ఖగ్గవిసాణసుత్తో
ఖగ్గవిసాణసుత్తనిద్దేసో
పఠమవగ్గో
౧౨౧.
సబ్బేసు భూతేసు నిధాయ దణ్డం, అవిహేఠయం అఞ్ఞతరమ్పి తేసం;
న పుత్తమిచ్ఛేయ్య కుతో సహాయం, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
సబ్బేసు భూతేసు నిధాయ దణ్డన్తి. సబ్బేసూతి సబ్బేన సబ్బం సబ్బథా సబ్బం అసేసం నిస్సేసం పరియాదియనవచనమేతం – సబ్బేసూతి. భూతేసూతి భూతా వుచ్చన్తి తసా చ థావరా చ. తసాతి యేసం తసితతణ్హా అప్పహీనా, యేసఞ్చ భయభేరవా అప్పహీనా. కింకారణా వుచ్చన్తి తసా? తే తసన్తి ఉత్తసన్తి పరితసన్తి భాసన్తి సన్తాసం ఆపజ్జన్తి, తంకారణా వుచ్చన్తి తసా. థావరాతి యేసం తసితతణ్హా పహీనా, యేసఞ్చ భయభేరవా పహీనా. కింకారణా వుచ్చన్తి థావరా? తే న తసన్తి న ఉత్తసన్తి న పరితసన్తి న భాయన్తి న సన్తాసం ఆపజ్జన్తి, తంకారణా వుచ్చన్తి థావరా. దణ్డన్తి తయో దణ్డా – కాయదణ్డో వచీదణ్డో మనోదణ్డో. తివిధం కాయదుచ్చరితం కాయదణ్డో, చతుబ్బిధం వచీదుచ్చరితం వచీదణ్డో, తివిధం మనోదుచ్చరితం మనోదణ్డో. సబ్బేసు భూతేసు నిధాయ దణ్డన్తి సబ్బేసు భూతేసు దణ్డం నిధాయ నిదహిత్వా.
అవిహేఠయం అఞ్ఞతరమ్పి తేసన్తి ఏకమేకమ్పి సత్తం పాణినా వా లేడ్డునా వా దణ్డేన వా సత్థేన వా అన్దుయా
న పుత్తమిచ్ఛేయ్య కుతో సహాయన్తి. నాతి పటిక్ఖేపో; పుత్తాతి చత్తారో పుత్తా – అత్రజో పుత్తో, ఖేత్తజో పుత్తో, దిన్నకో పుత్తో, అన్తేవాసికో పుత్తో. సహాయన్తి సహాయా వుచ్చన్తి యేహి సహ ఆగమనం ఫాసు, గమనం ఫాసు, గమనాగమనం ఫాసు, ఠానం ఫాసు, నిసజ్జనం ఫాసు, సయనం న పుత్తమిచ్ఛేయ్య కుతో సహాయన్తి పుత్తమ్పి న ఇచ్ఛేయ్య న సాదియేయ్య న పత్థయేయ్య న పిహయేయ్య నాభిజప్పేయ్య, కుతో మిత్తం వా సన్దిట్ఠం వా సమ్భత్తం వా సహాయం వా ఇచ్ఛేయ్య
ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పోతి. ఏకోతి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో పబ్బజ్జాసఙ్ఖాతేన ఏకో, అదుతియట్ఠేన ఏకో, తణ్హాయ పహానట్ఠేన
కథం
కథం సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో అదుతియట్ఠేన ఏకో? సో ఏవం పబ్బజితో సమానో ఏకో అరఞ్ఞవనపత్థాని పన్తాని సేనాసనాని పటిసేవతి అప్పసద్దాని అప్పనిగ్ఘోసాని విజనవాతాని మనుస్సరాహస్సేయ్యకాని పటిసల్లానసారుప్పాని. సో ఏకో గచ్ఛతి, ఏకో తిట్ఠతి, ఏకో నిసీదతి, ఏకో సేయ్యం కప్పేతి, ఏకో గామం పిణ్డాయ పవిసతి, ఏకో అభిక్కమతి, ఏకో పటిక్కమతి, ఏకో రహో నిసీదతి, ఏకో చఙ్కమం అధిట్ఠాతి, ఏకో చరతి విహరతి ఇరియతి వత్తేతి పాలేతి యపేతి యాపేతీతి – ఏవం సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో అదుతియట్ఠేన ఏకో.
కథం సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో తణ్హాయ పహానట్ఠేన ఏకో? సో ఏవం ఏకో అదుతియో అప్పమత్తో ఆతాపీ పహితత్తో విహరన్తో మహాపధానం పదహన్తో మారం ససేనకం నముచిం కణ్హం పమత్తబన్ధుం విధమేత్వా చ తణ్హాజాలినిం విసరితం విసత్తికం పజహి వినోదేసి బ్యన్తీఅకాసి అనభావంగమేసి.
‘‘తణ్హాదుతియో
ఇత్థభావఞ్ఞథాభావం, సంసారం నాతివత్తతి.
‘‘ఏతమాదీనవం ఞత్వా, తణ్హం దుక్ఖస్స సమ్భవం;
వీతతణ్హో అనాదానో, సతో భిక్ఖు పరిబ్బజే’’తి.
ఏవం
కథం సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో ఏకన్తవీతరాగోతి ఏకో? రాగస్స పహీనత్తా ఏకన్తవీతరాగోతి ఏకో, దోసస్స పహీనత్తా ఏకన్తవీతదోసోతి ఏకో, మోహస్స పహీనత్తా ఏకన్తవీతమోహోతి ఏకో, కిలేసానం పహీనత్తా ఏకన్తనిక్కిలేసోతి ఏకో. ఏవం సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో ఏకన్తవీతరాగోతి ఏకో.
కథం సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో ఏకాయనమగ్గం గతోతి ఏకో? ఏకాయనమగ్గో వుచ్చతి చత్తారో సతిపట్ఠానా, చత్తారో సమ్మప్పధానా, చత్తారో ఇద్ధిపాదా, పఞ్చిన్ద్రియాని, పఞ్చ బలాని, సత్త బోజ్ఝఙ్గా అరియో అట్ఠఙ్గికో మగ్గో.
‘‘ఏకాయనం జాతిఖయన్తదస్సీ, మగ్గం పజానాతి హితానుకమ్పీ;
ఏతేన మగ్గేన తరింసు పుబ్బే, తరిస్సన్తి యే చ తరన్తి ఓఘ’’న్తి.
ఏవం సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో ఏకాయనమగ్గం గతోతి ఏకో.
కథం సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో ఏకో అనుత్తరం పచ్చేకసమ్బోధిం అభిసమ్బుద్ధోతి
అథ వా, యం బుజ్ఝితబ్బం అనుబుజ్ఝితబ్బం పటిబుజ్ఝితబ్బం సమ్బుజ్ఝితబ్బం అధిగన్తబ్బం ఫస్సితబ్బం సచ్ఛికాతబ్బం, సబ్బం తం తేన పచ్చేకబోధిఞాణేన బుజ్ఝి అనుబుజ్ఝి పటిబుజ్ఝి సమ్బుజ్ఝి అధిగచ్ఛి ఫస్సేసి సచ్ఛాకాసీతి ఏవం సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో ఏకో అనుత్తరం పచ్చేకసమ్బోధిం అభిసమ్బుద్ధోతి – ఏకో.
చరేతి అట్ఠ చరియాయో – ఇరియాపథచరియా, ఆయతనచరియా, సతిచరియా, సమాధిచరియా, ఞాణచరియా, మగ్గచరియా, పత్తిచరియా, లోకత్థచరియా. ఇరియాపథచరియాతి చతూసు ఇరియాపథేసు. ఆయతనచరియాతి ఛసు అజ్ఝత్తికబాహిరేసు ఆయతనేసు. సతిచరియాతి చతూసు సతిపట్ఠానేసు. సమాధిచరియాతి చతూసు ఝానేసు. ఞాణచరియాతి చతూసు అరియసచ్చేసు. మగ్గచరియాతి చతూసు అరియమగ్గేసు. పత్తిచరియాతి చతూసు సామఞ్ఞఫలేసు. లోకత్థచరియాతి తథాగతేసు అరహన్తేసు సమ్మాసమ్బుద్ధేసు పదేసతో పచ్చేకసమ్బుద్ధేసు పదేసతో సావకేసు. ఇరియాపథచరియా చ పణిధిసమ్పన్నానం, ఆయతనచరియా చ ఇన్ద్రియేసు గుత్తద్వారానం
అపరాపి అట్ఠ చరియాయో – దస్సనచరియా చ సమ్మాదిట్ఠియా, అభిరోపనచరియా చ సమ్మాసఙ్కప్పస్స
ఖగ్గవిసాణకప్పోతి యథా ఖగ్గస్స నామ విసాణం ఏకం హోతి అదుతియం, ఏవమేవ సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో తక్కప్పో తస్సదిసో తప్పటిభాగో. యథా అతిలోణం వుచ్చతి లోణకప్పో, అతితిత్తకం వుచ్చతి తిత్తకప్పో, అతిమధురం వుచ్చతి మధురకప్పో, అతిఉణ్హం వుచ్చతి అగ్గికప్పో
‘‘సబ్బేసు భూతేసు నిధాయ దణ్డం, అవిహేఠయం అఞ్ఞతరమ్పి తేసం;
న పుత్తమిచ్ఛేయ్య కుతో సహాయం, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
౧౨౨.
సంసగ్గజాతస్స భవన్తి స్నేహా, స్నేహన్వయం దుక్ఖమిదం పహోతి;
ఆదీనవం స్నేహజం పేక్ఖమానో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
సంసగ్గజాతస్స భవన్తి స్నేహాతి. సంసగ్గాతి ద్వే సంసగ్గా – దస్సనసంసగ్గో చ సవనసంసగ్గో చ. కతమో దస్సనసంసగ్గో? ఇధేకచ్చో పస్సతి ఇత్థిం వా కుమారిం వా అభిరూపం దస్సనీయం పాసాదికం పరమాయ వణ్ణపోక్ఖరతాయ సమన్నాగతం. దిస్వా పస్సిత్వా అనుబ్యఞ్జనసో నిమిత్తం గణ్హాతి – కేసా వా సోభనా
కతమో సవనసంసగ్గో? ఇధేకచ్చో సుణాతి – ‘‘అసుకస్మిం నామ గామే వా నిగమే వా ఇత్థీ వా కుమారీ వా అభిరూపా దస్సనీయా పాసాదికా పరమాయ వణ్ణపోక్ఖరతాయ సమన్నాగతా’’తి
స్నేహాతి ద్వే స్నేహా – తణ్హాస్నేహో చ దిట్ఠిస్నేహో చ. కతమో తణ్హాస్నేహో? యావతా తణ్హాసఙ్ఖాతేన సీమకతం
కతమో
సంసగ్గజాతస్స భవన్తి స్నేహాతి దస్సనసంసగ్గపచ్చయా చ సవనసంసగ్గపచ్చయా చ తణ్హాస్నేహో చ దిట్ఠిస్నేహో చ భవన్తి సమ్భవన్తి జాయన్తి సఞ్జాయన్తి నిబ్బత్తన్తి అభినిబ్బత్తన్తి పాతుభవన్తీతి – సంసగ్గజాతస్స భవన్తి స్నేహా.
స్నేహన్వయం దుక్ఖమిదం పహోతీతి. స్నేహోతి ద్వే స్నేహా – తణ్హాస్నేహో చ దిట్ఠిస్నేహో చ…పే॰… అయం తణ్హాస్నేహో…పే॰… అయం దిట్ఠిస్నేహో. దుక్ఖమిదం పహోతీతి ఇధేకచ్చో కాయేన దుచ్చరితం చరతి, వాచాయ దుచ్చరితం చరతి, మనసా దుచ్చరితం చరతి, పాణమ్పి హనతి, అదిన్నమ్పి ఆదియతి, సన్ధిమ్పి ఛిన్దతి, నిల్లోపమ్పి
ఏత్తకేనపి రాజా న తుస్సతి. తమేనం రాజా బన్ధాపేతి – అన్దుబన్ధనేన వా రజ్జుబన్ధనేన వా
ఏత్తకేనపి
ఏత్తకేనపి రాజా న తుస్సతి. తమేనం రాజా వివిధా కమ్మకారణా
సో సకేన కమ్మేన కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జతి. తమేనం నిరయపాలా పఞ్చవిధబన్ధనం నామ కమ్మకారణం కరోన్తి
తమేనం
తమేనం నిరయపాలా మహానిరయే పక్ఖిపన్తి. సో ఖో పన మహానిరయో –
చతుక్కణ్ణో చతుద్వారో, విభత్తో భాగసో మితో;
అయోపాకారపరియన్తో, అయసా పటికుజ్జితో.
తస్స అయోమయా భూమి, జలితా తేజసా యుతా;
సమన్తా యోజనసతం, ఫరిత్వా తిట్ఠతి సబ్బదా.
కదరియాతపనా
లోమహంసనరూపా చ, భేస్మా పటిభయా దుఖా.
పురత్థిమాయ చ భిత్తియా, అచ్చిక్ఖన్ధో సముట్ఠితో;
డహన్తో
పచ్ఛిమాయ చ భిత్తియా, అచ్చిక్ఖన్ధో సముట్ఠితో;
డహన్తో పాపకమ్మన్తే, పురిమాయ పటిహఞ్ఞతి.
దక్ఖిణాయ చ భిత్తియా, అచ్చిక్ఖన్ధో సముట్ఠితో;
డహన్తో పాపకమ్మన్తే, ఉత్తరాయ పటిహఞ్ఞతి.
ఉత్తరాయ
డహన్తో పాపకమ్మన్తే, దక్ఖిణాయ పటిహఞ్ఞతి.
హేట్ఠతో చ సముట్ఠాయ, అచ్చిక్ఖన్ధో భయానకో;
డహన్తో పాపకమ్మన్తే, ఛదనస్మిం పటిహఞ్ఞతి.
ఛదనమ్హా
డహన్తో పాపకమ్మన్తే, భూమియం పటిహఞ్ఞతి.
అయోకపాలమాదిత్తం, సన్తత్తం జలితం యథా;
ఏవం అవీచినిరయో, హేట్ఠా ఉపరి పస్సతో.
తత్థ సత్తా మహాలుద్దా, మహాకిబ్బిసకారినో;
అచ్చన్తపాపకమ్మన్తా, పచ్చన్తి న చ మియ్యరే
జాతవేదసమో కాయో, తేసం నిరయవాసినం;
పస్స కమ్మానం దళ్హత్తం, న భస్మా హోతి నపి మసి.
పురత్థిమేనపి ధావన్తి, తతో ధావన్తి పచ్ఛిమం;
ఉత్తరేనపి ధావన్తి, తతో ధావన్తి దక్ఖిణం.
యం యం దిసం పధావన్తి, తం తం ద్వారం పిధీయతి;
అభినిక్ఖమితాసా
న తే తతో నిక్ఖమితుం, లభన్తి కమ్మపచ్చయా;
తేసఞ్చ పాపకమ్మన్తం, అవిపక్కం కతం బహున్తి.
ఏతం భయం దుక్ఖం దోమనస్సం కుతో జాతం? తస్స స్నేహపచ్చయా చ నన్దిపచ్చయా చ రాగపచ్చయా చ నన్దిరాగపచ్చయా చ జాతం.
యాని చ నేరయికాని దుక్ఖాని యాని చ తిరచ్ఛానయోనికాని దుక్ఖాని యాని చ పేత్తివిసయికాని దుక్ఖాని యాని చ మానుసికాని దుక్ఖాని, తాని కుతో జాతాని కుతో సఞ్జాతాని కుతో నిబ్బత్తాని కుతో అభినిబ్బత్తాని కుతో పాతుభూతాని? తస్స స్నేహపచ్చయా చ నన్దిపచ్చయా చ రాగపచ్చయా చ నన్దిరాగపచ్చయా చ భవన్తి సమ్భవన్తి జాయన్తి సఞ్జాయన్తి నిబ్బత్తన్తి అభినిబ్బత్తన్తి పాతుభవన్తీతి – స్నేహన్వయం దుక్ఖమిదం పహోతి.
ఆదీనవం స్నేహజం పేక్ఖమానోతి. స్నేహోతి ద్వే స్నేహా – తణ్హాస్నేహో చ దిట్ఠిస్నేహో చ…పే॰… అయం తణ్హాస్నేహో…పే॰… అయం దిట్ఠిస్నేహో. ఆదీనవం స్నేహజం పేక్ఖమానోతి తణ్హాస్నేహో చ దిట్ఠిస్నేహో చ ఆదీనవం స్నేహజం పేక్ఖమానో దక్ఖమానో ఓలోకయమానో నిజ్ఝాయమానో ఉపపరిక్ఖమానోతి – ఆదీనవం స్నేహజం పేక్ఖమానో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో. తేనాహ సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో –
‘‘సంసగ్గజాతస్స
ఆదీనవం
౧౨౩.
మిత్తే సుహజ్జే అనుకమ్పమానో, హాపేతి అత్థం పటిబద్ధచిత్తో ;
ఏతం భయం సన్థవే పేక్ఖమానో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
మిత్తే సుహజ్జే అనుకమ్పమానో, హాపేతి అత్థం పటిబద్ధచిత్తోతి. మిత్తాతి ద్వే మిత్తా – అగారికమిత్తో చ అనాగారికమిత్తో
కతమో అనాగారికమిత్తో? ఇధ భిక్ఖు పియో చ హోతి మనాపో చ గరు చ భావనీయో చ వత్తా చ వచనక్ఖమో చ గమ్భీరఞ్చ కథం కత్తా, నో చ అట్ఠానే నియోజేతి అధిసీలే సమాదపేతి, చతున్నం సతిపట్ఠానానం భావనానుయోగే సమాదపేతి, చతున్నం సమ్మప్పధానానం…పే॰… చతున్నం ఇద్ధిపాదానం… పఞ్చన్నం ఇన్ద్రియానం… పఞ్చన్నం బలానం… సత్తన్నం బోజ్ఝఙ్గానం… అరియస్స అట్ఠఙ్గికస్స మగ్గస్స భావనానుయోగే సమాదపేతి – అయం అనాగారికమిత్తో.
సుహజ్జా మిత్తే సుహజ్జే అనుకమ్పమానో హాపేతి అత్థన్తి మిత్తే చ సుహజ్జే చ సన్దిట్ఠే చ సమ్భత్తే చ సహాయే చ అనుకమ్పమానో అనుపేక్ఖమానో అనుగణ్హమానో అత్తత్థమ్పి పరత్థమ్పి ఉభయత్థమ్పి హాపేతి, దిట్ఠధమ్మికమ్పి అత్థం హాపేతి, సమ్పరాయికమ్పి అత్థం హాపేతి, పరమత్థమ్పి హాపేతి పహాపేతి పరిహాపేతి పరిధంసేతి పరివజ్జేతి
పటిబద్ధచిత్తోతి ద్వీహి కారణేహి పటిబద్ధచిత్తో హోతి – అత్తానం వా నీచం ఠపేన్తో పరం ఉచ్చం ఠపేన్తో పటిబద్ధచిత్తో హోతి, అత్తానం వా ఉచ్చం ఠపేన్తో పరం నీచం ఠపేన్తో పటిబద్ధచిత్తో హోతి. కథం అత్తానం నీచం ఠపేన్తో పరం ఉచ్చం ఠపేన్తో పటిబద్ధచిత్తో హోతి? తుమ్హే మే బహూపకారా, అహం తుమ్హే నిస్సాయ లభామి చీవరపిణ్డపాతసేనాసనగిలానపచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారం. యమ్పి
కథం అత్తానం ఉచ్చం ఠపేన్తో పరం నీచం ఠపేన్తో పటిబద్ధచిత్తో హోతి? అహం తుమ్హాకం బహూపకారో, తుమ్హే మం ఆగమ్మ బుద్ధం సరణం గతా, ధమ్మం సరణం గతా, సఙ్ఘం సరణం గతా, పాణాతిపాతా పటివిరతా, అదిన్నాదానా పటివిరతా, కామేసుమిచ్ఛాచారా పటివిరతా, ముసావాదా పటివిరతా, సురామేరయమజ్జపమాదట్ఠానా పటివిరతా; అహం తుమ్హాకం ఉద్దేసం దేమి, పరిపుచ్ఛం దేమి, ఉపోసథం ఆచిక్ఖామి, నవకమ్మం అధిట్ఠామి. అథ పన తుమ్హే మం ఉజ్ఝిత్వా
ఏతం భయం సన్థవే పేక్ఖమానోతి. భయన్తి జాతిభయం జరాభయం బ్యాధిభయం మరణభయం రాజభయం చోరభయం అగ్గిభయం ఉదకభయం అత్తానువాదభయం సన్థవేతి ద్వే సన్థవా – తణ్హాసన్థవో చ దిట్ఠిసన్థవో చ…పే॰… అయం తణ్హాసన్థవో…పే॰… అయం దిట్ఠిసన్థవో. ఏతం భయం సన్థవే పేక్ఖమానోతి ఏతం భయం సన్థవే పేక్ఖమానో దక్ఖమానో ఓలోకయమానో నిజ్ఝాయమానో
‘‘మిత్తే సుహజ్జే అనుకమ్పమానో, హాపేతి అత్థం పటిబద్ధచిత్తో;
ఏతం భయం సన్థవే పేక్ఖమానో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
౧౨౪.
వంసో విసాలోవ యథా విసత్తో, పుత్తేసు దారేసు చ యా అపేక్ఖా;
వంసక్కళీరోవ అసజ్జమానో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
వంసో విసాలోవ యథా విసత్తోతి వంసో వుచ్చతి వేళుగుమ్బో. యథా వేళుగుమ్బస్మిం పోరాణకా వంసా సత్తా
విసత్తికాతి కేనట్ఠేన విసత్తికా? విసాలాతి విసత్తికా విసతాతి విసత్తికా, విసటాతి విసత్తికా, విసమాతి విసత్తికా, విసక్కతీతి విసత్తికా, విసంహరతీతి విసత్తికా, విసంవాదికాతి విసత్తికా, విసమూలాతి విసత్తికా, విసఫలాతి విసత్తికా, విసపరిభోగాతి విసత్తికా. విసాలా వా పన తణ్హా రూపే సద్దే గన్ధే రసే ఫోట్ఠబ్బే కులే గణే ఆవాసే లాభే యసే పసంసాయ సుఖే చీవరే పిణ్డపాతే సేనాసనే గిలానపచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారే కామధాతుయా రూపధాతుయా అరూపధాతుయా కామభవే రూపభవే అరూపభవే సఞ్ఞాభవే అసఞ్ఞాభవే నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాభవే ఏకవోకారభవే చతువోకారభవే పఞ్చవోకారభవే అతీతే అనాగతే పచ్చుప్పన్నే దిట్ఠసుతముతవిఞ్ఞాతబ్బేసు ధమ్మేసు విసతా విత్థతాతి – విసత్తికాతి – వంసో విసాలోవ
పుత్తేసు దారేసు చ యా అపేక్ఖాతి. పుత్తాతి చత్తారో పుత్తా – అత్రజో పుత్తో, ఖేత్తజో పుత్తో, దిన్నకో పుత్తో, అన్తేవాసికో పుత్తో. దారా వుచ్చన్తి భరియాయో. అపేక్ఖా వుచ్చన్తి తణ్హా. యో రాగో సారాగో…పే॰… అభిజ్ఝా లోభో అకుసలమూలన్తి – పుత్తేసు దారేసు చ యా అపేక్ఖా.
వంసక్కళీరోవ అసజ్జమానోతి వంసో వుచ్చతి వేళుగుమ్బో. యథా వేళుగుమ్బస్మిం తరుణకా కళీరకా సజ్జాతి ద్వే సజ్జనా – తణ్హాసజ్జనా చ దిట్ఠిసజ్జనా చ…పే॰… అయం తణ్హాసజ్జనా…పే॰… అయం దిట్ఠిసజ్జనా. తస్స పచ్చేకసమ్బుద్ధస్స
‘‘వంసో విసాలోవ యథా విసత్తో, పుత్తేసు దారేసు చ యా అపేక్ఖా;
వంసక్కళీరోవ అసజ్జమానో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
౧౨౫.
మిగో అరఞ్ఞమ్హి యథా అబద్ధో యేనిచ్ఛకం గచ్ఛతి గోచరాయ;
విఞ్ఞూ నరో సేరితం పేక్ఖమానో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
మిగో అరఞ్ఞమ్హి యథా అబద్ధో, యేనిచ్ఛకం గచ్ఛతి గోచరాయాతి. మిగోతి ద్వే మిగా – ఏణిమిగో చ పసదమిగో చ. యథా ఆరఞ్ఞికో
వుత్తఞ్హేతం భగవతా – ‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, ఆరఞ్ఞికో మిగో అరఞ్ఞే పవనే చరమానో విస్సత్థో గచ్ఛతి విస్సత్థో తిట్ఠతి విస్సత్థో నిసీదతి విస్సత్థో సేయ్యం కప్పేతి. తం కిస్స హేతు? అనాపాథగతో, భిక్ఖవే, లుద్దస్స. ఏవమేవ ఖో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు వివిచ్చేవ
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, భిక్ఖు వితక్కవిచారానం వూపసమా అజ్ఝత్తం సమ్పసాదనం చేతసో ఏకోదిభావం అవితక్కం అవిచారం సమాధిజం పీతిసుఖం దుతియం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, భిక్ఖు పీతియా చ విరాగా ఉపేక్ఖకో చ విహరతి సతో చ సమ్పజానో సుఖఞ్చ కాయేన పటిసంవేదేతి, యం తం అరియా ఆచిక్ఖన్తి ‘ఉపేక్ఖకో సతిమా సుఖవిహారీ’తి తతియం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. అయం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, ‘భిక్ఖు అన్ధమకాసి మారం, అపదం వధిత్వా మారచక్ఖుం అదస్సనం గతో పాపిమతో’.
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, భిక్ఖు సుఖస్స చ పహానా దుక్ఖస్స చ పహానా పుబ్బేవ సోమనస్సదోమనస్సానం అత్థఙ్గమా అదుక్ఖమసుఖం ఉపేక్ఖాసతిపారిసుద్ధిం చతుత్థం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. అయం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, ‘భిక్ఖు అన్ధమకాసి మారం, అపదం వధిత్వా మారచక్ఖుం అదస్సనం గతో పాపిమతో’.
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, భిక్ఖు సబ్బసో రూపసఞ్ఞానం సమతిక్కమా పటిఘసఞ్ఞానం అత్థఙ్గమా నానత్తసఞ్ఞానం అమనసికారా ‘అనన్తో ఆకాసో’తి ఆకాసానఞ్చాయతనం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. అయం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, ‘భిక్ఖు అన్ధమకాసి మారం, అపదం వధిత్వా మారచక్ఖుం అదస్సనం గతో పాపిమతో’.
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, సబ్బసో విఞ్ఞాణఞ్చాయతనం సమతిక్కమ్మ ‘నత్థి కిఞ్చీ’తి ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి…పే॰….
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, సబ్బసో ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనం సమతిక్కమ్మ నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి…పే॰….
‘‘పున
విఞ్ఞూ నరో సేరితం పేక్ఖమానోతి. విఞ్ఞూతి పణ్డితో పఞ్ఞవా బుద్ధిమా ఞాణీ విభావీ మేధావీ. నరోతి సత్తో మాణవో పోసో పుగ్గలో జీవో జాగు జన్తు ఇన్దగు మనుజో. సేరీతి ద్వే సేరీ – ధమ్మోపి సేరీ పుగ్గలోపి సేరీ. కతమో ధమ్మో సేరీ? చత్తారో సతిపట్ఠానా చత్తారో సమ్మప్పధానా చత్తారో ఇద్ధిపాదా పఞ్చిన్ద్రియాని పఞ్చ బలాని సత్త బోజ్ఝఙ్గా అరియో అట్ఠఙ్గికో మగ్గో – అయం ధమ్మో సేరీ. కతమో పుగ్గలో సేరీ? యో ఇమినా సేరినా ధమ్మేన సమన్నాగతో, సో విఞ్ఞూ నరో సేరితం పేక్ఖమానోతి విఞ్ఞూ నరో సేరితం ధమ్మం పేక్ఖమానో, దక్ఖమానో ఓలోకయమానో నిజ్ఝాయమానో ఉపపరిక్ఖమానోతి – విఞ్ఞూ నరో సేరితం పేక్ఖమానో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో. తేనాహ సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో –
‘‘మిగో అరఞ్ఞమ్హి యథా అబద్ధో, యేనిచ్ఛకం గచ్ఛతి గోచరాయ;
విఞ్ఞూ నరో సేరితం పేక్ఖమానో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
౧౨౬.
ఆమన్తనా హోతి సహాయమజ్ఝే, వాసే ఠానే గమనే చారికాయ;
అనభిజ్ఝితం సేరితం పేక్ఖమానో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
ఆమన్తనా హోతి సహాయమజ్ఝే, వాసే ఠానే గమనే చారికాయాతి సహాయా వుచ్చన్తి యేహి సహ ఆగమనం ఫాసు గమనం ఫాసు గమనాగమనం ఫాసు ఠానం ఫాసు నిసజ్జనం ఫాసు సయనం ఫాసు ఆలపనం ఫాసు ఆమన్తనా హోతి సహాయమజ్ఝే, వాసే ఠానే గమనే చారికాయాతి సహాయమజ్ఝే వాసేపి ఠానేపి గమనేపి చారికాయపి అత్తత్థమన్తనా పరత్థమన్తనా ఉభయత్థమన్తనా దిట్ఠధమ్మికత్థమన్తనా సమ్పరాయికత్థమన్తనా పరమత్థమన్తనా
అనభిజ్ఝితం సేరితం పేక్ఖమానోతి అనభిజ్ఝితం ఏతం వత్థు బాలానం అసప్పురిసానం తిత్థియానం తిత్థయసావకానం, యదిదం – భణ్డుకాసాయవత్థవసనతా. అభిజ్ఝితం ఏతం వత్థు పణ్డితానం సప్పురిసానం బుద్ధసావకానం పచ్చేకబుద్ధానం, యదిదం – భణ్డుకాసాయవత్థవసనతా. సేరీతి ద్వే సేరీ – ధమ్మోపి సేరీ పుగ్గలోపి సేరీ. కతమో ధమ్మో సేరీ? చత్తారో సతిపట్ఠానా అనభిజ్ఝితం సేరితం పేక్ఖమానోతి సేరితం ధమ్మం పేక్ఖమానో దక్ఖమానో ఓలోకయమానో నిజ్ఝాయమానో ఉపపరిక్ఖమానోతి – అనభిజ్ఝితం సేరితం పేక్ఖమానో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో. తేనాహ సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో –
‘‘ఆమన్తనా హోతి సహాయమజ్ఝే, వాసే ఠానే గమనే చారికాయ;
అనభిజ్ఝితం సేరితం పేక్ఖమానో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
౧౨౭.
ఖిడ్డా రతీ హోతి సహాయమజ్ఝే, పుత్తేసు చ విపులం హోతి పేమం;
పియవిప్పయోగం విజిగుచ్ఛమానో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
ఖిడ్డా రతీ హోతి సహాయమజ్ఝేతి. ఖిడ్డాతి ద్వే ఖిడ్డా – కాయికా చ ఖిడ్డా వాచసికా చ ఖిడ్డా. కతమా కాయికా ఖిడ్డా? హత్థీహిపి కీళన్తి, అస్సేహిపి కీళన్తి, రథేహిపి కీళన్తి, ధనూహిపి కీళన్తి, థరూహిపి కీళన్తి, అట్ఠపదేహిపి కీళన్తి, దసపదేహిపి కీళన్తి, ఆకాసేపి కీళన్తి, పరిహారపథేపి కీళన్తి, సన్తికాయపి కీళన్తి, ఖలికాయపి కీళన్తి, ఘటికాయపి
కతమా వాచసికా ఖిడ్డా? ముఖభేరికం ముఖాలమ్బరం ముఖడిణ్డిమకం
రతీతి అనుక్కణ్ఠితాధివచనమేతం రతీతి. సహాయా వుచ్చన్తి యేహి సహ ఆగమనం ఫాసు గమనం ఫాసు గమనాగమనం ఫాసు ఠానం ఫాసు నిసజ్జనం ఫాసు సయనం ఫాసు ఆలపనం ఫాసు సల్లపనం ఫాసు ఉల్లపనం ఫాసు సముల్లపనం ఫాసు. ఖిడ్డా రతీ హోతి సహాయమజ్ఝేతి ఖిడ్డా చ రతి చ సహాయమజ్ఝే హోతీతి – ఖిడ్డా రతీ హోతి సహాయమజ్ఝే.
పుత్తేసు చ విపులం హోతి పేమన్తి. పుత్తాతి చత్తారో పుత్తా – అత్రజో పుత్తో, ఖేత్తజో పుత్తో పుత్తేసు చ విపులం హోతిం పేమన్తి పుత్తేసు చ అధిమత్తం హోతి పేమన్తి – పుత్తేసు చ విపులం హోతి పేమం.
పియవిప్పయోగం విజిగుచ్ఛమానోతి ద్వే పియా – సత్తా వా సఙ్ఖారా వా. కతమే సత్తా పియా? ఇధ యస్స తే హోన్తి అత్థకామా హితకామా ఫాసుకామా యోగక్ఖేమకామా మాతా వా పితా వా భాతా వా భగినీ వా పుత్తో వా ధీతా వా మిత్తా వా అమచ్చా వా ఞాతీ వా సాలోహితా వా, ఇమే సత్తా పియా.
కతమే సఙ్ఖారా పియా? మనాపికా రూపా మనాపికా సద్దా మనాపికా గన్ధా మనాపికా రసా మనాపికా ఫోట్ఠబ్బా, ఇమే సఙ్ఖారా పియా. పియవిప్పయోగం విజిగుచ్ఛమానోతి పియానం విప్పయోగం విజిగుచ్ఛమానో అట్టియమానో హరాయమానోతి – పియవిప్పయోగం విజిగుచ్ఛమానో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో. తేనాహ సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో –
‘‘ఖిడ్డా
పియవిప్పయోగం విజిగుచ్ఛమానో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
౧౨౮.
చాతుద్దిసో అప్పటిఘో చ హోతి, సన్తుస్సమానో ఇతరీతరేన;
పరిస్సయానం సహితా అఛమ్భీ, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
చాతుద్దిసో అప్పటిఘో చ హోతీతి. చాతుద్దిసోతి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో మేత్తాసహగతేన చేతసా ఏకం దిసం ఫరిత్వా విహరతి, తథా దుతియం, తథా తతియం, తథా చతుత్థం. ఇతి ఉద్ధమధో తిరియం సబ్బధి సబ్బత్తతాయ సబ్బావన్తం లోకం మేత్తాసహగతేన చేతసా విపులేన మహగ్గతేన అప్పమాణేన అవేరేన అబ్యాపజ్జేన చాతుద్దిసో అప్పటిఘో చ హోతీతి మేత్తాయ భావితత్తా యే పురత్థిమాయ దిసాయ సత్తా తే అప్పటికూలా
సన్తుస్సమానో ఇతరీతరేనాతి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో సన్తుట్ఠో హోతి ఇతరీతరేన చీవరేన, ఇతరీతరచీవరసన్తుట్ఠియా చ వణ్ణవాదీ, న చ చీవరహేతు అనేసనం అప్పతిరూపం
సన్తుట్ఠో హోతి ఇతరీతరేన సేనాసనేన…పే॰… సన్తుట్ఠో హోతి ఇతరీతరేన గిలానపచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారేన, ఇతరీతరగిలానపచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారసన్తుట్ఠియా చ వణ్ణవాదీ, న చ గిలానపచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారహేతు అనేసనం అప్పతిరూపం ఆపజ్జతి. అలద్ధా చ గిలానపచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారానం న పరితస్సతి. లద్ధా చ గిలానపచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారం అగధితో అముచ్ఛితో అనజ్ఝాపన్నో ఆదీనవదస్సావీ నిస్సరణపఞ్ఞో పరిభుఞ్జతి. తాయ చ ఇతరీతరగిలానపచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారసన్తుట్ఠియా నేవత్తానుక్కంసేతి న పరం వమ్భేతి. యో హి తత్థ దక్ఖో అనలసో సమ్పజానో పతిస్సతో, అయం వుచ్చతి పచ్చేకసమ్బుద్ధో పోరాణే అగ్గఞ్ఞే అరియవంసే ఠితోతి – సన్తుస్సమానో ఇతరీతరేన.
పరిస్సయానం సహితా అఛమ్భీతి. పరిస్సయాతి ద్వే పరిస్సయా – పాకటపరిస్సయా చ పటిచ్ఛన్నపరిస్సయా చ. కతమే పాకటపరిస్సయా? సీహా బ్యగ్ఘా దీపీ అచ్ఛా తరచ్ఛా కోకా మహింసా
కతమే పటిచ్ఛన్నపరిస్సయా? కాయదుచ్చరితం వచీదుచ్చరితం మనోదుచ్చరితం కామచ్ఛన్దనీవరణం బ్యాపాదనీవరణం థినమిద్ధనీవరణం ఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చనీవరణం విచికిచ్ఛానీవరణం రాగో దోసో మోహో కోధో ఉపనాహో మక్ఖో పళాసో ఇస్సా మచ్ఛరియం మాయా సాఠేయ్యం థమ్భో సారమ్భో మానో అతిమానో మదో పమాదో, సబ్బే కిలేసా సబ్బే
పరిస్సయాతి కేనట్ఠేన పరిస్సయా? పరిసహన్తీతి పరిస్సయా, పరిహానాయ సంవత్తన్తీతి పరిస్సయా, తత్రాసయాతి పరిస్సయా. కథం పరిసహన్తీతి పరిస్సయా? తే పరిస్సయా తం పుగ్గలం సహన్తి పరిసహన్తి అభిభవన్తి అజ్ఝోత్థరన్తి పరియాదియన్తి మద్దన్తి. ఏవం పరిసహన్తీతి – పరిస్సయా.
కథం పరిహానాయ సంవత్తన్తీతి పరిస్సయా? తే పరిస్సయా కుసలానం ధమ్మానం అన్తరాయాయ పరిహానాయ సంవత్తన్తి. కతమేసం కుసలానం ధమ్మానం? సమ్మాపటిపదాయ అనులోమపటిపదాయ అపచ్చనీకపటిపదాయ అన్వత్థపటిపదాయ ధమ్మానుధమ్మపటిపదాయ సీలేసు పరిపూరకారితాయ ఇన్ద్రియేసు గుత్తద్వారతాయ భోజనే మత్తఞ్ఞుతాయ జాగరియానుయోగస్స సతిసమ్పజఞ్ఞస్స చతున్నం సతిపట్ఠానానం భావనానుయోగస్స, చతున్నం సమ్మప్పధానానం… చతున్నం ఇద్ధిపాదానం… పఞ్చన్నం ఇన్ద్రియానం… పఞ్చన్నం బలానం… సత్తన్నం బోజ్ఝఙ్గానం… అరియస్స అట్ఠఙ్గికస్స మగ్గస్స భావనానుయోగస్స – ఇమేసం కుసలానం ధమ్మానం అన్తరాయాయ పరిహానాయ సంవత్తన్తి. ఏవం పరిహానాయ సంవత్తన్తీతి – పరిస్సయా.
కథం తత్రాసయాతి పరిస్సయా? తత్థేతే
వుత్తఞ్హేతం
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, భిక్ఖునో సోతేన సద్దం సుత్వా…పే॰… ఘానేన గన్ధం ఘాయిత్వా…పే॰… జివ్హాయ రసం సాయిత్వా…పే॰… కాయేన ఫోట్ఠబ్బం ఫుసిత్వా…పే॰… మనసా ధమ్మం విఞ్ఞాయ ఉప్పజ్జన్తి యే పాపకా అకుసలా ధమ్మా సరసఙ్కప్పా సంయోజనీయా, త్యస్స అన్తో వసన్తి అన్వాస్సవన్తి పాపకా అకుసలా ధమ్మాతి. తస్మా సాన్తేవాసికోతి వుచ్చతి. తేన సముదాచరేన సముదాచరన్తి నం పాపకా అకుసలా ధమ్మాతి. తస్మా సాచరియకోతి వుచ్చతి. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు సాన్తేవాసికో సాచరియకో దుక్ఖం న ఫాసు విహరతీ’’తి. ఏవమ్పి, తత్రాసయాతి – పరిస్సయా.
వుత్తఞ్హేతం భగవతా – ‘‘తయోమే, భిక్ఖవే, అన్తరామలా అన్తరాఅమిత్తా అన్తరాసపత్తా అన్తరావధకా అన్తరాపచ్చత్థికా. కతమే తయో
అనత్థజననో లోభో, లోభో చిత్తప్పకోపనో;
భయమన్తరతో జాతం, తం జనో నావబుజ్ఝతి.
లుద్ధో అత్థం న జానాతి, లుద్ధో ధమ్మం న పస్సతి;
అన్ధతమం తదా హోతి, యం లోభో సహతే నరం.
అనత్థజననో దోసో, దోసో చిత్తప్పకోపనో;
భయమన్తరతో జాతం, తం జనో నావబుజ్ఝతి.
దుట్ఠో
అన్ధతమం తదా హోతి, యం దోసో సహతే నరం.
అనత్థజననో మోహో, మోహో చిత్తప్పకోపనో;
భయమన్తరతో జాతం, తం జనో నావబుజ్ఝతి.
మూళ్హో
అన్ధతమం తదా హోతి, యం మోహో సహతే నరన్తి.
ఏవమ్పి, తత్రాసయాతి – పరిస్సయా.
వుత్తఞ్హేతం భగవతా – ‘‘తయో ఖో, మహారాజ, పురిసస్స ధమ్మా అజ్ఝత్తం ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జన్తి అహితాయ దుక్ఖాయ అఫాసువిహారాయ
‘‘లోభో దోసో చ మోహో చ, పురిసం పాపచేతసం;
హింసన్తి అత్తసమ్భూతా, తచసారంవ సమ్ఫల’’న్తి
ఏవమ్పి, తత్రాసయాతి – పరిస్సయా.
వుత్తఞ్హేతం భగవతా –
‘‘రాగో చ దోసో చ ఇతోనిదానా, అరతీ రతీ లోమహంసో ఇతోజా;
ఇతో సముట్ఠాయ మనోవితక్కా, కుమారకా ధఙ్కమివోస్సజన్తీ’’తి
ఏవమ్పి, తత్రాసయాతి – పరిస్సయా.
పరిస్సయానం సహితాతి పరిస్సయే సహితా ఆరాధితా అజ్ఝోత్థరితా పరియాదితా పటినిస్సతాతి – పరిస్సయానం సహితా. అఛమ్భీతి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో
‘‘చాతుద్దిసో
పరిస్సయానం సహితా అఛమ్భీ, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
౧౨౯.
దుస్సఙ్గహా పబ్బజితాపి ఏకే, అథో గహట్ఠా ఘరమావసన్తా;
అప్పోస్సుక్కో పరపుత్తేసు హుత్వా, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
దుస్సఙ్గహా పబ్బజితాపి ఏకేతి పబ్బజితాపి ఇధేకచ్చే నిస్సయేపి దియ్యమానే ఉద్దేసేపి దియ్యమానే పరిపుచ్ఛాయపి
అథో గహట్ఠా ఘరమావసన్తాతి గహట్ఠాపి ఇధేకచ్చే హత్థిమ్హిపి దియ్యమానే…పే॰… రథేపి ఖేత్తేపి వత్థుమ్హిపి హిరఞ్ఞేపి సువణ్ణేపి దియ్యమానే గామేపి…పే॰… నిగమేపి నగరేపి… రట్ఠేపి… జనపదేపి దియ్యమానే న సుణన్తి న సోతం ఓదహన్తి న అఞ్ఞాచిత్తం ఉపట్ఠపేన్తి, అనస్సవా అవచనకరా
అప్పోస్సుక్కో పరపుత్తేసు హుత్వాతి అత్తానం ఠపేత్వా సబ్బే ఇమస్మిం అత్థే పరపుత్తా. తేసు పరపుత్తేసు అప్పోస్సుక్కో హుత్వా అబ్యావటో హుత్వా అనపేక్ఖో హుత్వాతి – అప్పోస్సుక్కో పరపుత్తేసు హుత్వా, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో. తేనాహ సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో –
‘‘దుస్సఙ్గహా
అప్పోస్సుక్కో పరపుత్తేసు హుత్వా, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
౧౩౦.
ఓరోపయిత్వా గిహిబ్యఞ్జనాని, సఞ్ఛిన్నపత్తో యథా కోవిళారో;
ఛేత్వాన వీరో గిహిబన్ధనాని, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
ఓరోపయిత్వా గిహిబ్యఞ్జనానీతి గిహిబ్యఞ్జనాని వుచ్చన్తి కేసా చ మస్సూ చ మాలా చ గన్ధఞ్చ విలేపనఞ్చ ఆభరణఞ్చ పిలన్ధనఞ్చ వత్థఞ్చ పారుపనఞ్చ వేఠనఞ్చ ఉచ్ఛాదనం పరిమద్దనం న్హాపనం ఓరోపయిత్వా గిహిబ్యఞ్జనానీతి గిహిబ్యఞ్జనాని ఓరోపయిత్వా సమోరోపయిత్వా నిక్ఖిపిత్వా పటిపస్సమ్భయిత్వాతి – ఓరోపయిత్వా గిహిబ్యఞ్జనాని.
సఞ్ఛిన్నపత్తో యథా కోవిళారోతి యథా కోవిళారస్స పత్తాని ఛిన్నాని సఞ్ఛిన్నాని పతితాని పరిపతితాని, ఏవమేవ తస్స పచ్చేకసమ్బుద్ధస్స గిహిబ్యఞ్జనాని ఛిన్నాని సఞ్ఛిన్నాని పతితానీతి – సఞ్ఛిన్నపత్తో యథా కోవిళారో.
ఛేత్వాన వీరో గిహిబన్ధనానీతి. వీరోతి వీరియవాతి వీరో, పహూతి వీరో, విసవీతి వీరో, అలమత్తోతి వీరో, సూరోతి వీరో, విక్కన్తో అభీరూ అచ్ఛమ్భీ అనుత్రాసీ అపలాయీ పహీనభయభేరవోతి వీరో, విగతలోమహంసోతి వీరో.
విరతో ఇధ
సో వీరియవా పధానవా, ధీరో
గిహిబన్ధనాని
ఛేత్వాన వీరో గిహిబన్ధనానీతి
‘‘ఓరోపయిత్వా గిహిబ్యఞ్జనాని, సఞ్ఛిన్నపత్తో యథా కోవిళారో,
ఛేత్వాన వీరో గిహిబన్ధనాని;
ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
పఠమో వగ్గో.
దుతియవగ్గో
౧౩౧.
సచే లభేథ నిపకం సహాయం, సద్ధిం చరం సాధువిహారి ధీరం;
అభిభుయ్య సబ్బాని పరిస్సయాని, చరేయ్య తేనత్తమనో సతీమా.
సచే లభేథ నిపకం సహాయన్తి సచే నిపకం పణ్డితం పఞ్ఞవన్తం బుద్ధిమన్తం ఞాణిం విభావిం మేధావిం సహాయం లభేయ్య పటిలభేయ్య అధిగచ్ఛేయ్య విన్దేయ్యాతి – సచే లభేథ నిపకం సంహాయం.
సద్ధిం చరం సాధువిహారి ధీరన్తి. సద్ధిం చరన్తి ఏకతో చరం. సాధువిహారిన్తి పఠమేనపి ఝానేన సాధువిహారిం, దుతియేనపి ఝానేన… తతియేనపి ఝానేన… చతుత్థేనపి ఝానేన సాధువిహారిం, మేత్తాయపి చేతోవిముత్తియా సాధువిహారిం, కరుణాయపి…పే॰… ముదితాయపి… ఉపేక్ఖాయపి చేతోవిముత్తియా సాధువిహారిం, ఆకాసానఞ్చాయతనసమాపత్తియాపి సాధువిహారిం ధీరన్తి ధీరం పణ్డితం పఞ్ఞవన్తం బుద్ధిమన్తం ఞాణిం విభావిం మేధావిన్తి – సద్ధిం చరం సాధువిహారి ధీరం.
అభిభుయ్య సబ్బాని పరిస్సయానీతి. పరిస్సయాతి ద్వే పరిస్సయా – పాకటపరిస్సయా చ పటిచ్ఛన్నపరిస్సయా చ…పే॰… ఇమే వుచ్చన్తి పాకటపరిస్సయా…పే॰… ఇమే వుచ్చన్తి పటిచ్ఛన్నపరిస్సయా…పే॰… ఏవమ్పి, తత్రాసయాతి – పరిస్సయా. అభిభుయ్య సబ్బాని పరిస్సయానీతి సబ్బే పరిస్సయే అభిభుయ్య అభిభవిత్వా అజ్ఝోత్థరిత్వా పరియాదియిత్వా మద్దిత్వాతి – అభిభుయ్య సబ్బాని పరిస్సయాని.
చరేయ్య తేనత్తమనో సతీమాతి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో తేన నిపకేన పణ్డితేన పఞ్ఞవన్తేన బుద్ధిమన్తేన ఞాణినా విభావినా మేధావినా సహాయేన సద్ధిం అత్తమనో తుట్ఠమనో హట్ఠమనో పహట్ఠమనో ఉదగ్గమనో ముదితమనో చరేయ్య విహరేయ్య ఇరియేయ్య వత్తేయ్య పాలేయ్య యపేయ్య యాపేయ్యాతి – చరేయ్య తేనత్తమనో. సతీమాతి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో సతిమా హోతి పరమేన సతినేపక్కేన
‘‘సచే లభేథ నిపకం సహాయం, సద్ధిం
అభిభుయ్య సబ్బాని పరిస్సయాని, చరేయ్య తేనత్తమనో సతీమా’’తి.
౧౩౨.
నో చే లభేథ నిపకం సహాయం, సద్ధిం చరం సాధువిహారి ధీరం;
రాజావ రట్ఠం విజితం పహాయ, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
నో చే లభేథ నిపకం సహాయన్తి నో చే నిపకం పణ్డితం పఞ్ఞవన్తం బుద్ధిమన్తం ఞాణిం విభావిం మేధావిం సహాయం లభేయ్య పటిలభేయ్య అధిగచ్ఛేయ్య విన్దేయ్యాతి – నో చే లభేథ నిపకం సహాయం.
సద్ధిం చరం సాధువిహారి ధీరన్తి. సద్ధిం చరన్తి ఏకతో చరం. సాధువిహారిన్తి పఠమేనపి ఝానేన సాధువిహారిం…పే॰… నిరోధసమాపత్తియాపి సాధువిహారిం, ఫలసమాపత్తియాపి సాధువిహారిం. ధీరన్తి ధీరం పణ్డితం పఞ్ఞవన్తం బుద్ధిమన్తం ఞాణిం విభావిం మేధావిన్తి – సద్ధిం చరం సాధువిహారి ధీరం.
రాజావ రట్ఠం విజితం పహాయాతి రాజా ఖత్తియో ముద్ధాభిసిత్తో విజితసఙ్గామో నిహతపచ్చామిత్తో లద్ధాధిప్పాయో పరిపుణ్ణకోసకోట్ఠాగారో రట్ఠఞ్చ జనపదఞ్చ కోసఞ్చ కోట్ఠాగారఞ్చ పహూతహిరఞ్ఞసువణ్ణం నగరఞ్చ పరిచ్చజిత్వా కేసమస్సుం ఓహారేత్వా కాసాయాని వత్థాని అచ్ఛాదేత్వా అగారస్మా అనగారియం పబ్బజిత్వా అకిఞ్చనభావం
‘‘నో
రాజావ రట్ఠం విజితం పహాయ, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
౧౩౩.
అద్ధా పసంసామ సహాయసమ్పదం, సేట్ఠా సమా సేవితబ్బా సహాయా;
ఏతే అలద్ధా అనవజ్జభోజీ, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
అద్ధా పసంసామ సహాయసమ్పదన్తి. అద్ధాతి ఏకంసవచనం నిస్సంసయవచనం నిక్కఙ్ఖవచనం అద్వేజ్ఝవచనం అద్వేళ్హకవచనం నియోగవచనం అపణ్ణకవచనం అవిరద్ధవచనం అవత్థాపనవచనమేతం – అద్ధాతి. సహాయసమ్పదన్తి సహాయసమ్పదా వుచ్చతి యో సో సహాయో అసేక్ఖేన సీలక్ఖన్ధేన అద్ధా పసంసామ సహాయసమ్పదన్తి సహాయసమ్పదం పసంసామ థోమేమ కిత్తేమ వణ్ణేమాతి – అద్ధా పసంసామ సహాయసమ్పదం.
సేట్ఠా సమా సేవితబ్బా సహాయాతి సేట్ఠా హోన్తి సహాయా సీలేన సమాధినా పఞ్ఞాయ విముత్తియా విముత్తిఞాణదస్సనేన; సమా సదిసా హోన్తి సహాయా సీలేన సమాధినా పఞ్ఞాయ విముత్తియా విముత్తిఞాణదస్సనేన. సేట్ఠా వా సహాయా సదిసా వా సహాయా సేవితబ్బా భజితబ్బా పయిరుపాసితబ్బా పరిపుచ్ఛితబ్బా పరిపఞ్హితబ్బాతి – సేట్ఠా సమా సేవితబ్బా సహాయా.
ఏతే అలద్ధా అనవజ్జభోజీతి అత్థి పుగ్గలో సావజ్జభోజీ అత్థి పుగ్గలో అనవజ్జభోజీతి. కతమో చ పుగ్గలో సావజ్జభోజీ? ఇధేకచ్చో పుగ్గలో కుహనాయ లపనాయ నేమిత్తికతాయ నిప్పేసికతాయ లాభేన లాభం నిజిగీసనతాయ
కతమో చ పుగ్గలో అనవజ్జభోజీ? ఇధేకచ్చో పుగ్గలో న కుహనాయ న లపనాయ న నేమిత్తికతాయ
ఏతే అలద్ధా అనవజ్జభోజీతి ఏతే అనవజ్జభోజీ అలద్ధా అలభిత్వా అనధిగన్త్వా అవిన్దిత్వా అప్పటిలభిత్వాతి – ఏతే అలద్ధా అనవజ్జభోజీ, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో. తేనాహ సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో –
‘‘అద్ధా పసంసామ సహాయసమ్పదం, సేట్ఠా సమా సేవితబ్బా సహాయా;
ఏతే అలద్ధా అనవజ్జభోజీ, ఏకో
౧౩౪.
దిస్వా సువణ్ణస్స పభస్సరాని, కమ్మారపుత్తేన సునిట్ఠితాని;
సఙ్ఘట్టయన్తాని దువే భుజస్మిం, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
దిస్వా సువణ్ణస్స పభస్సరానీతి దిస్వా పస్సిత్వా తులయిత్వా తీరయిత్వా విభావయిత్వా విభూతం కత్వా. సువణ్ణస్సాతి జాతరూపస్స. పభస్సరానీతి పరిసుద్ధాని పరియోదాతానీతి – దిస్వా సువణ్ణస్స పభస్సరాని.
కమ్మారపుత్తేన సునిట్ఠితానీతి కమ్మారపుత్తో వుచ్చతి సువణ్ణకారో. కమ్మారపుత్తేన సునిట్ఠితానీతి కమ్మారపుత్తేన సునిట్ఠితాని సుకతాని సుపరికమ్మకతానీతి – కమ్మారపుత్తేన సునిట్ఠితాని.
సఙ్ఘట్టయన్తాని దువే భుజస్మిన్తి భుజో వుచ్చతి హత్థో. యథా ఏకస్మిం హత్థే ద్వే నూపురాని
‘‘దిస్వా
సఙ్ఘట్టయన్తాని దువే భుజస్మిం, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’.
౧౩౫.
ఏవం దుతీయేన సహా మమస్స, వాచాభిలాపో అభిసజ్జనా వా;
ఏతం భయం ఆయతిం పేక్ఖమానో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
ఏవం దుతీయేన సహా మమస్సాతి తణ్హాదుతియో వా హోతి పుగ్గలదుతియో వా. కథం తణ్హాదుతియో హోతి? తణ్హాతి రూపతణ్హా…పే॰… ధమ్మతణ్హా. యస్సేసా తణ్హా అప్పహీనా, సో వుచ్చతి తణ్హాదుతియో.
తణ్హాదుతియో పురిసో, దీఘమద్ధాన సంసరం;
ఇత్థభావఞ్ఞథాభావం, సంసారం నాతివత్తతీతి.
ఏవం తణ్హాదుతియో వా హోతి.
కథం పుగ్గలదుతియో హోతి? ఇధేకచ్చో న అత్థహేతు
వాచాభిలాపో అభిసజ్జనా వాతి వాచాభిలాపో వుచ్చతి బాత్తింస తిరచ్ఛానకథా, సేయ్యథిదం – రాజకథం…పే॰… ఇతిభవాభవకథం. అభిసజ్జనా వాతి ద్వే సజ్జనా – తణ్హాసజ్జనా చ దిట్ఠిసజ్జనా చ…పే॰… అయం తణ్హాసజ్జనా…పే॰… అయం దిట్ఠిసజ్జనాతి – వాచాభిలాపో అభిసజ్జనా వా.
ఏతం భయం ఆయతిం పేక్ఖమానోతి. భయన్తి జాతిభయం జరాభయం బ్యాధిభయం మరణభయం రాజభయం చోరభయం అగ్గిభయం ఉదకభయం అత్తానువాదభయం పరానువాదభయం దణ్డభయం దుగ్గతిభయం ఊమిభయం కుమ్భిలభయం ఆవట్టభయం సుసుమారభయం ఆజీవకభయం అసిలోకభయం పరిససారజ్జభయం మదనభయం భయానకం ఛమ్భితత్తం లోమహంసో చేతసో ఉబ్బేగో ఉత్రాసో. ఏతం భయం ఆయతిం పేక్ఖమానోతి ఏతం భయం ఆయతిం పేక్ఖమానో దక్ఖమానో ఓలోకయమానో నిజ్ఝాయమానో ఉపపరిక్ఖమానోతి – ఏతం భయం ఆయతిం పేక్ఖమానో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో. తేనాహ సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో –
‘‘ఏవం దుతీయేన సహా మమస్స, వాచాభిలాపో అభిసజ్జనా వా;
ఏతం
౧౩౬.
కామా హి చిత్రా మధురా మనోరమా, విరూపరూపేన మథేన్తి చిత్తం;
ఆదీనవం కామగుణేసు దిస్వా, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
కామా హి చిత్రా మధురా మనోరమాతి. కామాతి ఉద్దానతో ద్వే కామా – వత్థుకామా చ కిలేసకామా చ…పే॰… ఇమే వుచ్చన్తి వత్థుకామా…పే॰… ఇమే వుచ్చన్తి కిలేసకామా. చిత్రాతి నానావణ్ణా రూపా నానావణ్ణా సద్దా నానావణ్ణా గన్ధా నానావణ్ణా రసా నానావణ్ణా ఫోట్ఠబ్బా ఇట్ఠా కన్తా మనాపా పియరూపా కామూపసంహితా రజనీయా. మధురాతి వుత్తఞ్హేతం భగవతా మనోరమాతి. మనోతి
విరూపరూపేన మథేన్తి చిత్తన్తి నానావణ్ణేహి రూపేహి…పే॰… నానావణ్ణేహి ఫోట్ఠబ్బేహి చిత్తం మథేన్తి తోసేన్తి పహాసేన్తీతి – విరూపరూపేన మథేన్తి చిత్తం.
ఆదీనవం కామగుణేసు దిస్వాతి. వుత్తఞ్హేతం భగవతా – ‘‘కో చ, భిక్ఖవే, కామానం ఆదీనవో? ఇధ, భిక్ఖవే, కులపుత్తో యేన సిప్పట్ఠానేన జీవికం కప్పేతి, యది ముద్దాయ యది గణనాయ యది సఙ్ఖానేన యది కసియా యది వణిజ్జాయ యది గోరక్ఖేన యది ఇస్సత్థేన
‘‘తస్స చే, భిక్ఖవే, కులపుత్తస్స ఏవం ఉట్ఠహతో ఘటతో వాయమతో తే భోగా నాభినిప్ఫజ్జన్తి, సో సోచతి కిలమతి పరిదేవతి ఉరత్తాళిం కన్దతి, సమ్మోహం ఆపజ్జతి – ‘మోఘం వత మే ఉట్ఠానం, అఫలో వత మే వాయామో’తి. అయమ్పి, భిక్ఖవే, కామానం ఆదీనవో సన్దిట్ఠికో దుక్ఖక్ఖన్ధో కామహేతు కామనిదానం కామాధికరణం కామానమేవ హేతు.
‘‘తస్స
‘‘పున
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, కామహేతు కామనిదానం కామాధికరణం కామానమేవ హేతు అసిచమ్మం గహేత్వా ధనుకలాపం సన్నయ్హిత్వా ఉభతోబ్యూళ్హం
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, కామహేతు కామనిదానం కామాధికరణం కామానమేవ హేతు అసిచమ్మం గహేత్వా ధనుకలాపం సన్నయ్హిత్వా అద్దావలేపనా
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, కామహేతు కామనిదానం కామాధికరణం కామానమేవ హేతు సన్ధిమ్పి ఛిన్దన్తి నిల్లోపమ్పి హరన్తి ఏకాగారికమ్పి కరోన్తి పరిపన్థేపి తిట్ఠన్తి పరదారమ్పి గచ్ఛన్తి. తమేనం రాజానో గహేత్వా వివిధా కమ్మకారణా కారేన్తి – కసాహిపి తాళేన్తి, వేత్తేహిపి తాళేన్తి, అడ్ఢదణ్డకేహిపి తాళేన్తి, హత్థమ్పి ఛిన్దన్తి…పే॰… అసినాపి సీసం ఛిన్దన్తి. తే తత్థ మరణమ్పి నిగచ్ఛన్తి మరణమత్తమ్పి దుక్ఖం. అయమ్పి, భిక్ఖవే, కామానం ఆదీనవో సన్దిట్ఠికో దుక్ఖక్ఖన్ధో కామహేతు కామనిదానం కామాధికరణం కామానమేవ హేతు.
‘‘పున చపరం, భిక్ఖవే, కామహేతు కామనిదానం కామాధికరణం కామానమేవ హేతు కాయేన దుచ్చరితం చరన్తి వాచాయ దుచ్చరితం చరన్తి మనసా దుచ్చరితం చరన్తి. తే కాయేన దుచ్చరితం చరిత్వా వాచాయ దుచ్చరితం చరిత్వా మనసా దుచ్చరితం చరిత్వా కాయస్స భేదా పరం మరణా అపాయం దుగ్గతిం వినిపాతం నిరయం ఉపపజ్జన్తి. అయమ్పి, భిక్ఖవే, కామానం ఆదీనవో సమ్పరాయికో దుక్ఖక్ఖన్ధో కామహేతు కామనిదానం కామాధికరణం కామానమేవ హేతు’’.
ఆదీనవం కామగుణేసు దిస్వాతి కామగుణేసు ఆదీనవం దిస్వా పస్సిత్వా తులయిత్వా తీరయిత్వా విభావయిత్వా విభూతం కత్వాతి – ఆదీనవం కామగుణేసు దిస్వా, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో. తేనాహ సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో –
‘‘కామా
ఆదీనవం కామగుణేసు దిస్వా, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
౧౩౭.
ఈతీ చ గణ్డో చ ఉపద్దవో చ, రోగో చ సల్లఞ్చ భయఞ్చ మేతం;
ఏతం భయం కామగుణేసు దిస్వా, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
ఈతీ చ గణ్డో చ ఉపద్దవో చ, రోగో చ సల్లఞ్చ భయఞ్చ మేతన్తి వుత్తఞ్హేతం భగవతా – ‘‘భయన్తి, భిక్ఖవే, కామానమేతం అధివచనం. దుక్ఖన్తి, భిక్ఖవే, కామానమేతం అధివచనం. రోగోతి, భిక్ఖవే, కామానమేతం అధివచనం. గణ్డోతి, భిక్ఖవే, కామానమేతం అధివచనం. సల్లన్తి, భిక్ఖవే, కామానమేతం అధివచనం. సఙ్గోతి, భిక్ఖవే, కామానమేతం అధివచనం. పఙ్కోతి, భిక్ఖవే, కామానమేతం అధివచనం. గబ్భోతి, భిక్ఖవే, కామానమేతం అధివచనం. కస్మా చ, భిక్ఖవే, భయన్తి కామానమేతం అధివచనం? యస్మా చ కామరాగరత్తాయం, భిక్ఖవే, ఛన్దరాగవినిబద్ధో
భయం దుక్ఖఞ్చ రోగో చ, గణ్డో సల్లఞ్చ సఙ్గో చ;
పఙ్కో గబ్భో చ ఉభయం, ఏతే కామా పవుచ్చన్తి;
యత్థ సత్తో పుథుజ్జనో.
ఓతిణ్ణో సాతరూపేన, పున గబ్భాయ గచ్ఛతి;
యతో చ భిక్ఖు ఆతాపీ, సమ్పజఞ్ఞం న రిచ్చతి
సో ఇమం పలిపథం దుగ్గం, అతిక్కమ్మ తథావిధో;
పజం జాతిజరూపేతం, ఫన్దమానం అవేక్ఖతీతి.
ఈతీ చ గణ్డో చ ఉపద్దవో చ, రోగో చ సల్లఞ్చ భయఞ్చ మేతం.
ఏతం భయం కామగుణేసు దిస్వాతి ఏతం భయం కామగుణేసు దిస్వా పస్సిత్వా తులయిత్వా తీరయిత్వా
‘‘ఈతీ చ గణ్డో చ ఉపద్దవో చ, రోగో చ సల్లఞ్చ భయఞ్చ మేతం;
ఏతం భయం కామగుణేసు దిస్వా, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
౧౩౮.
సీతఞ్చ ఉణ్హఞ్చ ఖుదం పిపాసం, వాతాతపే డంససరీసపే చ;
సబ్బానిపేతాని అభిసమ్భవిత్వా, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
సీతఞ్చ ఉణ్హఞ్చ ఖుదం పిపాసన్తి. సీతన్తి ద్వీహి కారణేహి సీతం హోతి – అబ్భన్తరధాతుప్పకోపవసేన వా సీతం హోతి బహిద్ధా ఉతువసేన వా సీతం హోతి. ఉణ్హన్తి ద్వీహి కారణేహి ఉణ్హం హోతి – అబ్భన్తరధాతుప్పకోపవసేన వా ఉణ్హం హోతి బహిద్ధా ఉతువసేన వా ఉణ్హం హోతి. ఖుదా
వాతాతపే డంససరీసపే చాతి. వాతాతి పురత్థిమా వాతా పచ్ఛిమా వాతా ఉత్తరా వాతా దక్ఖిణా వాతా సరజా వాతా అరజా వాతా సీతా
సబ్బానిపేతాని అభిసమ్భవిత్వాతి అభిభవిత్వా అజ్ఝోత్థరిత్వా పరియాదియిత్వా మద్దిత్వాతి – సబ్బానిపేతాని అభిసమ్భవిత్వా, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో. తేనాహ సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో –
‘‘సీతఞ్చ
సబ్బానిపేతాని అభిసమ్భవిత్వా, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
౧౩౯.
నాగోవ యూథాని వివజ్జయిత్వా, సఞ్జాతఖన్ధో పదుమీ ఉళారో;
యథాభిరన్తం విహరే అరఞ్ఞే, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
నాగోవ యూథాని వివజ్జయిత్వాతి నాగో వుచ్చతి హత్థినాగో. పచ్చేకసమ్బుద్ధోపి నాగో. కింకారణా పచ్చేకసమ్బుద్ధో నాగో? ఆగుం న కరోతీతి నాగో; న గచ్ఛతీతి నాగో; న ఆగచ్ఛతీతి నాగో. కథం సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో ఆగుం న కరోతీతి నాగో? ఆగు వుచ్చతి పాపకా అకుసలా ధమ్మా సంకిలేసికా పోనోభవికా
ఆగుం న కరోతి కిఞ్చి లోకే, సబ్బసంయోగే విసజ్జ బన్ధనాని;
సబ్బత్థ న సజ్జతి విముత్తో, నాగో తాది పవుచ్చతే తథత్తా.
ఏవం సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో ఆగుం న కరోతీతి నాగో.
కథం సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో న గచ్ఛతీతి నాగో? సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో న ఛన్దాగతిం గచ్ఛతి, న దోసాగతిం గచ్ఛతి, న మోహాగతిం గచ్ఛతి, న భయాగతిం గచ్ఛతి, న రాగవసేన గచ్ఛతి, న దోసవసేన గచ్ఛతి, న మోహవసేన గచ్ఛతి, న మానవసేన గచ్ఛతి, న దిట్ఠివసేన గచ్ఛతి, న ఉద్ధచ్చవసేన గచ్ఛతి, న విచికిచ్ఛావసేన గచ్ఛతి, న అనుసయవసేన గచ్ఛతి, న వగ్గేహి కప్పేహి యాయతి నీయతి
కథం
నాగోవ యూథాని వివజ్జయిత్వాతి యథా సో హత్థినాగో యూథాని వివజ్జేత్వా పరివజ్జేత్వా అభినివజ్జేత్వా ఏకోవ అరఞ్ఞవనమజ్ఝోగాహేత్వా
సఞ్జాతఖన్ధో పదుమీ ఉళారోతి యథా సో హత్థినాగో సఞ్జాతక్ఖన్ధో సత్తరతనో వా హోతి అట్ఠరతనో వా, పచ్చేకసమ్బుద్ధోపి సఞ్జాతక్ఖన్ధో అసేక్ఖేన సీలక్ఖన్ధేన అసేక్ఖేన సమాధిక్ఖన్ధేన అసేక్ఖేన పఞ్ఞాక్ఖన్ధేన అసేక్ఖేన విముత్తిక్ఖన్ధేన అసేక్ఖేన విముత్తిఞాణదస్సనక్ఖన్ధేన. యథా సో హత్థినాగో పదుమీ, పచ్చేకసమ్బుద్ధోపి సత్తహి బోజ్ఝఙ్గపుప్ఫేహి పదుమీ, సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గపుప్ఫేన ధమ్మవిచయసమ్బోజ్ఝఙ్గపుప్ఫేన వీరియసమ్బోజ్ఝఙ్గపుప్ఫేన పీతిసమ్బోజ్ఝఙ్గపుప్ఫేన, పీతిసమ్బోజ్ఝఙ్గపుప్ఫేన పస్సద్ధిసమ్బోజ్ఝఙ్గపుప్ఫేన సమాధిసమ్బోజ్ఝఙ్గపుప్ఫేన ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గపుప్ఫేన. యథా సో హత్థినాగో ఉళారో థామేన బలేన జవేన సూరేన, పచ్చేకసమ్బుద్ధోపి ఉళారో సీలేన సమాధినా పఞ్ఞాయ విముత్తియా విముత్తిఞాణదస్సనేనాతి – సఞ్జాతఖన్ధో
యథాభిరన్తం విహరే అరఞ్ఞేతి యథా సో హత్థినాగో యథాభిరన్తం అరఞ్ఞే విహరతి, పచ్చేకసమ్బుద్ధోపి యథాభిరన్తం అరఞ్ఞే విహరతి. పఠమేనపి
‘‘నాగోవ యూథాని వివజ్జయిత్వా, సఞ్జాతఖన్ధో పదుమీ ఉళారో;
యథాభిరన్తం విహరే అరఞ్ఞే, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
౧౪౦.
అట్ఠానతం సఙ్గణికారతస్స, యం ఫస్సయే సామయికం విముత్తిం;
ఆదిచ్చబన్ధుస్స వచో నిసమ్మ, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
అట్ఠానతం సఙ్గణికారతస్స, యం ఫస్సయే సామయికం విముత్తిన్తి వుత్తఞ్హేతం భగవతా – ‘‘యావతానన్ద
ఆదిచ్చబన్ధుస్స వచో నిసమ్మాతి ఆదిచ్చో వుచ్చతి సూరియో. సో గోతమో గోత్తేన. పచ్చేకసమ్బుద్ధోపి గోతమో గోత్తేన. సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో సూరియస్స గోత్తఞాతకో గోత్తబన్ధు, తస్మా ఆదిచ్చబన్ధుస్స వచో నిసమ్మాతి ఆదిచ్చబన్ధుస్స వచనం బ్యప్పథం దేసనం అనుసాసనం అనుసిట్ఠం సుత్వా సుణిత్వా ఉగ్గహేత్వా ఉపధారయిత్వా ఉపలక్ఖయిత్వాతి – ఆదిచ్చబన్ధుస్స వచో నిసమ్మ, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో. తేనాహ సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో –
‘‘అట్ఠానతం సఙ్గణికారతస్స, యం ఫస్సయే సామయికం విముత్తిం;
ఆదిచ్చబన్ధుస్స వచో నిసమ్మ, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
దుతియో వగ్గో.
తతియవగ్గో
౧౪౧.
దిట్ఠీవిసూకాని ఉపాతివత్తో, పత్తో నియామం పటిలద్ధమగ్గో;
ఉప్పన్నఞాణోమ్హి అనఞ్ఞనేయ్యో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
దిట్ఠివిసూకాని ఉపాతివత్తోతి దిట్ఠివిసూకాని వుచ్చన్తి వీసతివత్థుకా సక్కాయదిట్ఠీ. ఇధ అస్సుతవా పుథుజ్జనో అరియానం అదస్సావీ అరియధమ్మస్స అకోవిదో దిట్ఠివిసూకాని ఉపాతివత్తోతి దిట్ఠివిసూకాని ఉపాతివత్తో అతిక్కన్తో సమతిక్కన్తో వీతివత్తోతి – దిట్ఠీవిసూకాని ఉపాతివత్తో.
పత్తో నియామం పటిలద్ధమగ్గోతి నియామా వుచ్చన్తి చత్తారో మగ్గా; అరియో అట్ఠఙ్గికో మగ్గో, సేయ్యథిదం – సమ్మాదిట్ఠి సమ్మాసఙ్కప్పో సమ్మావాచా సమ్మాకమ్మన్తో సమ్మాఆజీవో సమ్మావాయామో సమ్మాసతి సమ్మాసమాధి. చతూహి అరియమగ్గేహి సమన్నాగతో నియామం పత్తో సమ్పత్తో అధిగతో ఫస్సితో సచ్ఛికతోతి – పత్తో నియామం. పటిలద్ధమగ్గోతి లద్ధమగ్గో పటిలద్ధమగ్గో అధిగతమగ్గో ఫస్సితమగ్గో సచ్ఛికతమగ్గోతి – పత్తో నియామం పటిలద్ధమగ్గో.
ఉప్పన్నఞాణోమ్హి అనఞ్ఞనేయ్యోతి తస్స పచ్చేకసమ్బుద్ధస్స ఞాణం ఉప్పన్నం సముప్పన్నం నిబ్బత్తం అభినిబ్బత్తం పాతుభూతం. ‘‘సబ్బే సఙ్ఖారా అనిచ్చా’’తి ఞాణం ఉప్పన్నం సముప్పన్నం నిబ్బత్తం అభినిబ్బత్తం పాతుభూతం, ‘‘సబ్బే సఙ్ఖారా దుక్ఖా’’తి…పే॰… ‘‘సబ్బే ధమ్మా అనత్తా’’తి… ‘‘యం కిఞ్చి సముదయధమ్మం సబ్బం తం నిరోధధమ్మ’’న్తి ఞాణం ఉప్పన్నం సముప్పన్నం అనఞ్ఞనేయ్యోతి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో న పరనేయ్యో
న పరప్పత్తియో న పరప్పచ్చయో న పరపటిబద్ధగూ, యథాభూతం
‘‘దిట్ఠీవిసూకాని ఉపాతివత్తో, పత్తో నియామం పటిలద్ధమగ్గో;
ఉప్పన్నఞాణోమ్హి అనఞ్ఞనేయ్యో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
౧౪౨.
నిల్లోలుపో నిక్కుహో నిప్పిపాసో, నిమ్మక్ఖో నిద్ధన్తకసావమోహో;
నిరాససో సబ్బలోకే భవిత్వా, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
నిల్లోలుపో నిక్కుహో నిప్పిపాసోతి లోలుప్పం వుచ్చతి తణ్హా. యో రాగో సారాగో…పే॰… అభిజ్ఝా లోభో అకుసలమూలం. సా లోలుప్పా తణ్హా తస్స పచ్చేకసమ్బుద్ధస్స పహీనా ఉచ్ఛిన్నమూలా తాలావత్థుకతా
నిక్కుహోతి తీణి కుహనవత్థూని – పచ్చయపటిసేవనసఙ్ఖాతం కుహనవత్థు, ఇరియాపథసఙ్ఖాతం కుహనవత్థు, సామన్తజప్పనసఙ్ఖాతం కుహనవత్థు.
కతమం పచ్చయపటిసేవనసఙ్ఖాతం కుహనవత్థు? ఇధ గహపతికా భిక్ఖుం
కతమం ఇరియాపథసఙ్ఖాతం కుహనవత్థు? ఇధేకచ్చో పాపిచ్ఛో ఇచ్ఛాపకతో సమ్భావనాధిప్పాయో ‘‘ఏవం మం జనో సమ్భావేస్సతీ’’తి గమనం సణ్ఠపేతి ఠానం సణ్ఠపేతి నిసజ్జం
కతమం
అథ వా, కోరజికకోరజికో భాకుటికభాకుటికో కుహకకుహకో లపకలపకో ముఖసమ్భావికో ‘‘అయం సమణో ఇమాసం
నిప్పిపాసోతి పిపాసా వుచ్చతి తణ్హా. యో రాగో సారాగో…పే॰… అభిజ్ఝా లోభో అకుసలమూలం. సా పిపాసా తణ్హా తస్స పచ్చేకసమ్బుద్ధస్స పహీనా ఉచ్ఛిన్నమూలా తాలావత్థుకతా అనభావంకతా ఆయతిం అనుప్పాదధమ్మా. తస్మా పచ్చేకసమ్బుద్ధో నిప్పిపాసోతి – నిల్లోలుపో నిక్కుహో నిప్పిపాసో.
నిమ్మక్ఖో నిద్ధన్తకసావమోహోతి. మక్ఖోతి యో మక్ఖో మక్ఖాయనా కసావోతి రాగో కసావో, దోసో కసావో, మోహో కసావో, కోధో…పే॰… ఉపనాహో… మక్ఖో… పళాసో… సబ్బాకుసలాభిసఙ్ఖారా కసావా. మోహోతి దుక్ఖే అఞ్ఞాణం, దుక్ఖసముదయే అఞ్ఞాణం, దుక్ఖనిరోధే అఞ్ఞాణం, దుక్ఖనిరోధగామినియా పటిపదాయ అఞ్ఞాణం, పుబ్బన్తే అఞ్ఞాణం, అపరన్తే అఞ్ఞాణం, పుబ్బన్తాపరన్తే అఞ్ఞాణం, ఇదప్పచ్చయతాపటిచ్చసముప్పన్నేసు ధమ్మేసు అఞ్ఞాణం. యం ఏవరూపం అఞ్ఞాణం అదస్సనం అనభిసమయో అననుబోధో అప్పటివేధో
నిరాససో సబ్బలోకే భవిత్వాతి ఆసా వుచ్చతి తణ్హా. యో రాగో సారాగో…పే॰… అభిజ్ఝా లోభో అకుసలమూలం. సబ్బలోకేతి సబ్బఅపాయలోకే సబ్బమనుస్సలోకే సబ్బదేవలోకే సబ్బఖన్ధలోకే సబ్బధాతులోకే సబ్బఆయతనలోకే. నిరాససో సబ్బలోకే భవిత్వాతి సబ్బలోకే నిరాససో భవిత్వా నిత్తణ్హో భవిత్వా నిప్పిపాసో భవిత్వాతి – నిరాససో సబ్బలోకే భవిత్వా, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో. తేనాహ సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో –
‘‘నిల్లోలుపో నిక్కుహో నిప్పిపాసో, నిమ్మక్ఖో నిద్ధన్తకసావమోహో;
నిరాససో సబ్బలోకే భవిత్వా, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
౧౪౩.
పాపం సహాయం పరివజ్జయేథ, అనత్థదస్సిం విసమే నివిట్ఠం;
సయం న సేవే పసుతం పమత్తం, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
పాపం సహాయం పరివజ్జయేథాతి. పాపసహాయో వుచ్చతి యో సో సహాయో దసవత్థుకాయ మిచ్ఛాదిట్ఠియా సమన్నాగతో – నత్థి దిన్నం, నత్థి యిట్ఠం, నత్థి హుతం, నత్థి సుకతదుక్కటానం కమ్మానం ఫలం విపాకో, నత్థి అయం లోకో, నత్థి పరో లోకో, నత్థి మాతా, నత్థి పితా, నత్థి సత్తా ఓపపాతికా, నత్థి లోకే సమణబ్రాహ్మణా సమ్మగ్గతా సమ్మాపటిపన్నా యే ఇమఞ్చ లోకం పరఞ్చ లోకం సయం అభిఞ్ఞా సచ్ఛికత్వా పవేదేన్తీతి. అయం పాపసహాయో. పాపం సహాయం పరివజ్జయేథాతి. పాపం సహాయం వజ్జేయ్య పరివజ్జేయ్యాతి – పాపం సహాయం పరివజ్జయేథ.
అనత్థదస్సిం విసమే నివిట్ఠన్తి అనత్థదస్సీ వుచ్చతి యో సో సహాయో దసవత్థుకాయ మిచ్ఛాదిట్ఠియా సమన్నాగతో – నత్థి దిన్నం, నత్థి యిట్ఠం…పే॰… యే ఇమఞ్చ లోకం పరఞ్చ లోకం సయం అభిఞ్ఞా సచ్ఛికత్వా పవేదేన్తీతి. విసమే నివిట్ఠన్తి విసమే కాయకమ్మే నివిట్ఠం, విసమే వచీకమ్మే నివిట్ఠం, విసమే మనోకమ్మే నివిట్ఠం, విసమే పాణాతిపాతే నివిట్ఠం, విసమే అదిన్నాదానే నివిట్ఠం, విసమే కామేసుమిచ్ఛాచారే నివిట్ఠం, విసమే ముసావాదే నివిట్ఠం, విసమాయ పిసుణాయ వాచాయ
సయం న సేవే పసుతం పమత్తన్తి. పసుతన్తి యోపి కామే ఏసతి గవేసతి పరియేసతి తచ్చరితో తబ్బహులో తగ్గరుకో తన్నినో తప్పోణో తప్పబ్భారో తదధిముత్తో తదధిపతేయ్యో, సోపి కామప్పసుతో. యోపి తణ్హావసేన రూపే పరియేసతి, సద్దే…పే॰… గన్ధే… రసే… ఫోట్ఠబ్బే పరియేసతి తచ్చరితో తబ్బహులో తగ్గరుకో తన్నిన్నో తప్పోణో తప్పబ్భారో తదధిముత్తో తదధిపతేయ్యో, సోపి కామప్పసుతో. యోపి తణ్హావసేన రూపే పటిలభతి, సద్దే…పే॰… గన్ధే… రసే… ఫోట్ఠబ్బే పటిలభతి తచ్చరితో తబ్బహులో తగ్గరుకో తన్నిన్నో తప్పోణో తప్పబ్భారో తదధిముత్తో తదధిపతేయ్యో, సోపి కామప్పసుతో. యోపి తణ్హావసేన రూపే పరిభుఞ్జతి, సద్దే…పే॰… గన్ధే… రసే… ఫోట్ఠబ్బే పరిభుఞ్జతి తచ్చరితో తబ్బహులో తగ్గరుకో తన్నిన్నో తప్పోణో తప్పబ్భారో తదధిముత్తో తదధిపతేయ్యో, సోపి కామప్పసుతో. యథా కలహకారకో కలహప్పసుతో, కమ్మకారకో కమ్మప్పసుతో, గోచరే చరన్తో గోచరప్పసుతో, ఝాయీ ఝానప్పసుతో; ఏవమేవ యో కామే ఏసతి గవేసతి పరియేసతి తచ్చరితో తబ్బహులో తగ్గరుకో తన్నిన్నో తప్పోణో తప్పబ్భారో తదధిముత్తో తదధిపతేయ్యో, సోపి కామప్పసుతో. యోపి తణ్హావసేన రూపే పరియేసతి…పే॰… యోపి తణ్హావసేన రూపే పటిలభతి…పే॰… యోపి తణ్హావసేన రూపే పరిభుఞ్జతి, సద్దే…పే॰… గన్ధే… రసే… ఫోట్ఠబ్బే పమత్తన్తి. పమాదో వత్తబ్బో కాయదుచ్చరితే వా వచీదుచ్చరితే వా మనోదుచ్చరితే వా పఞ్చసు కామగుణేసు వా చిత్తస్స వోసగ్గో వోసగ్గానుప్పదానం కుసలానం ధమ్మానం భావనాయ అసక్కచ్చకిరియతా అసాతచ్చకిరియతా అనట్ఠితకిరియతా ఓలీనవుత్తితా నిక్ఖిత్తచ్ఛన్దతా నిక్ఖిత్తధురతా అనాసేవనా అభావనా అబహులీకమ్మం అనధిట్ఠానం అననుయోగో, యో ఏవరూపో పమాదో పమజ్జనా పమజ్జితత్తం – అయం వుచ్చతి పమాదో.
సయం న సేవే పసుతం పమత్తన్తి పసుతం న సేవేయ్య పమత్తఞ్చ సయం న సేవేయ్య సామం న సేవేయ్య న నిసేవేయ్య న సంసేవేయ్య న పరిసంసేవేయ్య న ఆచరేయ్య న సమాచరేయ్య న సమాదాయ వత్తేయ్యాతి
‘‘పాపం
సయం న సేవే పసుతం పమత్తం, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
౧౪౪.
బహుస్సుతం ధమ్మధరం భజేథ, మిత్తం ఉళారం పటిభానవన్తం;
అఞ్ఞాయ అత్థాని వినేయ్య కఙ్ఖం, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
బహుస్సుతం ధమ్మధరం భజేథాతి బహుస్సుతో హోతి మిత్తో సుతధరో సుతసన్నిచయో. యే తే ధమ్మా ఆదికల్యాణా మజ్ఝేకల్యాణా పరియోసానకల్యాణా సాత్థం సబ్యఞ్జనం ధమ్మధరన్తి ధమ్మం ధారేన్తం బహుస్సుతం ధమ్మధరం భజేథాతి బహుస్సుతఞ్చ ధమ్మధరఞ్చ మిత్తం భజేయ్య సంభజేయ్య సేవేయ్య నిసేవేయ్య సంసేవేయ్య పటిసేవేయ్యాతి – బహుస్సుతం ధమ్మధరం భజేథ.
మిత్తం ఉళారం పటిభానవన్తన్తి ఉళారో హోతి మిత్తో సీలేన పటిభానవన్తన్తి తయో పటిభానవన్తో – పరియత్తిపటిభానవా, పరిపుచ్ఛాపటిభానవా, అధిగమపటిభానవా. కతమో పరియత్తిపటిభానవా? ఇధేకచ్చస్స బుద్ధవచనం పరియాపుతం
కతమో పరిపుచ్ఛాపటిభానవా? ఇధేకచ్చో పరిపుచ్ఛితోపి హోతి అత్థే చ ఞాయే చ లక్ఖణే చ కారణే చ ఠానాట్ఠానే చ. తస్స పరిపుచ్ఛం నిస్సాయ పటిభాతి – అయం పరిపుచ్ఛాపటిభానవా.
కతమో అధిగమపటిభానవా? ఇధేకచ్చస్స అధిగతా హోన్తి చత్తారో సతిపట్ఠానా చత్తారో సమ్మప్పధానా చత్తారో ఇద్ధిపాదా పఞ్చిన్ద్రియాని పఞ్చ బలాని సత్త బోజ్ఝఙ్గా అరియో అట్ఠఙ్గికో మగ్గో చత్తారో అరియమగ్గా చత్తారి సామఞ్ఞఫలాని చతస్సో పటిసమ్భిదాయో ఛ అభిఞ్ఞాయో
అఞ్ఞాయ అత్థాని వినేయ్య కఙ్ఖన్తి అత్తత్థం అఞ్ఞాయ పరత్థం అఞ్ఞాయ ఉభయత్థం అఞ్ఞాయ దిట్ఠధమ్మికత్థం అఞ్ఞాయ సమ్పరాయికత్థం అఞ్ఞాయ పరమత్థం అఞ్ఞాయ అభిఞ్ఞాయ జానిత్వా తులయిత్వా తీరయిత్వా విభావయిత్వా విభూతం కత్వా కఙ్ఖం వినేయ్య పటివినేయ్య పజహేయ్య వినోదేయ్య బ్యన్తీకరేయ్య అనభావం గమేయ్యాతి – అఞ్ఞాయ అత్థాని వినేయ్య కఙ్ఖం, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో. తేనాహ సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో –
‘‘బహుస్సుతం ధమ్మధరం భజేథ, మిత్తం ఉళారం పటిభానవన్తం;
అఞ్ఞాయ అత్థాని వినేయ్య కఙ్ఖం, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
౧౪౫.
ఖిడ్డం రతిం కామసుఖఞ్చ లోకే, అనలఙ్కరిత్వా అనపేక్ఖమానో;
విభూసట్ఠానా విరతో సచ్చవాదీ, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
ఖిడ్డం రతిం కామసుఖఞ్చ లోకేతి. ఖిడ్డాతి ద్వే ఖిడ్డా – కాయికా ఖిడ్డా చ వాచసికా ఖిడ్డా చ…పే॰… అయం కాయికా రతీతి అనుక్కణ్ఠితాధివచనమేతం – రతీతి. కామసుఖన్తి వుత్తఞ్హేతం భగవతా లోకేతి మనుస్సలోకేతి – ఖిడ్డం రతిం కామసుఖఞ్చ లోకే.
అనలఙ్కరిత్వా అనపేక్ఖమానోతి ఖిడ్డఞ్చ రతిఞ్చ కామసుఖఞ్చ లోకే అనలఙ్కరిత్వా అనపేక్ఖో హుత్వా పజహిత్వా వినోదేత్వా బ్యన్తీకరిత్వా అనభావం గమేత్వాతి – అనలఙ్కరిత్వా అనపేక్ఖమానో.
విభూసట్ఠానా విరతో సచ్చవాదీతి. విభూసాతి ద్వే విభూసా – అత్థి అగారికవిభూసా
కతమా అనాగారికవిభూసా? చీవరమణ్డనా పత్తమణ్డనా సేనాసనమణ్డనా ఇమస్స వా పూతికాయస్స బాహిరానం వా పరిక్ఖారానం మణ్డనా విభూసనా కేళనా పరికేళనా గద్ధికతా గద్ధికత్తం
సచ్చవాదీతి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో సచ్చవాదీ సచ్చసన్ధో థేతో పచ్చయికో అవిసంవాదకో లోకస్స, విభూసట్ఠానా ఆరతో విరతో పటివిరతో నిక్ఖన్తో నిస్సటో విప్పముత్తో విసఞ్ఞుత్తో, విమరియాదికతేన చేతసా విహరతీతి – విభూసట్ఠానా విరతో సచ్చవాదీ, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో. తేనాహ సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో –
‘‘ఖిడ్డం రతిం కామసుఖఞ్చ లోకే, అనలఙ్కరిత్వా అనపేక్ఖమానో;
విభూసట్ఠానా విరతో సచ్చవాదీ, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
౧౪౬.
పుత్తఞ్చ దారం పితరఞ్చ మాతరం, ధనాని ధఞ్ఞాని చ బన్ధవాని;
హిత్వాన కామాని యథోధికాని, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
పుత్తఞ్చ దారం పితరఞ్చ మాతరన్తి. పుత్తాతి చత్తారో పుత్తా పితాతి యో సో జనకో. మాతాతి యా సా జనికాతి – పుత్తఞ్చ దారం పితరఞ్చ మాతరం.
ధనాని ధఞ్ఞాని చ బన్ధవానీతి ధనాని వుచ్చన్తి హిరఞ్ఞం సువణ్ణం ముత్తా మణి వేళురియో సఙ్ఖో సిలా పవాళం రజతం జాతరూపం లోహితఙ్గో బన్ధవానీతి చత్తారో బన్ధవా – ఞాతిబన్ధవాపి బన్ధు, గోత్తబన్ధవాపి బన్ధు, మిత్తబన్ధవాపి బన్ధు, సిప్పబన్ధవాపి బన్ధూతి – ధనాని ధఞ్ఞాని చ బన్ధవాని.
హిత్వాన కామాని యథోధికానీతి. కామాతి ఉద్దానతో ద్వే కామా – వత్థుకామా చ కిలేసకామా చ…పే॰… ఇమే వుచ్చన్తి వత్థుకామా…పే॰… ఇమే వుచ్చన్తి కిలేసకామా. హిత్వాన కామానీతి వత్థుకామే పరిజానిత్వా, కిలేసకామే పహాయ పజహిత్వా వినోదేత్వా బ్యన్తీకరిత్వా అనభావం గమేత్వా. హిత్వాన కామాని యథోధికానీతి సోతాపత్తిమగ్గేన యే కిలేసా పహీనా, తే కిలేసే న పునేతి న పచ్చేతి న పచ్చాగచ్ఛతి; సకదాగామిమగ్గేన యే కిలేసా పహీనా…పే॰… అనాగామిమగ్గేన యే కిలేసా పహీనా… అరహత్తమగ్గేన యే కిలేసా పహీనా, తే కిలేసే న పునేతి న పచ్చేతి న పచ్చాగచ్ఛతీతి – హిత్వాన
‘‘పుత్తఞ్చ దారం పితరఞ్చ మాతరం, ధనాని ధఞ్ఞాని చ బన్ధవాని;
హిత్వాన కామాని యథోధికాని, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
౧౪౭.
సఙ్గో ఏసో పరిత్తమేత్థ సోఖ్యం, అప్పస్సాదో దుక్ఖమేత్థ భియ్యో;
గళో ఏసో ఇతి ఞత్వా మతిమా ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
సఙ్గో ఏసో పరిత్తమేత్థ సోఖ్యన్తి సఙ్గోతి వా బళిసన్తి వా ఆమిసన్తి వా లగ్గనన్తి వా పలిబోధోతి వా, పఞ్చన్నేతం కామగుణానం అధివచనం. పరిత్తమేత్థ సోఖ్యన్తి వుత్తఞ్హేతం భగవతా – ‘‘పఞ్చిమే, భిక్ఖవే, కామగుణా. కతమే పఞ్చ? చక్ఖువిఞ్ఞేయ్యా రూపా ఇట్ఠా కన్తా మనాపా పియరూపా కామూపసంహితా రజనీయా…పే॰… కాయవిఞ్ఞేయ్యా ఫోట్ఠబ్బా ఇట్ఠా కన్తా మనాపా పియరూపా కామూపసంహితా రజనీయా. ఇమే ఖో, భిక్ఖవే, పఞ్చ కామగుణా. యం ఖో, భిక్ఖవే, ఇమే పఞ్చ కామగుణే పటిచ్చ ఉప్పజ్జతి సుఖం సోమనస్సం, ఇదం వుచ్చతి కామసుఖం. అప్పకం ఏతం సుఖం
అప్పస్సాదో దుక్ఖమేత్థ భియ్యోతి అప్పస్సాదా కామా వుత్తా భగవతా
గళో ఏసో ఇతి ఞత్వా మతిమాతి గళోతి వా బళిసన్తి వా ఆమిసన్తి వా లగ్గనన్తి వా బన్ధనన్తి వా పలిబోధోతి వా, పఞ్చన్నేతం కామగుణానం అధివచనం. ఇతీతి పదసన్ధి పదసంసగ్గో పదపారిపూరీ అక్ఖరసమవాయో బ్యఞ్జనసిలిట్ఠతా పదానుపుబ్బతాపేతం ఇతీతి. మతిమాతి పణ్డితో పఞ్ఞవా బుద్ధిమా ఞాణీ విభావీ మేధావీ. గళో ఏసో ఇతి ఞత్వా మతిమాతి మతిమా గళోతి ఞత్వా బళిసన్తి ఞత్వా ఆమిసం తి ఞత్వా
‘‘సఙ్గో ఏసో పరిత్తమేత్థ సోఖ్యం, అప్పస్సాదో దుక్ఖమేత్థ భియ్యో;
గళో ఏసో ఇతి ఞత్వా మతిమా, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
౧౪౮.
సన్దాలయిత్వాన సంయోజనాని, జాలంవ భేత్వా సలిలమ్బుచారీ;
అగ్గీవ దడ్ఢం అనివత్తమానో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
సన్దాలయిత్వాన సంయోజనానీతి దస సంయోజనాని – కామరాగసంయోజనం, పటిఘసంయోజనం, మానసంయోజనం, దిట్ఠిసంయోజనం, విచికిచ్ఛాసంయోజనం, సీలబ్బతపరామాససంయోజనం, భవరాగసంయోజనం, ఇస్సాసంయోజనం, మచ్ఛరియసంయోజనం, అవిజ్జాసంయోజనం. సన్దాలయిత్వాన సంయోజనానీతి దస సంయోజనాని దాలయిత్వా సన్దాలయిత్వా పజహిత్వా వినోదేత్వా బ్యన్తీకరిత్వా అనభావం గమేత్వాతి – సన్దాలయిత్వాన సంయోజనాని.
జాలంవ భేత్వా సలిలమ్బుచారీతి జాలం వుచ్చతి సుత్తజాలం. సలిలం వుచ్చతి ఉదకం. అమ్బుచారీ వుచ్చతి మచ్ఛో. యథా మచ్ఛో జాలం భిన్దిత్వా పభిన్దిత్వా దాలయిత్వా పదాలయిత్వా సమ్పదాలయిత్వా చరతి విహరతి
అగ్గీవ దడ్ఢం అనివత్తమానోతి యథా అగ్గి తిణకట్ఠుపాదానం దహన్తో గచ్ఛతి అనివత్తన్తో, ఏవమేవ తస్స పచ్చేకసమ్బుద్ధస్స సోతాపత్తిమగ్గేన యే కిలేసా పహీనా తే కిలేసే న పునేతి న పచ్చేతి న పచ్చాగచ్ఛతి, సకదాగామిమగ్గేన…పే॰… అనాగామిమగ్గేన… అరహత్తమగ్గేన యే కిలేసా పహీనా తే కిలేసే న పునేతి న పచ్చేతి న పచ్చాగచ్ఛతీతి – అగ్గీవ దడ్ఢం అనివత్తమానో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో. తేనాహ సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో –
‘‘సన్దాలయిత్వాన సంయోజనాని, జాలంవ భేత్వా సలిలమ్బుచారీ;
అగ్గీవ దడ్ఢం అనివత్తమానో, ఏకో
౧౪౯.
ఓక్ఖిత్తచక్ఖు న చ పాదలోలో, గుత్తిన్ద్రియో రక్ఖితమానసానో;
అనవస్సుతో అపరిడయ్హమానో ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
ఓక్ఖిత్తచక్ఖు న చ పాదలోలోతి కథం ఖిత్తచక్ఖు హోతి? ఇధేకచ్చో భిక్ఖు
అథ వా, భిక్ఖు అన్తరఘరం పవిట్ఠో వీథిం పటిపన్నో అసంవుతో గచ్ఛతి. హత్థిం ఓలోకేన్తో అస్సం ఓలోకేన్తో రథం ఓలోకేన్తో పత్తిం ఓలోకేన్తో కుమారకే ఓలోకేన్తో కుమారికాయో ఓలోకేన్తో ఇత్థియో ఓలోకేన్తో పురిసే ఓలోకేన్తో అన్తరాపణం ఓలోకేన్తో ఘరముఖాని ఓలోకేన్తో ఉద్ధం ఓలోకేన్తో అధో ఓలోకేన్తో దిసావిదిసం విపేక్ఖమానో
అథ
యథా వా పనేకే భోన్తో సమణబ్రాహ్మణా సద్ధాదేయ్యాని భోజనాని భుఞ్జిత్వా తే ఏవరూపం విసూకదస్సనం అనుయుత్తా విహరన్తి, సేయ్యథిదం – నచ్చం గీతం వాదితం పేక్ఖం అక్ఖానం పాణిస్సరం వేతాళం కుమ్భథూణం సోభనకం
కథం ఓక్ఖిత్తచక్ఖు హోతి? ఇధేకచ్చో భిక్ఖు న చక్ఖులోలో న చక్ఖులోలియేన సమన్నాగతో హోతి. అదిట్ఠం దక్ఖితబ్బం దిట్ఠం సమతిక్కమితబ్బన్తి – న ఆరామేన ఆరామం న ఉయ్యానేన ఉయ్యానం న గామేన గామం న నిగమేన నిగమం న నగరేన నగరం న రట్ఠేన రట్ఠం న జనపదేన జనపదం దీఘచారికం అనవట్ఠితచారికం అనుయుత్తో హోతి రూపదస్సనాయ. ఏవం ఓక్ఖిత్తచక్ఖు హోతి.
అథ వా, భిక్ఖు అన్తరఘరం పవిట్ఠో వీథిం పటిపన్నో సంవుతో గచ్ఛతి. న హత్థిం ఓలోకేన్తో న అస్సం ఓలోకేన్తో న రథం ఓలోకేన్తో న పత్తిం ఓలోకేన్తో న కుమారకే ఓలోకేన్తో న కుమారికాయో ఓలోకేన్తో న ఇత్థియో ఓలోకేన్తో న పురిసే ఓలోకేన్తో న అన్తరాపణం ఓలోకేన్తో న ఘరముఖాని ఓలోకేన్తో న ఉద్ధం ఓలోకేన్తో న
అథ వా, భిక్ఖు చక్ఖునా రూపం దిస్వా న నిమిత్తగ్గాహీ హోతి నానుబ్యఞ్జనగ్గాహీ. యత్వాధికరణమేనం చక్ఖున్ద్రియం అసంవుతం విహరన్తం అభిజ్ఝాదోమనస్సా పాపకా అకుసలా ధమ్మా అన్వాస్సవేయ్యుం, తస్స సంవరాయ పటిపజ్జతి, రక్ఖతి చక్ఖున్ద్రియం, చక్ఖున్ద్రియే సంవరం ఆపజ్జతి. ఏవమ్పి ఓక్ఖిత్తచక్ఖు హోతి.
యథా
న చ పాదలోలోతి
అథ వా, భిక్ఖు అన్తోసఙ్ఘారామే
న చ పాదలోలోతి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో పాదలోలియా ఆరతో విరతో పటివిరతో నిక్ఖన్తో నిస్సటో విప్పముత్తో విసఞ్ఞుత్తో విమరియాదికతేన చేతసా పటిసల్లానారామో హోతి పటిసల్లానరతో అజ్ఝత్తం చేతోసమథమనుయుత్తో అనిరాకతజ్ఝానో విపస్సనాయ సమన్నాగతో బ్రూహేతా సుఞ్ఞాగారం ఝాయీ ఝానరతో ఏకత్తమనుయుత్తో సదత్థగరుకోతి – ఓక్ఖిత్తచక్ఖు న చ పాదలోలో.
గుత్తిన్ద్రియో రక్ఖితమానసానోతి. గుత్తిన్ద్రియోతి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో చక్ఖునా రూపం దిస్వా న నిమిత్తగ్గాహీ హోతి నానుబ్యఞ్జనగ్గాహీ. యత్వాధికరణమేనం చక్ఖున్ద్రియం అసంవుతం విహరన్తం అభిజ్ఝాదోమనస్సా పాపకా అకుసలా ధమ్మా అన్వాస్సవేయ్యుం, తస్స సంవరాయ పటిపజ్జతి, రక్ఖతి చక్ఖున్ద్రియం, చక్ఖున్ద్రియే సంవరం ఆపజ్జతి. సోతేన సద్దం సుత్వా…పే॰… ఘానేన గన్ధం ఘాయిత్వా… జివ్హాయ రసం సాయిత్వా… కాయేన ఫోట్ఠబ్బం ఫుసిత్వా రక్ఖితమానసానోతి గోపితమానసానోతి – గుత్తిన్ద్రియో రక్ఖితమానసానో.
అనవస్సుతో పరిడయ్హమానోతి వుత్తఞ్హేతం ఆయస్మతా మహామోగ్గల్లానేన – ‘‘అవస్సుతపరియాయఞ్చ
‘‘కథం చావుసో, అవస్సుతో హోతి? ఇధావుసో, భిక్ఖు చక్ఖునా రూపం దిస్వా పియరూపే రూపే అధిముచ్చతి, అప్పియరూపే రూపే బ్యాపజ్జతి, అనుపట్ఠితకాయస్సతి
‘‘సేయ్యథాపి, ఆవుసో, నళాగారం వా తిణాగారం వా సుక్ఖం కోళాపం
‘‘ఏవంవిహారిం చావుసో, భిక్ఖుం రూపా అధిభంసు
‘‘కథం చావుసో, అనవస్సుతో హోతి? ఇధావుసో, భిక్ఖు చక్ఖునా రూపం దిస్వా పియరూపే రూపే నాధిముచ్చతి, అప్పియరూపే రూపే న బ్యాపజ్జతి, ఉపట్ఠితకాయస్సతి చ విహరతి అప్పమాణచేతసో. తఞ్చ చేతోవిముత్తిం పఞ్ఞావిముత్తిం
‘‘సేయ్యథాపి, ఆవుసో, కూటాగారా వా కూటాగారసాలా
‘‘ఏవంవిహారీ చావుసో, భిక్ఖు రూపే అధిభోసి
అపరిడయ్హమానోతి రాగజేన పరిళాహేన అపరిడయ్హమానో, దోసజేన పరిళాహేన అపరిడయ్హమానో, మోహజేన పరిళాహేన అపరిడయ్హమానోతి
‘‘ఓక్ఖిత్తచక్ఖు న చ పాదలోలో, గుత్తిన్ద్రియో రక్ఖితమానసానో;
అనవస్సుతో అపరిడయ్హమానో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
౧౫౦.
ఓహారయిత్వా గిహిబ్యఞ్జనాని, సఞ్ఛన్నపత్తో యథా పారిఛత్తకో;
కాసాయవత్థో అభినిక్ఖమిత్వా, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
ఓహారయిత్వా గిహిబ్యఞ్జనానీతి గిహిబ్యఞ్జనాని వుచ్చన్తి కేసా చ మస్సూ చ…పే॰… దీఘదసాని ఇతి వా. ఓహారయిత్వా గిహిబ్యఞ్జనానీతి గిహిబ్యఞ్జనాని ఓరోపయిత్వా సమోరోపయిత్వా నిక్ఖిపిత్వా పటిప్పస్సమ్భిత్వాతి – ఓహారయిత్వా గిహిబ్యఞ్జనాని.
సఞ్ఛన్నపత్తో యథా పారిఛత్తకోతి యథా సో పారిఛత్తకో కోవిళారో బహలపత్తపలాసో
కాసాయవత్థో అభినిక్ఖమిత్వాతి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో సబ్బం ఘరావాసపలిబోధం ఛిన్దిత్వా పుత్తదారం పలిబోధం ఛిన్దిత్వా ఞాతిపలిబోధం
‘‘ఓహారయిత్వా గిహిబ్యఞ్జనాని, సఞ్ఛన్నపత్తో యథా పారిఛత్తకో;
కాసాయవత్థో అభినిక్ఖమిత్వా, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
తతియో వగ్గో.
చతుత్థవగ్గో
౧౫౧.
రసేసు గేధం అకరం అలోలో, అనఞ్ఞపోసీ సపదానచారీ;
కులే కులే అప్పటిబద్ధచిత్తో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
రసేసు గేధం అకరం అలోలోతి. రసోతి మూలరసో ఖన్ధరసో తచరసో పత్తరసో పుప్ఫరసో ఫలరసో, అమ్బిలం మధురం తిత్తకం కటుకం లోణికం ఖారికం లమ్బికం
యథా వణం ఆలిమ్పేయ్య యావదేవ ఆరుహణత్థాయ
అలోలోతి లోలుప్పం వుచ్చతి తణ్హా. యో రాగో సారాగో…పే॰… అభిజ్ఝా లోభో అకుసలమూలం. సా లోలుప్పా తణ్హా తస్స పచ్చేకసమ్బుద్ధస్స పహీనా ఉచ్ఛిన్నమూలా తాలావత్థుకతా అనభావంకతా ఆయతిం అనుప్పాదధమ్మా. తస్మా పచ్చేకసమ్బుద్ధో అలోలోతి – రసేసు గేధం అకరం అలోలో.
అనఞ్ఞపోసీ సపదానచారీతి అనఞ్ఞపోసీతి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో అత్తానఞ్ఞేవ పోసేతి, న పరన్తి.
అనఞ్ఞపోసిమఞ్ఞాతం
ఖీణాసవం వన్తదోసం, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణన్తి.
అనఞ్ఞపోసీ సపదానచారీతి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో పుబ్బణ్హసమయం
కులే కులే అప్పటిబద్ధచిత్తోతి ద్వీహి కారణేహి పటిబద్ధచిత్తో హోతి – అత్తానం వా నీచం ఠపేన్తో పరం ఉచ్చం ఠపేన్తో పటిబద్ధచిత్తో హోతి, అత్తానం వా ఉచ్చం ఠపేన్తో పరం నీచం ఠపేన్తో పటిబద్ధచిత్తో హోతి. కథం అత్తానం నీచం ఠపేన్తో పరం ఉచ్చం ఠపేన్తో పటిబద్ధచిత్తో హోతి? ‘‘తుమ్హే మే బహూపకారా, అహం తుమ్హే నిస్సాయ లభామి చీవరపిణ్డపాతసేనాసనగిలానపచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారం. యమ్పి మే అఞ్ఞే దాతుం వా కాతుం వా మఞ్ఞన్తి తుమ్హే నిస్సాయ తుమ్హే పస్సన్తా. యమ్పి మే పోరాణం మాతాపేత్తికం నామగోత్తం తమ్పి మే అన్తరహితం తుమ్హేహి అహం ఞాయామి – ‘అసుకస్స కులుపకో, అసుకాయ కులుపకో’’’తి. ఏవం అత్తానం నీచం ఠపేన్తో పరం ఉచ్చం ఠపేన్తో పటిబద్ధచిత్తో హోతి.
కథం అత్తానం ఉచ్చం ఠపేన్తో పరం నీచం ఠపేన్తో పటిబద్ధచిత్తో హోతి? ‘‘అహం తుమ్హాకం బహూపకారో, తుమ్హే మం ఆగమ్మ బుద్ధం సరణం గతా ధమ్మం సరణం గతా సఙ్ఘం సరణం గతా, పాణాతిపాతా పటివిరతా, అదిన్నాదానా పటివిరతా, కామేసుమిచ్ఛాచారా పటివిరతా, ముసావాదా పటివిరతా, సురామేరయమజ్జపమాదట్ఠానా పటివిరతా, తుమ్హాకం అహం ఉద్దేసం దేమి పరిపుచ్ఛం దేమి ఉపోసథం ఆచిక్ఖామి నవకమ్మం అధిట్ఠామి; అథ చ పన తుమ్హే మం ఉజ్ఝిత్వా అఞ్ఞే సక్కరోథ గరుం కరోథ మానేథ
కులే కులే అప్పటిబద్ధచిత్తోతి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో కులపలిబోధేన అప్పటిబద్ధచిత్తో హోతి, గణపలిబోధేన అప్పటిబద్ధచిత్తో హోతి, ఆవాసపలిబోధేన అప్పటిబద్ధచిత్తో హోతి, చీవరపలిబోధేన అప్పటిబద్ధచిత్తో హోతి, పిణ్డపాతపలిబోధేన అప్పటిబద్ధచిత్తో హోతి, సేనాసనపలిబోధేన
‘‘రసేసు
కులే కులే అప్పటిబద్ధచిత్తో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
౧౫౨.
పహాయ పఞ్చావరణాని చేతసో, ఉపక్కిలేసే బ్యపనుజ్జ సబ్బే;
అనిస్సితో ఛేత్వ సినేహదోసం ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
పహాయ పఞ్చావరణాని చేతసోతి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో కామచ్ఛన్దనీవరణం పహాయ పజహిత్వా వినోదేత్వా బ్యన్తీకరిత్వా అనభావం
ఉపక్కిలేసే బ్యపనుజ్జ సబ్బేతి రాగో చిత్తస్స ఉపక్కిలేసో, దోసో చిత్తస్స ఉపక్కిలేసో, మోహో చిత్తస్స ఉపక్కిలేసో, కోధో… ఉపనాహో…పే॰… సబ్బాకుసలాభిసఙ్ఖారా చిత్తస్స ఉపక్కిలేసా. ఉపక్కిలేసే బ్యపనుజ్జ సబ్బేతి సబ్బే చిత్తస్స ఉపక్కిలేసే బ్యపనుజ్జ పనుదిత్వా పజహిత్వా వినోదేత్వా బ్యన్తీకరిత్వా అనభావం గమేత్వాతి – ఉపక్కిలేసే బ్యపనుజ్జ సబ్బే.
అనిస్సితో ఛేత్వ సినేహదోసన్తి. అనిస్సితోతి ద్వే నిస్సయా – తణ్హానిస్సయో చ దిట్ఠినిస్సయో చ…పే॰… అయం తణ్హానిస్సయో…పే॰… అయం దిట్ఠినిస్సయో. సినేహోతి ద్వే స్నేహా – తణ్హాస్నేహో చ దిట్ఠిస్నేహో చ…పే॰… అయం తణ్హాస్నేహో…పే॰… అయం దిట్ఠిస్నేహో. దోసోతి యో చిత్తస్స ఆఘాతో పటిఘాతో పటిఘం పటివిరోధో కోపో పకోపో సమ్పకోపో దోసో పదోసో సమ్పదోసో చిత్తస్స బ్యాపత్తి మనోపదోసో కోధో కుజ్ఝనా కుజ్ఝితత్తం దోసో దుస్సనా దుస్సితత్తం బ్యాపత్తి బ్యాపజ్జనా బ్యాపజ్జితత్తం చణ్డిక్కం అసురోపో అనత్తమనతా చిత్తస్స అనిస్సితో ఛేత్వ సినేహదోసన్తి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో తణ్హాస్నేహఞ్చ దిట్ఠిస్నేహఞ్చ దోసఞ్చ ఛేత్వా ఉచ్ఛిన్దిత్వా సముచ్ఛిన్దిత్వా పజహిత్వా వినోదేత్వా బ్యన్తీకరిత్వా అనభావం గమేత్వా చక్ఖుం అనిస్సితో, సోతం అనిస్సితో…పే॰… దిట్ఠసుతముతవిఞ్ఞాతబ్బే ధమ్మే అనిస్సితో అనల్లీనో అనుపగతో అనజ్ఝోసితో అనధిముత్తో నిక్ఖన్తో నిస్సటో విప్పముత్తో విసఞ్ఞుత్తో విమరియాదికతేన చేతసా విహరతీతి – అనిస్సితో ఛేత్వ సినేహదోసం, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో. తేనాహ సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో –
‘‘పహాయ
అనిస్సితో ఛేత్వ సినేహదోసం, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
౧౫౩.
విపిట్ఠికత్వాన సుఖం దుఖఞ్చ, పుబ్బేవ చ సోమనస్సదోమనస్సం;
లద్ధానుపేక్ఖం సమథం విసుద్ధం, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
విపిట్ఠికత్వాన సుఖం దుఖఞ్చ, పుబ్బేవ చ సోమనస్సదోమనస్సన్తి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో సుఖస్స చ పహానా దుక్ఖస్స చ పహానా పుబ్బేవ సోమనస్సదోమనస్సానం అత్థఙ్గమా అదుక్ఖమసుఖం ఉపేక్ఖాసతిపారిసుద్ధిం చతుత్థం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతీతి – విపిట్ఠికత్వాన
లద్ధానుపేక్ఖం సమథం విసుద్ధన్తి. ఉపేక్ఖాతి యా చతుత్థజ్ఝానే ఉపేక్ఖా ఉపేక్ఖనా అజ్ఝుపేక్ఖనా చిత్తసమతా చిత్తప్పస్సద్ధతా సమథోతి యా చిత్తస్స ఠితి సణ్ఠితి అవట్ఠితి అవిసాహారో లద్ధానుపేక్ఖం సమథం విసుద్ధన్తి చతుత్థజ్ఝానం ఉపేక్ఖఞ్చ సమథఞ్చ లద్ధా లభిత్వా విన్దిత్వా పటిలభిత్వాతి – లద్ధానుపేక్ఖం సమథం విసుద్ధం, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో. తేనాహ సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో –
‘‘విపిట్ఠికత్వాన సుఖం దుఖఞ్చ, పుబ్బేవ చ సోమనస్సదోమనస్సం;
లద్ధానుపేక్ఖం సమథం విసుద్ధం, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
౧౫౪.
ఆరద్ధవీరియో పరమత్థపత్తియా, అలీనచిత్తో అకుసీతవుత్తి;
దళ్హనిక్కమో థామబలూపపన్నో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
ఆరద్ధవీరియో పరమత్థపత్తియాతి పరమత్థం వుచ్చతి అమతం
అలీనచిత్తో అకుసీతవుత్తీతి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో అనుప్పన్నానం పాపకానం అకుసలానం ధమ్మానం అనుప్పాదాయ ఛన్దం జనేతి వాయమతి వీరియం ఆరభతి చిత్తం పగ్గణ్హాతి పదహతి, ఉప్పన్నానం పాపకానం అకుసలానం ధమ్మానం పహానాయ…పే॰… అనుప్పన్నానం కుసలానం ధమ్మానం ఉప్పాదాయ…పే॰… ఉప్పన్నానం కుసలానం
అథ వా, ‘‘కామం తచో చ న్హారు చ అట్ఠి చ అవసిస్సతు
నాసిస్సం న పివిస్సామి, విహారతో న నిక్ఖమే;
నపి పస్సం నిపాతేస్సం, తణ్హాసల్లే అనూహతేతి.
చిత్తం పగ్గణ్హాతి పదహతి. ఏవమ్పి అలీనచిత్తో అకుసీతవుత్తి.
‘‘న తావాహం ఇమం పల్లఙ్కం భిన్దిస్సామి యావ మే న
‘‘న తావాహం ఇమమ్హా ఆసనా వుట్ఠహిస్సామి యావ మే న అనుపాదాయ ఆసవేహి చిత్తం విముచ్చిస్సతీ’’తి చిత్తం పగ్గణ్హాతి పదహతి. ఏవమ్పి అలీనచిత్తో అకుసీతవుత్తి.
‘‘న తావాహం ఇమమ్హా చఙ్కమా ఓరోహిస్సామి…పే॰… విహారా నిక్ఖమిస్సామి… అడ్ఢయోగా నిక్ఖమిస్సామి… పాసాదా నిక్ఖమిస్సామి… హమ్మియా నిక్ఖమిస్సామి… గుహాయ నిక్ఖమిస్సామి… లేణా నిక్ఖమిస్సామి… కుటియా నిక్ఖమిస్సామి… కూటాగారా నిక్ఖమిస్సామి… అట్టా నిక్ఖమిస్సామి… మాళా నిక్ఖమిస్సామి… ఉద్దణ్డా నిక్ఖమిస్సామి
‘‘ఇమస్మింయేవ పుబ్బణ్హసమయే
దళ్హనిక్కమో థామబలూపపన్నోతి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో దళ్హసమాదానో అహోసి కుసలేసు ధమ్మేసు అవట్ఠితసమాదానో కాయసుచరితే వచీసుచరితే మనోసుచరితే దానసంవిభాగే సీలసమాదానే ఉపోసథుపవాసే మత్తేయ్యతాయ థామబలూపపన్నోతి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో థామేన చ బలేన చ వీరియేన చ పరక్కమేన చ పఞ్ఞాయ చ ఉపేతో హోతి సముపేతో ఉపాగతో సముపాగతో ఉపపన్నో సముపపన్నో సమన్నాగతోతి – దళ్హనిక్కమో థామబలూపపన్నో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో. తేనాహ సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో –
‘‘ఆరద్ధవీరియో పరమత్థపత్తియా, అలీనచిత్తో అకుసీతవుత్తి;
దళ్హనిక్కమో థామబలూపపన్నో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
౧౫౫.
పటిసల్లానం ఝానమరిఞ్చమానో, ధమ్మేసు నిచ్చం అనుధమ్మచారీ;
ఆదీనవం సమ్మసితా భవేసు, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
పటిసల్లానం ఝానమరిఞ్చమానోతి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో పటిసల్లానారామో హోతి పటిసల్లానరతో అజ్ఝత్తం చేతోసమథమనుయుత్తో అనిరాకతజ్ఝానో విపస్సనాయ సమన్నాగతో బ్రూహేతా సుఞ్ఞాగారం ఝాయీ ఝానరతో ఏకత్తమనుయుత్తో సదత్థగరుకోతి పటిసల్లానం. ఝానమరిఞ్చమానోతి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో ద్వీహి కారణేహి ఝానం న రిఞ్చతి – అనుప్పన్నస్స వా పఠమస్స ఝానస్స ఉప్పాదాయ
అథ వా, ఉప్పన్నం వా పఠమం ఝానం ఆసేవతి భావేతి బహులీకరోతి, ఉప్పన్నం వా దుతియం ఝానం…పే॰… ఉప్పన్నం వా తతియం ఝానం… ఉప్పన్నం వా చతుత్థం ఝానం ఆసేవతి భావేతి బహులీకరోతి. ఏవమ్పి ఝానం న రిఞ్చతీతి – పటిసల్లానం ఝానమరిఞ్చమానో.
ధమ్మేసు నిచ్చం అనుధమ్మచారీతి ధమ్మా వుచ్చన్తి చత్తారో సతిపట్ఠానా…పే॰… అరియో అట్ఠఙ్గికో మగ్గో. కతమే అనుధమ్మా? సమ్మాపటిపదా అపచ్చనీకపటిపదా అన్వత్థపటిపదా ధమ్మానుధమ్మపటిపదా సీలేసు పరిపూరకారితా ఇన్ద్రియేసు గుత్తద్వారతా భోజనే మత్తఞ్ఞుతా జాగరియానుయోగో సతిసమ్పజఞ్ఞం – ఇమే వుచ్చన్తి అనుధమ్మా. ధమ్మేసు నిచ్చం అనుధమ్మచారీతి ధమ్మేసు నిచ్చకాలం ధువకాలం సతతం సమితం అవోకిణ్ణం పోఙ్ఖానుపోఙ్ఖం ఉదకూమికజాతం
అవీచిసన్తతిసహితం
ఆదీనవం సమ్మసితా భవేసూతి ‘‘సబ్బే సఙ్ఖారా అనిచ్చా’’తి ఆదీనవం సమ్మసితా భవేసు, ‘‘సబ్బే సఙ్ఖారా దుక్ఖా’’తి…పే॰… ‘‘సబ్బే ధమ్మా అనత్తా’’తి…పే॰… ‘‘యం కిఞ్చి సముదయధమ్మం, సబ్బం తం నిరోధధమ్మ’’న్తి ఆదీనవం సమ్మసితా భవేసూతి – ఆదీనవం సమ్మసితా భవేసు, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో. తేనాహ సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో –
‘‘పటిసల్లానం ఝానమరిఞ్చమానో, ధమ్మేసు నిచ్చం అనుధమ్మచారీ;
ఆదీనవం సమ్మసితా భవేసు, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
౧౫౬.
తణ్హక్ఖయం పత్థయమప్పమత్తో, అనేళమూగో సుతవా సతీమా;
సఙ్ఖాతధమ్మో నియతో పధానవా, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
తణ్హక్ఖయం పత్థయమప్పమత్తోతి. తణ్హాతి రూపతణ్హా…పే॰… ధమ్మతణ్హా. తణ్హక్ఖయన్తి అప్పమత్తోతి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో సక్కచ్చకారీ సాతచ్చకారీ…పే॰… అప్పమాదో కుసలేసు ధమ్మేసూతి – తణ్హక్ఖయం పత్థయమప్పమత్తో.
అనేళమూగో సుతవా సతీమాతి. అనేళమూగోతి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో పణ్డితో పఞ్ఞవా బుద్ధిమా ఞాణీ విభావీ మేధావీ. సుతవాతి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో బహుస్సుతో హోతి సుతధరో సుతసన్నిచ్చయో. యే తే ధమ్మా ఆదికల్యాణా మజ్ఝేకల్యాణా పరియోసానకల్యాణా సాత్థం సబ్యఞ్జనం కేవలపరిపుణ్ణం పరిసుద్ధం బ్రహ్మచరియం అభివదన్తి, తథారూపాస్స ధమ్మా బహుస్సుతా హోన్తి ధాతా వచసా పరిచితా మనసానుపేక్ఖితా దిట్ఠియా సుప్పటివిద్ధా. సతీమాతి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో సతిమా హోతి పరమేన సతినేపక్కేన సమన్నాగతత్తా చిరకతమ్పి చిరభాసితమ్పి సరితా అనుస్సరితాతి – అనేళమూగో సుతవా సతీమా.
సఙ్ఖాతధమ్మో నియతో పధానవాతి సఙ్ఖాతధమ్మో వుచ్చతి ఞాణం. యా పఞ్ఞా పజాననా…పే॰… అమోహో ధమ్మవిచయో సమ్మాదిట్ఠి. సఙ్ఖాతధమ్మోతి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో సఙ్ఖాతధమ్మో ఞాతధమ్మో తులితధమ్మో తీరితధమ్మో విభూతధమ్మో విభావితధమ్మో ‘‘సబ్బే సఙ్ఖారా అనిచ్చా’’తి సఙ్ఖాతధమ్మో…పే॰… ‘‘యం కిఞ్చి సముదయధమ్మం సబ్బం
తస్సాయం పచ్ఛిమకో భవో, చరిమోయం సముస్సయో;
జాతిమరణసంసారో
తంకారణా పచ్చేకసమ్బుద్ధో సఙ్ఖాతధమ్మో. నియతోతి నియామా వుచ్చన్తి చత్తారో అరియమగ్గా. చతూహి అరియమగ్గేహి సమన్నాగతోతి నియతో. నియామం పత్తో సమ్పత్తో అధిగతో ఫస్సితో సచ్ఛికతో పత్తో నియామం. పధానవాతి పధానం వుచ్చతి వీరియం. సో చేతసో వీరియారమ్భో
‘‘తణ్హక్ఖయం పత్థయమప్పమత్తో, అనేళమూగో సుతవా సతీమా;
సఙ్ఖాతధమ్మో నియతో పధానవా, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
౧౫౭.
సీహోవ సద్దేసు అసన్తసన్తో, వాతోవ జాలమ్హి అసజ్జమానో;
పదుమంవ తోయేన అలిమ్పమానో ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
సీహోవ సద్దేసు అసన్తసన్తోతి యథా సీహో మిగరాజా సద్దేసు అసన్తాసీ అపరిసన్తాసీ అనుత్రాసీ అనుబ్బిగ్గో అనుస్సఙ్కీ
వాతోవ జాలమ్హి అసజ్జమానోతి. వాతోతి పురత్థిమా వాతా పచ్ఛిమా వాతా ఉత్తరా వాతా దక్ఖిణా వాతా సరజా వాతా అరజా వాతా సీతా వాతా ఉణ్హా వాతా పరిత్తా వాతా అధిమత్తా వాతా వేరమ్భవాతా
పదుమంవ తోయేన అలిమ్పమానోతి పదుమం వుచ్చతి పదుమపుప్ఫం. తోయం వుచ్చతి ఉదకం. యథా పదుమపుప్ఫం తోయేన న లిమ్పతి న పలిమ్పతి న ఉపలిమ్పతి, అలిత్తం అపలిత్తం అనుపలిత్తం, ఏవమేవ ద్వే లేపా – తణ్హాలేపో చ దిట్ఠిలేపో చ…పే॰… అయం తణ్హాలేపో…పే॰… అయం దిట్ఠిలేపో. తస్స పచ్చేకసమ్బుద్ధస్స తణ్హాలేపో పహీనో, దిట్ఠిలేపో పటినిస్సట్ఠో. తణ్హాలేపస్స పహీనత్తా దిట్ఠిలేపస్స పటినిసట్ఠత్తా సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో రూపే న లిమ్పతి సద్దే న లిమ్పతి…పే॰… దిట్ఠసుతముతవిఞ్ఞాతబ్బేసు ధమ్మేసు న లిమ్పతి న పలిమ్పతి న ఉపలిమ్పతి, అలిత్తో అపలిత్తో అనుపలిత్తో నిక్ఖన్తో నిస్సటో విప్పముత్తో విసఞ్ఞుత్తో విమరియాదికతేన
‘‘సీహోవ
పదుమంవ తోయేన అలిమ్పమానో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
౧౫౮.
సీహో యథా దాఠబలీ పసయ్హ, రాజా మిగానం అభిభుయ్య చారీ;
సేవేథ పన్తాని సేనాసనాని, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
సీహో యథా దాఠబలీ పసయ్హ, రాజా మిగానం అభిభుయ్య చారీతి యథా సీహో మిగరాజా దాఠబలీ దాఠావుధో సబ్బే తిరచ్ఛానగతే పాణే అభిభుయ్య అభిభవిత్వా అజ్ఝోత్థరిత్వా పరియాదియిత్వా మద్దిత్వా చరతి విహరతి ఇరియతి వత్తేతి పాలేతి యపేతి యాపేతి, పచ్చేకసమ్బుద్ధోపి పఞ్ఞాబలీ పఞ్ఞావుధో సబ్బపాణభూతే పుగ్గలే పఞ్ఞాయ అభిభుయ్య అభిభవిత్వా అజ్ఝోత్థరిత్వా పరియాదియిత్వా మద్దిత్వా చరతి విహరతి ఇరియతి వత్తేతి పాలేతి యపేతి యాపేతీతి – సీహో యథా దాఠబలీ పసయ్హ, రాజా మిగానం అభిభుయ్య చారీ.
సేవేథ పన్తాని సేనాసనానీతి యథా సీహో మిగరాజా అరఞ్ఞవనమజ్ఝోగాహేత్వా చరతి విహరతి ఇరియతి వత్తేతి పాలేతి
‘‘సీహో
సేవేథ పన్తాని సేనాసనాని, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
౧౫౯.
మేత్తం ఉపేక్ఖం కరుణం విముత్తిం, ఆసేవమానో ముదితఞ్చ కాలే;
సబ్బేన లోకేన అవిరుజ్ఝమానో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
మేత్తం ఉపేక్ఖం కరుణం విముత్తిం, ఆసేవమానో ముదితఞ్చ కాలేతి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో మేత్తాసహగతేన చేతసా ఏకం దిసం ఫరిత్వా విహరతి తథా దుతియం తథా తతియం తథా చతుత్థం, ఇతి ఉద్ధమధో తిరియం సబ్బధి సబ్బత్తతాయ సబ్బావన్తం లోకం మేత్తాసహగతేన
సబ్బేన లోకేన అవిరుజ్ఝమానోతి మేత్తాయ భావితత్తా యే పురత్థిమాయ దిసాయ సత్తా తే అప్పటికూలా హోన్తి, యే పచ్ఛిమాయ దిసాయ సత్తా…పే॰… యే ఉత్తరాయ దిసాయ సత్తా… యే దక్ఖిణాయ దిసాయ సత్తా… యే పురత్థిమాయ అనుదిసాయ సత్తా… యే పచ్ఛిమాయ అనుదిసాయ సత్తా… యే ఉత్తరాయ అనుదిసాయ సత్తా… యే దక్ఖిణాయ అనుదిసాయ సత్తా… యే హేట్ఠిమాయ సబ్బేన లోకేన అవిరుజ్ఝమానోతి సబ్బేన లోకేన అవిరుజ్ఝమానో, అప్పటివిరుజ్ఝమానో అనాఘాతియమానో
‘‘మేత్తం ఉపేక్ఖం కరుణం విముత్తిం, ఆసేవమానో
సబ్బేన లోకేన అవిరుజ్ఝమానో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
౧౬౦.
రాగఞ్చ దోసఞ్చ పహాయ మోహం, సన్దాలయిత్వాన సంయోజనాని ;
అసన్తసం జీవితసఙ్ఖయమ్హి, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
రాగఞ్చ దోసఞ్చ పహాయ మోహన్తి. రాగోతి యో రాగో సారాగో…పే॰… అభిజ్ఝా లోభో అకుసలమూలం. దోసోతి యో చిత్తస్స ఆఘాతో…పే॰… చణ్డిక్కం అసురోపో అనత్తమనతా చిత్తస్స. మోహోతి దుక్ఖే అఞ్ఞాణం…పే॰… అవిజ్జాలఙ్గీ మోహో అకుసలమూలం. రాగఞ్చ దోసఞ్చ పహాయ మోహన్తి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో రాగఞ్చ దోసఞ్చ మోహఞ్చ పహాయ పజహిత్వా వినోదేత్వా బ్యన్తీకరిత్వా అనభావం గమేత్వాతి – రాగఞ్చ దోసఞ్చ పహాయ మోహం.
సన్దాలయిత్వాన సంయోజనానీతి. దస సంయోజనాని – కామరాగసంయోజనం పటిఘసంయోజనం…పే॰… అవిజ్జాసంయోజనం. సన్దాలయిత్వాన సంయోజనానీతి దస సంయోజనాని సన్దాలయిత్వా పదాలయిత్వా సమ్పదాలయిత్వా పజహిత్వా వినోదేత్వా బ్యన్తీకరిత్వా అనభావం గమేత్వాతి – సన్దాలయిత్వాన సంయోజనాని.
అసన్తసం జీవితసఙ్ఖయమ్హీతి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో జీవితపరియోసానే అసన్తాసీ అనుత్రాసీ అనుబ్బిగ్గో అనుస్సఙ్కీ అనుత్రాసో అభీరూ అచ్ఛమ్భీ అనుత్రాసీ అపలాయీ పహీనభయభేరవో విగతలోమహంసో విహరతీతి – అసన్తసం జీవితసఙ్ఖయమ్హి, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో. తేనాహ సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో –
‘‘రాగఞ్చ దోసఞ్చ పహాయ మోహం, సన్దాలయిత్వాన సంయోజనాని;
అసన్తసం జీవితసఙ్ఖయమ్హి, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
౧౬౧.
భజన్తి సేవన్తి చ కారణత్థా, నిక్కారణా దుల్లభా అజ్జ మిత్తా;
అత్తత్థపఞ్ఞా అసుచీ మనుస్సా, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో.
భజన్తి సేవన్తి చ కారణత్థాతి అత్తత్థకారణా పరత్థకారణా ఉభయత్థకారణా దిట్ఠధమ్మికత్థకారణా సమ్పరాయికత్థకారణా పరమత్థకారణా భజన్తి సమ్భజన్తి సేవన్తి నిసేవన్తి సంసేవన్తి పటిసేవన్తీతి – భజన్తి సేవన్తి చ కారణత్థా.
నిక్కారణా దుల్లభా అజ్జ మిత్తాతి ద్వే మిత్తా – అగారికమిత్తో చ అనాగారికమిత్తో చ…పే॰… అయం అగారికమిత్తో…పే॰… అయం అనాగారికమిత్తో. నిక్కారణా దుల్లభా అజ్జ మిత్తాతి ఇమే
అత్తత్థపఞ్ఞా అసుచీ మనుస్సాతి. అత్తత్థపఞ్ఞాతి అత్తనో అత్థాయ అత్తనో హేతు అత్తనో పచ్చయా అత్తనో కారణా భజన్తి సమ్భజన్తి సేవన్తి నిసేవన్తి సంసేవన్తి పటిసేవన్తి ఆచరన్తి సమాచరన్తి పయిరుపాసన్తి పరిపుచ్ఛన్తి పరిపఞ్హన్తీతి – అత్తత్థపఞ్ఞా. అసుచీ మనుస్సాతి అసుచినా కాయకమ్మేన సమన్నాగతాతి అసుచీ మనుస్సా, అసుచినా వచీకమ్మేన సమన్నాగతాతి అసుచీ మనుస్సా, అసుచినా మనోకమ్మేన సమన్నాగతాతి అసుచీ మనుస్సా, అసుచినా పాణాతిపాతేన…పే॰… అసుచినా అదిన్నాదానేన… అసుచినా కామేసుమిచ్ఛాచారేన… అసుచినా ముసావాదేన… అసుచియా పిసుణాయ వాచాయ సమన్నాగతా… అసుచియా ఫరుసాయ వాచాయ సమన్నాగతా… అసుచినా సమ్ఫప్పలాపేన సమన్నాగతా… అసుచియా అభిజ్ఝాయ సమన్నాగతా… అసుచినా బ్యాపాదేన సమన్నాగతాతి అసుచీ మనుస్సా, అసుచియా మిచ్ఛాదిట్ఠియా సమన్నాగతాతి అసుచీ మనుస్సా, అసుచియా చేతనాయ సమన్నాగతాతి అసుచీ మనుస్సా, అసుచియా పత్థనాయ సమన్నాగతాతి అసుచీ మనుస్సా, అసుచినా పణిధినా సమన్నాగతాతి అసుచీ మనుస్సా, అసుచీ హీనా నిహీనా ఓమకా లామకా ఛతుక్కా పరిత్తాతి – అత్తత్థపఞ్ఞా అసుచీ మనుస్సా.
ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పోతి. ఏకోతి సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో పబ్బజ్జాసఙ్ఖాతేన ఏకో…పే॰… చరేతి అట్ఠ చరియాయో…పే॰… ఖగ్గవిసాణకప్పోతి యథా ఖగ్గస్స నామ విసాణం ఏకం హోతి అదుతియం…పే॰… ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో. తేనాహ సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో –
‘‘భజన్తి
అత్తత్థపఞ్ఞా అసుచీ మనుస్సా, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
చతుత్థో వగ్గో.
ఖగ్గవిసాణసుత్తనిద్దేసో నిట్ఠితో.
అజితో
ధోతకో ఉపసీవో చ, నన్దో చ అథ హేమకో.
తోదేయ్య-కప్పా దుభయో, జతుకణ్ణీ చ పణ్డితో;
భద్రావుధో ఉదయో చ, పోసాలో చాపి బ్రాహ్మణో;
మోఘరాజా చ మేధావీ, పిఙ్గియో చ మహాఇసి.
సోళసానం
పారాయనానం నిద్దేసా, తత్తకా చ భవన్తి హి
ఖగ్గవిసాణసుత్తానం, నిద్దేసాపి తథేవ చ;
నిద్దేసా దువిధా ఞేయ్యా, పరిపుణ్ణా సులక్ఖితాతి.
చూళనిద్దేసపాళి నిట్ఠితా.