ ఆగమింసు. సా మగ్గఫలసుఖతో వుట్ఠాయ దిబ్బచక్ఖునా ఓలోకేత్వా, ‘‘కదా ను ఖో మమ పుత్తేహి అయం ధమ్మో అధిగతో’’తి ఉపధారేన్తీ సబ్బేపిమే సరాగా సదోసా సమోహా ఝానవిపస్సనామత్తమ్పి తేసం నత్థి, ‘‘కిం ను ఖో మయ్హం పుత్తానం అరహత్తస్స ఉపనిస్సయో అత్థి, నత్థీ’’తి ఆవజ్జేత్వా, ‘‘అత్థీ’’తి దిస్వా, ‘‘సేనాసనసప్పాయం ను ఖో అత్థి, నత్థీ’’తి ఆవజ్జేత్వా తమ్పి దిస్వా, ‘‘పుగ్గలసప్పాయం ను ఖో లభన్తి, న లభన్తీ’’తి ఆవజ్జేసి, పుగ్గలసప్పాయమ్పి దిస్వా, ‘‘ఆహారసప్పాయం ను ఖో లభన్తి, న లభన్తీ’’తి ఉపధారేన్తీ ‘‘ఆహారసప్పాయం నేసం నత్థీ’’తి దిస్వా తతో పట్ఠాయ నానావిధం యాగుం, అనేకప్పకారం ఖజ్జకం, నానగ్గరసఞ్చ భోజనం సమ్పాదేత్వా గేహే భిక్ఖూ నిసీదాపేత్వా దక్ఖిణోదకం దత్వా, ‘‘భన్తే
తే ఏకగ్గేన చిత్తేన విపస్సనం వడ్ఢేత్వా న చిరస్సేవ సహ పటిసమ్భిదాహి అరహత్తం పత్వా చిన్తయింసు – ‘‘అహో మహాఉపాసికా అమ్హాకం పతిట్ఠా జాతా, సచే మయం సప్పాయాహారం న లభిమ్హ, న నో మగ్గఫలపటివేధో అభవిస్స, ఇదాని వుట్ఠవస్సా పవారేత్వా సత్థు
అఞ్ఞతరో భిక్ఖు తస్సా గుణకథం సుత్వా తత్థ గన్తుకామో హుత్వా సత్థు సన్తికే కమ్మట్ఠానం గహేత్వా, ‘‘భన్తే, తం గామం గమిస్సామీ’’తి సత్థారం ఆపుచ్ఛిత్వా జేతవనతో నిక్ఖమిత్వా అనుపుబ్బేన తం గామం పత్వా విహారం పవిసనదివసేయేవ చిన్తేసి – ‘‘అయం కిర ఉపాసికా చిన్తితచిన్తితం జానాతి, అహఞ్చ మగ్గకిలన్తో విహారం పటిజగ్గితుం న సక్ఖిస్సామి, అహో వత మే విహారపటిజగ్గకం మనుస్సం పేసేయ్యా’’తి. ఉపాసికా గేహే నిసిన్నావ ఆవజ్జేన్తీ తమత్థం ఞత్వా, ‘‘గచ్ఛ, విహారం పటిజగ్గిత్వా ఏహీ’’తి మనుస్సం పేసేసి. ఇతరోపి పానీయం పివితుకామో ‘‘అహో వత మే సక్ఖరపానకం కత్వా పేసేయ్యా’’తి చిన్తేసి. ఉపాసికా తమ్పి పేసేసి. సో పునదివసే ‘‘పాతోవ సినిద్ధయాగుం మే సఉత్తరిభఙ్గం పేసేతూ’’తి చిన్తేసి. ఉపాసికా తథా అకాసి
౩౫.
‘‘దున్నిగ్గహస్స లహునో, యత్థకామనిపాతినో;
చిత్తస్స దమథో సాధు, చిత్తం దన్తం సుఖావహ’’న్తి.
తత్థ చిత్తం నామేతం దుక్ఖేన నిగ్గయ్హతీతి దున్నిగ్గహం. లహుం ఉప్పజ్జతి చ నిరుజ్ఝతి చాతి లహు. తస్స దున్నిగ్గహస్స లహునో. యత్థకామనిపాతినోతి యత్థ కత్థచిదేవ నిపతనసీలస్స. ఏతఞ్హి లభితబ్బట్ఠానం వా అలభితబ్బట్ఠానం వా యుత్తట్ఠానం వా అయుత్తట్ఠానం వా న జానాతి, నేవ జాతిం చిత్తస్స దమథో సాధు చతూహి అరియమగ్గేహి దన్తభావో యథా నిబ్బిసేవనం హోతి, తథా కతభావో సాధు. కిం కారణా? ఇదఞ్హి చిత్తం దన్తం సుఖావహం నిబ్బిసేవనం కతం మగ్గఫలసుఖం పరమత్థనిబ్బానసుఖఞ్చ ఆవహతీతి.
దేసనాపరియోసానే సమ్పత్తపరిసాయ బహూ సోతాపన్నాదయో అహేసుం, మహాజనస్స సాత్థికా ధమ్మదేసనా జాతాతి.
సత్థా తస్స
మహాఉపాసికాపి గేహే నిసిన్నావ ‘‘కిం ను ఖో మయ్హం పుత్తస్స పబ్బజితకిచ్చం మత్తకం పత్తం, నో’’తి ఉపధారయమానా తస్స అరహత్తపత్తిం ఞత్వా ఉత్తరి ఉపధారియమానా, ‘‘మమ పుత్తో అరహత్తం పత్వా అహో వత మే అయం ఉపాసికా మహతీ పతిట్ఠా జాతా’’తి చిన్తేత్వా, ‘‘అతీతేపి ను ఖో మే అయం పతిట్ఠా భూతపుబ్బా, నో’’తి ఉపధారేన్తో ఏకూనఅత్తభావసతం అనుస్సరి, ‘‘అహం ఖో పన ఏకూనఅత్తభావసతే అఞ్ఞేహి సద్ధిం ఏకతో
అఞ్ఞతరభిక్ఖువత్థు దుతియం.
౩. అఞ్ఞతరఉక్కణ్ఠితభిక్ఖువత్థు
సుదుద్దసన్తి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా సావత్థియం విహరన్తో అఞ్ఞతరం ఉక్కణ్ఠితభిక్ఖుం ఆరబ్భ కథేసి.
సత్థరి కిర సావత్థియం విహరన్తే ఏకో సేట్ఠిపుత్తో అత్తనో కులూపగత్థేరం ఉపసఙ్కమిత్వా, ‘‘భన్తే, అహం దుక్ఖా ముచ్చితుకామో, ఏకం మే దుక్ఖతో ముచ్చనకారణం కథేథా’’తి
అథ నం దహరసామణేరా, ‘‘ఆవుసో, కిం త్వం ఠితట్ఠానే ఠితోవ నిసిన్నట్ఠానే నిసిన్నోవ అహోసి, పణ్డురోగాభిభూతో కిసో లూఖో ధమనిసన్థతగత్తో ఆలస్సియాభిభూతో కచ్ఛుపరికిణ్ణో, కిం తే కత’’న్తి పుచ్ఛింసు. ‘‘ఉక్కణ్ఠితోమ్హి, ఆవుసో’’తి. ‘‘కిం కారణా’’తి? సో తం పవత్తిం ఆరోచేసి. తే తస్స ఆచరియుపజ్ఝాయానం ఆచిక్ఖింసు. ఆచరియుపజ్ఝాయా తం ఆదాయ సత్థు సన్తికం అగమంసు. సత్థా ‘‘కిం, భిక్ఖవే, ఆగతత్థా’’తి ఆహ. ‘‘భన్తే, అయం భిక్ఖు తుమ్హాకం సాసనే ఉక్కణ్ఠితో’’తి. ‘‘ఏవం కిర భిక్ఖూ’’తి. ‘‘ఆమ, భన్తే’’తి. ‘‘కిం కారణా’’తి? ‘‘అహం, భన్తే, దుక్ఖా ముచ్చితుకామోవ పబ్బజితో, తస్స మే ఆచరియో అభిధమ్మకథం కథేసి, ఉపజ్ఝాయో వినయకథం కథేసి, స్వాహం ‘ఇధ మే హత్థపసారణట్ఠానమ్పి నత్థి, గిహినా హుత్వా సక్కా దుక్ఖా ముచ్చితుం, గిహి భవిస్సామీ’తి సన్నిట్ఠానమకాసిం, భన్తే’’తి. ‘‘సచే త్వం, భిక్ఖు, ఏకమేవ రక్ఖితుం సక్ఖిస్ససి, అవసేసానం రక్ఖనకిచ్చం నత్థీ’’తి. ‘‘కిం, భన్తే’’తి? ‘‘తవ చిత్తమేవ రక్ఖితుం సక్ఖిస్ససీ’’తి. ‘‘సక్ఖిస్సామి, భన్తే’’తి. ‘‘తేన హి అత్తనో చిత్తమేవ రక్ఖాహి, సక్కా దుక్ఖా ముచ్చితు’’న్తి ఇమం ఓవాదం దత్వా ఇమం గాథమాహ –
౩౬.
‘‘సుదుద్దసం
చిత్తం రక్ఖేథ మేధావీ, చిత్తం గుత్తం సుఖావహ’’న్తి.
తత్థ సుదుద్దసన్తి సునిపుణన్తి సుట్ఠు నిపుణం పరమసణ్హం. యత్థకామనిపాతినన్తి జాతిఆదీని అనోలోకేత్వా లభితబ్బాలభితబ్బయుత్తాయుత్తట్ఠానేసు యత్థ కత్థచి నిపతనసీలం. చిత్తం రక్ఖేథ మేధావీతి అన్ధబాలో దుమ్మేధో అత్తనో చిత్తం రక్ఖితుం సమత్థో నామ నత్థి, చిత్తవసికో హుత్వా అనయబ్యసనం పాపుణాతి. మేధావీ పన పణ్డితోవ చిత్తం రక్ఖితుం సక్కోతి, తస్మా త్వమ్పి చిత్తమేవ గోపేహి. ఇదఞ్హి చిత్తం గుత్తం సుఖావహం మగ్గఫలనిబ్బానసుఖాని ఆవహతీతి.
దేసనాపరియోసానే సో భిక్ఖు సోతాపత్తిఫలం పాపుణి, అఞ్ఞేపి బహూ సోతాపన్నాదయో అహేసుం, దేసనా మహాజనస్స సాత్థికా అహోసీతి.
అఞ్ఞతరఉక్కణ్ఠితభిక్ఖువత్థు తతియం.
౪. సఙ్ఘరక్ఖితభాగినేయ్యత్థేరవత్థు
దూరఙ్గమన్తి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా సావత్థియం విహరన్తో సఙ్ఘరక్ఖితం నామ భిక్ఖుం ఆరబ్భ కథేసి.
సావత్థియం కిరేకో కులపుత్తో సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా నిక్ఖమిత్వా పబ్బజితో లద్ధూపసమ్పదో సఙ్ఘరక్ఖితత్థేరో నామ హుత్వా కతిపాహేనేవ అరహత్తం పాపుణి. తస్స
అథ నం థేరో ఆహ – ‘‘సఙ్ఘరక్ఖిత, మయ్హం చీవరం పరిపుణ్ణం, త్వమేవ పరిభుఞ్జా’’తి. ‘‘భన్తే, మయా లద్ధకాలతో పట్ఠాయ అయం తుమ్హాకమేవ సల్లక్ఖితో, పరిభోగం కరోథా’’తి. ‘‘హోతు, సఙ్ఘరక్ఖిత, పరిపుణ్ణం మే చీవరం, త్వమేవ పరిభుఞ్జా’’తి. ‘‘భన్తే, మా ఏవం కరోథ, తుమ్హేహి పరిభుత్తే మయ్హం మహప్ఫలం భవిస్సతీ’’తి. అథ నం తస్స పునప్పునం కథేన్తస్సపి
ఏవం సో బీజయమానో ఠితోవ చిన్తేసి – ‘‘అహం థేరస్స గిహికాలే భాగినేయ్యో, పబ్బజితకాలే సద్ధివిహారికో, ఏవమ్పి మయా సద్ధిం ఉపజ్ఝాయో పరిభోగం న కత్తుకామో. ఇమస్మిం మయా సద్ధిం పరిభోగం అకరోన్తే కిం మే సమణభావేన, గిహి భవిస్సామీ’’తి. అథస్స ఏతదహోసి – ‘‘దుస్సణ్ఠాపితో ఘరావాసో, కిం ను ఖో కత్వా గిహిభూతో జీవిస్సామీ’’తి. తతో చిన్తేసి – ‘‘అట్ఠహత్థసాటకం విక్కిణిత్వా ఏకం ఏళికం గణ్హిస్సామి, ఏళికా నామ ఖిప్పం విజాయతి, స్వాహం విజాతం విజాతం విక్కిణిత్వా మూలం కరిస్సామి, మూలే బహూ కత్వా ఏకం పజాపతిం ఆనేస్సామి, సా ఏకం పుత్తం విజాయిస్సతి. అథస్స మమ మాతులస్స నామం కత్వా చూళయానకే నిసీదాపేత్వా మమ పుత్తఞ్చ భరియఞ్చ ఆదాయ మాతులం వన్దితుం ఆగమిస్సామి, ఆగచ్ఛన్తే అన్తరామగ్గే మమ భరియం ఏవం వక్ఖామి – ‘ఆనేహి తావ మే పుత్తం వహిస్సామిన’న్తి. సా ‘కిం తే పుత్తేన, ఏహి, ఇమం యానకం పాజేహీ’తి వత్వా పుత్తం గహేత్వా, ‘అహం నేస్సామి న’న్తి నేత్వా సన్ధారేతుం అసక్కోన్తీ చక్కపథే ఛడ్డేస్సతి. అథస్స సరీరం అభిరుహిత్వా చక్కం గమిస్సతి, అథ నం ‘త్వం మమ పుత్తం నేవ మయ్హం అదాసి, నం సన్ధారేతుం నాసక్ఖి నాసితోస్మి తయా’తి వత్వా పతోదయట్ఠియా పిట్ఠియం పహరిస్సామీ’’తి.
సో ఏవం చిన్తేన్తోవ ఠత్వా
అథ నం దహరా చ సామణేరా చ అనుబన్ధిత్వా ఆదాయ సత్థు సన్తికం అగమంసు. సత్థా తే
౩౭.
‘‘దూరఙ్గమం ఏకచరం, అసరీరం గుహాసయం;
యే చిత్తం సంయమేస్సన్తి, మోక్ఖన్తి మారబన్ధనా’’తి.
తత్థ దూరఙ్గమన్తి చిత్తస్స హి మక్కటసుత్తమత్తకమ్పి పురత్థిమాదిదిసాభాగేన గమనాగమనం నామ నత్థి, దూరే సన్తమ్పి పన ఆరమ్మణం సమ్పటిచ్ఛతీతి దూరఙ్గమం నామ జాతం. సత్తట్ఠచిత్తాని పన ఏకతో కణ్ణికబద్ధాని ఏకక్ఖణే ఉప్పజ్జితుం సమత్థాని నామ నత్థి. ఉప్పత్తికాలే ఏకేకమేవ చిత్తం ఉప్పజ్జతి, తస్మిం నిరుద్ధే పున ఏకేకమేవ ఉప్పజ్జతీతి ఏకచరం నామ జాతం. చిత్తస్స సరీరసణ్ఠానం వా నీలాదిప్పకారో వణ్ణభేదో వా నత్థీతి అసరీరం నామ జాతం. గుహా నామ చతుమహాభూతగుహా, ఇదఞ్చ హదయరూపం నిస్సాయ పవత్తతీతి గుహాసయం యే చిత్తన్తి యే కేచి పురిసా వా ఇత్థియో వా గహట్ఠా వా పబ్బజితా వా అనుప్పజ్జనకకిలేసస్స ఉప్పజ్జితుం అదేన్తా సతిసమ్మోసేన ఉప్పన్నకిలేసం పజహన్తా చిత్తం సంయమేస్సన్తి సంయతం అవిక్ఖిత్తం కరిస్సన్తి. మోక్ఖన్తి మారబన్ధనాతి
దేసనాపరియోసానే భాగినేయ్యసఙ్ఘరక్ఖితత్థేరో సోతాపత్తిఫలం పాపుణి, అఞ్ఞేపి బహూ సోతాపన్నాదయో జాతా, మహాజనస్స సాత్థికా ధమ్మదేసనా అహోసీతి.
సఙ్ఘరక్ఖితభాగినేయ్యత్థేరవత్థు చతుత్థం.
౫. చిత్తహత్థత్థేరవత్థు
అనవట్ఠితచిత్తస్సాతి
ఏకో కిర సావత్థివాసీ కులపుత్తో నట్ఠగోణం పరియేసన్తో అరఞ్ఞం పవిసిత్వా మజ్ఝన్హికే కాలే గోణం దిస్వా గోయూథే విస్సజ్జేత్వా, ‘‘అవస్సం అయ్యానం సన్తికే ఆహారమత్తం లభిస్సామీ’’తి ఖుప్పిపాసాపీళితో విహారం పవిసిత్వా భిక్ఖూనం సన్తికం గన్త్వా వన్దిత్వా ఏకమన్తం నిసీది. తస్మిం ఖో పన సమయే భిక్ఖూనం అవక్కారపాతియం భుత్తావసేసకం భత్తం హోతి, తే తం ఛాతకపీళితం దిస్వా, ‘‘ఇతో భత్తం గహేత్వా భుఞ్జాహీ’’తి వదింసు. బుద్ధకాలే చ పన అనేకసూపబ్యఞ్జనం భత్తం ఉప్పజ్జతి, సో తతో యాపనమత్తం
సో చిత్తహత్థత్థేరోతి నామం కరింసు.
తస్సేవం అపరాపరం విచరన్తస్సేవ భరియా గబ్భినీ అహోసి. సో సత్తమే వారే అరఞ్ఞతో కసిభణ్డమాదాయ
అథస్స అనన్తరగేహే ఠితా సస్సు తం తథా గచ్ఛన్తం దిస్వా, ‘‘అయం పటిఉక్కణ్ఠితో భవిస్సతి, ఇదానేవ అరఞ్ఞతో ఆగన్త్వా కాసావం ఉదరే బన్ధిత్వావ గేహా నిక్ఖన్తో విహారాభిముఖో గచ్ఛతి, కిం ను ఖో’’తి గేహం పవిసిత్వా నిద్దాయమానం ధీతరం పస్సిత్వా ‘‘ఇమం దిస్వా సో విప్పటిసారీ హుత్వా గతో’’తి ఞత్వా ధీతరం పహరిత్వా ‘‘ఉట్ఠేహి కాళకణ్ణి, సామికో తే తం నిద్దాయమానం దిస్వా విప్పటిసారీ హుత్వా గతో, నత్థి సో ఇతో పట్ఠాయ తుయ్హ’’న్తి ఆహ. ‘‘అపేహి అపేహి, అమ్మ, కుతో తస్స గమనం అత్థి, కతిపాహేనేవ పునాగమిస్సతీ’’తి ఆహ. సోపి ‘‘అనిచ్చం దుక్ఖ’’న్తి వత్వా
తేపి నం ఆహంసు – ‘‘ఆవుసో చిత్తహత్థ, తవ గమనసమయం త్వమేవ జానేయ్యాసి, ఇమస్మిం వారే తే చిరాయిత’’న్తి. ‘‘భన్తే, సంసగ్గస్స అత్థిభావకాలే గతమ్హా, సో నో సంసగ్గో ఛిన్నో, ఇదాని అగమనధమ్మా జాతమ్హా’’తి. భిక్ఖూ సత్థు సన్తికం గన్త్వా, ‘‘భన్తే, అయం భిక్ఖు అమ్హేహి ఏవం వుత్తో ఏవం నామ కథేసి, అఞ్ఞం బ్యాకరోతి, అభూతం వదతీ’’తి ఆహంసు. సత్థా ‘‘ఆమ, భిక్ఖవే, మమ పుత్తో అత్తనో అనవట్ఠితచిత్తకాలే సద్ధమ్మం అజాననకాలే గమనాగమనం అకాసి, ఇదానిస్స పుఞ్ఞఞ్చ పాపఞ్చ పహీన’’న్తి వత్వా ఇమా ద్వే గాథా ఆహ –
౩౮.
‘‘అనవట్ఠితచిత్తస్స, సద్ధమ్మం అవిజానతో;
పరిప్లవపసాదస్స, పఞ్ఞా న పరిపూరతి.
౩౯.
‘‘అనవస్సుతచిత్తస్స, అనన్వాహతచేతసో;
పుఞ్ఞపాపపహీనస్స, నత్థి జాగరతో భయ’’న్తి.
తత్థ అనవట్ఠితచిత్తస్సాతి చిత్తం నామేతం కస్సచి నిబద్ధం వా థావరం వా నత్థి. యో పన పుగ్గలో అస్సపిట్ఠే సద్ధమ్మం అవిజానతోతి సత్తతింసబోధిపక్ఖియధమ్మభేదం ఇమం సద్ధమ్మం అవిజానన్తస్స పరిత్తసద్ధతాయ వా ఉప్లవసద్ధతాయ వా పరిప్లవపసాదస్స కామావచరరూపావచరాదిభేదా పఞ్ఞా న పరిపూరతి. కామావచరాయపి అపరిపూరయమానాయ కుతోవ రూపావచరారూపావచరలోకుత్తరపఞ్ఞా పరిపూరిస్సతీతి దీపేతి. అనవస్సుతచిత్తస్సాతి రాగేన అతిన్తచిత్తస్స. అనన్వాహతచేతసోతి ‘‘ఆహతచిత్తో ఖిలజాతో’’తి పుఞ్ఞపాపపహీనస్సాతి చతుత్థమగ్గేన పహీనపుఞ్ఞస్స చేవ పహీనపాపస్స చ ఖీణాసవస్స. నత్థి జాగరతో భయన్తి ఖీణాసవస్స జాగరన్తస్సేవ అభయభావో కథితో వియ. సో పన సద్ధాదీహి పఞ్చహి జాగరధమ్మేహి సమన్నాగతత్తా జాగరో
దేసనా మహాజనస్స సాత్థికా సఫలా అహోసి.
అథేకదివసం భిక్ఖూ ధమ్మసభాయం కథం సముట్ఠాపేసుం ‘‘భారియా వతిమే, ఆవుసో, కిలేసా నామ, ఏవరూపస్స అరహత్తస్స ఉపనిస్సాయసమ్పన్నో కులపుత్తో కిలేసేహి ఆలోళితో సత్తవారే గిహీ హుత్వా సత్తవారే పబ్బజితో’’తి. సత్థా తేసం తం కథాపవత్తిం సుత్వా తఙ్ఖణానురూపేన గమనేన ధమ్మసభం గన్త్వా బుద్ధాసనే నిసిన్నో ‘‘కాయ నుత్థ, భిక్ఖవే, ఏతరహి కథాయ సన్నిసిన్నా’’తి పుచ్ఛిత్వా, ‘‘ఇమాయ నామా’’తి వుత్తే ఏవమేవ, భిక్ఖవే, కిలేసా నామ భారియా, సచే ఏతే రూపినో హుత్వా కత్థచి పక్ఖిపితుం సక్కా భవేయ్యుం, చక్కవాళం అతిసమ్బాధం, బ్రహ్మలోకో అతినీచకోతి ఓకాసో నేసం న భవేయ్య, మాదిసమ్పి నామేతే పఞ్ఞాసమ్పన్నం పురిసాజానేయ్యం ఆలోళేన్తి, అవసేసేసు కా కథా? ‘‘అహఞ్హి అడ్ఢనాళిమత్తం వరకచోరకం
అతీతే బారాణసియం బ్రహ్మదత్తే రజ్జం కారేన్తే కుదాలపణ్డితో నామ బాహిరకపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా అట్ఠ మాసే హిమవన్తే వసిత్వా వస్సారత్తసమయే భూమియా తిన్తాయ ‘‘గేహే మే అడ్ఢనాళిమత్తో వరకచోరకో చ కుణ్ఠకుదాలకో
తస్మిం ఖణే బారాణసిరాజా పచ్చన్తం వూపసమేత్వా ఆగన్త్వా నదీతీరే ఖన్ధావారం నివాసేత్వా న్హానత్థాయ నదిం ఓతిణ్ణో తం సద్దం అస్సోసి. రాజూనఞ్చ నామ ‘‘జితం మే’’తి సద్దో అమనాపో హోతి, సో తస్స సన్తికం గన్త్వా, ‘‘అహం ఇదాని అమిత్తమద్దనం కత్వా ‘జితం మే’తి ఆగతో, త్వం పన ‘జితం మే, జితం మే’తి విరవసి, కిం నామేత’’న్తి పుచ్ఛి. కుదాలపణ్డితో ‘‘త్వం బాహిరకచోరే జిని, తయా జితం పున అవజితమేవ హోతి, మయా పన అజ్ఝత్తికో లోభచోరో జితో, సో పున మం న జినిస్సతి, తస్సేవ జయో సాధూ’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –
‘‘న తం జితం సాధు జితం, యం జితం అవజీయతి;
తం ఖో జితం సాధు జితం, యం జితం నావజీయతీ’’తి. (జా॰ ౧.౧.౭౦);
తం ఖణంయేవ చ గఙ్గం ఓలోకేన్తో ఆపోకసిణం నిబ్బత్తేత్వా అధిగతవిసేసో ఆకాసే పల్లఙ్కేన నిసీది. రాజా మహాపురిసస్స ధమ్మకథం సుత్వా వన్దిత్వా పబ్బజ్జం యాచిత్వా సద్ధిం బలకాయేన
సత్థా ఇమం ధమ్మదేసనం ఆహరిత్వా, ‘‘అహం, భిక్ఖవే, తదా కుదాలపణ్డితో అహోసిం, కిలేసా నామేతే ఏవం భారియా’’తి ఆహ.
చిత్తహత్థత్థేరవత్థు పఞ్చమం.
౬. పఞ్చసతభిక్ఖువత్థు
కుమ్భూపమన్తి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా సావత్థియం విహరన్తో ఆరద్ధవిపస్సకే భిక్ఖూ ఆరబ్భ కథేసి.
సావత్థియం కిర పఞ్చసతా భిక్ఖూ సత్థు సన్తికే యావ అరహత్తా కమ్మట్ఠానం గహేత్వా, ‘‘సమణధమ్మం కరిస్సామా’’తి యోజనసతమగ్గం గన్త్వా ఏకం మహావాసగామం అగమంసు. అథ తే మనుస్సా దిస్వా పఞ్ఞత్తాసనే నిసీదాపేత్వా పణీతేహి యాగుభత్తాదీహి పరివిసిత్వా, ‘‘కహం, భన్తే, గచ్ఛథా’’తి పుచ్ఛిత్వా, ‘‘యథాఫాసుకట్ఠాన’’న్తి వుత్తే, ‘‘భన్తే, ఇమం తేమాసం ఇధేవ వసథ, మయమ్పి తుమ్హాకం సన్తికే సరణేసు పతిట్ఠాయ పఞ్చ సీలాని రక్ఖిస్సామా’’తి యాచిత్వా తేసం అధివాసనం విదిత్వా, ‘‘అవిదూరే ఠానే మహన్తో వనసణ్డో అత్థి, ఏత్థ వసథ, భన్తే’’తి వత్వా ఉయ్యోజేసుం. భిక్ఖూ తం వనసణ్డం పవిసింసు. తస్మిం వనసణ్డే అధివత్థా దేవతా ‘‘సీలవన్తో, అయ్యా, ఇమం వనసణ్డం
తతో చిన్తయింసు – ‘‘భదన్తా ఇమం తేమాసం ఇధేవ మఞ్ఞే వసిస్సన్తి, ఇధేవ ఖో పన ఇమేసు వసన్తేసు అమ్హాకం రుక్ఖే అభిరుహిత్వా నిసీదితుమ్పి న యుత్తం, తేమాసం పుత్తదారే గహేత్వా భూమియం నిసీదనట్ఠానానిపి దుక్ఖాని, కిఞ్చి కత్వా ఇమే భిక్ఖూ పలాపేతుం వట్టతీ’’తి. తా తేసు తేసు రత్తిట్ఠానదివాట్ఠానేసు చేవ చఙ్కమనకోటీసు చ ఛిన్నసీసాని కబన్ధాని దస్సేతుం అమనుస్ససద్దఞ్చ భావేతుం ఆరభింసు. భిక్ఖూనం ఖిపితకాసాదయో రోగా పవత్తింసు. తే అఞ్ఞమఞ్ఞం ‘‘తుయ్హం, ఆవుసో, కిం రుజ్జతీ’’తి పుచ్ఛన్తా, ‘‘మయ్హం ఖిపితరోగో, మయ్హం కాసో’’తి వత్వా, ‘‘ఆవుసో, అహం అజ్జ చఙ్కమనకోటియం ఛిన్నసీసం అద్దసం, అహం రత్తిట్ఠానే కబన్ధం అద్దసం
అథ నే సత్థా ఆహ – ‘‘కిం, భిక్ఖవే, తస్మిం ఠానే వసితుం న సక్ఖిస్సథా’’తి? ‘‘ఆమ, భన్తే, అమ్హాకం తస్మిం ఠానే వసన్తానం ఏవరూపాని భేరవారమ్మణాని ఉపట్ఠహన్తి, ఏవరూపం అఫాసుకం హోతి, తేన మయం ‘వజ్జేతబ్బయుత్తకమిదం ఠాన’న్తి తం ఛడ్డేత్వా తుమ్హాకం సన్తికం ఆగతా’’తి. ‘‘భిక్ఖవే, తత్థేవ తుమ్హాకం గన్తుం వట్టతీ’’తి. ‘‘న సక్కా, భన్తే’’తి. ‘‘భిక్ఖవే, తుమ్హే ఆవుధం అగ్గహేత్వా గతా, ఇదాని ఆవుధం గహేత్వా గచ్ఛథా’’తి. ‘‘కతరావుధం, భన్తే’’తి? సత్థా ‘‘అహం ఆవుధం వో దస్సామి, మయా దిన్నం ఆవుధం గహేత్వా గచ్ఛథా’’తి వత్వా –
‘‘కరణీయమత్థకుసలేన, యన్త సన్తం పదం అభిసమేచ్చ;
సక్కో ఉజూ చ సుహుజూ చ, సువచో చస్స ముదు అనతిమానీ’’తి. (ఖు॰ పా॰ ౯.౧; సు॰ ని॰ ౧౪౩) –
సకలం మేత్తసుత్తం కథేత్వా, ‘‘భిక్ఖవే, ఇమం తుమ్హే బహి విహారస్స వనసణ్డతో పట్ఠాయ సజ్ఝాయన్తా అన్తోవిహారం పవిసేయ్యాథా’’తి ఉయ్యోజేసి. తే సత్థారం వన్దిత్వా నిక్ఖమిత్వా అనుపుబ్బేన తం ఠానం పత్వా బహివిహారే గణసజ్ఝాయం కత్వా సజ్ఝాయమానా వనసణ్డం పవిసింసు. సకలవనసణ్డే దేవతా మేత్తచిత్తం పటిలభిత్వా తేసం పచ్చుగ్గమనం కత్వా పత్తచీవరపటిగ్గహణం
౪౦.
‘‘కుమ్భూపమం కాయమింమ విదిత్వా, నగరూపమం చిత్తమిదం ఠపేత్వా;
యోధేథ మారం పఞ్ఞావుధేన, జితఞ్చ రక్ఖే అనివేసనో సియా’’తి.
తత్థ కుమ్భూపమన్తి అబలదుబ్బలట్ఠేన అనద్ధనియతావకాలికట్ఠేన ఇమం కేసాదిసమూహసఙ్ఖాతం నగరూపమం చిత్తమిదం ఠపేత్వాతి నగరం నామ బహిద్ధా థిరం హోతి, గమ్భీరపరిఖం పాకారపరిక్ఖిత్తం ద్వారట్టాలకయుత్తం, అన్తోసువిభత్తవీథిచతుక్కసిఙ్ఘాటకసమ్పన్నం అన్తరాపణం, తం ‘‘విలుమ్పిస్సామా’’తి బహిద్ధా చోరా ఆగన్త్వా పవిసితుం అసక్కోన్తా పబ్బతం ఆసజ్జ పటిహతా వియ గచ్ఛన్తి, ఏవమేవ పణ్డితో కులపుత్తో అత్తనో విపస్సనాచిత్తం థిరం నగరసదిసం కత్వా ఠపేత్వా నగరే ఠితో ఏకతోధారాదినానప్పకారావుధేన చోరగణం వియ విపస్సనామయేన చ అరియమగ్గమయేన చ పఞ్ఞావుధేన తంతంమగ్గవజ్ఝం కిలేసమారం పటిబాహన్తో తం తం కిలేసమారం యోధేథ, పహరేయ్యాథాతి అత్థో. జితఞ్చ రక్ఖేతి జితఞ్చ ఉప్పాదితం తరుణవిపస్సనం ఆవాససప్పాయఉతుసప్పాయభోజనసప్పాయపుగ్గలసప్పాయధమ్మస్సవనసప్పాయాదీని ఆసేవన్తో అన్తరన్తరా సమాపత్తిం సమాపజ్జిత్వా తతో వుట్ఠాయ సుద్ధచిత్తేన సఙ్ఖారే సమ్మసన్తో రక్ఖేయ్య.
అనివేసనో సియాతి అనాలయో భవేయ్య. యథా నామ యోధో సఙ్గామసీసే బలకోట్ఠకం కత్వా అమిత్తేహి సద్ధిం యుజ్ఝన్తో ఛాతో వా పిపాసితో
దేసనావసానే పఞ్చసతా భిక్ఖూ నిసిన్నట్ఠానే నిసిన్నాయేవ సహ పటిసమ్భిదాహి అరహత్తం పత్వా తథాగతస్స సువణ్ణవణ్ణం సరీరం వణ్ణయన్తా థోమేన్తా వన్దన్తావ ఆగచ్ఛింసూతి.
పఞ్చసతభిక్ఖువత్థు ఛట్ఠం.
౭. పూతిగత్తతిస్సత్థేరవత్థు
అచిరం వతయం కాయోతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా సావత్థియం విహరన్తో పూతిగత్తతిస్సత్థేరం ఆరబ్భ కథేసి.
ఏకో కిర సావత్థివాసీ కులపుత్తో సత్థు సన్తికే ధమ్మం సుత్వా సాసనే ఉరం దత్వా పబ్బజితో, సో లద్ధూపసమ్పదో తిస్సత్థేరో నామ అహోసి. గచ్ఛన్తే గచ్ఛన్తే కాలే తస్స సరీరే రోగో ఉదపాది. సాసపమత్తియో పిళకా ఉట్ఠహింసు. తా అనుపుబ్బేన ముగ్గమత్తా కలాయమత్తా కోలట్ఠిమత్తా ఆమలకమత్తా బేళువసలాటుమత్తా బేళువమత్తా హుత్వా పభిజ్జింసు, సకలసరీరం ఛిద్దావఛిద్దం అహోసి. పూతిగత్తతిస్సత్థేరోత్వేవస్స నామం ఉదపాది. అథస్స అపరభాగే అట్ఠీని భిజ్జింసు. సో అప్పటిజగ్గియో
బుద్ధానఞ్చ నామ ద్వే వారే లోకవోలోకనం అవిజహితం హోతి. పచ్చూసకాలే లోకం వోలోకేన్తా చక్కవాళముఖవట్టితో పట్ఠాయ గన్ధకుటిఅభిముఖం ఞాణం కత్వా ఓలోకేన్తి, సాయం ఓలోకేన్తా గన్ధకుటితో పట్ఠాయ బాహిరాభిముఖం ఞాణం కత్వా ఓలోకేన్తి. తస్మిం పన సమయే భగవతో ఞాణజాలస్స అన్తో పూతిగత్తతిస్సత్థేరో పఞ్ఞాయి. సత్థా తస్స భిక్ఖునో అరహత్తస్స ఉపనిస్సయం దిస్వా, ‘‘అయం సద్ధివిహారికాదీహి ఛడ్డితో, ఇదానిస్స మం ఠపేత్వా అఞ్ఞం పటిసరణం
౪౧.
‘‘అచిరం వతయం కాయో, పథవిం అధిసేస్సతి;
ఛుద్ధో అపేతవిఞ్ఞాణో, నిరత్థంవ కలిఙ్గర’’న్తి.
తత్థ అచిరం వతాతి భిక్ఖు న చిరస్సేవ అయం కాయో పథవిం అధిసేస్సతి, ఇమిస్సా పకతిసయనేన సయితాయ పథవియా ఉపరి సయిస్సతి ఛుద్ధోతి అపవిద్ధో, అపగతవిఞ్ఞాణతాయ నిరత్థంవ కలిఙ్గరం నిరుపకారం నిరత్థకం కట్ఠఖణ్డం వియ. దబ్బసమ్భారత్థికా హి మనుస్సా అరఞ్ఞం పవిసిత్వా ఉజుకం ఉజుకసణ్ఠానేన వఙ్కం వఙ్కసణ్ఠానేన ఛిన్దిత్వా దబ్బసమ్భారం గణ్హన్తి, అవసేసం పన సుసిరఞ్చ పూతికఞ్చ అసారకఞ్చ గణ్ఠిజాతఞ్చ ఛిన్దిత్వా తత్థేవ ఛడ్డేన్తి. అఞ్ఞే దబ్బసమ్భారత్థికా ఆగన్త్వా తం గహేతారో నామ నత్థి, ఓలోకేత్వా అత్తనో ఉపకారకమేవ గణ్హన్తి, ఇతరం పథవీగతమేవ హోతి. తం పన తేన తేన ఉపాయేన మఞ్చపటిపాదకం వా పాదకథలికం వా ఫలకపీఠం వా కాతుం సక్కాపి భవేయ్య. ఇమస్మిం పన అత్తభావే ద్వత్తింసాయ కోట్ఠాసేసు ఏకకోట్ఠాసోపి మఞ్చపటిపాదకాదివసేన అఞ్ఞేన వా ఉపకారముఖేన గయ్హూపగో నామ నత్థి, కేవలం నిరత్థంవ కలిఙ్గరం అయం కాయో అపగతవిఞ్ఞాణో కతిపాహేనేవ పథవియం సేస్సతీతి.
దేసనావసానే పూతిగత్తతిస్సత్థేరో సహ పటిసమ్భిదాహి అరహత్తం పాపుణి, అఞ్ఞేపి బహూ సోతాపన్నాదయో
అయం
పూతిగత్తతిస్సత్థేరవత్థు సత్తమం.
౮. నన్దగోపాలకవత్థు
దిసో దిసన్తి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా కోసలజనపదే నన్దగోపాలకం ఆరబ్భ కథేసి.
సావత్థియం కిర అనాథపిణ్డికస్స గహపతినో నన్దో నామ
౪౨.
‘‘దిసో దిసం యం తం కయిరా, వేరీ వా పన వేరినం;
మిచ్ఛాపణిహితం చిత్తం, పాపియో నం తతో కరే’’తి.
తత్థ దిసో దిసన్తి చోరో చోరం. ‘‘దిస్వా’’తి పాఠసేసో. యం తం కయిరాతి యం తం తస్స అనయబ్యసనం కరేయ్య. దుతియపదేపి ఏసేవ నయో. ఇదం వుత్తం హోతి – ఏకో ఏకస్స మిత్తదుబ్భీ చోరో పుత్తదారఖేత్తవత్థు గోమహింసాదీసు అపరజ్ఝన్తో యస్స అపరజ్ఝతి, తమ్పి తథేవ అత్తని అపరజ్ఝన్తం చోరం దిస్వా, వేరి వా పన కేనచిదేవ కారణేన బద్ధవేరం వేరిం దిస్వా అత్తనో కక్ఖళతాయ దారుణతాయ యం తం తస్స అనయబ్యసనం కరేయ్య, పుత్తదారం వా పీళేయ్య, ఖేత్తాదీని వా నాసేయ్య, జీవితా వా పన నం వోరోపేయ్య, దససు అకుసలకమ్మపథేసు మిచ్ఛాఠపితత్తా మిచ్ఛాపహిణితం చిత్తం పాపియో నం తతో కరే తం పురిసం తతో పాపతరం కరేయ్య. వుత్తప్పకారేహి, దిసో దిసస్స వా వేరీ వేరినో వా ఇమస్మింయేవ
దేసనాపరియోసానే
నన్దగోపాలకవత్థు అట్ఠమం.
౯. సోరేయ్యత్థేరవత్థు
న తం మాతా పితా కయిరాతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా సావత్థియం జేతవనే విహరన్తో సోరేయ్యత్థేరం ఆరబ్భ కథేసి.
వత్థు సోరేయ్యనగరే సముట్ఠితం, సావత్థియం నిట్ఠాపేసి. సమ్మాసమ్బుద్ధే సావత్థియం విహరన్తే సోరేయ్యనగరే సోరేయ్యసేట్ఠిపుత్తో ఏకేన సహాయకేన సద్ధిం సుఖయానకే నిసీదిత్వా మహన్తేన పరివారేన న్హానత్థాయ నగరా నిక్ఖమి. తస్మిం ఖణే మహాకచ్చాయనత్థేరో సోరేయ్యనగరం పిణ్డాయ పవిసితుకామో హుత్వా బహినగరే సఙ్ఘాటిం పారుపతి. థేరస్స చ సువణ్ణవణ్ణం సరీరం. సోరేయ్యసేట్ఠిపుత్తో తం దిస్వా చిన్తేసి – ‘‘అహో వత అయం వా థేరో మమ భరియా భవేయ్య, మమ వా భరియాయ సరీరవణ్ణో ఏతస్స సరీరవణ్ణో
అథ నం మనుస్సా దిస్వా, ‘‘అమ్హాకం యానకస్స పచ్ఛతో పచ్ఛతో అనుగచ్ఛతి, మయం ‘కస్సేసా దారికా’తి తం న జానామా’’తి వదింసు. సాపి ‘‘తుమ్హే అత్తనో యానకం పాజేథ, అహం పదసా గమిస్సామీ’’తి గచ్ఛన్తీ అఙ్గులిముద్దికం దత్వా ఏకస్మిం యానకే ఓకాసం కారేసి. మనుస్సా చిన్తయింసు – ‘‘తక్కసిలనగరే అమ్హాకం సేట్ఠిపుత్తస్స భరియా నత్థి, తస్స ఆచిక్ఖిస్సామ, మహాపణ్ణాకారో నో భవిస్సతీ’’తి. తే గేహం గన్త్వా, ‘‘సామి, అమ్హేహి తుమ్హాకం
ఆనన్దత్థేరోపి కప్పసతసహస్సం పూరితపారమీ అరియసావకో సంసారే సంసరన్తో ఏకస్మిం అత్తభావే కమ్మారకులే నిబ్బత్తో. పరదారకమ్మం కత్వా నిరయే పచ్చిత్వా పక్కావసేసేన చుద్దససు అత్తభావేసు పురిసస్స పాదపరిచారికా ఇత్థీ అహోసి, సత్తసు అత్తభావేసు బీజుద్ధరణం పాపుణి. ఇత్థియో పన దానాదీని పుఞ్ఞాని కత్వా ఇత్థిభావే ఛన్దం విరాజేత్వా, ‘‘ఇదం నో పుఞ్ఞం పురిసత్తభావపటిలాభాయ సంవత్తతూ’’తి చిత్తం అధిట్ఠహిత్వా కాలం కత్వా పురిసత్తభావం పటిలభన్తి, పతిదేవతా హుత్వా సామికే సమ్మాపటిపత్తివసేనాపి పురిసత్తభావం పటిలభన్తేవ.
అయం పన సేట్ఠిపుత్తో థేరే అయోనిసో చిత్తం ఉప్పాదేత్వా ఇమస్మింయేవ అత్తభావే ఇత్థిభావం పటిలభి. తక్కసిలాయం సేట్ఠిపుత్తేన సద్ధిం సంవాసమన్వాయ పన తస్సా కుచ్ఛియం గబ్భో పతిట్ఠాసి. సా దసమాసచ్చయేన పుత్తం లభిత్వా తస్స పదసా గమనకాలే అపరమ్పి పుత్తం పటిలభి. ఏవమస్సా కుచ్ఛియం వుత్థా ద్వే, సోరేయ్యనగరే తం పటిచ్చ నిబ్బత్తా ద్వేతి చత్తారో పుత్తా అహేసుం. తస్మిం కాలే సోరేయ్యనగరతో తస్సా సహాయకో సేట్ఠిపుత్తో పఞ్చహి సకటసతేహి తక్కసిలం
‘‘అహో వత తే భారియం కమ్మం కతం, కస్మా మయ్హం నాచిక్ఖి, అపిచ పన తే థేరో ఖమాపితో’’తి? ‘‘న ఖమాపితో, సామి. జానాసి పన త్వం కహం థేరో’’తి? ‘‘ఇమమేవ నగరం ఉపనిస్సాయ విహరతీ’’తి. ‘‘సచే పిణ్డాయ చరన్తో ఇధాగచ్ఛేయ్య, అహం మమ అయ్యస్స భిక్ఖాహారం దదేయ్యం, సామీ’’తి. ‘‘తేన హి సీఘం సక్కారం కరోహి, అమ్హాకం అయ్యం ఖమాపేస్సామా’’తి సో థేరస్స వసనట్ఠానం గన్త్వా వన్దిత్వా ఏకమన్తం నిసిన్నో, ‘‘భన్తే, స్వే మయ్హం భిక్ఖం గణ్హథా’’తి ఆహ. ‘‘నను త్వం, సేట్ఠిపుత్త, ఆగన్తుకోసీ’’తి. ‘‘భన్తే, మా అమ్హాకం ఆగన్తుకభావం పుచ్ఛథ, స్వే మే భిక్ఖం గణ్హథా’’తి. థేరో అధివాసేసి, గేహేపి థేరస్స మహాసక్కారో పటియత్తో. థేరో పునదివసే తం గేహద్వారం అగమాసి. అథ నం నిసీదాపేత్వా పణీతేనాహారేన పరివిసిత్వా సేట్ఠిపుత్తో తం ఇత్థిం గహేత్వా థేరస్స పాదమూలే నిపజ్జాపేత్వా, ‘‘భన్తే, మయ్హం సహాయికాయ ఖమథా’’తి ఆహ. ‘‘కిమేత’’న్తి? ‘‘అయం, భన్తే, పుబ్బే మయ్హం పియసహాయకో హుత్వా తుమ్హే ఓలోకేత్వా ఏవం నామ చిన్తేసి, అథస్స పురిసలిఙ్గం అన్తరధాయి, ఇత్థిలిఙ్గం పాతుభవి, ఖమథ, భన్తే’’తి. ‘‘తేన హి ఉట్ఠహథ, ఖమామి వో అహ’’న్తి. థేరేన
పురిసలిఙ్గే పాతుభూతమత్తేయేవ తం తక్కసిలాయ సేట్ఠిపుత్తో ఆహ – ‘‘సమ్మ సహాయక, ఇమే ద్వే దారకా తవ కుచ్ఛియం వుత్థత్తా మం పటిచ్చ నిబ్బత్తత్తా ఉభిన్నమ్పినో పుత్తా ఏవ, ఇధేవ వసిస్సామ, మా ఉక్కణ్ఠీ’’తి. ‘‘సమ్మ, అహం ఏకేనత్తభావేన పఠమం పురిసో హుత్వా ఇత్థిభావం పత్వా పున సోరేయ్యత్థేరోతి నామం అహోసి. జనపదవాసినో తం పవత్తిం ఞత్వా సఙ్ఖుభిత్వా కోతూహలజాతా తం ఉపసఙ్కమిత్వా పుచ్ఛింసు
థేరో ‘‘కుచ్ఛియం వుత్తకేసు ఏవ సినేహో బలవా’’తి పునప్పునం కథేన్తో హరాయమానో ఏకోవ నిసీదతి, ఏకోవ తిట్ఠతి. సో ఏవం ఏకత్తూపగతో అత్తభావే ఖయవయం సముట్ఠాపేత్వా సహ పటిసమ్భిదాహి అరహత్తం పాపుణి. అథ నం ఆగతాగతా పుచ్ఛన్తి – ‘‘భన్తే, ఏవం కిర నామ అహోసీ’’తి? ‘‘ఆమావుసో’’తి. ‘‘కతరేసు సినేహో బలవా’’తి? ‘‘మయ్హం కత్థచి సినేహో నామ నత్థీ’’తి. భిక్ఖూ ‘‘అయం అభూతం కథేసి, పురిమదివసేసు ‘కుచ్ఛియం వుత్థపుత్తేసు సినేహో బలవా’తి వత్వా ఇదాని ‘మయ్హం కత్థచి సినేహో నత్థీ’తి వదతి, అఞ్ఞం బ్యాకరోతి, భన్తే’’తి ఆహంసు. సత్థా ‘‘న, భిక్ఖవే, మమ పుత్తో అఞ్ఞం బ్యాకరోతి, మమ పుత్తస్స సమ్మాపణిహితేన చిత్తేన మగ్గస్స దిట్ఠకాలతో పట్ఠాయ న కత్థచి సినేహో జాతో, యం సమ్పత్తిం నేవ మాతా, న పితా కాతుం సక్కోతి, తం ఇమేసం సత్తానం అబ్భన్తరే పవత్తం సమ్మాపణిహితం చిత్తమేవ దేతీ’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –
౪౩.
‘‘న
సమ్మాపణిహితం చిత్తం, సేయ్యసో నం తతో కరే’’తి.
తత్థన తన్తి తం కారణం నేవ మాతా కరేయ్య, న పితా, న అఞ్ఞే ఞాతకా. సమ్మాపణిహితన్తి దససు కుసలకమ్మపథేసు సమ్మా ఠపితం. సేయ్యసో నం తతో కరేతి తతో కారణతో సేయ్యసో నం వరతరం ఉత్తరితరం కరేయ్య, కరోతీతి అత్థో. మాతాపితరో హి పుత్తానం ధనం దదమానా ఏకస్మింయేవ అత్తభావే కమ్మం అకత్వా సుఖేన జీవికకప్పనం ధనం దాతుం సక్కోన్తి. విసాఖాయ మాతాపితరోపి తావ మహద్ధనా మహాభోగా, తస్సా ఏకస్మింయేవ అత్తభావే సుఖేన జీవికకప్పనం ధనం అదంసు. చతూసు పన దీపేసు చక్కవత్తిసిరిం దాతుం సమత్థా మాతాపితరోపి నామ పుత్తానం నత్థి, పగేవ దిబ్బసమ్పత్తిం వా పఠమజ్ఝానాదిసమ్పత్తిం వా, లోకుత్తరసమ్పత్తిదానే కథావ నత్థి, సమ్మాపణిహితం పన చిత్తం సబ్బమ్పేతం సమ్పత్తిం దాతుం సక్కోతి. తేన వుత్తం ‘‘సేయ్యసో నం తతో కరే’’తి.
దేసనావసానే బహూ సోతాపత్తిఫలాదీని పత్తా. దేసనా మహాజనస్స సాత్థికా జాతాతి.
సోరేయ్యత్థేరవత్థు నవమం.
చిత్తవగ్గవణ్ణనా నిట్ఠితా.
తతియో వగ్గో.