౧౨. చూళవియూహసుత్తనిద్దేసో
అథ
౧౧౩.
సకం సకం దిట్ఠిపరిబ్బసానా, విగ్గయ్హ నానా కుసలా వదన్తి;
యో ఏవం జానాతి స వేది ధమ్మం, ఇదం పటిక్కోసమకేవలీ సో.
సకం సకం దిట్ఠిపరిబ్బసానాతి. సన్తేకే సమణబ్రాహ్మణా దిట్ఠిగతికా; తే ద్వాసట్ఠియా దిట్ఠిగతానం అఞ్ఞతరఞ్ఞతరం దిట్ఠిగతం గహేత్వా ఉగ్గహేత్వా గణ్హిత్వా పరామసిత్వా అభినివిసిత్వా సకాయ సకాయ దిట్ఠియా వసన్తి సంవసన్తి ఆవసన్తి పరివసన్తి. యథా అగారికా ఘరేసు వసన్తి, సాపత్తికా వా ఆపత్తీసు వసన్తి, సకిలేసా వా కిలేసేసు వసన్తి; ఏవమేవ సన్తేకే సమణబ్రాహ్మణా దిట్ఠిగతికా, తే ద్వాసట్ఠియా దిట్ఠిగతానం అఞ్ఞతరఞ్ఞతరం దిట్ఠిగతం గహేత్వా ఉగ్గహేత్వా గణ్హిత్వా పరామసిత్వా అభినివిసిత్వా సకాయ సకాయ దిట్ఠియా వసన్తి సంవసన్తి ఆవసన్తి పరివసన్తీతి – సకం సకం దిట్ఠిపరిబ్బసానా.
విగ్గయ్హ నానా కుసలా వదన్తీతి. విగ్గయ్హాతి గహేత్వా ఉగ్గహేత్వా గణ్హిత్వా పరామసిత్వా అభినివిసిత్వా నానా వదన్తి వివిధం వదన్తి అఞ్ఞోఞ్ఞం వదన్తి పుథు కుసలాతి కుసలవాదా
యో ఏవం జానాతి స వేది ధమ్మన్తి. యో ఇమం
ఇదం పటిక్కోసమకేవలీ సోతి. యో ఇమం ధమ్మం దిట్ఠిం పటిపదం మగ్గం పటిక్కోసతి, అకేవలీ
తేనాహ సో నిమ్మితో –
‘‘సకం సకం దిట్ఠిపరిబ్బసానా, విగ్గయ్హ నానా కుసలా వదన్తి;
యో ఏవం జానాతి స వేది ధమ్మం, ఇదం పటిక్కోసమకేవలీ సో’’తి.
౧౧౪.
ఏవమ్పి విగ్గయ్హ వివాదయన్తి, బాలో పరో అక్కుసలోతి చాహు;
సచ్చో ను వాదో కతమో ఇమేసం, సబ్బేవ హీమే కుసలావదానా.
ఏవమ్పి విగ్గయ్హ వివాదయన్తీతి. ఏవం గహేత్వా ఉగ్గహేత్వా గణ్హిత్వా పరామసిత్వా అభినివిసిత్వా వివాదయన్తి, కలహం కరోన్తి, భణ్డనం
బాలో పరో అక్కుసలోతి చాహూతి. పరో బాలో హీనో నిహీనో ఓమకో లామకో ఛతుక్కో పరిత్తో అకుసలో అవిద్వా అవిజ్జాగతో అఞ్ఞాణీ అవిభావీ దుప్పఞ్ఞోతి, ఏవమాహంసు ఏవం కథేన్తి
సచ్చో ను వాదో కతమో ఇమేసన్తి. ఇమేసం సమణబ్రాహ్మణానం వాదో కతమో సచ్చో తచ్ఛో తథో భూతో యాథావో అవిపరీతోతి – సచ్చో ను వాదో కతమో ఇమేసం.
సబ్బేవ హీమే కుసలావదానాతి. సబ్బేవిమే సమణబ్రాహ్మణా కుసలవాదా పణ్డితవాదా థిరవాదా ఞాయవాదా హేతువాదా లక్ఖణవాదా కారణవాదా ఠానవాదా సకాయ లద్ధియాతి – సబ్బేవ హీమే కుసలావదానా.
తేనాహ సో నిమ్మితో –
‘‘ఏవమ్పి విగ్గయ్హ వివాదయన్తి, బాలో పరో అక్కుసలోతి చాహు;
సచ్చో ను వాదో కతమో ఇమేసం, సబ్బేవ హీమే కుసలావదానా’’తి.
౧౧౫.
పరస్స చే ధమ్మమనానుజానం, బాలోమకో హోతి నిహీనపఞ్ఞో;
సబ్బేవ బాలా సునిహీనపఞ్ఞా, సబ్బేవిమే దిట్ఠిపరిబ్బసానా.
పరస్స చే ధమ్మమనానుజానన్తి. పరస్స ధమ్మం దిట్ఠిం పటిపదం మగ్గం అనానుజానన్తో అనానుపస్సన్తో అనానుమనన్తో అనానుమఞ్ఞన్తో అనానుమోదన్తోతి – పరస్స చే ధమ్మమనానుజానం.
బాలోమకో హోతి నిహీనపఞ్ఞోతి. పరో బాలో హోతి హీనో నిహీనో ఓమకో లామకో ఛతుక్కో పరిత్తో, హీనపఞ్ఞో నిహీనపఞ్ఞో ఓమకపఞ్ఞో లామకపఞ్ఞో ఛతుక్కపఞ్ఞో పరిత్తపఞ్ఞోతి – బాలోమకో హోతి నిహీనపఞ్ఞో.
సబ్బేవ బాలా సునిహీనపఞ్ఞాతి. సబ్బేవిమే సమణబ్రాహ్మణా బాలా హీనా నిహీనా ఓమకా లామకా ఛతుక్కా పరిత్తా, సబ్బేవ హీనపఞ్ఞా నిహీనపఞ్ఞా ఓమకపఞ్ఞా
సబ్బేవిమే దిట్ఠిపరిబ్బసానాతి. సబ్బేవిమే సమణబ్రాహ్మణా దిట్ఠిగతికా; తే ద్వాసట్ఠియా దిట్ఠిగతానం అఞ్ఞతరఞ్ఞతరం దిట్ఠిగతం గహేత్వా
తేనాహ భగవా –
‘‘పరస్స చే ధమ్మమనానుజానం, బాలోమకో హోతి నిహీనపఞ్ఞో;
సబ్బేవ బాలా సునిహీనపఞ్ఞా, సబ్బేవిమే దిట్ఠిపరిబ్బసానా’’తి.
౧౧౬.
సన్దిట్ఠియా చేవ నవీవదాతా, సంసుద్ధపఞ్ఞా కుసలా ముతీమా;
న తేసం కోచి పరిహీనపఞ్ఞో, దిట్ఠీ హి తేసమ్పి తథా సమత్తా.
సన్దిట్ఠియా చేవ నవీవదాతాతి. సకాయ దిట్ఠియా సకాయ ఖన్తియా సకాయ రుచియా సకాయ
సంసుద్ధపఞ్ఞా కుసలా ముతీమాతి. సుద్ధపఞ్ఞా విసుద్ధపఞ్ఞా పరిసుద్ధపఞ్ఞా వోదాతపఞ్ఞా పరియోదాతపఞ్ఞా. అథ వా సుద్ధదస్సనా విసుద్ధదస్సనా పరిసుద్ధదస్సనా కుసలాతి కుసలా పణ్డితా పఞ్ఞవన్తో ఇద్ధిమన్తో ఞాణినో విభావినో మేధావినోతి – సంసుద్ధపఞ్ఞా కుసలా. ముతీమాతి ముతిమా పణ్డితా పఞ్ఞవన్తో ఇద్ధిమన్తో ఞాణినో
తేసం న కోచి పరిహీనపఞ్ఞోతి. తేసం సమణబ్రాహ్మణానం న కోచి హీనపఞ్ఞో నిహీనపఞ్ఞో ఓమకపఞ్ఞో లామకపఞ్ఞో ఛతుక్కపఞ్ఞో పరిత్తపఞ్ఞో అత్థి. సబ్బేవ సేట్ఠపఞ్ఞా విసిట్ఠపఞ్ఞా పామోక్ఖపఞ్ఞా ఉత్తమపఞ్ఞా పవరపఞ్ఞాతి – తేసం న కోచి పరిహీనపఞ్ఞో.
దిట్ఠీ హి తేసమ్పి తథా సమత్తాతి. తేసం సమణబ్రాహ్మణానం దిట్ఠి తథా సమత్తా సమాదిన్నా గహితా పరామట్ఠా అభినివిట్ఠా అజ్ఝోసితా అధిముత్తాతి – దిట్ఠీ హి తేసమ్పి తథా సమత్తా.
తేనాహ భగవా –
‘‘సన్దిట్ఠియా చేవ నవీవదాతా, సంసుద్ధపఞ్ఞా కుసలా ముతీమా;
తేసం న కోచి పరిహీనపఞ్ఞో, దిట్ఠీ హి తేసమ్పి తథా సమత్తా’’తి.
౧౧౭.
న వాహమేతం తథియన్తి బ్రూమి, యమాహు బాలా మిథు అఞ్ఞమఞ్ఞం;
సకం సకం దిట్ఠిమకంసు సచ్చం, తస్మా హి బాలోతి పరం దహన్తి.
న వాహమేతం తథియన్తి బ్రూమీతి. నాతి పటిక్ఖేపో. ఏతన్తి ‘‘ద్వాసట్ఠిదిట్ఠిగతాని నాహం ఏతం తచ్ఛం తథం భూతం యాథావం అవిపరీత’’న్తి
యమాహు బాలా మిథు అఞ్ఞమఞ్ఞన్తి. మిథూతి ద్వే జనా, ద్వే కలహకారకా, ద్వే భణ్డనకారకా, ద్వే భస్సకారకా, ద్వే వివాదకారకా, ద్వే అధికరణకారకా, ద్వే వాదినో, ద్వే సల్లపకా; తే అఞ్ఞమఞ్ఞం బాలో
సకం సకం దిట్ఠిమకంసు సచ్చన్తి. ‘‘సస్సతో లోకో, ఇదమేవ సచ్చం మోఘమఞ్ఞ’’న్తి – సకం సకం దిట్ఠిమకంసు సచ్చం. ‘‘అసస్సతో లోకో, ఇదమేవ సచ్చం మోఘమఞ్ఞ’’న్తి…పే॰… ‘‘నేవ హోతి న న హోతి తథాగతో పరం మరణా, ఇదమేవ సచ్చం మోఘమఞ్ఞ’’న్తి – సకం సకం దిట్ఠిమకంసు సచ్చం.
తస్మా హి బాలోతి పరం దహన్తీతి. తస్మాతి తస్మా తంకారణా తంహేతు తప్పచ్చయా తంనిదానా పరం బాలో హీనో నిహీనో ఓమకో లామకో ఛతుక్కో పరిత్తోతి దహన్తి పస్సన్తి దక్ఖన్తి ఓలోకేన్తి నిజ్ఝాయన్తి ఉపపరిక్ఖన్తీతి – తస్మా హి బాలోతి పరం దహన్తి.
తేనాహ భగవా –
‘‘న వాహమేతం తథియన్తి బ్రూమి, యమాహు బాలా మిథు అఞ్ఞమఞ్ఞం;
సకం
౧౧౮.
యమాహు సచ్చం తథియన్తి ఏకే, తమాహు అఞ్ఞేపి తుచ్ఛం ముసాతి;
ఏవమ్పి విగ్గయ్హ వివాదయన్తి, కస్మా న ఏకం సమణా వదన్తి.
యమాహు సచ్చం తథియన్తి ఏకేతి. యం ధమ్మం దిట్ఠిం పటిపదం మగ్గం ఏకే సమణబ్రాహ్మణా ‘‘ఇదం సచ్చం తచ్ఛం తథం భూతం యాథావం అవిపరీత’’న్తి, ఏవమాహంసు ఏవం కథేన్తి ఏవం భణన్తి ఏవం దీపయన్తి ఏవం వోహరన్తీతి – యమాహు సచ్చం తథియన్తి ఏకే.
తమాహు అఞ్ఞేపి తుచ్ఛం ముసాతీతి. తమేవ ధమ్మం దిట్ఠిం పటిపదం మగ్గం ఏకే సమణబ్రాహ్మణా ‘‘తుచ్ఛం ఏతం, ముసా ఏతం, అభూతం ఏతం, అలికం ఏతం, అయాథావం ఏత’’న్తి, ఏవమాహంసు ఏవం కథేన్తి ఏవం భణన్తి ఏవం దీపయన్తి ఏవం వోహరన్తీతి – తమాహు అఞ్ఞేపి తుచ్ఛం ముసాతి.
ఏవమ్పి విగ్గయ్హ వివాదయన్తీతి. ఏవం గహేత్వా ఉగ్గహేత్వా గణ్హిత్వా పరామసిత్వా అభినివిసిత్వా వివాదయన్తి, కలహం కరోన్తి, భణ్డనం కరోన్తి, విగ్గహం కరోన్తి, వివాదం కరోన్తి
కస్మా న ఏకం సమణా వదన్తీతి. కస్మాతి కస్మా కింకారణా కింహేతు కింపచ్చయా కింనిదానా కింసముదయా కింజాతికా కింపభవా న ఏకం వదన్తి నానా వదన్తి వివిధం వదన్తి అఞ్ఞోఞ్ఞం
తేనాహ సో నిమ్మితో –
‘‘యమాహు
ఏవమ్పి విగ్గయ్హ వివాదయన్తి, కస్మా న ఏకం సమణా వదన్తీ’’తి.
౧౧౯.
ఏకఞ్హి సచ్చం న దుతీయమత్థి, యస్మిం పజా నో వివదే పజానం;
నానా తే సచ్చాని సయం థునన్తి, తస్మా న ఏకం సమణా వదన్తి.
ఏకఞ్హి సచ్చం న దుతీయమత్థీతి. ఏకం సచ్చం వుచ్చతి దుక్ఖనిరోధో నిబ్బానం. యో సో సబ్బసఙ్ఖారసమథో సబ్బూపధిపటినిస్సగ్గో తణ్హక్ఖయో విరాగో నిరోధో నిబ్బానం. అథ వా ఏకం సచ్చం వుచ్చతి – మగ్గసచ్చం, నియ్యానసచ్చం, దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదా, అరియో అట్ఠఙ్గికో మగ్గో, సేయ్యథిదం – సమ్మాదిట్ఠి, సమ్మాసఙ్కప్పో, సమ్మావాచా, సమ్మాకమ్మన్తో, సమ్మాఆజీవో, సమ్మావాయామో, సమ్మాసతి, సమ్మాసమాధీతి – ఏకఞ్హి సచ్చం న దుతీయమత్థి.
యస్మిం పజా నో వివదే పజానన్తి. యస్మిన్తి యస్మిం సచ్చే. పజాతి సత్తాధివచనం. పజానన్తి
నానా తే సచ్చాని సయం థునన్తీతి. నానా తే సచ్చాని సయం థునన్తి వదన్తి కథేన్తి భణన్తి దీపయన్తి వోహరన్తి. ‘‘సస్సతో లోకో, ఇదమేవ సచ్చం మోఘమఞ్ఞ’’న్తి
తస్మా న ఏకం సమణా వదన్తీతి. తస్మాతి తస్మా తంకారణా తంహేతు తప్పచ్చయా తంనిదానా న ఏకం వదన్తి నానా వదన్తి వివిధం వదన్తి అఞ్ఞోఞ్ఞం వదన్తి పుథు వదన్తి కథేన్తి భణన్తి దీపయన్తి వోహరన్తీతి – తస్మా న ఏకం సమణా వదన్తి.
తేనాహ భగవా –
‘‘ఏకఞ్హి సచ్చం న దుతీయమత్థి, యస్మిం పజా నో వివదే పజానం;
నానా
౧౨౦.
కస్మా ను సచ్చాని వదన్తి నానా, పవాదియాసే కుసలావదానా;
సచ్చాని సుతాని బహూని నానా, ఉదాహు తే తక్కమనుస్సరన్తి.
కస్మా ను సచ్చాని వదన్తి నానాతి. కస్మాతి కస్మా కింకారణా కింహేతు కింపచ్చయా కింనిదానా సచ్చాని నానా
పవాదియాసే కుసలావదానాతి. పవాదియాసేతి విప్పవదన్తీతిపి పవాదియాసే. అథ వా సకం సకం దిట్ఠిగతం పవదన్తి కథేన్తి భణన్తి దీపయన్తి వోహరన్తి. ‘‘సస్సతో లోకో, ఇదమేవ సచ్చం మోఘమఞ్ఞ’’న్తి పవదన్తి కథేన్తి భణన్తి దీపయన్తి వోహరన్తి. ‘‘అసస్సతో లోకో…పే॰… నేవ హోతి న న హోతి తథాగతో పరం మరణా, ఇదమేవ సచ్చం మోఘమఞ్ఞ’’న్తి పవదన్తి కథేన్తి భణన్తి దీపయన్తి వోహరన్తి. కుసలావదానాతి
సచ్చాని సుతాని బహూని నానాతి సచ్చాని సుతాని బహుకాని నానాని
ఉదాహు తే తక్కమనుస్సరన్తీతి ఉదాహు తక్కేన సఙ్కప్పేన యాయన్తి నీయన్తి వుయ్హన్తి సంహరీయన్తీతి
తేనాహ సో నిమ్మితో –
‘‘కస్మా ను సచ్చాని వదన్తి నానా, పవాదియాసే కుసలావదానా;
సచ్చాని సుతాని బహూని నానా, ఉదాహు తే తక్కమనుస్సరన్తీ’’తి.
౧౨౧.
న హేవ సచ్చాని బహూని నానా, అఞ్ఞత్ర సఞ్ఞాయ నిచ్చాని లోకే;
తక్కఞ్చ దిట్ఠీసు పకప్పయిత్వా, సచ్చం ముసాతి ద్వయధమ్మమాహు.
న హేవ సచ్చాని బహూని నానాతి న హేవ సచ్చాని బహుకాని నానాని వివిధాని అఞ్ఞోఞ్ఞాని పుథూనీతి – న హేవ సచ్చాని బహూని నానా.
అఞ్ఞత్ర సఞ్ఞాయ నిచ్చాని లోకేతి అఞ్ఞత్ర సఞ్ఞాయ నిచ్చగ్గాహా ఏకఞ్ఞేవ సచ్చం లోకే కథీయతి భణీయతి దీపీయతి వోహరీయతి – దుక్ఖనిరోధో నిబ్బానం. యో సో సబ్బసఙ్ఖారసమథో సబ్బూపధిపటినిస్సగ్గో
తక్కఞ్చ దిట్ఠీసు పకప్పయిత్వా, సచ్చం ముసాతి ద్వయధమ్మమాహూతి. తక్కం వితక్కం సఙ్కప్పం తక్కయిత్వా వితక్కయిత్వా సఙ్కప్పయిత్వా దిట్ఠిగతాని జనేన్తి సఞ్జనేన్తి
తేనాహ భగవా –
‘‘న హేవ సచ్చాని బహూని నానా, అఞ్ఞత్ర సఞ్ఞాయ నిచ్చాని లోకే;
తక్కఞ్చ దిట్ఠీసు పకప్పయిత్వా, సచ్చం ముసాతి ద్వయధమ్మమాహూ’’తి.
౧౨౨.
దిట్ఠే సుతే సీలవతే ముతే వా, ఏతే చ నిస్సాయ విమానదస్సీ;
వినిచ్ఛయే ఠత్వా పహస్సమానో, బాలో పరో అక్కుసలోతి చాహ.
దిట్ఠే సుతే సీలవతే ముతే వా, ఏతే చ నిస్సాయ విమానదస్సీతి. దిట్ఠం వా దిట్ఠసుద్ధిం వా, సుతం వా సుతసుద్ధిం వా, సీలం వా సీలసుద్ధిం వా, వతం వా వతసుద్ధిం వా, ముతం వా ముతసుద్ధిం వా నిస్సాయ ఉపనిస్సాయ గణ్హిత్వా పరామసిత్వా అభినివిసిత్వాతి – దిట్ఠే సుతే సీలవతే ముతే వా. ఏతే చ నిస్సాయ విమానదస్సీతి. న సమ్మానేతీతిపి విమానదస్సీ. అథ వా దోమనస్సం జనేతీతిపి విమానదస్సీతి – దిట్ఠే సుతే సీలవతే ముతే వా ఏతే చ నిస్సాయ విమానదస్సీ.
వినిచ్ఛయే ఠత్వా పహస్సమానోతి. వినిచ్ఛయా వుచ్చన్తి పహస్సమానోతి తుట్ఠో హోతి హట్ఠో పహట్ఠో అత్తమనో పరిపుణ్ణసఙ్కప్పో. అథ వా దన్తవిదంసకం పహస్సమానోతి – వినిచ్ఛయే ఠత్వా పహస్సమానో.
బాలో పరో అక్కుసలోతి చాహాతి. పరో బాలో హీనో నిహీనో ఓమకో లామకో ఛతుక్కో పరిత్తో అకుసలో అవిద్వా అవిజ్జాగతో అఞ్ఞాణీ అవిభావీ అమేధావీ దుప్పఞ్ఞోతి, ఏవమాహ ఏవం కథేతి ఏవం భణతి ఏవం దీపయతి ఏవం వోహరతీతి – బాలో పరో అక్కుసలోతి చాహ.
తేనాహ భగవా –
‘‘దిట్ఠే
వినిచ్ఛయే ఠత్వా పహస్సమానో, బాలో పరో అక్కుసలోతి చాహా’’తి.
౧౨౩.
యేనేవ బాలోతి పరం దహాతి, తేనాతుమానం కుసలోతి చాహ;
సయమత్తనా సో కుసలావదానో, అఞ్ఞం విమానేతి తదేవ పావ.
యేనేవ బాలోతి పరం దహాతీతి. యేనేవ హేతునా యేన పచ్చయేన యేన కారణేన యేన పభవేన పరం బాలతో హీనతో నిహీనతో ఓమకతో లామకతో ఛతుక్కతో పరిత్తతో దహతి పస్సతి దక్ఖతి ఓలోకేతి నిజ్ఝాయతి ఉపపరిక్ఖతీతి – యేనేవ బాలోతి పరం దహాతి.
తేనాతుమానం కుసలోతి చాహాతి. ఆతుమానో వుచ్చతి అత్తా. సోపి తేనేవ హేతునా తేన పచ్చయేన తేన కారణేన తేన పభవేన అత్తానం అహమస్మి కుసలో పణ్డితో
సయమత్తనా సో కుసలావదానోతి. సయమేవ అత్తానం కుసలవాదో పణ్డితవాదో థిరవాదో ఞాయవాదో హేతువాదో లక్ఖణవాదో కారణవాదో ఠానవాదో సకాయ లద్ధియాతి – సయమత్తనా సో కుసలావదానో.
అఞ్ఞం విమానేతి తదేవ పావాతి. న సమ్మానేతీతిపి అఞ్ఞం విమానేతి. అథ వా దోమనస్సం జనేతీతిపి అఞ్ఞం విమానేతి. తదేవ పావాతి తదేవ తం దిట్ఠిగతం పావదతి ‘‘ఇతిపాయం పుగ్గలో మిచ్ఛాదిట్ఠికో విపరీతదస్సనో’’తి – అఞ్ఞం విమానేతి తదేవ పావద.
తేనాహ భగవా –
‘‘యేనేవ బాలోతి పరం దహాతి, తేనాతుమానం కుసలోతి చాహ;
సయమత్తనా సో కుసలావదానో, అఞ్ఞం విమానేతి తదేవ పావా’’తి.
౧౨౪.
అతిసారదిట్ఠియా సో సమత్తో, మానేన మత్తో పరిపుణ్ణమానీ;
సయమేవ సామం మనసాభిసిత్తో, దిట్ఠీ హి సా తస్స తథా సమత్తా.
అతిసారదిట్ఠియా సో సమత్తోతి. అతిసారదిట్ఠియో వుచ్చన్తి ద్వాసట్ఠి దిట్ఠిగతాని. కింకారణా అతిసారదిట్ఠియో వుచ్చన్తి ద్వాసట్ఠి దిట్ఠిగతాని? సబ్బా తా దిట్ఠియో కారణాతిక్కన్తా లక్ఖణాతిక్కన్తా ఠానాతిక్కన్తా, తంకారణా అతిసారదిట్ఠియో వుచ్చన్తి ద్వాసట్ఠి దిట్ఠిగతాని. సబ్బాపి అతిసారదిట్ఠియా సో సమత్తోతి. అతిసారదిట్ఠియా సమత్తో పరిపుణ్ణో అనోమోతి – అతిసారదిట్ఠియా సో సమత్తో.
మానేన మత్తో పరిపుణ్ణమానీతి. సకాయ దిట్ఠియా దిట్ఠిమానేన మత్తో పమత్తో ఉమ్మత్తో అతిమత్తోతి పరిపుణ్ణమానీతి పరిపుణ్ణమానీ సమత్తమానీ అనోమమానీతి – మానేన మత్తో పరిపుణ్ణమానీ.
సయమేవ సామం మనసాభిసిత్తోతి. సయమేవ అత్తానం చిత్తేన అభిసిఞ్చతి ‘‘అహమస్మి కుసలో పణ్డితో పఞ్ఞవా బుద్ధిమా ఞాణీ విభావీ మేధావీ’’తి – సయమేవ సామం మనసాభిసిత్తో.
దిట్ఠీ హి సా తస్స తథా సమత్తాతి. తస్స సా దిట్ఠి తథా సమత్తా సమాదిన్నా గహితా పరామట్ఠా అభినివిట్ఠా అజ్ఝోసితా అధిముత్తాతి – దిట్ఠీ హి సా తస్స తథా సమత్తా.
తేనాహ భగవా –
‘‘అతిసారదిట్ఠియా సో సమత్తో, మానేన మత్తో పరిపుణ్ణమానీ;
సయమేవ సామం మనసాభిసిత్తో, దిట్ఠీ హి సా తస్స తథా సమత్తా’’తి.
౧౨౫.
పరస్స చే హి వచసా నిహీనో, తుమో సహా హోతి నిహీనపఞ్ఞో;
అథ చే సయం వేదగూ హోతి ధీరో, న కోచి బాలో సమణేసు అత్థి.
పరస్స చే హి వచసా నిహీనోతి పరస్స చే వాచాయ వచనేన నిన్దితకారణా గరహితకారణా ఉపవదితకారణా పరో బాలో హోతి హీనో నిహీనో ఓమకో లామకో ఛతుక్కో పరిత్తోతి – పరస్స చే హి వచసా నిహీనో. తుమో సహా హోతి నిహీనపఞ్ఞోతి. సోపి తేనేవ సహా హోతి హీనపఞ్ఞో నిహీనపఞ్ఞో ఓమకపఞ్ఞో లామకపఞ్ఞో ఛతుక్కపఞ్ఞో పరిత్తపఞ్ఞోతి – తుమో సహా హోతి నిహీనపఞ్ఞో.
అథ చే సయం వేదగూ హోతి ధీరోతి అథ చే సయం వేదగూ హోతి ధీరో పణ్డితో పఞ్ఞవా బుద్ధిమా ఞాణీ విభావీ మేధావీతి – అథ చే సయం వేదగూ హోతి ధీరో.
న కోచి బాలో సమణేసు అత్థీతి. సమణేసు న కోచి బాలో హీనో నిహీనో ఓమకో లామకో ఛతుక్కో పరిత్తో అత్థి, సబ్బేవ సేట్ఠపఞ్ఞా
తేనాహ
‘‘పరస్స చే హి వచసా నిహీనో, తుమో సహా హోతి నిహీనపఞ్ఞో;
అథ చే సయం వేదగూ హోతి ధీరో, న కోచి బాలో సమణేసు అత్థీ’’తి.
౧౨౬.
అఞ్ఞం ఇతో యాభివదన్తి ధమ్మం, అపరద్ధా సుద్ధిమకేవలీ తే;
ఏవమ్పి తిత్థ్యా పుథుసో వదన్తి, సన్దిట్ఠిరాగేన హి తేభిరత్తా.
అఞ్ఞం ఇతో యాభివదన్తి ధమ్మం, అపరద్ధా సుద్ధిమకేవలీ తేతి. ఇతో అఞ్ఞం ధమ్మం దిట్ఠిం పటిపదం మగ్గం
ఏవమ్పి తిత్థ్యా పుథుసో వదన్తీతి. తిత్థం వుచ్చతి దిట్ఠిగతం. తిత్థియా వుచ్చన్తి దిట్ఠిగతికా. పుథుదిట్ఠియా పుథుదిట్ఠిగతాని వదన్తి కథేన్తి భణన్తి దీపయన్తి వోహరన్తీతి – ఏవమ్పి తిత్థ్యా పుథుసో వదన్తి.
సన్దిట్ఠిరాగేన హి తేభిరత్తాతి. సకాయ దిట్ఠియా దిట్ఠిరాగేన రత్తా అభిరత్తాతి – సన్దిట్ఠిరాగేన హి తేభిరత్తా.
తేనాహ భగవా –
‘‘అఞ్ఞం ఇతో యాభివదన్తి ధమ్మం, అపరద్ధా సుద్ధిమకేవలీ తే;
ఏవమ్పి
౧౨౭.
ఇధేవ సుద్ధిం ఇతి వాదయన్తి, నాఞ్ఞేసు ధమ్మేసు విసుద్ధిమాహు;
ఏవమ్పి తిత్థ్యా పుథుసో నివిట్ఠా, సకాయనే తత్థ దళ్హం వదానా.
ఇధేవ సుద్ధిం ఇతి వాదయన్తీతి. ఇధ సుద్ధిం విసుద్ధిం పరిసుద్ధిం, ముత్తిం విముత్తిం పరిముత్తిం వదన్తి కథేన్తి భణన్తి దీపయన్తి వోహరన్తి. ‘‘సస్సతో లోకో, ఇదమేవ సచ్చం మోఘమఞ్ఞ’’న్తి ఇధ సుద్ధిం విసుద్ధిం పరిసుద్ధిం, ముత్తిం విముత్తిం పరిముత్తిం వదన్తి కథేన్తి భణన్తి
నాఞ్ఞేసు ధమ్మేసు విసుద్ధిమాహూతి. అత్తనో సత్థారం ధమ్మక్ఖానం గణం దిట్ఠిం పటిపదం మగ్గం ఠపేత్వా సబ్బే పరవాదే ఖిపన్తి ఉక్ఖిపన్తి పరిక్ఖిపన్తి. ‘‘సో సత్థా న సబ్బఞ్ఞూ, ధమ్మో న స్వాక్ఖాతో, గణో న సుప్పటిపన్నో, దిట్ఠి న భద్దికా, పటిపదా న సుపఞ్ఞత్తా, మగ్గో న నియ్యానికో, నత్థేత్థ సుద్ధి వా విసుద్ధి వా పరిసుద్ధి వా, ముత్తి వా విముత్తి వా పరిముత్తి వా, నత్థేత్థ
ఏవమ్పి తిత్థ్యా పుథుసో నివిట్ఠాతి. తిత్థం వుచ్చతి దిట్ఠిగతం. తిత్థియా వుచ్చన్తి దిట్ఠిగతికా. పుథుదిట్ఠియా
సకాయనే తత్థ దళ్హం వదానాతి. ధమ్మో సకాయనం, దిట్ఠి సకాయనం, పటిపదా సకాయనం, మగ్గో సకాయనం, సకాయనే దళ్హవాదా థిరవాదా బలికవాదా అవట్ఠితవాదాతి – సకాయనే తత్థ దళ్హం వదానా.
తేనాహ భగవా –
‘‘ఇధేవ సుద్ధిం ఇతి వాదయన్తి, నాఞ్ఞేసు ధమ్మేసు విసుద్ధిమాహు;
ఏవమ్పి తిత్థ్యా పుథుసో నివిట్ఠా, సకాయనే తత్థ దళ్హం వదానా’’తి.
౧౨౮.
సకాయనే వాపి దళ్హం వదానో, కమేత్థ బాలోతి పరం దహేయ్య;
సయంవ సో మేధగమావహేయ్య, పరం వదం బాలమసుద్ధిధమ్మం.
సకాయనే వాపి దళ్హం వదానోతి. ధమ్మో సకాయనం, దిట్ఠి సకాయనం, పటిపదా సకాయనం, మగ్గో సకాయనం, సకాయనే దళ్హవాదో థిరవాదో బలికవాదో అవట్ఠితవాదోతి – సకాయనే వాపి దళ్హం వదానో.
కమేత్థ బాలోతి పరం దహేయ్యాతి. ఏత్థాతి సకాయ దిట్ఠియా సకాయ ఖన్తియా సకాయ రుచియా సకాయ లద్ధియా పరం బాలతో హీనతో నిహీనతో ఓమకతో లామకతో ఛతుక్కతో పరిత్తతో కం దహేయ్య కం పస్సేయ్య కం దక్ఖేయ్య కం ఓలోకేయ్య కం నిజ్ఝాయేయ్య కం ఉపపరిక్ఖేయ్యాతి – కమేత్థ బాలోతి పరం దహేయ్య.
సయంవ సో మేధగమావహేయ్య, పరం వదం బాలమసుద్ధిధమ్మన్తి. పరో బాలో హీనో నిహీనో ఓమకో లామకో ఛతుక్కో పరిత్తో అసుద్ధిధమ్మో అవిసుద్ధిధమ్మో అపరిసుద్ధిధమ్మో అవోదాతధమ్మోతి – ఏవం వదన్తో ఏవం కథేన్తో ఏవం భణన్తో ఏవం దీపయన్తో ఏవం వోహరన్తో సయమేవ కలహం భణ్డనం విగ్గహం వివాదం మేధగం ఆవహేయ్య సమావహేయ్య ఆహరేయ్య సమాహరేయ్య ఆకడ్ఢేయ్య సమాకడ్ఢేయ్య గణ్హేయ్య పరామసేయ్య అభినివిసేయ్యాతి – సయంవ సో మేధగమావహేయ్య పరం వదం బాలమసుద్ధిధమ్మం.
తేనాహ భగవా –
‘‘సకాయనే వాపి దళ్హం వదానో, కమేత్థ బాలోతి పరం దహేయ్య;
సయంవ
౧౨౯.
వినిచ్ఛయే ఠత్వా సయం పమాయ, ఉద్ధంస లోకస్మిం వివాదమేతి;
హిత్వాన సబ్బాని వినిచ్ఛయాని, న మేధగం కుబ్బతి జన్తు లోకే.
వినిచ్ఛయే ఠత్వా సయం పమాయాతి. వినిచ్ఛయా వుచ్చన్తి ద్వాసట్ఠి దిట్ఠిగతాని. వినిచ్ఛయదిట్ఠియా ఠత్వా పతిట్ఠహిత్వా గణ్హిత్వా పరామసిత్వా అభినివిసిత్వా వినిచ్ఛయే ఠత్వా. సయం పమాయాతి సయం పమాయ పమినిత్వా. ‘‘అయం సత్థా సబ్బఞ్ఞూ’’తి సయం పమాయ పమినిత్వా, ‘‘అయం ధమ్మో స్వాక్ఖాతో… అయం గణో సుప్పటిపన్నో… అయం దిట్ఠి భద్దికా… అయం పటిపదా సుపఞ్ఞత్తా… అయం మగ్గో నియ్యానికో’’తి సయం పమాయ పమినిత్వాతి – వినిచ్ఛయే ఠత్వా సయం పమాయ.
ఉద్ధంస లోకస్మిం వివాదమేతీతి. ఉద్ధంసో వుచ్చతి అనాగతం. అత్తనో వాదం ఉద్ధం ఠపేత్వా సయమేవ కలహం భణ్డనం విగ్గహం వివాదం మేధగం ఏతి ఉపేతి ఉపగచ్ఛతి గణ్హాతి పరామసతి అభినివిసతీతి. ఏవమ్పి ఉద్ధంస లోకస్మిం వివాదమేతి. అథ వా అఞ్ఞేన ఉద్ధం వాదేన సద్ధిం కలహం కరోతి భణ్డనం కరోతి విగ్గహం కరోతి వివాదం కరోతి మేధగం కరోతి – ‘‘న త్వం
హిత్వాన సబ్బాని వినిచ్ఛయానీతి. వినిచ్ఛయా వుచ్చన్తి ద్వాసట్ఠి దిట్ఠిగతాని. దిట్ఠివినిచ్ఛయా సబ్బే వినిచ్ఛయే
న మేధగం కుబ్బతి జన్తు లోకేతి. న కలహం కరోతి, న భణ్డనం కరోతి, న విగ్గహం కరోతి, న వివాదం కరోతి, న మేధగం కరోతి. వుత్తఞ్హేతం భగవతా – ‘‘ఏవం విముత్తచిత్తో ఖో, అగ్గివేస్సన, భిక్ఖు న కేనచి సంవదతి, న కేనచి వివదతి, యఞ్చ లోకే వుత్తం తేన చ వోహరతి అపరామస’’న్తి. జన్తూతి సత్తో నరో మానవో పోసో లోకేతి అపాయలోకే…పే॰… ఆయతనలోకేతి – న మేధగం కుబ్బతి జన్తు లోకేతి.
తేనాహ భగవా –
‘‘వినిచ్ఛయే ఠత్వా సయం పమాయ, ఉద్ధంస లోకస్మిం వివాదమేతి;
హిత్వాన సబ్బాని వినిచ్ఛయాని, న మేధగం కుబ్బతి జన్తు లోకే’’తి.
చూళవియూహసుత్తనిద్దేసో ద్వాదసమో.