౪. నిస్సగ్గియకణ్డం
౧. చీవరవగ్గో
౧. పఠమకథినసిక్ఖాపదవణ్ణనా
తింస
తేసం దాని కరిస్సామి, అపుబ్బపదవణ్ణనం.
౪౫౯. తేన తిచీవరన్తి అన్తరవాసకో ఉత్తరాసఙ్గో సఙ్ఘాటీతి ఇదం చీవరత్తయం పరిభుఞ్జితుం అనుఞ్ఞాతం హోతి. యత్థ పనేతం అనుఞ్ఞాతం, యదా చ అనుఞ్ఞాతం, యేన చ కారణేన అనుఞ్ఞాతం, తం సబ్బం చీవరక్ఖన్ధకే జీవకవత్థుస్మిం (మహావ॰ ౩౨౬ ఆదయో) ఆగతమేవ. అఞ్ఞేనేవ తిచీవరేన గామం పవిసన్తీతి యేన విహారే అచ్ఛన్తి న్హానఞ్చ ఓతరన్తి, తతో అఞ్ఞేన, ఏవం దివసే దివసే నవ చీవరాని ధారేన్తి.
౪౬౦. ఉప్పన్నం హోతీతి అనుపఞ్ఞత్తియా ద్వారం దదమానం పటిలాభవసేన ఉప్పన్నం హోతి, నో నిప్ఫత్తివసేన.
ఆయస్మతో సారిపుత్తస్స దాతుకామో హోతీతి ఆయస్మా కిర ఆనన్దో భగవన్తం ఠపేత్వా అఞ్ఞో ఏవరూపో గుణవిసిట్ఠో పుగ్గలో నత్థీతి గుణబహుమానేన ఆయస్మన్తం సారిపుత్తం అతిమమాయతి. సో సదాపి మనాపం చీవరం లభిత్వా రజిత్వా కప్పబిన్దుం దత్వా థేరస్సేవ దేతి, పురేభత్తే పణీతం యాగుఖజ్జకం వా పిణ్డపాతం వా లభిత్వాపి థేరస్సేవ దేతి, పచ్ఛాభత్తే మధుఫాణితాదీని లభిత్వాపి థేరస్సేవ దేతి, ఉపట్ఠాకకులేహి దారకే నిక్ఖామేత్వా పబ్బాజేత్వాపి థేరస్స
నవమం వా భగవా దివసం దసమం వాతి ఏత్థ పన సచే భవేయ్య ‘‘కథం థేరో జానాతీ’’తి? బహూహి కారణేహి జానాతి. సారిపుత్తత్థేరో కిర జనపదచారికం పక్కమన్తో ఆనన్దత్థేరం ఆపుచ్ఛిత్వావ పక్కమతి ‘‘అహం ఏత్తకేన నామ కాలేన ఆగచ్ఛిస్సామి, ఏత్థన్తరే భగవన్తం మా పమజ్జీ’’తి. సచే సమ్ముఖా న ఆపుచ్ఛతి, భిక్ఖూ పేసేత్వాపి ఆపుచ్ఛిత్వావ గచ్ఛతి. సచే అఞ్ఞత్థ వస్సం వసతి, యే పఠమతరం భిక్ఖూ ఆగచ్ఛన్తి, తే ఏవం పహిణతి ‘‘మమ వచనేన భగవతో చ పాదే సిరసా వన్దథ, ఆనన్దస్స చ ఆరోగ్యం వత్వా మం ‘అసుకదివసే నామ ఆగమిస్సతీ’తి వదథా’’తి సదా చ యథాపరిచ్ఛిన్నదివసేయేవ ఏతి. అపిచాయస్మా ఆనన్దో అనుమానేనపి జానాతి ‘‘ఏత్తకే దివసే భగవతా వియోగం సహన్తో అధివాసేన్తో ఆయస్మా సారిపుత్తో వసి, ఇతో దాని పట్ఠాయ అసుకం నామ దివసం న అతిక్కమిస్సతి అద్ధా ఆగమిస్సతీ’’తి. యేసం యేసఞ్హి పఞ్ఞా మహతీ తేసం తేసం భగవతి పేమఞ్చ గారవో చ మహా హోతీతి ఇమినా నయేనాపి జానాతి. ఏవం బహూహి కారణేహి జానాతి. తేనాహ – ‘‘నవమం వా భగవా దివసం దసమం వా’’తి. ఏవం వుత్తే యస్మా ఇదం సిక్ఖాపదం పణ్ణత్తివజ్జం, న లోకవజ్జం; తస్మా ఆయస్మతా ఆనన్దేన వుత్తసదిసమేవ పరిచ్ఛేదం కరోన్తో ‘‘అథ ఖో భగవా…పే॰… ధారేతు’’న్తి. సచే పన థేరేన అద్ధమాసో వా మాసో వా ఉద్దిట్ఠో అభవిస్స, సోపి భగవతా అనుఞ్ఞాతో అస్స.
౪౬౨-౩. నిట్ఠితచీవరస్మిన్తి యేన కేనచి నిట్ఠానేన నిట్ఠితే చీవరస్మిం. యస్మా పన తం చీవరం కరణేనపి నిట్ఠితం హోతి, నస్సనాదీహిపి తస్మాస్స పదభాజనే అత్థమత్తమేవ కతన్తి సూచికమ్మపరియోసానేన కతం, సూచికమ్మపరియోసానం నామ యంకిఞ్చి సూచియా కత్తబ్బం పాసపట్టగణ్ఠికపట్టపరియోసానం కత్వా సూచియా పటిసామనం. నట్ఠన్తి చోరాదీహి హటం, ఏతమ్పి హి కరణపలిబోధస్స నిట్ఠితత్తా నిట్ఠితన్తి వుచ్చతి. వినట్ఠన్తి ఉపచికాదీహి ఖాయితం. దడ్ఢన్తి అగ్గినా దడ్ఢం. చీవరాసా వా ఉపచ్ఛిన్నాతి
ఉబ్భతస్మిం కథినేతి కథినే చ ఉబ్భతస్మిం. ఏతేన దుతియస్స పలిబోధస్స అభావం దస్సేతి. తం పన కథినం యస్మా అట్ఠసు వా మాతికాసు ఏకాయ అన్తరుబ్భారేన వా ఉద్ధరీయతి, తేనస్స నిద్దేసే ‘‘అట్ఠన్నం మాతికాన’’న్తిఆది వుత్తం. తత్థ ‘‘అట్ఠిమా, భిక్ఖవే, మాతికా కథినస్స ఉబ్భారాయ – పక్కమనన్తికా, నిట్ఠానన్తికా, సన్నిట్ఠానన్తికా, నాసనన్తికా, సవనన్తికా, ఆసావచ్ఛేదికా, సీమాతిక్కన్తికా, సహుబ్భారా’’తి ఏవం అట్ఠ మాతికాయో కథినక్ఖన్ధకే ఆగతా. అన్తరుబ్భారోపి ‘‘సుణాతు మే, భన్తే, సఙ్ఘో; యది సఙ్ఘస్స పత్తకల్లం, సఙ్ఘో కథినం ఉద్ధరేయ్య, ఏసా ఞత్తి. సుణాతు మే, భన్తే, సఙ్ఘో; సఙ్ఘో కథినం ఉద్ధరతి, యస్సాయస్మతో ఖమతి, కథినస్స ఉబ్భారో, సో తుణ్హస్స; యస్స నక్ఖమతి, సో భాసేయ్య. ఉబ్భతం సఙ్ఘేన కథినం, ఖమతి సఙ్ఘస్స, తస్మా తుణ్హీ, ఏవమేతం ధారయామీ’’తి (పాచి॰ ౯౨౬) ఏవం భిక్ఖునీవిభఙ్గే ఆగతో. తత్థ యం వత్తబ్బం తం ఆగతట్ఠానేయేవ వణ్ణయిస్సామ. ఇధ పన వుచ్చమానే పాళి ఆహరితబ్బా హోతి, అత్థోపి వత్తబ్బో. వుత్తోపి చ న సువిఞ్ఞేయ్యో హోతి, అట్ఠానే వుత్తత్తాయ.
దసాహపరమన్తి దస అహాని పరమో పరిచ్ఛేదో అస్సాతి దసాహపరమో, తం దసాహపరమం కాలం ధారేతబ్బన్తి అత్థో. పదభాజనే
అధిట్ఠితవికప్పితేసు అపరియాపన్నత్తా అతిరేకం చీవరన్తి అతిరేకచీవరం. తేనేవస్స పదభాజనే వుత్తం ‘‘అనధిట్ఠితం అవికప్పిత’’న్తి.
ఛన్నం చీవరానం అఞ్ఞతరన్తి ఖోమం, కప్పాసికం, కోసేయ్యం, కమ్బలం, సాణం, భఙ్గన్తి ఇమేసం ఛన్నం చీవరానం అఞ్ఞతరం. ఏతేన చీవరస్స జాతిం దస్సేత్వా ఇదాని పమాణం దస్సేతుం ‘‘వికప్పనుపగం పచ్ఛిమ’’న్తి ఆహ. తస్స పమాణం దీఘతో
తం అతిక్కామయతో నిస్సగ్గియం పాచిత్తియన్తి తం యథావుత్తజాతిప్పమాణం చీవరం దసాహపరమం కాలం అతిక్కామయతో, ఏత్థన్తరే యథా అతిరేకచీవరం న హోతి తథా అకుబ్బతో నిస్సగ్గియం పాచిత్తియం, తఞ్చ చీవరం నిస్సగ్గియం హోతి, పాచిత్తియాపత్తి చస్స హోతీతి అత్థో. అథ వా నిస్సజ్జనం నిస్సగ్గియం, పుబ్బభాగే కత్తబ్బస్స వినయకమ్మస్సేతం నామం. నిస్సగ్గియమస్స అత్థీతి నిస్సగ్గియమిచ్చేవ. కిన్తం? పాచిత్తియం. తం అతిక్కామయతో సనిస్సగ్గియవినయకమ్మం పాచిత్తియం హోతీతి అయమేత్థ అత్థో. పదభాజనే పన పఠమం తావ అత్థవికప్పం దస్సేతుం ‘‘తం అతిక్కామయతో నిస్సగ్గియం హోతీ’’తి మాతికం ఠపేత్వా ‘‘ఏకాదసే అరుణుగ్గమనే నిస్సగ్గియం హోతి, నిస్సజ్జితబ్బ’’న్తి వుత్తం. పున యస్స చ నిస్సజ్జితబ్బం, యథా చ నిస్సజ్జితబ్బం, తం దస్సేతుం ‘‘సఙ్ఘస్స వా’’తిఆది వుత్తం. తత్థ ఏకాదసే అరుణుగ్గమనేతి ఏత్థ యం దివసం చీవరం ఉప్పన్నం తస్స యో అరుణో, సో ఉప్పన్నదివసనిస్సితో, తస్మా చీవరుప్పాదదివసఏన సద్ధిం ఏకాదసే అరుణుగ్గమనే నిస్సగ్గియం హోతీతి వేదితబ్బం. సచేపి బహూని ఏకజ్ఝం బన్ధిత్వా వా వేఠేత్వా వా ఠపితాని ఏకావ ఆపత్తి. అబద్ధావేఠితేసు వత్థుగణనాయ ఆపత్తియో.
నిస్సజ్జిత్వా ఆపత్తి దేసేతబ్బాతి కథం దేసేతబ్బా? యథా ఖన్ధకే వుత్తం, కథఞ్చ తత్థ వుత్తం? ఏవం వుత్తం – ‘‘తేన, భిక్ఖవే, భిక్ఖునా సఙ్ఘం ఉపసఙ్కమిత్వా ఏకంసం ఉత్తరాసఙ్గం కరిత్వా వుడ్ఢానం భిక్ఖూనం పాదే వన్దిత్వా ఉక్కుటికం నిసీదిత్వా అఞ్జలిం పగ్గహేత్వా ఏవమస్స వచనీయో – ‘అహం, భన్తే, ఇత్థన్నామం ఆపత్తిం ఆపన్నో, తం పటిదేసేమీ’’’తి (చూళవ॰ ౨౩౯). ఇధ పన సచే ఏకం చీవరం హోతి ‘‘ఏకం నిస్సగ్గియం పాచిత్తియ’’న్తి వత్తబ్బం. సచే ద్వే, ‘‘ద్వే’’తి వత్తబ్బం. సచే బహూని ‘‘సమ్బహులానీ’’తి వత్తబ్బం. నిస్సజ్జనేపి సచే ఏకం యథాపాళిమేవ ‘‘ఇదం మే, భన్తే, చీవర’’న్తి వత్తబ్బం. సచే ద్వే వా బహూని వా, ‘‘ఇమాని మే, భన్తే, చీవరాని దసాహాతిక్కన్తాని నిస్సగ్గియాని, ఇమానాహం సఙ్ఘస్స నిస్సజ్జామీ’’తి వత్తబ్బం. పాళిం వత్తుం అసక్కోన్తేన అఞ్ఞథాపి వత్తబ్బం.
బ్యత్తేన భిక్ఖునా పటిబలేన ఆపత్తి పటిగ్గహేతబ్బాతి ఖన్ధకే వుత్తనయేనేవ పటిగ్గహేతబ్బా. ఏవఞ్హి తత్థ వుత్తం – ‘‘బ్యత్తేన భిక్ఖునా పటిబలేన సఙ్ఘో ఞాపేతబ్బో –
‘సుణాతు మే భన్తే సఙ్ఘో, అయం ఇత్థన్నామో భిక్ఖు ఆపత్తిం సరతి వివరతి ఉత్తానిం కరోతి దేసేతి, యది సఙ్ఘస్స పత్తకల్లం, అహం ఇత్థన్నామస్స భిక్ఖునో ఆపత్తిం పటిగ్గణ్హేయ్య’న్తి.
తేన
చీవరదానేపి ‘‘సఙ్ఘో ఇమం చీవరం ఇమాని చీవరానీ’’తి వత్థువసేన వచనభేదో వేదితబ్బో. గణస్స చ పుగ్గలస్స చ నిస్సజ్జనేపి ఏసేవ నయో.
ఆపత్తిదేసనాపటిగ్గహణేసు పనేత్థ అయం పాళి – ‘‘తేన, భిక్ఖవే, భిక్ఖునా సమ్బహులే భిక్ఖూ ఉపసఙ్కమిత్వా ఏకంసం ఉత్తరాసఙ్గం కత్వా వుడ్ఢానం భిక్ఖూనం పాదే వన్దిత్వా ఉక్కుటికం నిసీదిత్వా అఞ్జలిం పగ్గహేత్వా ఏవమస్సు వచనీయా – ‘అహం, భన్తే, ఇత్థన్నామం ఆపత్తిం ఆపన్నో తం పటిదేసేమీ’తి. బ్యత్తేన భిక్ఖునా పటిబలేన తే భిక్ఖూ ఞాపేతబ్బా –
‘సుణన్తు మే ఆయస్మన్తా, అయం ఇత్థన్నామో భిక్ఖు ఆపత్తిం సరతి వివరతి ఉత్తానిం కరోతి దేసేతి. యదాయస్మన్తానం పత్తకల్లం, అహం ఇత్థన్నామస్స భిక్ఖునో ఆపత్తిం పటిగ్గణ్హేయ్య’న్తి.
తేన వత్తబ్బో ‘పస్ససీ’తి? ‘ఆమ, పస్సామీ’తి. ‘ఆయతిం
తేన భిక్ఖునా ఏకం భిక్ఖుం ఉపసఙ్కమిత్వా ఏకంసం ఉత్తరాసఙ్గం కరిత్వా ఉక్కుటికం నిసీదిత్వా అఞ్జలిం పగ్గహేత్వా ఏవమస్స వచనీయో – ‘అహం, ఆవుసో, ఇత్థన్నామం ఆపత్తిం ఆపన్నో తం పటిదేసేమీ’తి. తేన వత్తబ్బో ‘పస్ససీ’తి, ఆమ పస్సామీతి ఆయతిం సంవరేయ్యాసీ’’తి (చూళవ॰ ౨౩౯). తత్థ
యథా చ గణస్స నిస్సజ్జనే ఏవం ద్విన్నం నిస్సజ్జనేపి పాళి వేదితబ్బా. యది హి విసేసో భవేయ్య, యథేవ ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, తిణ్ణన్నం పారిసుద్ధిఉపోసథం కాతుం, ఏవఞ్చ పన, భిక్ఖవే, కాతబ్బో. బ్యత్తేన భిక్ఖునా పటిబలేన తే భిక్ఖూ ఞాపేతబ్బా’’తిఆదినా నయేన ‘‘తిణ్ణన్నం పారిసుద్ధిఉపోసథం కాతు’’న్తి వత్వా పున ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ద్విన్నం పారిసుద్ధిఉపోసథం కాతుం, ఏవఞ్చ పన, భిక్ఖవే, కాతబ్బో. థేరేన భిక్ఖునా ఏకంసం ఉత్తరాసఙ్గ’’న్తిఆదినా (మహావ॰ ౧౬౮) నయేన విసుంయేవ ద్విన్నం పారిసుద్ధిఉపోసథో వుత్తో, ఏవమిధాపి
ఆపత్తిపటిగ్గహణే పన అయం విసేసో, యథా గణస్స నిస్సజ్జిత్వా ఆపత్తియా దేసియమానాయ ఆపత్తిపటిగ్గాహకో భిక్ఖు ఞత్తిం ఠపేతి, ఏవం అట్ఠపేత్వా ద్వీసు అఞ్ఞతరేన యథా ఏకపుగ్గలో పటిగ్గణ్హాతి, ఏవం ఆపత్తి పటిగ్గహేతబ్బా. ద్విన్నఞ్హి ఞత్తిట్ఠపనా నామ నత్థి, యది సియా ద్విన్నం పారిసుద్ధిఉపోసథం విసుం న వదేయ్య.
నిస్సట్ఠచీవరదానేపి యథా ‘‘ఇమం చీవరం ఆయస్మతో దమ్మీ’’తి ఏకో వదతి, ఏవం ‘‘ఇమం మయం చీవరం ఆయస్మతో దేమా’’తి వత్తుం వట్టతి. ఇతో గరుకతరాని హి ఞత్తిదుతియకమ్మానిపి ‘‘అపలోకేత్వా కాతబ్బానీ’’తి వుత్తాని అత్థి, తేసం ఏతం అనులోమం నిస్సట్ఠచీవరం పన దాతబ్బమేవ అదాతుం న లబ్భతి, వినయకమ్మమత్తఞ్హేతం. న తం తేన సఙ్ఘస్స వా గణస్స వా పుగ్గలస్స వా దిన్నమేవ హోతీతి.
౪౬౮. దసాహాతిక్కన్తే అతిక్కన్తసఞ్ఞీతి దసాహం అతిక్కన్తే చీవరే ‘‘అతిక్కన్తం ఇద’’న్తి ఏవంసఞ్ఞీ, దసాహే వా అతిక్కన్తే ‘‘అతిక్కన్తో నిస్సగ్గియం పాచిత్తియన్తి న ఇధ సఞ్ఞా రక్ఖతి. యోపి ఏవంసఞ్ఞీ, తస్సపి తం చీవరం నిస్సగ్గియం పాచిత్తియాపత్తి చ. సనిస్సగ్గియవినయకమ్మం వా పాచిత్తియన్తి ఉభోపి అత్థవికప్పా యుజ్జన్తి. ఏస నయో సబ్బత్థ.
అవిస్సజ్జితే విస్సజ్జితసఞ్ఞీతి కస్సచి అదిన్నే అపరిచ్చత్తే ‘‘పరిచ్చత్తం మయా’’తి ఏవంసఞ్ఞీ.
అనట్ఠే నట్ఠసఞ్ఞీతి అత్తనో చీవరేన సద్ధిం బహూని అఞ్ఞేసం చీవరాని ఏకతో ఠపితాని చోరా హరన్తి. తత్రేస అత్తనో చీవరే అనట్ఠే నట్ఠసఞ్ఞీ హోతి. ఏస నయో అవినట్ఠాదీసుపి.
అవిలుత్తేతి ఏత్థ పన గబ్భం భిన్దిత్వా పసయ్హావహారవసేన అవిలుత్తేతి వేదితబ్బం.
అనిస్సజ్జిత్వా పరిభుఞ్జతి ఆపత్తి దుక్కటస్సాతి సకిం నివత్థం వా సకిం పారుతం వా కాయతో అమోచేత్వా దివసమ్పి విచరతి, ఏకావ ఆపత్తి. మోచేత్వా మోచేత్వా నివాసేతి వా పారుపతి
౪౬౯. ‘‘అనాపత్తి అన్తోదసాహం అధిట్ఠేతి, వికప్పేతీ’’తి ఏత్థ పన అధిట్ఠానుపగం వికప్పనుపగఞ్చ వేదితబ్బం. తత్రాయం పాళి – అథ ఖో భిక్ఖూనం ఏతదహోసి – ‘‘యాని తాని భగవతా అనుఞ్ఞాతాని ‘తిచీవర’న్తి వా ‘వస్సికసాటికా’తి వా ‘నిసీదన’న్తి వా ‘పచ్చత్థరణ’న్తి వా ‘కణ్డుప్పటిచ్ఛాదీ’తి వా ముఖపుఞ్ఛనచోళకన్తి వా పరిక్ఖారచోళన్తి వా సబ్బాని తాని అధిట్ఠాతబ్బానీతి ను ఖో ఉదాహు వికప్పేతబ్బానీ’’తి, భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం –
‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, తిచీవరం అధిట్ఠాతుం న వికప్పేతుం; వస్సికసాటికం వస్సానం చాతుమాసం అధిట్ఠాతుం తతో పరం వికప్పేతుం; నిసీదనం అధిట్ఠాతుం న వికప్పేతుం; పచ్చత్థరణం అధిట్ఠాతుం న వికప్పేతుం; కణ్డుప్పటిచ్ఛాదిం యావఆబాధా అధిట్ఠాతుం తతో పరం వికప్పేతుం; ముఖపుఞ్ఛనచోళం అధిట్ఠాతుం
‘‘తత్థ తిచీవరం’’ అధిట్ఠహన్తేన రజిత్వా కప్పబిన్దుం దత్వా పమాణయుత్తమేవ అధిట్ఠాతబ్బం. తస్స పమాణం ఉక్కట్ఠపరిచ్ఛేదేన సుగతచీవరతో ఊనకం వట్టతి, లామకపరిచ్ఛేదేన సఙ్ఘాటియా ఉత్తరాసఙ్గస్స చ దీఘతో ముట్ఠిపఞ్చకం తిరియం ముట్ఠిత్తికం పమాణం వట్టతి. అన్తరవాసకో దీఘతో ముట్ఠిపఞ్చకో తిరియం ద్విహత్థోపి వట్టతి. పారుపణేనపి హి సక్కా నాభిం పటిచ్ఛాదేతున్తి. వుత్తప్పమాణతో పన అతిరేకం ఊనకఞ్చ పరిక్ఖారచోళన్తి అధిట్ఠాతబ్బం.
తత్థ యస్మా ‘‘ద్వే చీవరస్స అధిట్ఠానా – కాయేన వా అధిట్ఠేతి, వాచాయ వా అధిట్ఠేతీ’’తి (పరి॰ ౩౨౨) వుత్తం, తస్మా పురాణసఙ్ఘాటిం ‘‘ఇమం సఙ్ఘాటిం పచ్చుద్ధరామీ’’తి పచ్చుద్ధరిత్వా నవం సఙ్ఘాటిం హత్థేన గహేత్వా ‘‘ఇమం సఙ్ఘాటిం అధిట్ఠామీ’’తి చిత్తేన ఆభోగం కత్వా కాయవికారం కరోన్తేన కాయేన అధిట్ఠాతబ్బా. ఇదం కాయేన అధిట్ఠానం, తం యేన కేనచి సరీరావయవేన అఫుసన్తస్స న వట్టతి. వాచాయ అధిట్ఠానే పన వచీభేదం కత్వా వాచాయ అధిట్ఠాతబ్బా. తత్ర దువిధం అధిట్ఠానం – సచే హత్థపాసే హోతి ‘‘ఇమం సఙ్ఘాటిం అధిట్ఠామీ’’తి వాచా భిన్దితబ్బా. అథ అన్తోగబ్భే వా ఉపరిపాసాదే వా సామన్తవిహారే వా హోతి ఠపితట్ఠానం సల్లక్ఖేత్వా ‘‘ఏతం సఙ్ఘాటిం అధిట్ఠామీ’’తి వాచా
తిచీవరం పన పరిక్ఖారచోళం అధిట్ఠాతుం వట్టతి మహాపదుమత్థేరో కిరాహ – ‘‘తిచీవరం తిచీవరమేవ అధిట్ఠాతబ్బం. సచే పరిక్ఖారచోళాధిట్ఠానం లభేయ్య ఉదోసితసిక్ఖాపదే పరిహారో నిరత్థకో భవేయ్యా’’తి. ఏవం వుత్తే కిర అవసేసా భిక్ఖూ ఆహంసు – ‘‘పరిక్ఖారచోళమ్పి భగవతావ అధిట్ఠాతబ్బన్తి వుత్తం, తస్మా వట్టతీ’’తి. మహాపచ్చరియమ్పి వుత్తం ‘‘పరిక్ఖారచోళం నామ పాటేక్కం నిధానముఖమేతన్తి తిచీవరం మహాతిస్సత్థేరోపి కిర ఆహ – ‘‘మయం పుబ్బే మహాథేరానం అస్సుమ్హ, అరఞ్ఞవాసినో భిక్ఖూ రుక్ఖసుసిరాదీసు చీవరం ఠపేత్వా పధానం పదహనత్థాయ గచ్ఛన్తి. సామన్తవిహారే ధమ్మసవనత్థాయ గతానఞ్చ నేసం సూరియే ఉట్ఠితే సామణేరా వా దహరభిక్ఖూ వా పత్తచీవరం గహేత్వా గచ్ఛన్తి, తస్మా సుఖపరిభోగత్థం తిచీవరం పరిక్ఖారచోళన్తి అధిట్ఠాతుం వట్టతీ’’తి. మహాపచ్చరియమ్పి వుత్తం పుబ్బే ఆరఞ్ఞికా భిక్ఖూ అబద్ధసీమాయం దుప్పరిహారన్తి తిచీవరం పరిక్ఖారచోళమేవ అధిట్ఠహిత్వా పరిభుఞ్జింసూ’’తి.
‘‘వస్సికసాటికా’’ అనతిరిత్తప్పమాణా నామం గహేత్వా వుత్తనయేనేవ చత్తారో వస్సికే మాసే అధిట్ఠాతబ్బా, తతో పరం పచ్చుద్ధరిత్వా వికప్పేతబ్బా. వణ్ణభేదమత్తరత్తాపి చేసా వట్టతి. ద్వే పన న వట్టన్తి. ‘‘నిసీదనం’’ వుత్తనయేన అధిట్ఠాతబ్బమేవ, తఞ్చ ఖో పమాణయుత్తం ఏకమేవ, ద్వే న వట్టన్తి. ‘‘పచ్చత్థరణ’’మ్పి అధిట్ఠాతబ్బమేవ, తం పన మహన్తమ్పి వట్టతి, ఏకమ్పి వట్టతి, బహూనిపి వట్టన్తి. నీలమ్పి పీతకమ్పి సదసమ్పి పుప్ఫదసమ్పీతి సబ్బప్పకారం వట్టతి. సకిం అధిట్ఠితం అధిట్ఠితమేవ హోతి. ‘‘కణ్డుప్పటిచ్ఛాది’’ యావ ఆబాధో అత్థి, తావ పమాణికా అధిట్ఠాతబ్బా. ఆబాధే వూపసన్తే పచ్చుద్ధరిత్వా వికప్పేతబ్బా, ఏకావ వట్టతి ‘‘ముఖపుఞ్ఛనచోళం’’ అధిట్ఠాతబ్బమేవ, యావ ఏకం ధోవియతి, తావ అఞ్ఞం పరిభోగత్థాయ ఇచ్ఛితబ్బన్తి పరిక్ఖారచోళే గణనా నత్థి, యత్తకం ఇచ్ఛతి తత్తకం అధిట్ఠాతబ్బమేవ. థవికాపి పరిస్సావనమ్పి వికప్పనుపగం పచ్ఛిమచీవరప్పమాణం ‘‘పరిక్ఖారచోళక’’న్తి అధిట్ఠాతబ్బమేవ. బహూని ఏకతో కత్వా ‘‘ఇమాని చీవరాని పరిక్ఖారచోళాని అధిట్ఠామీ’’తి అధిట్ఠాతుమ్పి వట్టతియేవ. భేసజ్జనవకమ్మమాతాపితుఆదీనం అత్థాయ ఠపేన్తేనపి అధిట్ఠాతబ్బమేవ. మహాపచ్చరియం పన ‘‘అనాపత్తీ’’తి వుత్తం. మఞ్చభిసి పీఠకభిసి బిమ్బోహనం పావారో కోజవోతి ఏతేసు పన సేనాసనపరిక్ఖారత్థాయ దిన్నపచ్చత్థరణే చ అధిట్ఠానకిచ్చం నత్థియేవ.
అధిట్ఠితచీవరం పన పరిభుఞ్జతో కథం అధిట్ఠానం విజహతీతి? అఞ్ఞస్స దానేన, అచ్ఛిన్దిత్వా గహణేన, విస్సాసగ్గాహేన, హీనాయావత్తనేన, సిక్ఖాపచ్చక్ఖానేన మహాసుమత్థేరో పనాహ – ‘‘పమాణచీవరస్స యత్థ కత్థచి ఛిద్దం అధిట్ఠానం భిన్దతి, మహన్తస్స పన పమాణతో బహి ఛిద్దం అధిట్ఠానం న భిన్దతి, అన్తోజాతం భిన్దతీ’’తి. కరవీకతిస్సత్థేరో ఆహ – ‘‘ఖుద్దకం మహన్తం న పమాణం, ద్వే చీవరాని పారుపన్తస్స వామహత్థే సఙ్ఘరిత్వా ఠపితట్ఠానే ఛిద్దం అధిట్ఠానం న భిన్దతి, ఓరభాగే భిన్దతి. అన్తరవాసకస్సపి ఓవట్టికం కరోన్తేన సఙ్ఘరితట్ఠానే ఛిద్దం న భిన్దతి, తతో ఓరం భిన్దతీ’’తి. అన్ధకట్ఠకథాయం పన తిచీవరే మహాసుమత్థేరవాదం పమాణం కత్వా ఉత్తరిమ్పి ఇదం వుత్తం ‘‘పచ్ఛిమప్పమాణం అధిట్ఠానం రక్ఖతీ’’తి. పరిక్ఖారచోళే దీఘసో అట్ఠఙ్గులే సుగతఙ్గులేన తిరియం చతురఙ్గులే యత్థ కత్థచి ఛిద్దం అధిట్ఠానం విజహతి. మహన్తే చోళే తతో పరేన ఛిద్దం అధిట్ఠానం న విజహతి. ఏస నయో సబ్బేసు అధిట్ఠాతబ్బకేసు చీవరేసూ’’తి.
తత్థ యస్మా సబ్బేసమ్పి అధిట్ఠాతబ్బకచీవరానం వికప్పనుపగపచ్ఛిమప్పమాణతో అఞ్ఞం పచ్ఛిమప్పమాణం అన్ధకట్ఠకథాయం
కరవీకతిస్సత్థేరవాదేపి దీఘన్తతోయేవ ఛిద్దం దస్సితం, తిరియన్తతో న దస్సితం, తస్మా సో అపరిచ్ఛిన్నో. మహాసుమత్థేరవాదే ‘‘పమాణచీవరస్స యత్థ కత్థచి ఛిద్దం అధిట్ఠానం భిన్దతి, మహన్తస్స పన పమాణతో బహి ఛిద్దం అధిట్ఠానం న భిన్దతీ’’తి వుత్తం. ఇదం పన న వుత్తం – ‘‘ఇదం నామ పమాణచీవరం ఇతో ఉత్తరి మహన్తం చీవర’’న్తి. అపిచేత్థ తిచీవరాదీనం ముట్ఠిపఞ్చకాదిభేదం పచ్ఛిమప్పమాణన్తి అధిప్పేతం. తత్థ యది పచ్ఛిమప్పమాణతో బహి ఛిద్దం అధిట్ఠానం న భిన్దేయ్య, ఉక్కట్ఠపత్తస్సాపి మజ్ఝిమపత్తస్స వా ఓమకప్పమాణతో బహి ఛిద్దం అధిట్ఠానం న భిన్దేయ్య, న చ న భిన్దతి. తస్మా అయమ్పి వాదో అపరిచ్ఛిన్నో.
యో పనాయం సబ్బపఠమో అట్ఠకథావాదో, అయమేవేత్థ పమాణం. కస్మా? పరిచ్ఛేదసబ్భావతో. తిచీవరస్స హి పచ్ఛిమప్పమాణఞ్చ ఛిద్దప్పమాణఞ్చ ఛిద్దుప్పత్తిదేసప్పమాణఞ్చ సబ్బఅట్ఠకథాసుయేవ పరిచ్ఛిన్దిత్వా వుత్తం, తస్మా స్వేవ వాదో పమాణం. అద్ధా హి సో భగవతో అధిప్పాయం అనుగన్త్వా వుత్తో. ఇతరేసు పన నేవ పరిచ్ఛేదో అత్థి, న పుబ్బాపరం సమేతీతి.
యో పన దుబ్బలట్ఠానే పఠమం అగ్గళం దత్వా పచ్ఛా దుబ్బలట్ఠానం ఛిన్దిత్వా అపనేతి, అధిట్ఠానం న భిజ్జతి. మణ్డలపరివత్తనేపి ఏసేవ నయో. దుపట్టస్స ఏకస్మిం పటలే ఛిద్దే వా జాతే గళితే వా అధిట్ఠానం న భిజ్జతి, ఖుద్దకం చీవరం మహన్తం కరోతి, మహన్తం వా ఖుద్దకం కరోతి, అధిట్ఠానం న భిజ్జతి. ఉభో కోటియో మజ్ఝే కరోన్తో సచే పఠమం ఛిన్దిత్వా పచ్ఛా ఘటేతి, అధిట్ఠానం భిజ్జతి. అథ ఘటేత్వా ఛిన్దతి, న భిజ్జతి, రజకేహి ధోవాపేత్వా సేతం కారాపేన్తస్సాపి అధిట్ఠానం అధిట్ఠానమేవాతి ‘‘అన్తోదసాహం అధిట్ఠేతి వికప్పేతీ’’తి ఏత్థ అధిట్ఠానే వినిచ్ఛయో.
వికప్పనే
అపరోపి నయో – తథేవ చీవరానం ఏకబహుభావం సన్నిహితాసన్నిహితభావఞ్చ ఞత్వా తస్సేవ భిక్ఖునో సన్తికే ‘‘‘ఇమం చీవర’న్తి వా ‘ఇమాని చీవరానీ’తి వా ‘ఏతం చీవర’న్తి వా ‘ఏతాని చీవరానీ’’’తి వా వత్వా పఞ్చసు సహధమ్మికేసు అఞ్ఞతరస్స అత్తనా అభిరుచితస్స యస్స కస్సచి నామం గహేత్వా ‘‘‘తిస్సస్స భిక్ఖునో వికప్పేమీ’తి వా ‘తిస్సాయ భిక్ఖునియా, సిక్ఖమానాయ, తిస్సస్స సామణేరస్స, తిస్సాయ సామణేరియా వికప్పేమీ’’’తి వా వత్తబ్బం, అయం అపరాపి సమ్ముఖావికప్పనా. ఏత్తావతా నిధేతుం వట్టతి, పరిభోగాదీసు పన ఏకమ్పి న వట్టతి. తేన పన భిక్ఖునా ‘‘తిస్సస్స భిక్ఖునో సన్తకం…పే॰… తిస్సాయ సామణేరియా సన్తకం పరిభుఞ్జ వా విస్సజ్జేహి వా యథాపచ్చయం వా కరోహీ’’తి వుత్తే పచ్చుద్ధారో నామ హోతి. తతోపభుతి పరిభోగాదయోపి వట్టన్తి.
కథం పరమ్ముఖావికప్పనా హోతీతి? చీవరానం తథేవ ఏకబహుభావం సన్నిహితాసన్నిహితభావఞ్చ ఞత్వా ‘‘‘ఇమం చీవర’న్తి వా ‘ఇమాని చీవరానీ’తి వా ‘ఏతం చీవర’న్తి వా ‘ఏతాని చీవరానీ’’’తి వా వత్వా ‘‘తుయ్హం వికప్పనత్థాయ దమ్మీ’’తి వత్తబ్బం. తేన వత్తబ్బో – ‘‘కో తే మిత్తో వా సన్దిట్ఠో వా’’తి? తతో ఇతరేన పురిమనయేనేవ ‘‘తిస్సో భిక్ఖూతి వా…పే॰… తిస్సా సామణేరీ’’తి వా వత్తబ్బం. పున తేన భిక్ఖునా
ద్విన్నం ‘‘వికప్పేతీ’’తి ఇమస్మిం పదే వినిచ్ఛయో.
‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, తిచీవరం అధిట్ఠాతుం న వికప్పేతు’’న్తిఆదివచనతో చ ఇదం ‘‘వికప్పేతీ’’తి అవిసేసేన వుత్తవచనం విరుద్ధం వియ దిస్సతి, న చ విరుద్ధం తథాగతా భాసన్తి. తస్మా ఏవమస్స అత్థో వేదితబ్బో, తిచీవరం తిచీవరసఙ్ఖేపేనేవ పరిహరతో అధిట్ఠాతుమేవ అనుజానామి, న వికప్పేతుం. వస్సికసాటికం పన చాతుమాసతో పరం వికప్పేతుమేవ న అధిట్ఠాతుం. ఏవఞ్చ సతి యో తిచీవరే ఏకేన చీవరేన విప్పవసితుకామో హోతి, తస్స తిచీవరాధిట్ఠానం పచ్చుద్ధరిత్వా విప్పవాససుఖత్థం వికప్పనాయ ఓకాసో దిన్నో హోతి. దసాహాతిక్కమే చ అనాపత్తీతి ఏతేనుపాయేన సబ్బత్థ వికప్పనాయ అప్పటిసిద్ధభావో వేదితబ్బో.
విస్సజ్జేతీతి అఞ్ఞస్స దేతి. కథం పన దిన్నం హోతి, కథం గహితం? ‘‘ఇమం తుయ్హం దేమి దదామి దజ్జామి ఓణోజేమి పరిచ్చజామి నిస్సజ్జామి విస్సజ్జామీతి వా ‘‘ఇత్థన్నామస్స దేమి…పే॰… నిస్సజ్జామీ’’తి వా వదతి, సమ్ముఖాపి
యో
నస్సతీతిఆది ఉత్తానత్థమేవ. యో న దదేయ్య ఆపత్తి దుక్కటస్సాతి ఏత్థ ‘‘మయ్హం దిన్నం ఇమినా’’తి ఇమాయ సఞ్ఞాయ న దేన్తస్స దుక్కటం. తస్స సన్తకభావం పన ఞత్వా లేసేన అచ్ఛిన్దన్తో భణ్డం అగ్ఘాపేత్వా కారేతబ్బోతి.
సముట్ఠానాదీసు ఇదం సిక్ఖాపదం కథినసముట్ఠానం నామ కాయవాచాతో చ కాయవాచాచిత్తతో చ సముట్ఠాతి, అనధిట్ఠానేన చ అవికప్పనేన చ ఆపజ్జనతో అకిరియం, సఞ్ఞాయ అభావేపి న ముచ్చతి, అజానన్తోపి ఆపజ్జతీతి నోసఞ్ఞావిమోక్ఖం, అచిత్తకం, పణ్ణత్తివజ్జం, కాయకమ్మం, వచీకమ్మం, తిచిత్తం, తివేదనన్తి.
పఠమకథినసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౨. ఉదోసితసిక్ఖాపదవణ్ణనా
౪౭౧. తేన సమయేన బుద్ధో భగవాతి ఉదోసితసిక్ఖాపదం. తత్థ సన్తరుత్తరేనాతి అన్తరన్తి అన్తరవాసకో వుచ్చతి, ఉత్తరన్తి ఉత్తరాసఙ్గో, సహ అన్తరేన ఉత్తరం సన్తరుత్తరం, తేన సన్తరుత్తరేన, సహ అన్తరవాసకేన ఉత్తరాసఙ్గేనాతి అత్థో. కణ్ణకితానీతి సేదేన ఫుట్ఠోకాసేసు సఞ్జాతకాళసేతమణ్డలాని. అద్దస ఖో ఆయస్మా ఆనన్దో సేనాసనచారికం ఆహిణ్డన్తోతి థేరో కిర భగవతి దివా పటిసల్లానత్థాయ గన్ధకుటిం పవిట్ఠే తం ఓకాసం లభిత్వా దున్నిక్ఖిత్తాని దారుభణ్డమత్తికాభణ్డాని పటిసామేన్తో అసమ్మట్ఠట్ఠానం సమ్మజ్జన్తో గిలానేహి భిక్ఖూహి సద్ధిం పటిసన్థారం కరోన్తో తేసం భిక్ఖూనం
౪౭౩. అవిప్పవాససమ్ముతిం దాతున్తి అవిప్పవాసే సమ్ముతి అవిప్పవాససమ్ముతి, అవిప్పవాసాయ వా సమ్ముతి అవిప్పవాససమ్ముతి. కో పనేత్థ ఆనిసంసో? యేన చీవరేన విప్పవసతి, తం నిస్సగ్గియం న హోతి, ఆపత్తిఞ్చ నాపజ్జతి. కిత్తకం కాలం? మహాసుమత్థేరో తావ ఆహ – ‘‘యావ రోగో న వూపసమతి, వూపసన్తే పన రోగే సీఘం చీవరట్ఠానం ఆగన్తబ్బ’’న్తి మహాపదుమత్థేరో ఆహ – ‘‘సీఘం ఆగచ్ఛతో రోగో పటికుప్పేయ్య, తస్మా సణికం ఆగన్తబ్బం. యతో పట్ఠాయ హి సత్థం వా పరియేసతి, ‘గచ్ఛామీ’తి ఆభోగం వా కరోతి, తతో పట్ఠాయ వట్టతి. ‘న దాని గమిస్సామీ’తి ఏవం పన ధురనిక్ఖేపం కరోన్తేన పచ్చుద్ధరితబ్బం, అతిరేకచీవరట్ఠానే ఠస్సతీ’’తి. సచే పనస్స రోగో పటికుప్పతి, కిం కాతబ్బన్తి? ఫుస్సదేవత్థేరో తావ ఆహ – ‘‘సచే సోయేవ రోగో పటికుప్పతి, సా ఏవ సమ్ముతి, పున సమ్ముతిదానకిచ్చం నత్థి. అథఞ్ఞో కుప్పతి, పున దాతబ్బా సమ్ముతీ’’తి. ఉపతిస్సత్థేరో ఆహ – ‘‘సో వా రోగో హోతు, అఞ్ఞో వా పున సమ్ముతిదానకిచ్చం నత్థీ’’తి.
౪౭౫-౬. నిట్ఠితచీవరస్మిం భిక్ఖునాతి ఇధ పన పురిమసిక్ఖాపదే వియ అత్థం అగ్గహేత్వా నిట్ఠితే చీవరస్మిం భిక్ఖునోతి ఏవం సామివసేన కరణవచనస్స అత్థో వేదితబ్బో. కరణవసేన తిచీవరేనాతి అధిట్ఠితేసు తీసు చీవరేసు యేన కేనచి. ఏకేన విప్పవుత్థోపి హి తిచీవరేన విప్పవుత్థో హోతి, పటిసిద్ధపరియాపన్నేన విప్పవుత్థత్తా. తేనేవస్స పదభాజనే ‘‘సఙ్ఘాటియా వా’’తిఆది వుత్తం. విప్పవసేయ్యాతి విప్పయుత్తో వసేయ్య.
౪౭౭-౮. గామో ఏకూపచారోతిఆది అవిప్పవాసలక్ఖణవవత్థాపనత్థం వుత్తం. తతో పరం యథాక్కమేన తానేవ పన్నరస మాతికాపదాని విత్థారేన్తో ‘‘గామో ఏకూపచారో నామా’’తిఆదిమాహ. తత్థ ఏకకులస్స గామోతి ఏకస్స రఞ్ఞో వా భోజకస్స వా గామో. పరిక్ఖిత్తోతి యేన అన్తోగామే వత్థబ్బన్తి ఏవరూపే గామే చీవరం నిక్ఖిపిత్వా గామబ్భన్తరే యథారుచితే ఠానే అరుణం ఉట్ఠాపేతుం వట్టతి. అపరిక్ఖిత్తోతి ఇమినా తస్సేవ గామస్స నానూపచారతా దస్సితా. ఏవరూపే గామే యస్మిం ఘరే చీవరం నిక్ఖిత్తం, తత్థ వత్థబ్బం. హత్థపాసా వా న విజహితబ్బన్తి అథ వా తం ఘరం సమన్తతో హత్థపాసా న విజహితబ్బం, అడ్ఢతేయ్యరతనప్పమాణప్పదేసా ఉద్ధం న విజహితబ్బన్తి వుత్తం హోతి. అడ్ఢతేయ్యరతనబ్భన్తరే పన వత్థుం వట్టతి. తం పమాణం అతిక్కమిత్వా సచేపి ఇద్ధిమా భిక్ఖూ ఆకాసే అరుణం ఉట్ఠాపేతి, నిస్సగ్గియమేవ హోతి. ఏత్థ చ యస్మిం ఘరేతి ఘరపరిచ్ఛేదో ‘‘ఏకకులస్స నివేసనం హోతీ’’తిఆదినా (పారా॰ ౪౮౦) లక్ఖణేన వేదితబ్బో.
౪౭౯. నానాకులస్స గామోతి నానారాజూనం వా భోజకానం వా గామో, వేసాలికుసినారాదిసదిసో. పరిక్ఖిత్తోతి ఇమినా నానాకులగామస్స ఏకూపచారతా దస్సితా. సభాయే వా ద్వారమూలే వాతి ఏత్థ సభాయన్తి లిఙ్గబ్యత్తయేన సభా వుత్తా. ద్వారమూలేతి నగరద్వారస్స సమీపే. ఇదం వుత్తం
సభాయం గచ్ఛన్తేన హత్థపాసే చీవరం నిక్ఖిపిత్వాతి సచే ఘరే అట్ఠపేత్వా సభాయే ఠపేస్సామీతి సభాయం గచ్ఛతి, తేన సభాయం గచ్ఛన్తేన హత్థపాసేతి హత్థం పసారేత్వా ‘‘హన్దిమం చీవరం ఠపేమీ’’తి ఏవం నిక్ఖేపసుఖే హత్థపాసగతే కిస్మిఞ్చి ఆపణే చీవరం నిక్ఖిపిత్వా పురిమనయేనేవ సభాయే వా వత్థబ్బం ద్వారమూలే వా, హత్థపాసా వా న విజహితబ్బం.
తత్రాయం వినిచ్ఛయో – ఫుస్సదేవత్థేరో తావ ఆహ – ‘‘చీవరహత్థపాసే వసితబ్బం నత్థి, యత్థ కత్థచి వీథిహత్థపాసేపి సభాయహత్థపాసేపి ద్వారహత్థపాసేపి ఉపతిస్సత్థేరో పనాహ – ‘‘నగరస్స బహూనిపి ద్వారాని హోన్తి బహూనిపి సభాయాని, తస్మా సబ్బత్థ న వట్టతి. యస్సా పన వీథియా చీవరం ఠపితం యం తస్సా సమ్ముఖట్ఠానే సభాయఞ్చ ద్వారఞ్చ తస్స సభాయస్స చ ద్వారస్స చ హత్థపాసా న విజహితబ్బం. ఏవఞ్హి సతి సక్కా చీవరస్స పవత్తి జానితు’’న్తి. సభాయం పన గచ్ఛన్తేన యస్స ఆపణికస్స హత్థే నిక్ఖిత్తం, సచే సో తం చీవరం అతిహరిత్వా ఘరే నిక్ఖిపతి, వీథిహత్థపాసో న రక్ఖతి, ఘరస్స హత్థపాసే వత్థబ్బం. సచే మహన్తం ఘరం హోతి, ద్వే వీథియో ఫరిత్వా ఠితం పురతో వా పచ్ఛతో వా హత్థపాసేయేవ అరుణం ఉట్ఠాపేతబ్బం. సభాయే నిక్ఖిపిత్వా పన సభాయే వా తస్స సమ్ముఖే నగరద్వారమూలే వా తేసంయేవ హత్థపాసే వా అరుణం ఉట్ఠాపేతబ్బం.
అపరిక్ఖిత్తోతిఇమినా తస్సేవ గామస్స నానూపచారతా దస్సితా. ఏతేనేవుపాయేన సబ్బత్థ ఏకూపచారతా చ నానూపచారతా చ వేదితబ్బా. పాళియం పన ‘‘గామో ఏకూపచారో
౪౮౦-౧. నివేసనాదీసు ఓవరకాతి గబ్భానంయేవేతం పరియాయవచనం. హత్థపాసా వాతి గబ్భస్స హత్థపాసా. ద్వారమూలే వాతి సబ్బేసం సాధారణే ఘరద్వారమూలే. హత్థపాసా వాతి గబ్భస్స వా ఘరద్వారమూలస్స వా హత్థపాసా.
౪౮౨-౭. ఉదోసితోతి యానాదీనం భణ్డానం సాలా. ఇతో పట్ఠాయ చ నివేసనే వుత్తనయేనేవ వినిచ్ఛయో వేదితబ్బో. అట్టోతి పటిరాజాదిపటిబాహనత్థం ఇట్ఠకాహి కతో బహలభిత్తికో చతుపఞ్చభూమికో పతిస్సయవిసేసో. మాళోతి ఏకకూటసఙ్గహితో చతురస్సపాసాదో. పాసాదోతి దీఘపాసాదో. హమ్మియన్తి ముణ్డచ్ఛదనపాసాదో.
౪౮౯. సత్తబ్భన్తరాతిఏత్థ ఏకం అబ్భన్తరం అట్ఠవీసతిహత్థం హోతి. సచే సత్థో గచ్ఛన్తో గామం వా నదిం వా పరియాదియిత్వా తిట్ఠతి అన్తోపవిట్ఠేన సద్ధిం ఏకాబద్ధో హుత్వా ఓరఞ్చ పారఞ్చ ఫరిత్వా ఠితో హోతి, సత్థపరిహారోవ లబ్భతి. అథ గామే వా నదియా వా పరియాపన్నో హోతి అన్తోపవిట్ఠో
౪౯౦. ఏకకులస్స ఖేత్తే హత్థపాసో నామ చీవరహత్థపాసోయేవ, నానాకులస్స ఖేత్తే హత్థపాసో నామ ఖేత్తద్వారస్స హత్థపాసో. అపరిక్ఖిత్తే చీవరస్సేవ హత్థపాసో.
౪౯౧-౪. ధఞ్ఞకరణన్తి ఖలం వుచ్చతి. ఆరామోతి పుప్ఫారామో విహారో నివేసనసదిసో. రుక్ఖమూలే అన్తోఛాయాయన్తి ఛాయాయ ఫుట్ఠోకాసస్స అన్తో ఏవ. విరళసాఖస్స పన రుక్ఖస్స ఆతపేన ఫుట్ఠోకాసే ఠపితం నిస్సగ్గియమేవ హోతి, తస్మా తాదిసస్స సాఖాచ్ఛాయాయ వా ఖన్ధచ్ఛాయాయ వా ఠపేతబ్బం. సచే సాఖాయ వా విటపే వా ఠపేతి, ఉపరి అఞ్ఞసాఖాచ్ఛాయాయ ఫుట్ఠోకాసేయేవ ఠపేతబ్బం. ఖుజ్జరుక్ఖస్స ఛాయా దూరం గచ్ఛతి, ఛాయాయ గతట్ఠానే ఠపేతుం వట్టతియేవ. ఇధాపి హత్థపాసో చీవరహత్థపాసోయేవ.
అగామకే అరఞ్ఞేతి అగామకం నామ అరఞ్ఞం విఞ్ఝాటవీఆదీసు వా సముద్దమజ్ఝే వా మచ్ఛబన్ధానం అగమనపథే దీపకేసు లబ్భతి. సమన్తా సత్తబ్భన్తరాతి మజ్ఝే ఠితస్స సమత్తా సబ్బదిసాసు
౪౯౫. అనిస్సజ్జిత్వా పరిభుఞ్జతి ఆపత్తి దుక్కటస్సాతి ఏత్థ సచే పధానికో భిక్ఖు సబ్బరత్తిం పధానమనుయుఞ్జిత్వా పచ్చుససమయే ‘‘న్హాయిస్సామీ’’తి తీణిపి చీవరాని తీరే ఠపేత్వా నదిం ఓతరతి, న్హాయన్తస్సేవ చస్స అరుణం ఉట్ఠహతి, కిం కాతబ్బం. సో హి యది ఉత్తరిత్వా చీవరం నివాసేతి, నిస్సగ్గియచీవరం
సచే భిక్ఖూ దహరానం హత్థే పత్తచీవరం దత్వా మగ్గం గచ్ఛన్తా పచ్ఛిమే యామే సయితుకామా హోన్తి, అత్తనో అత్తనో చీవరం హత్థపాసే కత్వావ సయితబ్బం. సచే గచ్ఛన్తానంయేవ అసమ్పత్తేసు దహరేసు అరుణం ఉగ్గచ్ఛతి, చీవరం నిస్సగ్గియం హోతి, నిస్సయో పన న పటిప్పస్సమ్భతి, దహరానమ్పి పురతో గచ్ఛన్తానం థేరేసు అసమ్పత్తేసు ఏసేవ నయో. మగ్గం విరజ్ఝిత్వా అరఞ్ఞే అఞ్ఞమఞ్ఞం అపస్సన్తేసుపి ఏసేవ నయో. సచే పన దహరా ‘‘మయం, భన్తే, ముహుత్తం సయిత్వా అసుకస్మిం నామ ఓకాసే తుమ్హే సమ్పాపుణిస్సామా’’తి వత్వా యావ అరుణుగ్గమనా సయన్తి, చీవరఞ్చ నిస్సగ్గియం హోతి, నిస్సయో చ పటిప్పస్సమ్భతి, దహరే ఉయ్యోజేత్వా థేరేసు సయన్తేసుపి ఏసేవ నయో. ద్వేధాపథం దిస్వా థేరా ‘‘అయం మగ్గో’’ దహరా ‘‘అయం మగ్గో’’తి వత్వా అఞ్ఞమఞ్ఞస్స వచనం అగ్గహేత్వా గతా, సహ అరుణుగ్గమనా చీవరాని చ నిస్సగ్గియాని హోన్తి
సముట్ఠానాదీసు పఠమకథినసిక్ఖాపదే అనధిట్ఠానం అవికప్పనఞ్చ అకిరియం, ఇధ అపచ్చుద్ధరణం అయమేవ విసేసో. సేసం సబ్బత్థ వుత్తనయమేవాతి.
ఉదోసితసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౩. తతియకథినసిక్ఖాపదవణ్ణనా
౪౯౭. తేన సమయేనాతి తతియకథినసిక్ఖాపదం. తత్థ ఉస్సాపేత్వా పునప్పునం విమజ్జతీతి ‘‘వలీసు నట్ఠాసు ఇదం మహన్తం భవిస్సతీ’’తి మఞ్ఞమానో ఉదకేన సిఞ్చిత్వా పాదేహి అక్కమిత్వా
౪౯౯-౫౦౦. ఏకాదసమాసేతి సత్తమాసేతి కత్తికమాసం హేమన్తికే చ చత్తారోతి పఞ్చమాసే ఠపేత్వా సేసే సత్తమాసే. కాలేపి ఆదిస్స దిన్నన్తి సఙ్ఘస్స వా ‘‘ఇదం అకాలచీవర’’న్తి ఉద్దిసిత్వా దిన్నం, ఏకపుగ్గలస్స వా ‘‘ఇదం తుయ్హం దమ్మీ’’తి దిన్నం.
సఙ్ఘతో వాతి అత్తనో పత్తభాగవసేన సఙ్ఘతో వా ఉప్పజ్జేయ్య. గణతో వాతి ఇదం సుత్తన్తికగణస్స దేమ, ఇదం ఆభిధమ్మికగణస్సాతి ఏవం గణస్స దేన్తి. తతో అత్తనో పత్తభాగవసేన గణతో వా ఉప్పజ్జేయ్య.
నో చస్స పారిపూరీతి నో చే పారిపూరీ భవేయ్య, యత్తకేన కయిరమానం అధిట్ఠానచీవరం పహోతి, తఞ్చే చీవరం తత్తకం న భవేయ్య, ఊనకం భవేయ్యాతి అత్థో.
పచ్చాసా హోతి సఙ్ఘతో వాతిఆదీసు అసుకదివసం నామ సఙ్ఘో చీవరాని లభిస్సతి, గణో లభిస్సతి, తతో మే చీవరం ఉప్పజ్జిస్సతీతి ఏవం సఙ్ఘతో వా గణతో వా పచ్చాసా హోతి. ఞాతకేహి మే చీవరత్థాయ పేసితం, మిత్తేహి పేసితం, తే ఆగతా చీవరే దస్సన్తీతి ఏవం ఞాతితో వా మిత్తతో వా పచ్చాసా హోతి. పంసుకూలం వాతి ఏత్థ పన పంసుకూలం వా లచ్ఛామీతి అత్తనో వా ధనేనాతి అత్తనో కప్పాససుత్తాదినా ధనేన, అసుకదివసం నామ లచ్ఛామీతి ఏవం వా పచ్చాసా హోతీతి అత్థో.
తతో చే ఉత్తరి నిక్ఖిపేయ్య సతియాపి పచ్చాసాయాతి మాసపరమతో చే ఉత్తరి నిక్ఖిపేయ్య, నిస్సగ్గియం పాచిత్తియన్తి అత్థో. ఏవం పన అవత్వా యస్మా అన్తరా ఉప్పజ్జమానే పచ్చాసాచీవరే మూలచీవరస్స ఉప్పన్నదివసతో యావ వీసతిమో దివసో తావ ఉప్పన్నం పచ్చాసాచీవరం మూలచీవరం అత్తనో గతికం కరోతి, తతో ఉద్ధం మూలచీవరం పచ్చాసాచీవరం
విసభాగే ఉప్పన్నే మూలచీవరేతి యది మూలచీవరం సణ్హం, పచ్చాసాచీవరం థూలం, న సక్కా యోజేతుం. రత్తియో చ సేసా హోన్తి, న తావ మాసో పూరతి
సముట్ఠానాదీని పఠమకథినసదిసానేవాతి.
తతియకథినసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౪. పురాణచీవరసిక్ఖాపదవణ్ణనా
౫౦౩-౫. తేన సమయేనాతి పురాణచీవరసిక్ఖాపదం. తత్థ యావ సత్తమా పితామహయుగాతి పితుపితా పితామహో, పితామహస్స యుగం పితామహయుగం. యుగన్తి ఆయుప్పమాణం వుచ్చతి. అభిలాప మత్తమేవ చేతం. అత్థతో పన పితామహోయేవ పితామహయుగం. తతో ఉద్ధం సబ్బేపి పుబ్బపురిసా పితామహగ్గహణేనేవ గహితా. ఏవం యావ సత్తమో పురిసో తావ యా అసమ్బద్ధా సా యావ సత్తమా పితామహయుగా అసమ్బద్ధాతి
తత్రాయం విత్థారనయో – పితా పితుపితా తస్స పితా తస్సాపి పితాతి ఏవం యావ సత్తమా యుగా, పితా పితుమాతా తస్సా పితా చ మాతా చ భాతా చ భగినీ చ పుత్తా చ ధీతరో చాతి ఏవమ్పి ఉద్ధఞ్చ అధో చ యావ సత్తమా యుగా, పితా పితుభాతా పితుభగినీ పితుపుత్తా పితుధీతరో తేసమ్పి పుత్తధీతుపరమ్పరాతి ఏవమ్పి యావ సత్తమా యుగా, మాతా మాతుమాతా తస్సా మాతా తస్సాపి మాతాతి ఏవమ్పి యావ సత్తమా యుగా, మాతా మాతుపితా తస్స మాతా చ పితా చ అఞ్ఞాతికా నామ.
ఉభతో సఙ్ఘేతి భిక్ఖునిసఙ్ఘే ఞత్తిచతుత్థేన భిక్ఖుసఙ్ఘే ఞత్తిచతుత్థేనాతి అట్ఠవాచికవినయకమ్మేన ఉపసమ్పన్నా.
సకిం నివత్థమ్పి సకిం పారుతమ్పీతి రజిత్వా కప్పం కత్వా ఏకవారమ్పి నివత్థం వా పారుతం వా. అన్తమసో పరిభోగసీసేన అంసే వా మత్థకే వా కత్వా మగ్గం గతో హోతి, ఉస్సీసకం వా కత్వా నిపన్నో హోతి, ఏతమ్పి పురాణచీవరమేవ. సచే పన పచ్చత్థరణస్స హేట్ఠా కత్వా నిపజ్జతి, హత్థేహి వా ఉక్ఖిపిత్వా ఆకాసే వితానం కత్వా సీసేన అఫుసన్తో గచ్ఛతి, అయం పరిభోగో నామ న హోతీతి కురున్దియం వుత్తం.
ధోతం నిస్సగ్గియన్తి ఏత్థ ఏవం ఆణత్తా భిక్ఖునీ ధోవనత్థాయ ఉద్ధనం సజ్జేతి, దారూని సంహరతి, అగ్గిం కరోతి, ఉదకం ఆహరతి యావ నం ధోవిత్వా ఉక్ఖిపతి, తావ భిక్ఖునియా పయోగే పయోగే భిక్ఖుస్స దుక్కటం. ధోవిత్వా
౫౦౬. అఞ్ఞాతికాయ అఞ్ఞాతికసఞ్ఞీ పురాణచీవరం ధోవాపేతీతి నో చేపి ‘‘ఇమం ధోవా’’తి వదతి, అథ ఖో ధోవనత్థాయ కాయవికారం కత్వా హత్థేన వా హత్థే దేతి, పాదమూలే వా ఠపేతి, ఉపరి వా ఖిపతి, సిక్ఖమానాసామణేరీసామణేరఉపాసకతిత్థియాదీనం వా హత్థే పేసేతి, నదీతిత్థే ధోవన్తియా ఉపచారే వా ఖిపతి, అన్తోద్వాదసహత్థే ఓకాసే ఠత్వా, ధోవాపితంయేవ హోతి. సచే పన ఉపచారం ముఞ్చిత్వా ఓరతో ఠపేతి సా చే ధోవిత్వా ఆనేతి, అనాపత్తి. సిక్ఖమానాయ వా సామణేరియా వా ఉపాసికాయ వా హత్థే ధోవనత్థాయ దేతి, సా చే ఉపసమ్పజ్జిత్వా ధోవతి, ఆపత్తియేవ. ఉపాసకస్స హత్థే దేతి, సో చే లిఙ్గే పరివత్తే భిక్ఖునీసు
ధోవాపేతి రజాపేతీతిఆదీసు ఏకేన వత్థునా నిస్సగ్గియం, దుతియేన దుక్కటం. తీణిపి కారాపేన్తస్స ఏకేన నిస్సగ్గియం, సేసేహి ద్వే దుక్కటాని. యస్మా పనేతాని ధోవనాదీని పటిపాటియా వా ఉప్పటిపాటియా వా కారేన్తస్స మోక్ఖో నత్థి, తస్మా ఏత్థ తీణి చతుక్కాని వుత్తాని. సచేపి హి ‘‘ఇమం చీవరం రజిత్వా ధోవిత్వా ఆనేహీ’’తి వుత్తే సా భిక్ఖునీ పఠమం ధోవిత్వా పచ్ఛా రజతి, నిస్సగ్గియేన దుక్కటమేవ. ఏవం సబ్బేసు విపరీతవచనేసు నయో నేతబ్బో. సచే పన ‘‘ధోవిత్వా ఆనేహీ’’తి వుత్తా ధోవతి చేవ రజతి చ, ధోవాపనపచ్చయా ఏవ ఆపత్తి, రజనే అనాపత్తి. ఏవం సబ్బత్థ వుత్తాధికకరణే ‘‘అవుత్తా ధోవతీ’’తి ఇమినా లక్ఖణేన అనాపత్తి వేదితబ్బా. ‘‘ఇమస్మిం
అఞ్ఞాతికాయ వేమతికో అఞ్ఞాతికాయ ఞాతికసఞ్ఞీతి ఇమానిపి పదాని వుత్తానంయేవ తిణ్ణం చతుక్కానం వసేన విత్థారతో వేదితబ్బాని.
ఏకతో ఉపసమ్పన్నాయాతి భిక్ఖునీనం సన్తికే ఉపసమ్పన్నాయ ధోవాపేన్తస్స దుక్కటం. భిక్ఖూనం సన్తికే ఉపసమ్పన్నాయ పన యథావత్థుకమేవ, భిక్ఖూనం సన్తికే ఉపసమ్పన్నా నామ పఞ్చసతా సాకియానియో.
౫౦౭. అవుత్తా ధోవతీతి ఉద్దేసాయ వా ఓవాదాయ వా ఆగతా కిలిన్నం చీవరం దిస్వా ఠపితట్ఠానతో గహేత్వా వా ‘‘దేథ, అయ్య, ధోవిస్సామీ’’తి ఆహరాపేత్వా వా ధోవతి చేవ రజతి చ ఆకోటేతి చ, అయం అవుత్తా ధోవతి నామ. యాపి ‘‘ఇమం చీవరం ధోవా’’తి దహరం వా సామణేరం వా ఆణాపేన్తస్స భిక్ఖునో సుత్వా ‘‘ఆహరథయ్య అహం ధోవిస్సామీ’’తి ధోవతి, తావకాలికం వా గహేత్వా ధోవిత్వా రజిత్వా దేతి, అయమ్పి అవుత్తా ధోవతి నామ.
అఞ్ఞం పరిక్ఖారన్తి ఉపాహనత్థవికపత్తత్థవికఅంసబద్ధకకాయబన్ధనమఞ్చపీఠభిసితట్టికాదిం యంకిఞ్చి ధోవాపేతి, అనాపత్తి. సేసమేత్థ ఉత్తానత్థమేవ.
సముట్ఠానాదీసు
పురాణచీవరసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౫. చీవరపటిగ్గహణసిక్ఖాపదవణ్ణనా
౫౦౮. తేన సమయేనాతి చీవరపటిగ్గహణసిక్ఖాపదం. తత్థ పిణ్డపాతపటిక్కన్తాతి పిణ్డపాతతో పటిక్కన్తా. యేన అన్ధవనం తేనుపసఙ్కమీతి అపఞ్ఞత్తే సిక్ఖాపదే యేన అన్ధవనం తేనుపసఙ్కమి. కతకమ్మాతి కతచోరికకమ్మా, సన్ధిచ్ఛేదనాదీహి పరభణ్డం హరితాతి వుత్తం హోతి. చోరగామణికోతి చోరజేట్ఠకో. సో కిర పుబ్బే థేరిం సమాధిమ్హా వుట్ఠహిత్వాతి థేరీ కిర పరిచ్ఛిన్నవేలాయంయేవ సమాధిమ్హా వుట్ఠహి. సోపి తస్మింయేవ ఖణే ఏవం అవచ, తస్మా సా అస్సోసి, సుత్వా చ ‘‘నత్థి దాని అఞ్ఞో ఏత్థ సమణో వా బ్రాహ్మణో వా అఞ్ఞత్ర మయా’’తి తం మంసం అగ్గహేసి. తేన వుత్తం – ‘‘అథ ఖో ఉప్పలవణ్ణా భిక్ఖునీ’’తిఆది.
ఓహియ్యకోతి అవహీయకో అవసేసో, విహారవారం పత్వా ఏకోవ విహారే ఠితోతి అత్థో. సచే మే త్వం అన్తరవాసకం దదేయ్యాసీతి కస్మా ఆహ? సణ్హం ఘనమట్ఠం అన్తరవాసకం దిస్వా లోభేన, అపిచ అప్పకో తస్సా అన్తరవాసకే లోభో, థేరియా పన సిఖాప్పత్తా కోట్ఠాససమ్పత్తి తేనస్సా సరీరపారిపూరిం పస్సిస్సామీతి విసమలోభం ఉప్పాదేత్వా ఏవమాహ. అన్తిమన్తి పఞ్చన్నం చీవరానం సబ్బపరియన్తం హుత్వా అన్తిమం, అన్తిమన్తి పచ్ఛిమం. అఞ్ఞం లేసేనాపి వికప్పేత్వా వా పచ్చుద్ధరిత్వా వా ఠపితం చీవరం నత్థీతి ఏవం యథాఅనుఞ్ఞాతానం పఞ్చన్నం చీవరానం ధారణవసేనేవ ఆహ, న లోభేన, న హి ఖీణాసవానం లోభో అత్థి. నిప్పీళియమానాతి ఉపమం దస్సేత్వా గాళ్హం పీళయమానా.
అన్తరవాసకం దత్వా ఉపస్సయం అగమాసీతి సఙ్కచ్చికం నివాసేత్వా యథా తస్స మనోరథో న పూరతి, ఏవం హత్థతలేయేవ దస్సేత్వా అగమాసి.
౫౧౦. కస్మా
అనుజానామి భిక్ఖవే ఇమేసం పఞ్చన్నన్తి ఇమేసం పఞ్చన్నం సహధమ్మికానం సమసద్ధానం సమసీలానం సమదిట్ఠీనం పారివత్తకం గహేతుం అనుజానామీతి అత్థో.
౫౧౨. పయోగే దుక్కటన్తి గహణత్థాయ హత్థప్పసారణాదీసు దుక్కటం. పటిలాభేనాతి పటిగ్గహణేన. తత్థ చ హత్థేన వా హత్థే దేతు, పాదమూలే వా ఠపేతు, ఉపరి వా ఖిపతు, సో చే సాదియతి మహాపచ్చరియం కురున్దియఞ్చ వుత్తం, తం అచిత్తకభావేన న సమేతి. సచే భిక్ఖునీ వస్సావాసికం దేతి, పారివత్తకమేవ కాతబ్బం. సచే పన సఙ్కారకూటాదీసు ఠపేతి, ‘‘పంసుకూలం గణ్హిస్సన్తీ’’తి పంసుకూలం అధిట్ఠహిత్వా గహేతుం వట్టతి.
౫౧౩. అఞ్ఞాతికాయ అఞ్ఞాతికసఞ్ఞీతి తికపాచిత్తియం. ఏకతో ఉపసమ్పన్నాయాతి భిక్ఖునీనం సన్తికే ఉపసమ్పన్నాయ హత్థతో గణ్హన్తస్స దుక్కటం, భిక్ఖూనం సన్తికే ఉపసమ్పన్నాయ పన పాచిత్తియమేవ.
౫౧౪. పరిత్తేన వా విపులన్తి అప్పగ్ఘచీవరేన వా ఉపాహనత్థవికపత్తత్థవికఅంసబద్ధకకాయబన్ధనాదినా వా మహగ్ఘం చేతాపేత్వా సచేపి చీవరం మహాపచ్చరియం పన ‘‘అన్తమసో హరీతకీఖణ్డేనాపీ’’తి వుత్తం. విపులేన వా పరిత్తన్తి ఇదం వుత్తవిపల్లాసేన వేదితబ్బం. అఞ్ఞం పరిక్ఖారన్తి పత్తత్థవికాదిం యం కిఞ్చి వికప్పనుపగపచ్ఛిమచీవరప్పమాణం పన పటపరిస్సావనమ్పి న వట్టతి. యం నేవ అధిట్ఠానుపగం న వికప్పనుపగం తం సబ్బం వట్టతి. సచేపి మఞ్చప్పమాణా భిసిచ్ఛవి హోతి, వట్టతియేవ; కో పన వాదో పత్తత్థవికాదీసు. సేసం ఉత్తానత్థమేవ.
సముట్ఠానాదీసు
చీవరపటిగ్గహణసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౬. అఞ్ఞాతకవిఞ్ఞత్తిసిక్ఖాపదవణ్ణనా
౫౧౫. తేన సమయేనాతి అఞ్ఞాతకవిఞ్ఞత్తిసిక్ఖాపదం. తత్థ ఉపనన్దో సక్యపుత్తోతి అసీతిసహస్సమత్తానం సక్యకులా పబ్బజితానం భిక్ఖూనం పతికిట్ఠో లోలజాతికో. పట్టోతి ఛేకో సమత్థో పటిబలో సరసమ్పన్నో కణ్ఠమాధురియేన సమన్నాగతో. కిస్మిం వియాతి కింసు వియ కిలేసో వియ, హిరోత్తప్పవసేన కమ్పనం వియ సఙ్కమ్పనం వియ హోతీతి అత్థో.
అద్ధానమగ్గన్తి అద్ధానసఙ్ఖాతం దీఘమగ్గం, న నగరవీథిమగ్గన్తి అత్థో. తే భిక్ఖూ అచ్ఛిన్దింసూతి ముసింసు, పత్తచీవరాని నేసం హరింసూతి అత్థో. అనుయుఞ్జాహీతి భిక్ఖుభావజాననత్థాయ పుచ్ఛ. అనుయుఞ్జియమానాతి పబ్బజ్జాఉపసమ్పదాపత్తచీవరాధిట్ఠానాదీని పుచ్ఛియమానా. ఏతమత్థం ఆరోచేసున్తి భిక్ఖుభావం జానాపేత్వా యో ‘‘సాకేతా సావత్థిం అద్ధానమగ్గప్పటిపన్నా’’తిఆదినా నయేన వుత్తో, ఏతమత్థం ఆరోచేసుం.
౫౧౭. అఞ్ఞాతకం గహపతిం వాతిఆదీసు యం పరతో ‘‘తిణేన వా పణ్ణేన వా పటిచ్ఛాదేత్వా’’తి వుత్తం, తం ఆదిం కత్వా ఏవం అనుపుబ్బకథా వేదితబ్బా. సచే చోరే పస్సిత్వా దహరా పత్తచీవరాని గహేత్వా పలాతా, చోరా థేరానం నివాసనపారుపనమత్తంయేవ హరిత్వా గచ్ఛన్తి, థేరేహి
సచే పరివారే –
‘‘అకప్పకతం నాపి రజనాయ రత్తం;
తేన నివత్థో యేన కామం వజేయ్య;
న చస్స హోతి ఆపత్తి;
సో చ ధమ్మో సుగతేన దేసితో;
పఞ్హా మేసా కుసలేహి చిన్తితా’’తి. (పరి॰ ౪౮౧);
అయఞ్హి పఞ్హో అచ్ఛిన్నచీవరకం భిక్ఖుం సన్ధాయ వుత్తో. అథ పన తిత్థియేహి సహగచ్ఛన్తి, తే చ నేసం కుసచీరవాకచీరఫలకచీరాని దేన్తి, తానిపి లద్ధిం అగ్గహేత్వా నివాసేతుం వట్టన్తి, నివాసేత్వాపి లద్ధి న గహేతబ్బా.
ఇదాని ‘‘యం ఆవాసం పఠమం ఉపగచ్ఛతి, సచే తత్థ హోతి సఙ్ఘస్స విహారచీవరం వా’’తిఆదీసు విహారచీవరం నామ మనుస్సా ఆవాసం కారేత్వా ‘‘చత్తారోపి పచ్చయా అమ్హాకంయేవ సన్తకా పరిభోగం గచ్ఛన్తూ’’తి ఉత్తరత్థరణన్తి మఞ్చకస్స ఉపరి అత్థరణకం వుచ్చతి. భుమత్థరణన్తి పరికమ్మకతాయ భూమియా రక్ఖణత్థం చిమిలికాహి కతఅత్థరణం తస్స ఉపరి తట్టికం పత్థరిత్వా చఙ్కమన్తి. భిసిచ్ఛవీతి మఞ్చభిసియా వా పీఠభిసియా వా
౫౧౯. యేహి కేహిచి వా అచ్ఛిన్నన్తి ఏత్థ యమ్పి అచ్ఛిన్నచీవరా ఆచరియుపజ్ఝాయా అఞ్ఞే ‘‘ఆహరథ, ఆవుసో, చీవర’’న్తి యాచిత్వా వా విస్సాసేన వా గణ్హన్తి, తమ్పి సఙ్గహం గచ్ఛతీతి వత్తుం యుజ్జతి.
పరిభోగజిణ్ణం వాతి ఏత్థ చ అచ్ఛిన్నచీవరానం ఆచరియుపజ్ఝాయాదీనం అత్తనా తిణపణ్ణేహి పటిచ్ఛాదేత్వా దిన్నచీవరమ్పి సఙ్గహం గచ్ఛతీతి వత్తుం యుజ్జతి. ఏవఞ్హి తే అచ్ఛిన్నచీవరట్ఠానే నట్ఠచీవరట్ఠానే చ ఠితా భవిస్సన్తి, తేన నేసం విఞ్ఞత్తియం అకప్పియచీవరపరిభోగే చ అనాపత్తి అనురూపా భవిస్సతి.
౫౨౧. ఞాతకానం పవారితానన్తి ఏత్థ ‘‘ఏతేసం సన్తకం దేథా’’తి విఞ్ఞాపేన్తస్స యాచన్తస్స అనాపత్తీతి ఏవమత్థో దట్ఠబ్బో. న హి ఞాతకపవారితానం ఆపత్తి వా అనాపత్తి వా హోతి. అత్తనో ధనేనాతి ఏత్థాపి అత్తనో కప్పియభణ్డేన కప్పియవోహారేనేవ చీవరం విఞ్ఞాపేన్తస్స చేతాపేన్తస్స పవారితానన్తి ఏత్థ చ సఙ్ఘవసేన పవారితేసు పమాణమేవ వట్టతి. పుగ్గలికపవారణాయ యం యం పవారేతి, తం తంయేవ విఞ్ఞాపేతబ్బం. యో చతూహి పచ్చయేహి పవారేత్వా సయమేవ సల్లక్ఖేత్వా కాలానుకాలం చీవరాని దివసే దివసే యాగుభత్తాదీనీతి కురున్దియం వుత్తం.
అఞ్ఞస్సత్థాయాతి ఏత్థ అత్తనో ఞాతకపవారితే న కేవలం అత్తనో అత్థాయ, అథ ఖో అఞ్ఞస్సత్థాయ విఞ్ఞాపేన్తస్స అనాపత్తీతి అయమేకో అత్థో. అయం పన దుతియో అఞ్ఞస్సాతి యే అఞ్ఞస్స ఞాతకపవారితా, తే తస్సేవ ‘‘అఞ్ఞస్సా’’తి లద్ధవోహారస్స బుద్ధరక్ఖితస్స వా ధమ్మరక్ఖితస్స వా అత్థాయ విఞ్ఞాపేన్తస్స అనాపత్తీతి. సేసం ఉత్తానత్థమేవ.
సముట్ఠానాదీసు ఇదమ్పి ఛసముట్ఠానం, కిరియం, నోసఞ్ఞావిమోక్ఖం, అచిత్తకం, పణ్ణత్తివజ్జం, కాయకమ్మవచీకమ్మం, తిచిత్తం, తివేదనన్తి.
అఞ్ఞాతకవిఞ్ఞత్తిసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౭. తతుత్తరిసిక్ఖాపదవణ్ణనా
౫౨౨-౪. తేన సమయేనాతి తతుత్తరిసిక్ఖాపదం. తత్థ అభిహట్ఠున్తి అభీతి ఉపసగ్గో, హరితున్తి అత్థో, గణ్హితున్తి వుత్తం హోతి. పవారేయ్యాతి ఇచ్ఛాపేయ్య, ఇచ్ఛం రుచిం ఉప్పాదేయ్య, వదేయ్య నిమన్తేయ్యాతి అత్థో. అభిహట్ఠుం పవారేన్తేన పన యథా వత్తబ్బం, తం ఆకారం దస్సేతుం ‘‘యావతకం ఇచ్ఛసి తావతకం గణ్హాహీ’’తి ఏవమస్స పదభాజనం వుత్తం. అథ వా యథా ‘‘నేక్ఖమ్మం దట్ఠు ఖేమతో’’తి (సు॰ ని॰ ౪౨౬, ౧౧౦౪; చూళని॰ జతుకణ్ణిమాణవపుచ్ఛానిద్దేస ౬౭) ఏత్థ దిస్వాతి అత్థో, ఏవమిధాపి ‘‘అభిఅట్ఠుం పవారేయ్యా’’తి అభిహరిత్వా పవారేయ్యాతి అత్థో. తత్థ
సన్తరుత్తరపరమన్తి సఅన్తరం తతో చీవరం సాదితబ్బన్తి తతో అభిహటచీవరతో ఏత్తకం చీవరం గహేతబ్బం, న ఇతో పరన్తి అత్థో. యస్మా పన అచ్ఛిన్నసబ్బచీవరేన తిచీవరికేనేవ భిక్ఖునా ఏవం పటిపజ్జితబ్బం, అఞ్ఞేన అఞ్ఞథాపి, తస్మా తం విభాగం దస్సేతుం ‘‘సచే తీణి నట్ఠాని హోన్తీ’’తిఆదినా నయేనస్స పదభాజనం వుత్తం.
తత్రాయం వినిచ్ఛయో – యస్స తీణి నట్ఠాని, తేన ద్వే సాదితబ్బాని, ఏకం నివాసేత్వా ఏకం పారుపిత్వా అఞ్ఞం సభాగట్ఠానతో పరియేసిస్సతి. యస్స ద్వే నట్ఠాని, తేన ఏకం సాదితబ్బం. సచే పకతియావ సన్తరుత్తరేన చరతి, ద్వే సాదితబ్బాని. ఏవం ఏకం సాదియన్తేనేవ సమో భవిస్సతి. యస్స తీసు ఏకం నట్ఠం, న సాదితబ్బం. యస్స పన ద్వీసు ఏకం నట్ఠం, ఏకం సాదితబ్బం. యస్స ఏకంయేవ హోతి, తఞ్చ నట్ఠం, ద్వే సాదితబ్బాని. భిక్ఖునియా పన పఞ్చసుపి నట్ఠేసు ద్వే సాదితబ్బాని. చతూసు నట్ఠేసు ఏకం సాదితబ్బం, తీసు నట్ఠేసు కిఞ్చి న సాదితబ్బం, కో పన వాదో ద్వీసు వా ఏకస్మిం వా. యేన కేనచి హి సన్తరుత్తరపరమతాయ ఠాతబ్బం, తతో ఉత్తరి న లబ్భతీతి ఇదమేత్థ లక్ఖణం.
౫౨౬. సేసకం ఆహరిస్సామీతి ద్వే చీవరాని కత్వా సేసం పున ఆహరిస్సామీతి అత్థో. న అచ్ఛిన్నకారణాతి ఞాతకానన్తిఆదీసు ఞాతకానం దేన్తానం సాదియన్తస్స పవారితానం దేన్తానం సాదియన్తస్స అత్తనో ధనేన సాదియన్తస్స అనాపత్తీతి అత్థో. అట్ఠకథాసు పన ‘‘ఞాతకపవారితట్ఠానే పకతియా బహుమ్పి వట్టతి, అచ్ఛిన్నకారణా పమాణమేవ వట్టతీ’’తి వుత్తం. తం పాళియా న సమేతి. యస్మా పనిదం సిక్ఖాపదం అఞ్ఞస్సత్థాయ విఞ్ఞాపనవత్థుస్మింయేవ పఞ్ఞత్తం, తస్మా ఇధ ‘‘అఞ్ఞస్సత్థాయా’’తి న వుత్తం. సేసం ఉత్తానత్థమేవ.
సముట్ఠానాదీసు
తతుత్తరిసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౮. పఠమఉపక్ఖటసిక్ఖాపదవణ్ణనా
౫౨౭. తేన సమయేనాతి ఉపక్ఖటసిక్ఖాపదం. తత్థ అత్థావుసో మం సో ఉపట్ఠాకోతి ఆవుసో, యం త్వం భణసి, అత్థి ఏవరూపో సో మమ ఉపట్ఠాకోతి అయమేత్థ అత్థో. అపి మేయ్య ఏవం హోతీతి అపి మే అయ్య ఏవం హోతి, అపి మయ్యా ఏవన్తిపి పాఠో.
౫౨౮-౯. భిక్ఖుం పనేవ ఉద్దిస్సాతి ఏత్థ ఉద్దిస్సాతి అపదిస్స ఆరబ్భ. యస్మా పన యం ఉద్దిస్స ఉపక్ఖటం హోతి, తం తస్సత్థాయ ఉపక్ఖటం నామ హోతి. తస్మాస్స పదభాజనే ‘‘భిక్ఖుస్సత్థాయా’’తి వుత్తం.
భిక్ఖుం ఆరమ్మణం కరిత్వాతి భిక్ఖుం పచ్చయం కత్వా, యఞ్హి భిక్ఖుం ఉద్దిస్స ఉపక్ఖటం, తం నియమేనేవ భిక్ఖుం పచ్చయం కత్వా ఉపక్ఖటం హోతి, తేన వుత్తం – ‘‘భిక్ఖుం ఆరమ్మణం కరిత్వా’’తి. పచ్చయోపి హి ‘‘లభతి మారో ఆరమ్మణ’’న్తిఆదీసు (సం॰ ని॰ ౪.౨౪౩) ఆరమ్మణన్తి ఆగతో. ఇదాని ‘‘ఉద్దిస్సా’’తి ఏత్థ యో కత్తా, తస్స ఆకారదస్సనత్థం ‘‘భిక్ఖుం అచ్ఛాదేతుకామో’’తి వుత్తం. భిక్ఖుం అచ్ఛాదేతుకామేన హి తేన తం ఉద్దిస్స ఉపక్ఖటం, న అఞ్ఞేన కారణేన. ఇతి సో అచ్ఛాదేతుకామో హోతి. తేన వుత్తం – ‘‘భిక్ఖుం అచ్ఛాదేతుకామో’’తి.
అఞ్ఞాతకస్స గహపతిస్స వాతి అఞ్ఞాతకేన గహపతినా వాతి అత్థో. కరణత్థే హి ఇదం సామివచనం. పదభాజనే పన బ్యఞ్జనం అవిచారేత్వా అత్థమత్తమేవ దస్సేతుం ‘‘అఞ్ఞాతకో నామ…పే॰… గహపతి నామా’’తిఆది వుత్తం.
చీవరచేతాపన్నన్తి చీవరమూలం, తం పన యస్మా హిరఞ్ఞాదీసు అఞ్ఞతరం హోతి, తస్మా పదభాజనే ‘‘హిరఞ్ఞం వా’’తిఆది వుత్తం. ఉపక్ఖటం హోతీతి సజ్జితం హోతి, సంహరిత్వా ఠపితం, యస్మా పన ‘‘హిరఞ్ఞం వా’’తిఆదినా ఇమినాతి ఉపక్ఖటం సన్ధాయాహ, తేనేవస్స పదభాజనే ‘‘పచ్చుపట్ఠితేనా’’తి వుత్తం. యఞ్హి ఉపక్ఖటం సంహరిత్వా ఠపితం, తం పచ్చుపట్ఠితం హోతీతి. అచ్ఛాదేస్సామీతి వోహారవచనమేతం ‘‘ఇత్థన్నామస్స భిక్ఖునో దస్సామీ’’తి అయం పనేత్థ అత్థో. తేనేవస్స పదభాజనేపి ‘‘దస్సామీ’’తి వుత్తం.
తత్ర చే సో భిక్ఖూతి యత్ర సో గహపతి వికప్పం ఆపజ్జేయ్యాతి విసిట్ఠకప్పం అధికవిధానం ఆపజ్జేయ్య, పదభాజనే పన యేనాకారేన వికప్పం ఆపన్నో హోతి తమేవ దస్సేతుం ‘‘ఆయతం వా’’తిఆది వుత్తం. సాధూతి ఆయాచనే నిపాతో. వతాతి పరివితక్కే. మన్తి అత్తానం నిద్దిసతి. ఆయస్మాతి పరం ఆలపతి ఆమన్తేతి. యస్మా పనిదం సబ్బం బ్యఞ్జనమత్తమేవ, ఉత్తానత్థమేవ, తస్మాస్స పదభాజనే అత్థో న వుత్తో. కల్యాణకమ్యతం ఉపాదాయాతి సున్దరకామతం విసిట్ఠకామతం చిత్తేన గహేత్వా, తస్స ‘‘ఆపజ్జేయ్య చే’’తి ఇమినా సమ్బన్ధో. యస్మా పన యో కల్యాణకమ్యతం ఉపాదాయ ఆపజ్జతి, సో సాధత్థికో మహగ్ఘత్థికో హోతి, తస్మాస్స పదభాజనే బ్యఞ్జనం పహాయ అధిప్పేతత్థమేవ దస్సేతుం తదేవ వచనం వుత్తం. యస్మా పన న ఇమస్స ఆపజ్జనమత్తేనేవ ఆపత్తి సీసం ఏతి, తస్మా ‘‘తస్స వచనేనా’’తిఆది వుత్తం.
౫౩౧. అనాపత్తి ఞాతకానన్తిఆదీసు ఞాతకానం చీవరే వికప్పం ఆపజ్జన్తస్స అనాపత్తీతి ఏవమత్థో దట్ఠబ్బో. మహగ్ఘం చేతాపేతుకామస్స అప్పగ్ఘం చేతాపేతీతి గహపతిస్స వీసతిఅగ్ఘనకం చీవరం చేతాపేతుకామస్స ‘‘అలం మయ్హం ఏతేన, దసగ్ఘనకం వా అట్ఠగ్ఘనకం వా దేహీ’’తి వదతి అనాపత్తి. అప్పగ్ఘన్తి ఇదఞ్చ అతిరేకనివారణత్థమేవ వుత్తం, సమకేపి పన అనాపత్తి
సముట్ఠానాదీనిపి తతుత్తరిసిక్ఖాపదసదిసానేవాతి.
పఠమఉపక్ఖటసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౯. దుతియఉపక్ఖటసిక్ఖాపదవణ్ణనా
౫౩౨. దుతియఉపక్ఖటేపి
దుతియఉపక్ఖటసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౧౦. రాజసిక్ఖాపదవణ్ణనా
౫౩౭. తేన సమయేనాతి రాజసిక్ఖాపదం. తత్థ ఉపాసకం సఞ్ఞాపేత్వాతి జానాపేత్వా, ‘‘ఇమినా మూలేన చీవరం కిణిత్వా థేరస్స దేహీ’’తి ఏవం వత్వాతి అధిప్పాయో. పఞ్ఞాసబన్ధోతి పఞ్ఞాసకహాపణదణ్డోతి వుత్తం హోతి. పఞ్ఞాసం బద్ధోతిపి పాఠో, పఞ్ఞాసం జితో పఞ్ఞాసం దాపేతబ్బోతి అధిప్పాయో. అజ్జణ్హో, భన్తే, ఆగమేహీతి భన్తే, అజ్జ ఏకదివసం అమ్హాకం తిట్ఠ, అధివాసేహీతి అత్థో. పరామసీతి గణ్హి. జీనోసీతి జితోసి.
౫౩౮-౯. రాజభోగ్గోతి రాజతో భోగ్గం భుఞ్జితబ్బం అస్సత్థీతి రాజభోగ్గో, రాజభోగోతిపి పాఠో, రాజతో భోగో అస్స అత్థీతి అత్థో.
పహిణేయ్యాతి పేసేయ్య, ఉత్తానత్థత్తా పనస్స పదభాజనం న వుత్తం. యథా చ ఏతస్స, ఏవం ‘‘చీవరం ఇత్థన్నామం భిక్ఖు’’న్తిఆదీనమ్పి పదానం ఉత్తానత్థత్తాయేవ పదభాజనం న వుత్తన్తి వేదితబ్బం ఆభతన్తి ఆనీతం. కాలేన కప్పియన్తి
వేయ్యావచ్చకరోతి కిచ్చకరో, కప్పియకారకోతి అత్థో. సఞ్ఞత్తో సో మయాతి ఆణత్తో సో మయా, యథా తుమ్హాకం చీవరేన అత్థే సతి చీవరం దస్సతి, ఏవం వుత్తోతి అత్థో. అత్థో మే ఆవుసో చీవరేనాతి చోదనాలక్ఖణనిదస్సనమేతం, ఇదఞ్హి వచనం వత్తబ్బం, అస్స వా అత్థో ‘‘దేహి మే చీవర’’న్తిఆదీని పన నవత్తబ్బాకారదస్సనత్థం వుత్తాని, ఏతాని హి వచనాని ఏతేసం వా అత్థో యాయ కాయచి భాసాయ న వత్తబ్బో.
దుతియమ్పి వత్తబ్బో తతియమ్పి వత్తబ్బోతి ‘‘అత్థో మే ఆవుసో చీవరేనా’’తి ఇదమేవ యావతతియం వత్తబ్బోతి. ఏవం ‘‘ద్వత్తిక్ఖత్తుం చోదేతబ్బో సారేతబ్బో’’తి ఏత్థ ఉద్దిట్ఠచోదనాపరిచ్ఛేదం దస్సేత్వా ఇదాని ‘‘ద్వత్తిక్ఖత్తుం చోదయమానో సారయమానో తం చీవరం అభినిప్ఫాదేయ్య, ఇచ్చేతం కుసల’’న్తి ఇమేసం పదానం సఙ్ఖేపతో అత్థం దస్సేన్తో ‘‘సచే అభినిప్ఫాదేతి, ఇచ్చేతం కుసల’’న్తి ఆహ. ఏవం యావతతియం చోదేన్తో తం చీవరం యది నిప్ఫాదేతి, సక్కోతి అత్తనో పటిలాభవసేన నిప్ఫాదేతుం, ఇచ్చేతం కుసలం సాధు సుట్ఠు సున్దరం.
చతుక్ఖత్తుం పఞ్చక్ఖత్తుం ఛక్ఖత్తుపరమం తుణ్హీభూతేన ఉద్దిస్స ఠాతబ్బన్తి ఠానలక్ఖణనిదస్సనమేతం. ఛక్ఖత్తుపరమన్తి చ భావనపుంసకవచనమేతం, ఛక్ఖత్తుపరమఞ్హి ఏతేన చీవరం ఉద్దిస్స తుణ్హీభూతేన ఠాతబ్బం, న అఞ్ఞం కిఞ్చి కాతబ్బం, ఇదం ఠానలక్ఖణం. తత్థ యో సబ్బట్ఠానానం సాధారణో తుణ్హీభావో, తం తావ దస్సేతుం పదభాజనే ‘‘తత్థ గన్త్వా తుణ్హీభూతేనా’’తిఆది వుత్తం. తత్థ న ఆసనే నిసీదితబ్బన్తి ‘‘ఇధ, భన్తే, నిసీదథా’’తి వుత్తేనాపి న నిసీదితబ్బం. న ఆమిసం పటిగ్గహేతబ్బన్తి యాగుఖజ్జకాదిభేదం కిఞ్చి ఆమిసం ‘‘గణ్హథ, భన్తే’’తి యాచియమానేనాపి న గణ్హితబ్బం. న ధమ్మో భాసితబ్బోతి మఙ్గలం వా అనుమోదనం వా భాసథాతి యాచియమానేనాపి కిఞ్చి న భాసితబ్బం, కేవలం ‘‘కిం కారణా ఆగతోసీ’’తి పుచ్ఛియమానేన ‘‘జానాసి, ఆవుసో’’తి వత్తబ్బో. పుచ్ఛియమానోతి ఇదఞ్హి కరణత్థే పచ్చత్తవచనం. అథ వా పుచ్ఛం కురుమానో పుచ్ఛియమానోతి ఏవమ్పేత్థ అత్థో దట్ఠబ్బో. యో హి పుచ్ఛం కరోతి, సో ఏత్తకం వత్తబ్బోతి ఠానం భఞ్జతీతి ఆగతకారణం భఞ్జతి.
ఇదాని ‘‘చతుక్ఖత్తుం చోదేత్వా’’తిఆదిమాహ. యస్మా చ ఏత్థ ఏకచోదనావుడ్ఢియా ద్విన్నం ఠానానం హాని వుత్తా, తస్మా ‘‘ఏకా చోదనా దిగుణం ఠాన’’న్తి లక్ఖణం దస్సితం హోతి. ఇతి ఇమినా లక్ఖణేన తిక్ఖత్తుం చోదేత్వా ఛక్ఖత్తుం ఠాతబ్బం, ద్విక్ఖత్తుం చోదేత్వా అట్ఠక్ఖత్తుం ఠాతబ్బం, సకిం చోదేత్వా దసక్ఖత్తుం ఠాతబ్బన్తి. యథా చ ‘‘ఛక్ఖత్తుం చోదేత్వా న ఠాతబ్బ’’న్తి వుత్తం, ఏవం ‘‘ద్వాదసక్ఖత్తుం ఠత్వా న చోదేతబ్బ’’న్తిపి వుత్తమేవ హోతి. తస్మా సచే చోదేతియేవ న తిట్ఠతి, ఛ చోదనా లబ్భన్తి. సచే తిట్ఠతియేవ న చోదేతి, ద్వాదస ఠానాని లబ్భన్తి. సచే చోదేతిపి తిట్ఠతిపి, ఏకాయ చోదనాయ ద్వే ఠానాని హాపేతబ్బాని. తత్థ యో ఏకదివసమేవ పునప్పునం గన్త్వా ఛక్ఖత్తుం చోదేతి, సకింయేవ వా గన్త్వా ‘‘అత్థో మే, ఆవుసో, చీవరేనా’’తి ఛక్ఖత్తుం వదతి. తథా ఏకదివసమేవ పునప్పునం గన్త్వా ద్వాదసక్ఖత్తుం తిట్ఠతి, సకింయేవ వా గన్త్వా తత్ర తత్ర ఠానే తిట్ఠతి, సోపి సబ్బచోదనాయో సబ్బట్ఠానాని చ భఞ్జతి. కో పన వాదో నానాదివసేసు ఏవం కరోన్తస్సాతి ఏవమేత్థ వినిచ్ఛయో వేదితబ్బో.
యతస్స చీవరచేతాపన్నం ఆభతన్తి యతో రాజతో వా రాజభోగ్గతో వా అస్స భిక్ఖునో చీవరచేతాపన్నం ఆనీతం. యత్వస్సాతిపి పాఠో. అయమేవత్థో. ‘‘యత్థస్సా’’తిపి పఠన్తి, యస్మిం ఠానే అస్స చీవరచేతాపన్నం పేసితన్తి చ అత్థం కథేన్తి, బ్యఞ్జనం పన న సమేతి. తత్థాతి తస్స రఞ్ఞో వా రాజభోగ్గస్స వా సన్తికే; సమీపత్థే హి ఇదం భుమ్మవచనం. న తం తస్స భిక్ఖునో కిఞ్చి అత్థం అనుభోతీతి తం చీవరచేతాపన్నం తస్స భిక్ఖునో కిఞ్చి అప్పమత్తకమ్పి కమ్మం న నిప్ఫాదేతి. యుఞ్జన్తాయస్మన్తో సకన్తి ఆయస్మన్తో అత్తనో సన్తకం ధనం పాపుణన్తు. మా వో సకం వినస్సాతి తుమ్హాకం సన్తకం మా వినస్సతు. యో పన నేవ సామం గచ్ఛతి, న దూతం పాహేతి, వత్తభేదే దుక్కటం ఆపజ్జతి.
కిం
కథం? ఇధేకచ్చో భిక్ఖుస్స చీవరత్థాయ దూతేన అకప్పియవత్థుం పహిణతి, దూతో తం భిక్ఖుం ఉపసఙ్కమిత్వా ‘‘ఇదం, భన్తే, ఇత్థన్నామేన తుమ్హాకం చీవరత్థాయ పహితం, గణ్హథ న’’న్తి వదతి, భిక్ఖు ‘‘నయిదం కప్పతీ’’తి పటిక్ఖిపతి, దూతో ‘‘అత్థి పన తే, భన్తే, వేయ్యావచ్చకరో’’తి
నో చే భిక్ఖుస్స సన్తికే నిసిన్నో హోతి, అపిచ ఖో భిక్ఖు నిద్దిసతి – ‘‘అసుకస్మిం నామ గామే ఇత్థన్నామో భిక్ఖూనం వేయ్యావచ్చకరో’’తి, సో గన్త్వా తస్స హత్థే అకప్పియవత్థుం దత్వా ‘‘థేరస్స చీవరం కిణిత్వా దదేయ్యాసీ’’తి ఆగన్త్వా భిక్ఖుస్స ఆరోచేత్వా గచ్ఛతి, అయమేకో భిక్ఖునా అసమ్ముఖానిద్దిట్ఠో.
న హేవ ఖో సో దూతో అత్తనా ఆగన్త్వా ఆరోచేతి, అపిచ ఖో అఞ్ఞం పహిణతి ‘‘దిన్నం మయా, భన్తే, తస్స హత్థే చీవరచేతాపన్నం, చీవరం గణ్హేయ్యాథా’’తి, అయం దుతియో భిక్ఖునా అసమ్ముఖానిద్దిట్ఠో.
న హేవ ఖో అఞ్ఞం పహిణతి, అపిచ ఖో గచ్ఛన్తోవ భిక్ఖుం వదతి ‘‘అహం తస్స హత్థే చీవరచేతాపన్నం దస్సామి, తుమ్హే చీవరం గణ్హేయ్యాథా’’తి, అయం తతియో భిక్ఖునా అసమ్ముఖానిద్దిట్ఠోతి ఏవం ఏకో సమ్ముఖానిద్దిట్ఠో తయో అసమ్ముఖానిద్దిట్ఠాతి ఇమే చత్తారో భిక్ఖునా నిద్దిట్ఠవేయ్యావచ్చకరా
అపరో భిక్ఖు పురిమనయేనేవ దూతేన పుచ్ఛితో నత్థితాయ వా, అవిచారేతుకామతాయ వా ‘‘నత్థమ్హాకం కప్పియకారకో’’తి వదతి, తస్మిఞ్చ ఖణే కోచి మనుస్సో ఆగచ్ఛతి, దూతో తస్స హత్థే అకప్పియవత్థుం దత్వా ‘‘ఇమస్స హత్థతో చీవరం గణ్హేయ్యాథా’’తి వత్వా గచ్ఛతి, అయం దూతేన సమ్ముఖానిద్దిట్ఠో.
అపరో
అపరో భిక్ఖు పురిమనయేనేవ దూతేన పుచ్ఛితో ‘‘నత్థమ్హాకం కప్పియకారకో’’తి వదతి, తదఞ్ఞో సమీపే ఠితో సుత్వా ‘‘ఆహర భో అహం అయ్యస్స చీవరం చేతాపేత్వా దస్సామీ’’తి వదతి. దూతో ‘‘హన్ద భో దదేయ్యాసీ’’తి తస్స హత్థే దత్వా భిక్ఖుస్స అనారోచేత్వావ గచ్ఛతి, అయం ముఖవేవటికకప్పియకారకో. అపరో భిక్ఖునో ఉపట్ఠాకస్స వా అఞ్ఞస్స వా హత్థే అకప్పియవత్థుం దత్వా ‘‘థేరస్స చీవరం దదేయ్యాసీ’’తి మహాపచ్చరియం వుత్తం.
సచే
సచే పన సఙ్ఘం వా గణం వా పుగ్గలం వా అనామసిత్వా ‘‘ఇదం హిరఞ్ఞసువణ్ణం చేతియస్స దేమ, విహారస్స దేమ, నవకమ్మస్స దేమా’’తి వదన్తి, పటిక్ఖిపితుం న వట్టతి. ‘‘ఇమే ఇదం భణన్తీ’’తి
సచే పన కోచి బహుం హిరఞ్ఞసువణ్ణం ఆనేత్వా ‘‘ఇదం సఙ్ఘస్స దమ్మి, చత్తారో పచ్చయే పరిభుఞ్జథా’’తి వదతి, తం చే సఙ్ఘో సమ్పటిచ్ఛతి, పటిగ్గహణేపి పరిభోగేపి ఆపత్తి. తత్ర చే ఏకో భిక్ఖు ‘‘నయిదం కప్పతీ’’తి పటిక్ఖిపతి, ఉపాసకో చ ‘‘యది న కప్పతి, మయ్హమేవ భవిస్సతీ’’తి గచ్ఛతి. సో భిక్ఖు ‘‘తయా సఙ్ఘస్స లాభన్తరాయో కతో’’తి న కేనచి కిఞ్చి వత్తబ్బో. యో హి తం చోదేతి, స్వేవ సాపత్తికో హోతి, తేన పన ఏకేన బహూ అనాపత్తికా కతా. సచే
చతుపచ్చయత్థాయ చ దిన్నం యేన యేన పచ్చయేన అత్థో హోతి, తదత్థం ఉపనేతబ్బం, చీవరత్థాయ దిన్నం చీవరేయేవ ఉపనేతబ్బం. సచే చీవరేన తాదిసో అత్థో నత్థి, పిణ్డపాతాదీహి సఙ్ఘో కిలమతి, సఙ్ఘసుట్ఠుతాయ అపలోకేత్వా తదత్థాయపి ఉపనేతబ్బం. ఏస నయో పిణ్డపాతగిలానపచ్చయత్థాయ దిన్నేపి, సేనాసనత్థాయ దిన్నం పన సేనాసనస్స గరుభణ్డత్తా సేనాసనేయేవ ఉపనేతబ్బం. సచే పన భిక్ఖూసు సేనాసనం ఛడ్డేత్వా గతేసు సేనాసనం వినస్సతి, ఈదిసే కాలే సేనాసనం విస్సజ్జేత్వాపి భిక్ఖూనం పరిభోగో అనుఞ్ఞాతో, తస్మా సేనాసనజగ్గనత్థం మూలచ్ఛేజ్జం అకత్వా యాపనమత్తం పరిభుఞ్జితబ్బం.
న
యో పన ‘‘తాదిసంయేవ తళాకం దమ్మీ’’తి వత్వా భిక్ఖూహి ‘‘న వట్టతీ’’తి పటిక్ఖిత్తో వదతి ‘‘అసుకఞ్చ అసుకఞ్చ సఙ్ఘస్స తళాకం అత్థి, తం కథం వట్టతీ’’తి. సో వత్తబ్బో – ‘‘కప్పియం కత్వా దిన్నం భవిస్సతీ’’తి. కథం దిన్నం కప్పియం హోతీతి? ‘‘చత్తారో పచ్చయే పరిభుఞ్జథా’’తి వత్వా దిన్నన్తి. సో సచే ‘‘సాధు, భన్తే, చత్తారో పచ్చయే సఙ్ఘో పరిభుఞ్జతూ’’తి
అథాపి ‘‘మమ తళాకం వా పోక్ఖరణిం వా సఙ్ఘస్స దమ్మీ’’తి ‘‘వుత్తే, సాధు, ఉపాసక, సఙ్ఘో పానీయం పివిస్సతీ’’తిఆదీని వత్వా పరిభుఞ్జితుం వట్టతియేవ. యది పన భిక్ఖూహి హత్థకమ్మం యాచిత్వా సహత్థేన చ కప్పియపథవిం ఖనిత్వా ఉదకపరిభోగత్థాయ తళాకం కారితం హోతి, తం చే నిస్సాయ సస్సం నిప్ఫాదేత్వా మనుస్సా విహారే కప్పియభణ్డం దేన్తి, వట్టతి. అథ మనుస్సా ఏవ సఙ్ఘస్స ఉపకారత్థాయ సఙ్ఘికభూమిం ఖనిత్వా తం నిస్సాయ నిప్ఫన్నసస్సతో కప్పియభణ్డం దేన్తి, ఏవమ్పి వట్టతి. ‘‘అమ్హాకం ఏకం కప్పియకారకం ఠపేథా’’తి వుత్తే చ ఠపేతుమ్పి లబ్భతి. అథ పన తే మనుస్సా రాజబలినా ఉపద్దుతా పక్కమన్తి, అఞ్ఞే పటిపజ్జన్తి, న చ భిక్ఖూనం కిఞ్చి దేన్తి, ఉదకం వారేతుం లబ్భతి. తఞ్చ ఖో కసికమ్మకాలేయేవ, న సస్సకాలే. సచే తే వదన్తి ‘‘నను, భన్తే, పుబ్బేపి మనుస్సా ఇమం నిస్సాయ సస్సం అకంసూ’’తి
సచే పన కోచి అబ్యత్తో అకప్పియవోహారేన తళాకం పటిగ్గణ్హాతి వా కారేతి వా, తం భిక్ఖూహి న పరిభుఞ్జితబ్బం, తం నిస్సాయ లద్ధం కప్పియభణ్డమ్పి అకప్పియమేవ. సచే భిక్ఖూహి పరిచ్చత్తభావం ఞత్వా సామికో వా తస్స పుత్తధీతరో వా అఞ్ఞో వా కోచి వంసే ఉప్పన్నో పున కప్పియవోహారేన దేతి, వట్టతి. పచ్ఛిన్నే కులవంసే యో తస్స జనపదస్స సామికో, సో అచ్ఛిన్దిత్వా అళనాగరాజమహేసీ వియ, ఏవమ్పి వట్టతి.
కప్పియవోహారేపి ఉదకవసేన పటిగ్గహితతళాకే సుద్ధచిత్తానం మత్తికుద్ధరణపాళిబన్ధనాదీని
సచే పన ‘‘ఉదకస్స ఓకాసో అత్థి, తళాకస్స పాళి థిరా, యథా బహుం ఉదకం గణ్హాతి, ఏవం కరోహి, తీరసమీపే ఉదకం కరోహీ’’తి ఏవం ఉదకమేవ విచారేతి, వట్టతి. ఉద్ధనే అగ్గిం న పాతేన్తి, ‘‘ఉదకకమ్మం లబ్భతు ఉపాసకా’’తి వత్తుం వట్టతి. ‘‘సస్సం కత్వా ఆహరథా’’తి వత్తుం పన న వట్టతి. సచే పన తళాకే అతిబహుం ఉదకం దిస్వా పస్సతో వా పిట్ఠితో వా మాతికం నీహరాపేతి, వనం ఛిన్దాపేత్వా కేదారే కారాపేతి, పోరాణకేదారేసు వా పకతిభాగం అగ్గహేత్వా అతిరేకం గణ్హాతి, నవసస్సే వా అకాలసస్సే వా అపరిచ్ఛిన్నభాగే ‘‘ఏత్తకే కహాపణే దేథా’’తి కహాపణే ఉట్ఠాపేతి, సబ్బేసం అకప్పియం.
యో
సచే కస్సకా కహాపణే ఆహరిత్వా ‘‘ఇమే సఙ్ఘస్స ఆహటా’’తి వదన్తి, అఞ్ఞతరో చ భిక్ఖు ‘‘న సఙ్ఘో కహాపణే ఖాదతీ’’తి సఞ్ఞాయ ‘‘ఏత్తకేహి కహాపణేహి సాటకే ఆహర, ఏత్తకేహి యాగుఆదీని సమ్పాదేహీ’’తి వదతి. యం తే ఆహరన్తి, సబ్బేసం అకప్పియం. కస్మా? కహాపణానం విచారితత్తా.
సచే ధఞ్ఞం ఆహరిత్వా ఇదం సఙ్ఘస్స ఆహటన్తి వదన్తి, అఞ్ఞతరో చ భిక్ఖు పురిమనయేనేవ ‘‘ఏత్తకేహి వీహీహి ఇదఞ్చిదఞ్చ ఆహరథా’’తి వదతి. యం తే ఆహరన్తి, తస్సేవ అకప్పియం. కస్మా? ధఞ్ఞస్స విచారితత్తా.
సచే
పుబ్బే పన చిత్తలపబ్బతే ఏకో భిక్ఖు చతుసాలద్వారే ‘‘అహో వత స్వే సఙ్ఘస్స ఏత్తకప్పమాణే పూవే పచేయ్యు’’న్తి ఆరామికానం సఞ్ఞాజననత్థం భూమియం మణ్డలం అకాసి, తం దిస్వా ఛేకో ఆరామికో తథేవ కత్వా దుతియదివసే భేరియా ఆకోటితాయ సన్నిపతితే సఙ్ఘే పూవం గహేత్వా సఙ్ఘత్థేరం ఆహ – ‘‘భన్తే, అమ్హేహి ఇతో పుబ్బే నేవ పితూనం న పితామహానం ఏవరూపం సుతపుబ్బం, ఏకేన అయ్యేన చతుస్సాలద్వారే పూవత్థాయ సఞ్ఞా కతా, ఇతో దాని పభుతి అయ్యా అత్తనో అత్తనో చిత్తానురూపం వదన్తు, అమ్హాకమ్పి ఫాసువిహారో భవిస్సతీ’’తి. మహాథేరో తతోవ నివత్తి, ఏకభిక్ఖునాపి పూవో న గహితో. ఏవం పుబ్బే తత్రుప్పాదమ్పి న పరిభుఞ్జింసు. తస్మా –
సల్లేఖం
కప్పియేపి న కాతబ్బా, ఆమిసత్థాయ లోలతాతి.
యో
పుబ్బణ్ణాపరణ్ణఉచ్ఛుఫలాఫలాదీనం విరుహనట్ఠానం యం కిఞ్చి ఖేత్తం వా వత్థుం వా దమ్మీతి వుత్తేపి ‘‘న వట్టతీ’’తి పటిక్ఖిపిత్వా తళాకే వుత్తనయేనేవ యదా కప్పియవోహారేన ‘‘చతుపచ్చయపరిభోగత్థాయ దమ్మీ’’తి వదతి, తదా సమ్పటిచ్ఛితబ్బం, ‘‘వనం దమ్మి, అరఞ్ఞం దమ్మీ’’తి వుత్తే పన వట్టతి. సచే మనుస్సా భిక్ఖూహి అనాణత్తాయేవ తత్థ రుక్ఖే ఛిన్దిత్వా అపరణ్ణాదీని సమ్పాదేత్వా భిక్ఖూనం భాగం దేన్తి, వట్టతి; అదేన్తా న చోదేతబ్బా. సచే కేనచిదేవ అన్తరాయేన తేసు పక్కన్తేసు అఞ్ఞే కరోన్తి, న చ భిక్ఖూనం కిఞ్చి దేన్తి, తే వారేతబ్బా. సచే వదన్తి – ‘‘నను, భన్తే, పుబ్బేపి మనుస్సా ఇధ సస్సాని అకంసూ’’తి, తతో తే వత్తబ్బా – ‘‘తే సఙ్ఘస్స ఇదఞ్చిదఞ్చ కప్పియభణ్డం అదంసూ’’తి. సచే వదన్తి – ‘‘మయమ్పి దస్సామా’’తి ఏవం వట్టతి.
కఞ్చి
సచే కోచి అన్తోసీమాయ తళాకం ఖనతి, విహారమజ్ఝేన వా మాతికం నేతి, చేతియఙ్గణబోధియఙ్గణాదీని దుస్సన్తి, వారేతబ్బో. సచే సఙ్ఘో కిఞ్చి లభిత్వా ఆమిసగరుకతాయ న వారేతి, ఏకో భిక్ఖు వారేతి, సోవ భిక్ఖు ఇస్సరో. సచే ఏకో భిక్ఖు న వారేతి, ‘‘నేథ తుమ్హే’’తి తేసంయేవ పక్ఖో హోతి, సఙ్ఘో వారేతి, సఙ్ఘోవ ఇస్సరో. సఙ్ఘికేసు హి కమ్మేసు యో ధమ్మకమ్మం కరోతి, సోవ ఇస్సరో. సచే వారియమానోపి కరోతి, హేట్ఠా గహితం పంసుం హేట్ఠా పక్ఖిపిత్వా, ఉపరి గహితం పంసుం ఉపరి పక్ఖిపిత్వా పూరేతబ్బా.
సచే మహాసుమత్థేరో ఆహ. మహాపదుమత్థేరో పన ‘‘అభిలాపమత్తమేతం సామికానంయేవ హి సో భూమిభాగో తస్మా వట్టతీ’’తి ఆహ.
‘‘దాసం దమ్మీ’’తి వదతి, న వట్టతి. ‘‘ఆరామికం దమ్మి, వేయ్యావచ్చకరం దమ్మి, కప్పియకారకం దమ్మీ’’తి వుత్తే వట్టతి. సచే సో ఆరామికో పురేభత్తమ్పి పచ్ఛాభత్తమ్పి సఙ్ఘస్సేవ కమ్మం కరోతి, సామణేరస్స వియ సబ్బం భేసజ్జపటిజగ్గనమ్పి తస్స కాతబ్బం. సచే పురేభత్తమేవ సఙ్ఘస్స కమ్మం కరోతి, పచ్ఛాభత్తం అత్తనో కమ్మం కరోతి, సాయం నివాపో న దాతబ్బో. యేపి పఞ్చదివసవారేన వా పక్ఖవారేన వా సఙ్ఘస్స కమ్మం కత్వా సేసకాలే అత్తనో కమ్మం కరోన్తి, తేసమ్పి కరణకాలేయేవ భత్తఞ్చ నివాపో చ దాతబ్బో. సచే సఙ్ఘస్స కమ్మం నత్థి, అత్తనోయేవ కమ్మం కత్వా జీవన్తి, తే చే హత్థకమ్మమూలం ఆనేత్వా దేన్తి, గహేతబ్బం. నో చే దేన్తి, న కిఞ్చి వత్తబ్బా. యం కిఞ్చి రజకదాసమ్పి పేసకారదాసమ్పి ఆరామికనామేన సమ్పటిచ్ఛితుం వట్టతి.
సచే ‘‘గావో దేమా’’తి వదన్తి, ‘‘న వట్టతీ’’తి పటిక్ఖిపితబ్బా. ఇమా గావో కుతోతి
సముట్ఠానాదీసు ఇదమ్పి ఛసముట్ఠానం కిరియం, నోసఞ్ఞావిమోక్ఖం, అచిత్తకం, పణ్ణత్తివజ్జం, కాయకమ్మవచీకమ్మం
రాజసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
నిట్ఠితో చీవరవగ్గో పఠమో.
౨. కోసియవగ్గో
౧. కోసియసిక్ఖాపదవణ్ణనా
౫౪౨. తేన సమయేనాతి కోసియసిక్ఖాపదం. తత్థ సన్థరిత్వా కతం హోతీతి సమే భూమిభాగే కోసియంసూని ఉపరూపరి సన్థరిత్వా కఞ్జికాదీహి సిఞ్చిత్వా కతం హోతి. ఏకేనపి కోసియంసునా మిస్సిత్వాతి తిట్ఠతు అత్తనో రుచివసేన మిస్సితం, సచేపి తస్స కరణట్ఠానే వాతో ఏకం కోసియంసుం ఆనేత్వా పాతేతి, ఏవమ్పి మిస్సేత్వా కతమేవ హోతీతి. సేసం ఉత్తానత్థమేవ.
ఛసముట్ఠానం, కిరియం, నోసఞ్ఞావిమోక్ఖం, అచిత్తకం పణ్ణత్తివజ్జం, కాయకమ్మవచీకమ్మం,
తిచిత్తం, తివేదనన్తి.
కోసియసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౨. సుద్ధకాళకసిక్ఖాపదవణ్ణనా
౫౪౭. తేన సమయేనాతి సుద్ధకాళకసిక్ఖాపదం. తత్థ సుద్ధకాళకానన్తి సుద్ధానం కాళకానం
సుద్ధకాళకసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౩. ద్వేభాగసిక్ఖాపదవణ్ణనా
౫౫౨. తేన సమయేనాతి ద్వేభాగసిక్ఖాపదం. తత్థ అన్తే ఆదియిత్వాతి సన్థతస్స అన్తే అనువాతం వియ దస్సేత్వా ఓదాతం అల్లియాపేత్వా.
ద్వే భాగాతి ద్వే కోట్ఠాసా. ఆదాతబ్బాతి గహేతబ్బా. గోచరియానన్తి కపిలవణ్ణానం. ద్వే తులా ఆదాతబ్బాతి చతూహి తులాహి కారేతుకామం సన్ధాయ వుత్తం. అత్థతో పన యత్తకేహి ఏళకలోమేహి కాతుకామో హోతి, తేసు ద్వే కోట్ఠాసా కాళకానం ఏకో ఓదాతానం, ఏకో గోచరియానన్తి ఇదమేవ దస్సితం హోతీతి వేదితబ్బం. సేసం ఉత్తానత్థమేవ.
సముట్ఠానాదీనిపి
ద్వేభాగసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౪. ఛబ్బస్ససిక్ఖాపదవణ్ణనా
౫౫౭. తేన సమయేనాతి ఛబ్బస్ససిక్ఖాపదం. తత్థ ఊహదన్తిపి ఉమ్మిహన్తిపీతి సన్థతానం ఉపరి వచ్చమ్పి పస్సావమ్పి కరోన్తీతి వుత్తం హోతి.
దిన్నా సఙ్ఘేన ఇత్థన్నామస్స భిక్ఖునో సన్థతసమ్ముతీతి ఏవం లద్ధసమ్ముతికో భిక్ఖు యావ రోగో న వూపసమ్మతి, తావ యం యం ఠానం గచ్ఛతి, తత్థ తత్థ సన్థతం కాతుం లభతి. సచే అరోగో హుత్వా పున మూలబ్యాధినావ గిలానో హోతి, సోయేవ పరిహారో, నత్థఞ్ఞం సమ్ముతికిచ్చన్తి ఫుస్సదేవత్థేరో ఆహ. ఉపతిస్సత్థేరో పన ‘‘సో వా బ్యాధి పటికుప్పతు, అఞ్ఞో వా, ‘సకిం గిలానో’తి నామం లద్ధం లద్ధమేవ, పున సమ్ముతికిచ్చం నత్థీ’’తి ఆహ.
ఓరేన చే ఛన్నం వస్సానన్తి ఛన్నం వస్సానం ఓరిమభాగే, అన్తోతి అత్థో. పదభాజనే పన సఙ్ఖ్యామత్తదస్సనత్థం ‘‘ఊనకఛబ్బస్సానీ’’తి వుత్తం.
అనాపత్తి ఛబ్బస్సాని కరోతీతి యదా ఛబ్బస్సాని పరిపుణ్ణాని హోన్తి, తదా సన్థతం కరోతి. దుతియపదేపి ‘‘యదా అతిరేకఛబ్బస్సాని హోన్తి, తదా కరోతీ’’తి ఏవమత్థో దట్ఠబ్బో. న హి సో ఛబ్బస్సాని కరోతీతి. సేసం ఉత్తానత్థమేవ.
సముట్ఠానాదీని కోసియసిక్ఖాపదసదిసానేవాతి.
ఛబ్బస్ససిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౫. నిసీదనసన్థతసిక్ఖాపదవణ్ణనా
౫౬౫. తేన సమయేనాతి నిసీదనసన్థతసిక్ఖాపదం. తత్థ ఇచ్ఛామహం భిక్ఖవేతి భగవా కిర తం తేమాసం న కిఞ్చి బోధనేయ్యసత్తం అద్దస, తస్మా
సపరిసో యేన భగవా తేనుపసఙ్కమీతి
భగవతో అవిదూరే నిసిన్నోతి వత్తసమ్పత్తియా పరిసుద్ధభావేన నిరాసఙ్కో సీహో వియ కఞ్చనపబ్బతస్స భగవతో అవిదూరే నిసిన్నో. ఏతదవోచాతి కథాసముట్ఠాపనత్థం ఏతం అవోచ. మనాపాని తే భిక్ఖు పంసుకూలానీతి భిక్ఖు తవ ఇమాని పంసుకూలాని మనాపాని, అత్తనో రుచియా ఖన్తియా గహితానీతి అత్థో. న ఖో మే, భన్తే, మనాపానీతి, భన్తే న మయా అత్తనో రుచియా గహితాని, గలగ్గాహేన వియ మత్థకతాళనేన వియ చ గాహితోమ్హీతి దస్సేతి.
పఞ్ఞాయిస్సతీతి పఞ్ఞాతో అభిఞ్ఞాతో భవిస్సతి, తత్థ సన్దిస్సిస్సతీతి వుత్తం హోతి. న మయం అపఞ్ఞత్తం పఞ్ఞపేస్సామాతి మయం సావకా నామ అపఞ్ఞత్తం న పఞ్ఞపేస్సామ, బుద్ధవిసయో హి ఏసో యదిదం సమాదాయాతి తం తం సిక్ఖాపదం సమాదియిత్వా, ‘‘సాధు సుట్ఠూ’’తి సమ్పటిచ్ఛిత్వా యథాపఞ్ఞత్తేసు సబ్బసిక్ఖాపదేసు సిక్ఖిస్సామాతి దస్సేతి. తస్స
౫౬౬. అనుఞ్ఞాతావుసోతి అనుఞ్ఞాతం, ఆవుసో. పిహేన్తాతి పిహయన్తా. సన్థతాని ఉజ్ఝిత్వాతి సన్థతే చతుత్థచీవరసఞ్ఞితాయ సబ్బసన్థతాని ఉజ్ఝిత్వా. ధమ్మిం కథం కత్వా భిక్ఖూ ఆమన్తేసీతి భగవా సన్థతాని విప్పకిణ్ణాని దిస్వా ‘‘సద్ధాదేయ్యవినిపాతనే కారణం నత్థి, పరిభోగుపాయం నేసం దస్సేస్సామీ’’తి ధమ్మిం కథం కత్వా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి.
౫౬౭. సకిం నివత్థమ్పి సకిం పారుతమ్పీతి సకిం నిసిన్నఞ్చేవ నిపన్నఞ్చ. సామన్తాతి ఏకపస్సతో వట్టం వా చతురస్సం వా ఛిన్దిత్వా గహితట్ఠానం యథా విదత్థిమత్తం హోతి, ఏవం గహేతబ్బం, సన్థరన్తేన పన పాళియం వుత్తనయేనేవ ఏకదేసే వా సన్థరితబ్బం, విజటేత్వా వా మిస్సకం కత్వా సన్థరితబ్బం, ఏవం థిరతరం హోతీతి. సేసం ఉత్తానత్థమేవ.
సముట్ఠానాదీని కిరియాకిరియత్తా ఇమస్స సిక్ఖాపదస్స ద్వేభాగసిక్ఖాపదసదిసానీతి.
ఇమేసు పన పఞ్చసు సన్థతేసు పురిమాని తీణి వినయకమ్మం కత్వా పటిలభిత్వా పరిభుఞ్జితుం న వట్టన్తి, పచ్ఛిమాని ద్వే వట్టన్తీతి వేదితబ్బానీతి.
నిసీదనసన్థతసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౬. ఏళకలోమసిక్ఖాపదవణ్ణనా
౫౭౧. తేన సమయేనాతి ఏళకలోమసిక్ఖాపదం. తత్థ ఉప్పణ్డేసున్తి ‘‘కిత్తకేన, భన్తే, కీతానీ’’తిఆదీని వదన్తా అవహసింసు. ఠితకోవ ఆసుమ్భీతి యథా మనుస్సా అరఞ్ఞతో మహన్తం దారుభారం ఆనేత్వా కిలన్తా ఠితకావ పాతేన్తి, ఏవం పాతేసీతి అత్థో.
౫౭౨. సహత్థాతి బహితియోజనం పాతేతీతి తియోజనతో బహి పాతేతి. అనన్తరాయేన పతనకే హత్థతో ముత్తమత్తే లోమగణనాయ నిస్సగ్గియపాచిత్తియాని. సచే బహితియోజనే రుక్ఖే వా థమ్భే వా పటిహఞ్ఞిత్వా పున అన్తో పతన్తి, అనాపత్తి కురున్దియాదీసు పన ‘‘ఏత్థ అనాపత్తీ’’తి వుత్తా, సా అనాపత్తి పాళియా న సమేతి. ఉభతోభణ్డికం ఏకాబద్ధం కత్వా ఏకం భణ్డికం అన్తోసీమాయ ఏకం బహిసీమాయ కరోన్తో ఠపేతి, రక్ఖతి తావ. ఏకాబద్ధే కాజేపి ఏసేవ నయో. యది పన అబన్ధిత్వా కాజకోటియం ఠపితమత్తమేవ హోతి, న రక్ఖతి. ఏకాబద్ధేపి పరివత్తేత్వా ఠపితే ఆపత్తియేవ.
అఞ్ఞస్స యానే వాతి ఏత్థ గచ్ఛన్తే యానే వా హత్థిపిట్ఠిఆదీసు వా సామికస్స అజానన్తస్సేవ హరిస్సతీతి ఠపేతి, తస్మిం తియోజనం అతిక్కన్తే ఆపత్తి. అగచ్ఛన్తేపి ఏసేవ నయో. సచే పన అగచ్ఛన్తే యానే వా హత్థిపిట్ఠియాదీసు వా ఠపేత్వా అభిరుహిత్వా సారేతి, హేట్ఠా వా గచ్ఛన్తో చోదేతి, పక్కోసన్తో వా అనుబన్ధాపేతి, ‘‘అఞ్ఞం హరాపేతీ’’తి వచనతో అనాపత్తి. కురున్దియాదీసు పన ‘‘ఆపత్తీ’’తి వుత్తం, తం ‘‘అఞ్ఞం హరాపేతీ’’తి ఇమినా న సమేతి. అదిన్నాదానే పన సుఙ్కఘాతే ఆపత్తి హోతి. యా హి తత్థ ఆపత్తి, సా ఇధ అనాపత్తి. యా ఇధ ఆపత్తి, సా తత్థ అనాపత్తి. తం ఠానం పత్వా అఞ్ఞవిహితో వా చోరాదీహి వా ఉపద్దుతో గచ్ఛతి, ఆపత్తియేవ. సబ్బత్థ లోమగణనాయ ఆపత్తిపరిచ్ఛేదో వేదితబ్బో.
౫౭౫. తియోజనం వాసాధిప్పాయో గన్త్వా తతో పరం హరతీతి యత్థ గతో, తత్థ ఉద్దేసపరిపుచ్ఛాదీనం అచ్ఛిన్నం పటిలభిత్వాతి చోరా అచ్ఛిన్దిత్వా నిరత్థకభావం ఞత్వా పటిదేన్తి, తం హరన్తస్స అనాపత్తి. నిస్సట్ఠం పటిలభిత్వాతి వినయకమ్మకతం పటిలభిత్వాతి
కతభణ్డన్తి కతంభణ్డం కమ్బలకోజవసన్థతాదిం యం కిఞ్చి అన్తమసో సుత్తకేన బద్ధమత్తమ్పి. యో పన తనుకపత్తత్థవికన్తరే వా ఆయోగఅంసబద్ధకకాయబన్ధనాదీనం అన్తరేసు వా పిప్ఫలికాదీనం మలరక్ఖణత్థం సిపాటికాయ వా అన్తమసో వాతాబాధికో కణ్ణచ్ఛిద్దేపి లోమాని పక్ఖిపిత్వా గచ్ఛతి, ఆపత్తియేవ. సుత్తకేన పన బన్ధిత్వా పక్ఖిత్తం కతభణ్డట్ఠానే తిట్ఠతి, వేణిం కత్వా హరతి, ఇదం నిధానముఖం నామ, ఆపత్తియేవాతి. సేసం ఉత్తానత్థమేవ.
సముట్ఠానాదీసు ఇదం ఏళకలోమసముట్ఠానం నామ, కాయతో చ కాయచిత్తతో చ సముట్ఠాతి, కిరియం, నోసఞ్ఞావిమోక్ఖం, అచిత్తకం, పణ్ణత్తివజ్జం, కాయకమ్మం, తిచిత్తం, తివేదనన్తి.
ఏళకలోమసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౭. ఏళకలోమధోవాపనసిక్ఖాపదవణ్ణనా
౫౭౬. తేన సమయేనాతి ఏళకలోమధోవాపనసిక్ఖాపదం. తత్థ రిఞ్చన్తీతి ఉజ్ఝన్తి విస్సజ్జేన్తి, న సక్కోన్తి అనుయుఞ్జితున్తి వుత్తం హోతి. సేసమేత్థ పురాణచీవరసిక్ఖాపదే వుత్తనయేనేవ సద్ధిం సముట్ఠానాదీహీతి.
ఏళకలోమధోవాపనసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౮. రూపియసిక్ఖాపదవణ్ణనా
౫౮౨. తేన సమయేనాతి రూపియసిక్ఖాపదం. తత్థ పటివిసోతి కోట్ఠాసో.
౫౮౩-౪. జాతరూపరజతన్తి కహాపణోతి సోవణ్ణమయో వా రూపియమయో వా పాకతికో వా. లోహమాసకోతి తమ్బలోహాదీహి కతమాసకో. దారుమాసకోతి సారదారునా వా వేళుపేసికాయ వా అన్తమసో తాలపణ్ణేనాపి రూపం జతుమాసకోతి లాఖాయ వా నియ్యాసేన వా రూపం సముట్ఠాపేత్వా కతమాసకో. ‘‘యే వోహారం గచ్ఛన్తీ’’తి ఇమినా పన పదేన యో యో యత్థ యత్థ జనపదే యదా యదా వోహారం గచ్ఛతి, అన్తమసో అట్ఠిమయోపి చమ్మమయోపి రుక్ఖఫలబీజమయోపి సముట్ఠాపితరూపోపి అసముట్ఠాపితరూపోపి సబ్బో సఙ్గహితో.
ఇచ్చేతం సబ్బమ్పి రజతం జాతరూపం జాతరూపమాసకో, వుత్తప్పభేదో సబ్బోపి రజతమాసకోతి చతుబ్బిధం నిస్సగ్గియవత్థు హోతి. ముత్తా, మణి, వేళురియో, సఙ్ఖో, సిలా, పవాల, లోహితఙ్కో, మసారగల్లం, సత్త ధఞ్ఞాని, దాసిదాసఖేత్తవత్థుపుప్ఫారామఫలారామాదయోతి ఇదం దుక్కటవత్థు. సుత్తం ఫాలో పటకో కప్పాసో అనేకప్పకారం అపరణ్ణం సప్పినవనీతతేలమధుఫాణితాదిభేసజ్జఞ్చ ఇదం కప్పియవత్థు. తత్థ నిస్సగ్గియవత్థుం అత్తనో వా సఙ్ఘగణపుగ్గలచేతియానం వా అత్థాయ సమ్పటిచ్ఛితుం న వట్టతి. అత్తనో అత్థాయ సమ్పటిచ్ఛతో నిస్సగ్గియం పాచిత్తియం హోతి, సేసానం అత్థాయ దుక్కటం. దుక్కటవత్థుం సబ్బేసమ్పి అత్థాయ సమ్పటిచ్ఛతో దుక్కటమేవ. కప్పియవత్థుమ్హి అనాపత్తి. సబ్బమ్పి నిక్ఖిపనత్థాయ భణ్డాగారికసీసేన సమ్పటిచ్ఛతో ఉపరి రతనసిక్ఖాపదే ఆగతవసేన పాచిత్తియం.
ఉగ్గణ్హేయ్యాతి గణ్హేయ్య. యస్మా పన గణ్హన్తో ఆపత్తిం ఆపజ్జతి, తేనస్స పదభాజనే ‘‘సయం గణ్హాతి నిస్సగ్గియం పాచిత్తియ’’న్తి వుత్తం. ఏస నయో సేసపదేసుపి.
తత్థ మహాపచ్చరియం పన కురున్దియఞ్చ సిథిలబద్ధాయ థవికాయ సిథిలపూరితే వా భాజనే రూపగణనాయ ఆపత్తి. ఘనబద్ధే పన ఘనపూరితే వా ఏకావ ఆపత్తీతి వుత్తం.
ఉపనిక్ఖిత్తసాదియనే పన ‘‘ఇదం అయ్యస్స హోతూ’’తి వుత్తే సచేపి చిత్తేన సాదియతి, గణ్హితుకామో హోతి, కాయేన వా వాచాయ వా ‘‘నయిదం కప్పతీ’’తి పటిక్ఖిపతి, అనాపత్తి. కాయవాచాహి
ఏకో సతం వా సహస్సం వా పాదమూలే ఠపేతి ‘‘తుయ్హిదం హోతూ’’తి, భిక్ఖూ ‘‘నయిదం కప్పతీ’’తి పటిక్ఖిపతి, ఉపాసకో పరిచ్చత్తం మయా తుమ్హాకన్తి గతో, అఞ్ఞో తత్థ ఆగన్త్వా పుచ్ఛతి – ‘‘కిం, భన్తే, ఇద’’న్తి? యం తేన అత్తనా చ వుత్తం, తం ఆచిక్ఖితబ్బం. సో చే వదతి – ‘‘గోపయిస్సామి, భన్తే, గుత్తట్ఠానం దస్సేథా’’తి, సత్తభూమికమ్పి పాసాదం అభిరుహిత్వా ‘‘ఇదం గుత్తట్ఠాన’’న్తి ఆచిక్ఖితబ్బం, ‘‘ఇధ నిక్ఖిపాహీ’’తి న వత్తబ్బం. ఏత్తావతా కప్పియఞ్చ అకప్పియఞ్చ నిస్సాయ ఠితం హోతి. ద్వారం పిదహిత్వా రక్ఖన్తేన వసితబ్బం. సచే కిఞ్చి విక్కాయికభణ్డం పత్తం వా చీవరం వా ఆగచ్ఛతి, ‘‘ఇదం గహేస్సథ భన్తే’’తి వుత్తే ‘‘ఉపాసక అత్థి అమ్హాకం ఇమినా అత్థో, వత్థు చ ఏవరూపం నామ సంవిజ్జతి, కప్పియకారకో నత్థీ’’తి వత్తబ్బం. సచే సో వదతి, ‘‘అహం కప్పియకారకో భవిస్సామి, ద్వారం వివరిత్వా దేథా’’తి, ద్వారం వివరిత్వా ‘‘ఇమస్మిం ఓకాసే ఠపిత’’న్తి వత్తబ్బం, ‘‘ఇదం గణ్హా’’తి న వత్తబ్బం. ఏవమ్పి కప్పియఞ్చ అకప్పియఞ్చ నిస్సాయ ఠితమేవ హోతి, సో చే తం గహేత్వా తస్స కప్పియభణ్డం దేతి, వట్టతి. సచే అధికం గణ్హాతి, ‘‘న మయం తవ భణ్డం గణ్హామ, ‘‘నిక్ఖమాహీ’’తి వత్తబ్బో.
సఙ్ఘమజ్ఝే నిస్సజ్జితబ్బన్తి ఏత్థ యస్మా రూపియం నామ అకప్పియం, ‘‘తస్మా నిస్సజ్జితబ్బం సఙ్ఘస్స వా గణస్స వా పుగ్గలస్స వా’’తి న వుత్తం. యస్మా పన తం పటిగ్గహితమత్తమేవ న తేన కిఞ్చి కప్పియభణ్డం చేతాపితం, తస్మా ఉపాయేన కప్పియం ఆచిక్ఖితబ్బం సప్పి వాతి ‘‘పబ్బజితానం సప్పి వా తేలం వా వట్టతి ఉపాసకా’’తి ఏవం ఆచిక్ఖితబ్బం.
రూపియపటిగ్గాహకం ఠపేత్వా సబ్బేహేవ పరిభుఞ్జితబ్బన్తి
సచే సో ఛడ్డేతీతి యత్థ కత్థచి ఖిపతి, అథాపి న ఛడ్డేతి, సయం గహేత్వా గచ్ఛతి, న వారేతబ్బో. నో చే ఛడ్డేతీతి అథ నేవ గహేత్వా గచ్ఛతి, న ఛడ్డేతి, కిం మయ్హం ఇమినా బ్యాపారేనాతి యేన కామం పక్కమతి, తతో యథావుత్తలక్ఖణో రూపియఛడ్డకో సమ్మన్నితబ్బో.
యో న ఛన్దాగతిన్తిఆదీసు లోభవసేన తం వత్థుం అత్తనో వా కరోన్తో అత్తానం వా ఉక్కంసేన్తో ఛన్దాగతిం నామ గచ్ఛతి దోసాగతిం నామ గచ్ఛతి. మోహవసేన ముట్ఠపముట్ఠస్సతిభావం ఆపజ్జన్తో మోహాగతిం నామ గచ్ఛతి. రూపియపటిగ్గాహకస్స భయేన ఛడ్డేతుం అవిసహన్తో భయాగతిం నామ గచ్ఛతి. ఏవం అకరోన్తో న ఛన్దాగతిం గచ్ఛతి, న దోసాగతిం గచ్ఛతి, న మోహాగతిం గచ్ఛతి, న భయాగతిం గచ్ఛతీతి వేదితబ్బో.
౫౮౫. అనిమిత్తం కత్వాతి నిమిత్తం అకత్వా, అక్ఖీని నిమ్మీలేత్వా నదియా వా పపాతే వా వనగహనే వా గూథం వియ అనపేక్ఖేన పతితోకాసం అసమన్నాహరన్తేన పాతేతబ్బన్తి అత్థో. ఏవం జిగుచ్ఛితబ్బేపి రూపియే భగవా పరియాయేన భిక్ఖూనం పరిభోగం ఆచిక్ఖి. రూపియపటిగ్గాహకస్స పన కేనచి పరియాయేన తతో ఉప్పన్నపచ్చయపరిభోగో న వట్టతి. యథా చాయం ఏతస్స న వట్టతి, ఏవం అసన్తసమ్భావనాయ వా కులదూసకకమ్మేన వా కుహనాదీహి వా ఉప్పన్నపచ్చయా
చత్తారో హి పరిభోగా – థేయ్యపరిభోగో, ఇణపరిభోగో, దాయజ్జపరిభోగో, సామిపరిభోగోతి. తత్థ సఙ్ఘమజ్ఝేపి నిసీదిత్వా పరిభుఞ్జన్తస్స దుస్సీలస్స పరిభోగో ‘‘థేయ్యపరిభోగో’’ నామ. సీలవతో అప్పచ్చవేక్ఖితపరిభోగో ‘‘ఇణపరిభోగో’’ నామ. తస్మా చీవరం పరిభోగే పరిభోగే పచ్చవేక్ఖితబ్బం, పిణ్డపాతో ఆలోపే ఆలోపే. తథా అసక్కోన్తేన పురేభత్తపచ్ఛాభత్తపురిమయామపచ్ఛిమయామేసు. సచస్స అప్పచ్చవేక్ఖతోవ అరుణో ఉగ్గచ్ఛతి, ఇణపరిభోగట్ఠానే తిట్ఠతి. సేనాసనమ్పి పరిభోగే పరిభోగే పచ్చవేక్ఖితబ్బం, భేసజ్జస్స పటిగ్గహణేపి పరిభోగేపి సతిపచ్చయతా వట్టతి, ఏవం సన్తేపి పటిగ్గహణే సతిం కత్వా పరిభోగే అకరోన్తస్సేవ ఆపత్తి, పటిగ్గహణే పన సతిం అకత్వా పరిభోగే కరోన్తస్స అనాపత్తి.
చతుబ్బిధా హి సుద్ధి – దేసనాసుద్ధి, సంవరసుద్ధి, పరియేట్ఠిసుద్ధి, పచ్చవేక్ఖణసుద్ధీతి. తత్థ దేసనాసుద్ధి నామ పాతిమోక్ఖసంవరసీలం సంవరసుద్ధి నామ ఇన్ద్రియసంవరసీలం, తఞ్హి న పున ఏవం కరిస్సామీతి చిత్తాధిట్ఠానసంవరేనేవ సుజ్ఝనతో ‘‘సంవరసుద్ధీ’’తి వుచ్చతి. పరియేట్ఠిసుద్ధి నామ ఆజీవపారిసుద్ధిసీలం, తఞ్హి అనేసనం పహాయ ధమ్మేన సమేన పచ్చయే ఉప్పాదేన్తస్స పరియేసనాయ సుద్ధత్తా ‘‘పరియేట్ఠిసుద్ధీ’’తి వుచ్చతి. పచ్చవేక్ఖణసుద్ధి నామ పచ్చయపరిభోగసన్నిస్సితసీలం, తఞ్హి ‘‘పటిసఙ్ఖా యోనిసో చీవరం పటిసేవతీ’’తిఆదినా (మ॰ ని॰ ౧.౨౩; అ॰ ని॰ ౬.౫౮) నయేన వుత్తేన పచ్చవేక్ఖణేన సుజ్ఝనతో ‘‘పచ్చవేక్ఖణసుద్ధీ’’తి వుచ్చతి. తేన వుత్తం – ‘‘పటిగ్గహణే పన సతిం అకత్వా పరిభోగే కరోన్తస్స అనాపత్తీ’’తి.
సత్తన్నం సేక్ఖానం పచ్చయపరిభోగో దాయజ్జపరిభోగో నామ, తే హి భగవతో పుత్తా, తస్మా పితుసన్తకానం పచ్చయానం దాయాదా హుత్వా తే పచ్చయే పరిభుఞ్జన్తి. కిం పన తే భగవతో పచ్చయే పరిభుఞ్జన్తి, గిహీనం పచ్చయే పరిభుఞ్జన్తీతి? గిహీహి దిన్నాపి భగవతా అనుఞ్ఞాతత్తా భగవతో సన్తకా హోన్తి, తస్మా తే భగవతో పచ్చయే పరిభుఞ్జన్తీతి (మ॰ ని॰ ౧.౨౯) వేదితబ్బం, ధమ్మదాయాదసుత్తఞ్చేత్థ సాధకం.
ఖీణాసవానం సామిపరిభోగో నామ, తే హి తణ్హాయ దాసబ్యం అతీతత్తా సామినో హుత్వా పరిభుఞ్జన్తీతి. ఇమేసు పరిభోగేసు సామిపరిభోగో చ దాయజ్జపరిభోగో చ సబ్బేసమ్పి వట్టతి. ఇణపరిభోగో న వట్టతి, థేయ్యపరిభోగే కథాయేవ నత్థి.
అపరేపి చత్తారో పరిభోగా – లజ్జిపరిభోగో, అలజ్జిపరిభోగో, ధమ్మియపరిభోగో, అధమ్మియపరిభోగోతి.
తత్థ అలజ్జినో లజ్జినా సద్ధిం పరిభోగో వట్టతి, ఆపత్తియా న కారేతబ్బో. లజ్జినో అలజ్జినా సద్ధిం యావ న జానాతి, తావ వట్టతి. ఆదితో పట్ఠాయ హి అలజ్జీ నామ నత్థి, తస్మా యదాస్స అలజ్జీభావం జానాతి తదా వత్తబ్బో ‘‘తుమ్హే కాయద్వారే చ వచీద్వారే చ వీతిక్కమం కరోథ, తం అప్పతిరూపం మా ఏవమకత్థా’’తి. సచే అనాదియిత్వా కరోతియేవ, యది తేన సద్ధిం పరిభోగం కరోతి, సోపి అలజ్జీయేవ హోతి. యోపి అత్తనో భారభూతేన అలజ్జినా సద్ధిం పరిభోగం కరోతి, సోపి నివారేతబ్బో. సచే
ధమ్మియాధమ్మియపరిభోగో పచ్చయవసేన వేదితబ్బో. తత్థ సచే పుగ్గలోపి అలజ్జీ పిణ్డపాతోపి అధమ్మియో, ఉభో జేగుచ్ఛా. పుగ్గలో అలజ్జీ పిణ్డపాతో ధమ్మియో, పుగ్గలం జిగుచ్ఛిత్వా పిణ్డపాతో న గహేతబ్బో. మహాపచ్చరియం పన దుస్సీలో సఙ్ఘతో ఉద్దేసభత్తాదీని లభిత్వా సఙ్ఘస్సేవ దేతి, ఏతాని యథాదానమేవ గతత్తా వట్టన్తీతి వుత్తం. పుగ్గలో లజ్జీ పిణ్డపాతో అధమ్మియో, పిణ్డపాతో జేగుచ్ఛో న గహేతబ్బో. పుగ్గలో లజ్జీ, పిణ్డపాతోపి ధమ్మియో, వట్టతి.
అపరే ద్వే పగ్గహా; ద్వే చ పరిభోగా – లజ్జిపగ్గహో, అలజ్జిపగ్గహో; ధమ్మపరిభోగో ఆమిసపరిభోగోతి.
తత్థ అలజ్జినో లజ్జిం పగ్గహేతుం వట్టతి, న సో ఆపత్తియా కారేతబ్బో. సచే పన లజ్జీ అలజ్జిం పగ్గణ్హాతి, అనుమోదనాయ అజ్ఝేసతి, ధమ్మకథాయ అజ్ఝేసతి, కులేసు ఉపత్థమ్భేతి
ధమ్మపరిభోగ-ఆమిసపరిభోగేసు పన యత్థ ఆమిసపరిభోగో వట్టతి, తత్థ ధమ్మపరిభోగోపి వట్టతి. యో పన కోటియం ఠితో గన్థో తస్స పుగ్గలస్స అచ్చయేన నస్సిస్సతి, తం ధమ్మానుగ్గహేన ఉగ్గణ్హితుం వట్టతీతి వుత్తం.
తత్రిదం వత్థు – మహాభయే కిర ఏకస్సేవ భిక్ఖునో మహానిద్దేసో పగుణో అహోసి. అథ చతునికాయికతిస్సత్థేరస్స ఉపజ్ఝాయో మహాతిపిటకత్థేరో నామ మహారక్ఖితత్థేరం ఆహ – ‘‘ఆవుసో మహారక్ఖిత, ఏతస్స సన్తికే మహానిద్దేసం గణ్హాహీ’’తి. ‘‘పాపో కిరాయం, భన్తే, న గణ్హామీ’’తి. ‘‘గణ్హావుసో, అహం తే సన్తికే నిసీదిస్సామీ’’తి. ‘‘సాధు, భన్తే, తుమ్హేసు నిసిన్నేసు గణ్హిస్సామీ’’తి పట్ఠపేత్వా రత్తిన్దివం నిరన్తరం పరియాపుణన్తో
౫౮౬. రూపియే రూపియసఞ్ఞీతి ఏత్థ సబ్బమ్పి జాతరూపరజతం రూపియసఙ్గహమేవ గతన్తి వేదితబ్బం.
రూపియే వేమతికోతి ‘‘సువణ్ణం ను ఖో, ఖరపత్తం ను ఖో’’తిఆదినా నయేన సంసయజాతో.
రూపియే అరూపియసఞ్ఞీతి సువణ్ణాదీసు ఖరపత్తాదిసఞ్ఞీ. అపిచ పుఞ్ఞకామా రాజోరోధాదయో భత్తఖజ్జకగన్ధపిణ్డాదీసు పక్ఖిపిత్వా హిరఞ్ఞసువణ్ణం దేన్తి, చోళభిక్ఖాయ చరన్తానం దస్సన్తే బద్ధకహాపణాదీహియేవ సద్ధిం చోళకాని దేన్తి, భిక్ఖూ భత్తాదిసఞ్ఞాయ వా చోళకసఞ్ఞాయ వా పటిగ్గణ్హన్తి, ఏవమ్పి రూపియే అరూపియసఞ్ఞీ రూపియం గణ్హాతీతి వేదితబ్బో. పటిగ్గణ్హన్తేన పన ‘‘ఇమస్మిం గేహే ఇదం లద్ధ’’న్తి సల్లక్ఖేతబ్బం. యేన హి అస్సతియా దిన్నం హోతి, సో సతిం పటిలభిత్వా పున ఆగచ్ఛతి, అథస్స వత్తబ్బం – ‘‘తవ చోళకం పస్సాహీ’’తి. సేసమేత్థ ఉత్తానత్థమేవ.
సముట్ఠానాదీసు ఛసముట్ఠానం, సియా కిరియం గహణేన ఆపజ్జనతో, సియా అకిరియం పటిక్ఖేపస్స
రూపియసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౯. రూపియసంవోహారసిక్ఖాపదవణ్ణనా
౫౮౭. తేన సమయేనాతి రూపియసంవోహారసిక్ఖాపదం. తత్థ నానప్పకారకన్తి కతాకతాదివసేన అనేకవిధం. రూపియసంవోహారన్తి జాతరూపరజతపరివత్తనం. సమాపజ్జన్తీతి పటిగ్గహణస్సేవ పటిక్ఖితత్తా పటిగ్గహితపరివత్తనే దోసం అపస్సన్తా కరోన్తి.
౫౮౯. సీసూపగన్తిఆదీసు కతేన కతన్తిఆదీసు సుద్ధో రూపియసంవోహారోయేవ.
రూపియే రూపియసఞ్ఞీతిఆదిమ్హి పురిమసిక్ఖాపదే వుత్తవత్థూసు నిస్సగ్గియవత్థునా నిస్సగ్గియవత్థుం చేతాపేన్తస్స అరూపియే రూపియసఞ్ఞీ రూపియం చేతాపేతీతిఆది దుతియో తికో వుత్తో, తస్సానులోమత్తా అవుత్తోపి అయమపరోపి రూపియే రూపియసఞ్ఞీ అరూపియం చేతాపేతీతిఆది తికో వేదితబ్బో. అత్తనో వా హి అరూపియేన పరస్స రూపియం చేతాపేయ్య అత్తనో వా రూపియేన పరస్స అరూపియం, ఉభయథాపి రూపియసంవోహారో కతోయేవ హోతి, తస్మా పాళియం ఏకన్తేన రూపియపక్ఖే ఏకోయేవ తికో వుత్తోతి.
దుక్కటవత్థునా పన నిస్సగ్గియవత్థుం చేతాపేన్తస్స మూలగ్గహణే పురిమసిక్ఖాపదేన దుక్కటం, పచ్ఛా పరివత్తనే ఇమినా నిస్సగ్గియం పాచిత్తియం, గరుకస్స చేతాపితత్తా. దుక్కటవత్థునా దుక్కటవత్థుమేవ, కప్పియవత్థుం వా చేతాపేన్తస్స మూలగ్గహణే పురిమసిక్ఖాపదేన దుక్కటం, పచ్ఛా పరివత్తనేపి ఇమినా దుక్కటమేవ. కస్మా? అకప్పియవత్థునా చేతాపితత్తా. అన్ధకట్ఠకథాయం పన ‘‘సచే కయవిక్కయం సమాపజ్జేయ్య, నిస్సగ్గియం పాచిత్తియ’’న్తి భాసితం, తం దుబ్భాసితం. కస్మా? న హి దానగ్గహణతో అఞ్ఞో కయవిక్కయో నామ అత్థి, కయవిక్కయసిక్ఖాపదఞ్చ కప్పియవత్థునా
కప్పియవత్థునా
ఇమస్స చ రూపియసంవోహారస్స గరుకభావదీపకం ఇదం పత్తచతుక్కం వేదితబ్బం. యో హి రూపియం ఉగ్గణ్హిత్వా తేన అయబీజం సముట్ఠాపేతి, తం కోట్టాపేత్వా తేన లోహేన పత్తం కారేతి, అయం పత్తో మహాఅకప్పియో నామ, న సక్కా కేనచి ఉపాయేన కప్పియో కాతుం. సచే హి తం వినాసేత్వా థాలకం కారేతి, తమ్పి అకప్పియం. వాసిం కారేతి, తాయ ఛిన్నం దన్తకట్ఠమ్పి అకప్పియం. బళిసం కారోతి, తేన మారితా మచ్ఛాపి అకప్పియా. వాసిఫలం తాపేత్వా ఉదకం వా ఖీరం వా ఉణ్హాపేతి, తమ్పి అకప్పియమేవ.
యో పన రూపియం ఉగ్గణ్హిత్వా తేన పత్తం కిణాతి, అయమ్పి పత్తో అకప్పియో. ‘‘పఞ్చన్నమ్పి సహధమ్మికానం న కప్పతీ’’తి మహాపచ్చరియం వుత్తం. సక్కా పన కప్పియో కాతుం, సో హి మూలే మూలసామికానం పత్తే చ పత్తసామికానం దిన్నే కప్పియో హోతి. కప్పియభణ్డం దత్వా గహేత్వా పరిభుఞ్జితుం వట్టతి.
యోపి రూపియం ఉగ్గణ్హాపేత్వా కప్పియకారకేన సద్ధిం కమ్మారకులం గన్త్వా పత్తం దిస్వా ‘‘అయం మయ్హం రుచ్చతీ’’తి వదతి. కప్పియకారకో చ తం రూపియం దత్వా కమ్మారం సఞ్ఞాపేతి, అయమ్పి
యో పన రూపియం అసమ్పటిచ్ఛిత్వా ‘‘థేరస్స పత్తం కిణిత్వా దేహీ’’తి పహితకప్పియకారకేన సద్ధిం కమ్మారకులం గన్త్వా పత్తం దిస్వా ‘‘ఇమే కహాపణే
మహాసుమత్థేరస్స కిర ఉపజ్ఝాయో అనురుద్ధత్థేరో నామ అహోసి. సో అత్తనో ఏవరూపం తిపిటకచూళనాగత్థేరస్సపి సద్ధివిహారికానం ఏవరూపో పత్తో అహోసి. తం థేరోపి సప్పిస్స పూరాపేత్వా సఙ్ఘస్స నిస్సజ్జాపేసీతి. ఇదం అకప్పియపత్తచతుక్కం.
సచే పన రూపియం అసమ్పటిచ్ఛిత్వా ‘‘థేరస్స పత్తం కిణిత్వా దేహీ’’తి పహితకప్పియకారకేన సద్ధిం కమ్మారకులం గన్త్వా పత్తం దిస్వా ‘‘అయం మయ్హం రుచ్చతీ’’తి వా ‘‘ఇమాహం గహేస్సామీ’’తి వా వదతి, కప్పియకారకో చ తం రూపియం దత్వా కమ్మారం సఞ్ఞాపేతి, అయం పత్తో సబ్బకప్పియో బుద్ధానమ్పి పరిభోగారహోతి.
౫౯౧. అరూపియే రూపియసఞ్ఞీతి ఖరపత్తాదీసు సువణ్ణాదిసఞ్ఞీ. ఆపత్తి దుక్కటస్సాతి సచే తేన అరూపియం చేతాపేతి దుక్కటాపత్తి హోతి. ఏస నయో వేమతికే. అరూపియసఞ్ఞిస్స పన పఞ్చహి సహధమ్మికేహి సద్ధి ‘‘ఇదం గహేత్వా ఇదం దేథా’’తి కయవిక్కయం కరోన్తస్సాపి అనాపత్తి. సేసం ఉత్తానమేవ.
ఛసముట్ఠానం, కిరియం, నోసఞ్ఞావిమోక్ఖం, అచిత్తకం, పణ్ణత్తివజ్జం, కాయకమ్మవచీకమ్మం, తిచిత్తం, తివేదనన్తి.
రూపియసంవోహారసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౧౦. కయవిక్కయసిక్ఖాపదవణ్ణనా
౫౯౩. తేన సమయేనాతి కయవిక్కయసిక్ఖాపదం. తత్థ కతి హిపి త్యాయన్తి కతి తే అయం, హికారో పనేత్థ పదపూరణో, పికారో గరహాయం, అయం దుబ్బలసఙ్ఘాటి తవ కతి దివసాని భవిస్సతీతి అత్థో. అథ వా కతిహమ్పి త్యాయన్తిపి పాఠో. తత్థ కతిహన్తి కతి అహాని, కతి దివసానీతి వుత్తం హోతి. సేసం వుత్తనయమేవ. కతిహిపి మ్యాయన్తి ఇదమ్పి గిహీపి నం గిహిస్సాతి ఏత్థ నన్తి నామత్థే నిపాతో, గిహీ నామ గిహిస్సాతి వుత్తం హోతి.
౫౯౪. నానప్పకారకన్తి చీవరాదీనం కప్పియభణ్డానం వసేన అనేకవిధం. తేనేవస్స పదభాజనే చీవరం ఆదిం కత్వా దసికసుత్తపరియోసానం కప్పియభణ్డమేవ దస్సితం. అకప్పియభణ్డపరివత్తనఞ్హి కయవిక్కయసఙ్గహం న గచ్ఛతి. కయవిక్కయన్తి కయఞ్చేవ విక్కయఞ్చ. ‘‘ఇమినా ఇమం దేహీ’’తిఆదినా హి నయేన పరస్స కప్పియభణ్డం గణ్హన్తో కయం సమాపజ్జతి, అత్తనో కప్పియభణ్డం దేన్తో విక్కయం
౫౯౫. అజ్ఝాచరతీతి అభిభవిత్వా చరతి, వీతిక్కమవాచం భాసతీతి అత్థో. యతో కయితఞ్చ హోతి విక్కయితఞ్చాతి యదా కయితఞ్చ హోతి పరభణ్డం అత్తనో హత్థగతం కరోన్తేన, విక్కీతఞ్చ అత్తనో భణ్డం పరహత్థగతం కరోన్తేన. ‘‘ఇమినా ఇమ’’న్తిఆదివచనానురూపతో పన పాఠే పఠమం అత్తనో భణ్డం దస్సితం.
నిస్సజ్జితబ్బన్తి ఏవం పరస్స హత్థతో కయవసేన గహితకప్పియభణ్డం నిస్సజ్జితబ్బం. అయఞ్హి కయవిక్కయో ఠపేత్వా పఞ్చ సహధమ్మికే అవసేసేహి గిహిపబ్బజితేహి అన్తమసో మాతాపితూహిపి సద్ధిం న వట్టతి.
తత్రాయం వినిచ్ఛయో – వత్థేన వా వత్థం హోతు భత్తేన వా భత్తం, యం కిఞ్చి కప్పియం ‘‘ఇమినా ఇమం దేహీ’’తి వదతి, దుక్కటం. ఏవం వత్వా మాతుయాపి అత్తనో భణ్డం దేతి, దుక్కటం. ‘‘ఇమినా ఇమం దేహీ’’తి వుత్తో వా ‘‘ఇమం దేహి, ఇమం తే దస్సామీ’’తి వత్వా వా మాతుయాపి భణ్డం అత్తనా గణ్హాతి, దుక్కటం. అత్తనో భణ్డే పరహత్థం పరభణ్డే చ అత్తనో హత్థం సమ్పత్తే నిస్సగ్గియం. మాతరం పన పితరం వా ‘‘ఇమం దేహీ’’తి వదతో విఞ్ఞత్తి న హోతి. ‘‘ఇమం గణ్హాహీ’’తి వదతో సద్ధాదేయ్యవినిపాతనం న హోతి. అఞ్ఞాతకం ‘‘ఇమం దేహీ’’తి వదతో విఞ్ఞత్తి
తత్రాయం మహాఅట్ఠకథాయం పన దళ్హం కత్వా వుత్తత్తా న సక్కా ఏతం పటిక్ఖిపితుం, తస్మా యథా నిస్సగ్గియవత్థుమ్హి పరిభుత్తే వా నట్ఠే వా పాచిత్తియం దేసేతి, ఏవమిధాపి దేసేతబ్బం.
౫౯౬. కయవిక్కయే కయవిక్కయసఞ్ఞీతిఆదిమ్హి యో కయవిక్కయం సమాపజ్జతి, సో తస్మిం కయవిక్కయసఞ్ఞీ వా భవతు వేమతికో వా, న కయవిక్కయసఞ్ఞీ వా నిస్సగ్గియపాచిత్తియమేవ. చూళత్తికే ద్వీసు పదేసు దుక్కటమేవాతి ఏవమత్థో దట్ఠబ్బో.
౫౯౭. అగ్ఘం పుచ్ఛతీతి ‘‘అయం తవ పత్తో కిం అగ్ఘతీ’’తి పుచ్ఛతి. ‘‘ఇదం నామా’’తి వుత్తే పన సచే తస్స కప్పియభణ్డం మహగ్ఘం హోతి, ఏవఞ్చ నం పటివదతి ‘‘ఉపాసక, మమ ఇదం వత్థు మహగ్ఘం, తవ పత్తం అఞ్ఞస్స దేహీ’’తి. తం సుత్వా ఇతరో ‘‘అఞ్ఞం థాలకమ్పి దస్సామీ’’తి వదతి గణ్హితుం వట్టతి, ‘‘ఇదం అమ్హాకం అత్థీ’’తి వుత్తలక్ఖణే పతతి
కప్పియకారకస్స ఆచిక్ఖతీతి యస్స హత్థతో భణ్డం గణ్హాతి, తం ఠపేత్వా అఞ్ఞం అన్తమసో తస్స పుత్తభాతికమ్పి కప్పియకారకం కత్వా ‘‘ఇమినా ఇమం నామ గహేత్వా దేహీ’’తి ఆచిక్ఖతి. సో చే ఛేకో హోతి, పునప్పునం అపనేత్వా వివదిత్వా గణ్హాతి, తుణ్హీభూతేన ఠాతబ్బం. నో చే ఛేకో హోతి, న జానాతి గహేతుం, వాణిజకో తం వఞ్చేతి, ‘‘మా గణ్హా’’తి వత్తబ్బో.
ఇదం అమ్హాకన్తిఆదిమ్హి ‘‘ఇదం పటిగ్గహితం తేలం వా సప్పి వా అమ్హాకం అత్థి, అమ్హాకఞ్చ అఞ్ఞేన అప్పటిగ్గహితకేన అత్థో’’తి భణతి. సచే సో తం గహేత్వా అఞ్ఞం దేతి, పఠమం అత్తనో తేలం న మినాపేతబ్బం. కస్మా? నాళియఞ్హి అవసిట్ఠతేలం హోతి, తం పచ్ఛా మినన్తస్స అప్పటిగ్గహితకం దూసేయ్యాతి. సేసం ఉత్తానమేవ.
ఛసముట్ఠానం, కిరియం, నోసఞ్ఞావిమోక్ఖం, అచిత్తకం, పణ్ణత్తివజ్జం, కాయకమ్మవచీకమ్మం, తిచిత్తం, తివేదనన్తి.
కయవిక్కయసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
నిట్ఠితో కోసియవగ్గో దుతియో.
౩. పత్తవగ్గో
౧. పత్తసిక్ఖాపదవణ్ణనా
౫౯౮. తేన సమయేనాతి పత్తసిక్ఖాపదం. తత్థ పత్తవాణిజ్జన్తి గామనిగమాదీసు విచరన్తా పత్తవాణిజ్జం వా కరిస్సన్తి. ఆమత్తికాపణం వాతి అమత్తాని వుచ్చన్తి భాజనాని, తాని యేసం భణ్డం తే ఆమత్తికా, తేసం ఆమత్తికానం ఆపణం ఆమత్తికాపణం, కులాలభణ్డవాణిజకాపణన్తి అత్థో.
౬౦౨. తయో పత్తస్స వణ్ణాతి తీణి పత్తస్స పమాణాని. అడ్ఢాళ్హకోదనం గణ్హాతీతి మగధనాళియా ద్విన్నం తణ్డులనాళీనం ఓదనం గణ్హాతి. మగధనాళి అన్ధకట్ఠకథాయం వుత్తం. సీహళదీపే పకతినాళి మహన్తా, దమిళనాళి ఖుద్దకా, మగధనాళి పమాణయుత్తా, తాయ మగధనాళియా దియడ్ఢనాళి ఏకా సీహళనాళి హోతీతి మహాఅట్ఠకథాయం వుత్తం. చతుభాగం ఖాదనన్తి ఓదనస్స చతుత్థభాగప్పమాణం ఖాదనం, తం హత్థహారియస్స ముగ్గసూపస్స తదుపియం బ్యఞ్జనన్తి తస్స ఓదనస్స అనురూపం మచ్ఛమంససాకఫలకళీరాదిబ్యఞ్జనం.
తత్రాయం వినిచ్ఛయో – అనుపహతపురాణసాలితణ్డులానం సుకోట్టితపరిసుద్ధానం ద్వే మగధనాళియో గహేత్వా తేహి తణ్డులేహి అనుత్తణ్డులం అకిలిన్నం అపిణ్డితం సువిసదం కున్దమకుళరాసిసదిసం అవస్సావితోదనం పచిత్వా నిరవసేసం పత్తే పక్ఖిపిత్వా తస్స ఓదనస్స చతుత్థభాగప్పమాణో నాతిఘనో నాతితనుకో హత్థహారియో సబ్బసమ్భారసఙ్ఖతో ముగ్గసూపో పక్ఖిపితబ్బో. తతో ఆలోపస్స ఆలోపస్స అనురూపం యావచరిమాలోపప్పహోనకం మచ్ఛమంసాదిబ్యఞ్జనం పక్ఖిపితబ్బం, సప్పితేలతక్కరసకఞ్జికాదీని పన గణనూపగాని న హోన్తి, తాని హి ఓదనగతికానేవ, నేవ హాపేతుం న వడ్ఢేతుం సక్కోన్తి. ఏవమేతం సబ్బమ్పి పక్ఖిత్తం సచే పత్తస్స ముఖవట్టియా హేట్ఠిమరాజిసమం తిట్ఠతి, సుత్తేన వా హీరేన వా ఛిన్దన్తస్స సుత్తస్స వా హీరస్స వా హేట్ఠిమన్తం ఫుసతి, అయం ఉక్కట్ఠో నామ పత్తో. సచే తం రాజిం అతిక్కమ్మ థూపీకతం తిట్ఠతి, అయం ఉక్కట్ఠోమకో నామ పత్తో. సచే తం రాజిం న సమ్పాపుణాతి, అన్తోగతమేవ హోతి, అయం ఉక్కట్ఠుక్కట్ఠో నామ పత్తో.
నాళికోదనన్తి మగధనాళియా ఏకాయ తణ్డులనాళియా ఓదనం. పత్థోదనన్తి మగధనాళియా ఉపడ్ఢనాళికోదనం. సేసం వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బం. అయం పన నామమత్తే విసేసో – సచే నాళికోదనాది సబ్బమ్పి పక్ఖిత్తం వుత్తనయేనేవ హేట్ఠిమరాజిసమం తిట్ఠతి, అయం మజ్ఝిమో నామ పత్తో. సచే తం రాజిం అతిక్కమ్మ థూపీకతం తిట్ఠతి, అయం మజ్ఝిమోమకో నామ పత్తో. సచే తం రాజిం న సమ్పాపుణాతి అన్తోగతమేవ హోతి, అయం మజ్ఝిముక్కట్ఠో నామ పత్తో. సచే పత్థోదనాది సబ్బమ్పి పక్ఖిత్తం హేట్ఠిమరాజిసమం తిట్ఠతి, అయం ఓమకో నామ పత్తో. సచే తం రాజిం అతిక్కమ్మ థూపీకతం తిట్ఠతి, అయం ఓమకోమకో నామ పత్తో. సచే తం రాజిం న పాపుణాతి అన్తోగతమేవ హోతి, అయం
౬౦౭. నిస్సగ్గియం పత్తం అనిస్సజ్జిత్వా పరిభుఞ్జతీతి యాగుం పివిత్వా ధోతే దుక్కటం, ఖఞ్జకం ఖాదిత్వా భత్తం భుఞ్జిత్వా ధోతే దుక్కటన్తి ఏవం పయోగే పయోగే దుక్కటం.
౬౦౮. అనాపత్తి అన్తోదసాహం అధిట్ఠేతి వికప్పేతీతి ఏత్థ పన పమాణయుత్తస్సపి అధిట్ఠానవికప్పనుపగత్తం ఏవం వేదితబ్బం – అయోపత్తో పఞ్చహి పాకేహి మత్తికాపత్తో ద్వీహి పాకేహి పక్కో అధిట్ఠానుపగో, ఉభోపి యం మూలం దాతబ్బం, తస్మిం దిన్నేయేవ. సచే ఏకోపి పాకో ఊనో హోతి, కాకణికమత్తమ్పి వా మూలం అదిన్నం, న అధిట్ఠానుపగో. సచేపి పత్తసామికో వదతి ‘‘యదా తుమ్హాకం మూలం భవిస్సతి, తదా దస్సథ, అధిట్ఠహిత్వా పరిభుఞ్జథా’’తి నేవ అధిట్ఠానుపగో హోతి, పాకస్స హి ఊనత్తా పత్తసఙ్ఖం న గచ్ఛతి, మూలస్స సకలస్స వా ఏకదేసస్స వా అదిన్నత్తా సకభావం న ఉపేతి, అఞ్ఞస్సేవ సన్తకో హోతి, తస్మా పాకే చ మూలే చ నిట్ఠితేయేవ అధిట్ఠానుపగో హోతి. యో అధిట్ఠానుపగో, స్వేవ వికప్పనుపగో, సో హత్థం ఆగతోపి అనాగతోపి అధిట్ఠాతబ్బో వికప్పేతబ్బో వా. యది హి పత్తకారకో మూలం లభిత్వా సయం వా దాతుకామో హుత్వా ‘‘అహం, భన్తే, తుమ్హాకం పత్తం కత్వా అసుకదివసే నామ పచిత్వా ఠపేస్సామీ’’తి వదతి, భిక్ఖు చ తేన పరిచ్ఛిన్నదివసతో దసాహం అతిక్కామేతి, నిస్సగ్గియం
తత్థ ద్వే పత్తస్స అధిట్ఠానా – కాయేన వా అధిట్ఠాతి, వాచాయ వా అధిట్ఠాతి. తేసం వసేన అధిట్ఠహన్తేన చ ‘‘ఇమం పత్తం పచ్చుద్ధరామీ’’తి వా ‘‘ఏతం పత్తం పచ్చుద్ధరామీ’’తి వా ఏవం సమ్ముఖే వా పరమ్ముఖే వా ఠితం పురాణపత్తం పచ్చుద్ధరిత్వా అఞ్ఞస్స వా దత్వా నవం పత్తం యత్థ కత్థచి ఠితం హత్థేన పరామసిత్వా ‘‘ఇమం పత్తం అధిట్ఠామీ’’తి చిత్తేన ఆభోగం కత్వా కాయవికారం కరోన్తేన కాయేన వా అధిట్ఠాతబ్బో, వచీభేదం కత్వా వాచాయ వా అధిట్ఠాతబ్బో. తత్ర దువిధం అధిట్ఠానం – సచే హత్థపాసే హోతి ‘‘ఇమం పత్తం అధిట్ఠామీ’’తి వాచా భిన్దితబ్బా. అథ అన్తోగబ్భే వా ఉపరిపాసాదే వా సామన్తవిహారే వా హోతి, ఠపితట్ఠానం సల్లక్ఖేత్వా ‘‘ఏతం పత్తం అధిట్ఠామీ’’తి వాచా భిన్దితబ్బా.
అధిట్ఠహన్తేన పన ఏకకేన అధిట్ఠాతుమ్పి వట్టతి, అఞ్ఞస్స సన్తికే అధిట్ఠాతుమ్పి వట్టతి. అఞ్ఞస్స సన్తికే అయమానిసంసో – సచస్స ‘‘అధిట్ఠితో ను ఖో మే, నో’’తి విమతి ఉప్పజ్జతి, ఇతరో సారేత్వా విమతిం ఛిన్దిస్సతీతి. సచే కోచి దస పత్తే లభిత్వా సబ్బేవ అత్తనావ పరిభుఞ్జితుకామో హోతి, న సబ్బే అధిట్ఠాతబ్బా. ఏకం పత్తం అధిట్ఠాయ పునదివసే తం పచ్చుద్ధరిత్వా అఞ్ఞో
ఏవం అప్పమత్తస్స భిక్ఖునో సియా అధిట్ఠానవిజహనన్తి? సియా. సచే హి అయం పత్తం అఞ్ఞస్స వా దేతి, విబ్భమతి వా సిక్ఖం వా పచ్చక్ఖాతి, కాలం వా కరోతి, లిఙ్గం వాస్స పరివత్తతి, పచ్చుద్ధరతి వా, పత్తే వా ఛిద్దం హోతి, అధిట్ఠానం విజహతి. వుత్తమ్పి చేతం –
‘‘దిన్నవిబ్భన్తపచ్చక్ఖా
లిఙ్గపచ్చుద్ధరా చేవ, ఛిద్దేన భవతి సత్తమ’’న్తి.
చోరహరణవిస్సాసగ్గాహేహిపి విజహతియేవ. కిత్తకేన ఛిద్దేన అధిట్ఠానం భిజ్జతి? యేన కఙ్గుసిత్థం నిక్ఖమతి చేవ పవిసతి చ. ఇదఞ్హి సత్తన్నం ధఞ్ఞానం లామకధఞ్ఞసిత్థం, తస్మిం అయచుణ్ణేన వా ఆణియా వా పటిపాకతికే కతే దసాహబ్భన్తరే పున అధిట్ఠాతబ్బో. అయం తావ ‘‘అన్తోదసాహం అధిట్ఠేతి వికప్పేతీ’’తి ఏత్థ అధిట్ఠానే వినిచ్ఛయో.
వికప్పనే ద్వే వికప్పనా – సమ్ముఖావికప్పనా చ పరమ్ముఖావికప్పనా చ. కథం సమ్ముఖావికప్పనా హోతి? పత్తానం ఏకబహుభావం సన్నిహితాసన్నిహితభావఞ్చ ఞత్వా ‘‘ఇమం పత్త’’న్తి వా ‘‘ఇమే పత్తే’’తి వా ‘‘ఏతం పత్త’’న్తి వా ‘‘ఏతే పత్తే’’తి వా వత్వా ‘‘తుయ్హం వికప్పేమీ’’తి వత్తబ్బం. అయమేకా సమ్ముఖావికప్పనా. ఏత్తావతా నిధేతుం వట్టతి, పరిభుఞ్జితుం వా విస్సజ్జేతుం వా అధిట్ఠాతుం వా న వట్టతి. ‘‘మయ్హం సన్తకం పరిభుఞ్జ వా విస్సజ్జేహి వా యథాపచ్చయం వా కరోహీ’’తి ఏవం పన వుత్తే పచ్చుద్ధారో నామ హోతి, తతోపభుతి పరిభోగాదయోపి వట్టన్తి.
అపరో నయో – తథేవ పత్తానం ఏకబహుభావం సన్నిహితాసన్నిహితభావఞ్చ ఞత్వా తస్సేవ భిక్ఖునో సన్తికే ‘‘ఇమం పత్త’’న్తి వా ‘‘ఇమే పత్తే’’తి వా ‘‘ఏతం పత్త’’న్తి వా ‘‘ఏతే పత్తే’’తి వా వత్వా పఞ్చసు సహధమ్మికేసు అఞ్ఞతరస్స అత్తనా అభిరుచితస్స యస్స కస్సచి నామం గహేత్వా ‘‘తిస్సస్స భిక్ఖునో వికప్పేమీ’’తి వా ‘‘తిస్సాయ భిక్ఖునియా సిక్ఖమానాయ సామణేరస్స తిస్సాయ
కథం పరమ్ముఖావికప్పనా హోతి? పత్తానం తథేవ ఏకబహుభావం సన్నిహితాసన్నిహితభావఞ్చ ఞత్వా ‘‘ఇమం పత్త’’న్తి వా ‘‘ఇమే పత్తే’’తి వా ‘‘ఏతం పత్త’’న్తి వా ‘‘ఏతే పత్తే’’తి వా వత్వా ‘‘తుయ్హం వికప్పనత్థాయ దమ్మీ’’తి వత్తబ్బం. తేన వత్తబ్బో – ‘‘కో తే మిత్తో వా సన్దిట్ఠో వా’’తి? తతో ఇతరేన పురిమనయేనేవ
ఇమాసం
పత్తసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౨. ఊనపఞ్చబన్ధనసిక్ఖాపదవణ్ణనా
౬౦౯. తేన సమయేనాతి ఊనపఞ్చబన్ధనసిక్ఖాపదం. తత్థ న యాపేతీతి సో కిర యది అరియసావకో నాభవిస్సా, అఞ్ఞథత్తమ్పి అగమిస్సా, ఏవం తేహి ఉబ్బాళ్హో, సోతాపన్నత్తా పన కేవలం సరీరేనేవ న యాపేతి, తేన వుత్తం – ‘‘అత్తనాపి న యాపేతి, పుత్తదారాపిస్స కిలమన్తీ’’తి.
౬౧౨-౩. ఊనపఞ్చబన్ధనేనాతి ఏత్థ ఊనాని పఞ్చ బన్ధనాని అస్సాతి ఊనపఞ్చబన్ధనో, నాస్స పఞ్చ బన్ధనాని పూరేన్తీతి అత్థో, తేన ఊనపఞ్చబన్ధనేన. ఇత్థమ్భూతస్స లక్ఖణే కరణవచనం. తత్థ యస్మా అబన్ధనస్సాపి పఞ్చ బన్ధనాని న పూరేన్తి, సబ్బసో నత్థితాయ, తస్మా పదభాజనే ‘‘అబన్ధనో వా’’తిఆది వుత్తం
ద్వఙ్గులా రాజి న హోతీతి ముఖవట్టితో హేట్ఠా ద్వఙ్గులప్పమాణా ఏకాపి రాజి న హోతి. యస్స ద్వఙ్గులా రాజి హోతీతి యస్స పన తాదిసా ఏకా
అయోపత్తే పన సచేపి పఞ్చ వా అతిరేకాని వా ఛిద్దాని హోన్తి, తాని చే అయచుణ్ణేన వా ఆణియా వా లోహమణ్డలకేన వా బద్ధాని మట్ఠాని హోన్తి, స్వేవ పత్తో పరిభుఞ్జితబ్బో, న అఞ్ఞో విఞ్ఞాపేతబ్బో. అథ పన ఏకమ్పి ఛిద్దం మహన్తం హోతి, లోహమణ్డలకేన బద్ధమ్పి మట్ఠం న హోతి, పత్తే ఆమిసం లగ్గతి, అకప్పియో హోతి, అయం అపత్తో. అఞ్ఞో విఞ్ఞాపేతబ్బో.
౬౧౫. థేరో వత్తబ్బోతి పత్తే ఆనిసంసం దస్సేత్వా ‘‘అయం, భన్తే, పత్తో పమాణయుత్తో సున్దరో థేరానురూపో, తం గణ్హథా’’తి వత్తబ్బో. యో న గణ్హేయ్యాతి అనుకమ్పాయ న గణ్హన్తస్స దుక్కటం. యో పన సన్తుట్ఠియా ‘‘కిం మే అఞ్ఞేన పత్తేనా’’తి న గణ్హాతి, తస్స అనాపత్తి. పత్తపరియన్తోతి ఏవం పరివత్తేత్వా
న అదేసేతి మఞ్చపీఠఛత్తనాగదన్తకాదికే అదేసే, న నిక్ఖిపితబ్బో. యత్థ పురిమం సున్దరం పత్తం ఠపేతి, తత్థేవ ఠపేతబ్బో. పత్తస్స హి నిక్ఖిపనదేసో ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఆధారక’’న్తిఆదినా నయేన ఖన్ధకే వుత్తోయేవ.
న అభోగేనాతి యాగురన్ధనరజనపచనాదినా అపరిభోగేన న పరిభుఞ్జితబ్బో. అన్తరామగ్గే పన బ్యాధిమ్హి ఉప్పన్నే అఞ్ఞస్మిం భాజనే అసతి మత్తికాయ లిమ్పేత్వా యాగుం వా పచితుం ఉదకం వా తాపేతుం వట్టతి.
న విస్సజ్జేతబ్బోతి అఞ్ఞస్స న దాతబ్బో. సచే పన సద్ధివిహారికో వా అన్తేవాసికో వా అఞ్ఞం వరపత్తం ఠపేత్వా ‘‘అయం మయ్హం సారుప్పో, అయం థేరస్సా’’తి గణ్హాతి, వట్టతి. అఞ్ఞో వా తం గహేత్వా అత్తనో పత్తం దేతి, వట్టతి. ‘‘మయ్హమేవ పత్తం ఆహరా’’తి వత్తబ్బకిచ్చం నత్థి.
౬౧౭. పవారితానన్తి ఏత్థ సఙ్ఘవసేన పవారితట్ఠానే పఞ్చబన్ధనేనేవ వట్టతి. పుగ్గలవసేన పవారితట్ఠానే ఊనపఞ్చబన్ధనేనాపి వట్టతీతి కురున్దియం వుత్తం. సేసమేత్థ ఉత్తానత్థమేవ.
ఛసముట్ఠానం
ఊనపఞ్చబన్ధనసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౩. భేసజ్జసిక్ఖాపదవణ్ణనా
౬౧౮. తేన సమయేనాతి భేసజ్జసిక్ఖాపదం. తత్థ అత్థో, భన్తేతి రాజా భిక్ఖూ ఉయ్యుత్తప్పయుత్తే థేరస్స లేణత్థాయ పబ్భారం సోధేన్తే దిస్వా ఆరామికం దాతుకామో పుచ్ఛి.
౬౧౯-౨౧. పాటియేక్కోతి విసుం ఏకో. మాలాకితేతి కతమాలే మాలాధరే, కుసుమమాలాపటిమణ్డితేతి అత్థో. తిణణ్డుపకన్తి తిణచుమ్బటకం. పటిముఞ్చీతి ఠపేసి. సా అహోసి సువణ్ణమాలాతి దారికాయ సీసే ఠపితమత్తాయేవ థేరస్స అధిట్ఠానవసేన సువణ్ణపదుమమాలా అహోసి. తఞ్హి తిణణ్డుపకం సీసే ఠపితమత్తమేవ ‘‘సువణ్ణమాలా హోతూ’’తి థేరో అధిట్ఠాసి. దుతియమ్పి ఖో…పే॰…. తేనుపసఙ్కమీతి దుతియదివసేయేవ ఉపసఙ్కమి.
సువణ్ణన్తి అధిముచ్చీతి ‘‘సోవణ్ణమయో హోతూ’’తి అధిట్ఠాసి. పఞ్చన్నం భేసజ్జానన్తి సప్పిఆదీనం. బాహులికాతి కోలమ్బేపి ఘటేపీతిఏత్థ కోలమ్బా నామ మహాముఖచాటియో వుచ్చన్తి. ఓలీనవిలీనానీతి హేట్ఠా చ ఉభతోపస్సేసు చ గళితాని. ఓకిణ్ణవికిణ్ణాతి సప్పిఆదీనం గన్ధేన భూమిం ఖనన్తేహి ఓకిణ్ణా, భిత్తియో ఖనన్తేహి ఉపరి సఞ్చరన్తేహి చ వికిణ్ణా. అన్తోకోట్ఠాగారికాతి అబ్భన్తరే సంవిహితకోట్ఠాగారా.
౬౨౨. పటిసాయనీయానీతి పటిసాయితబ్బాని, పరిభుఞ్జితబ్బానీతి అత్థో. భేసజ్జానీతి భేసజ్జకిచ్చం కరోన్తు వా మా వా, ఏవం లద్ధవోహారాని. ‘‘గోసప్పీ’’తిఆదీహి లోకే పాకటం దస్సేత్వా ‘‘యేసం మంసం కప్పతీ’’తి ఇమినా అఞ్ఞేసమ్పి మిగరోహితససాదీనం సప్పిం సఙ్గహేత్వా దస్సేసి. యేసఞ్హి ఖీరం అత్థి, సప్పిపి తేసం అత్థియేవ, తం పన సులభం వా హోతు దుల్లభం వా, అసమ్మోహత్థం వుత్తం. ఏవం నవనీతమ్పి.
సన్నిధికారకం పరిభుఞ్జితబ్బానీతి సన్నిధిం కత్వా నిదహిత్వా పరిభుఞ్జితబ్బాని. కథం? పాళియా ఆగతసప్పిఆదీసు సప్పి తావ పురేభత్తం పటిగ్గహితం తదహుపురేభత్తం సామిసమ్పి నిరామిసమ్పి
పురేభత్తం పటిగ్గహితఖీరేన వా దధినా వా కతసప్పి అన్ధకట్ఠకథాయం కారణపతిరూపకం వత్వా మనుస్ససప్పి చ నవనీతఞ్చ పటిక్ఖిత్తం, తం దుప్పటిక్ఖిత్తం, సబ్బఅట్ఠకథాసు అనుఞ్ఞాతత్తా. పరతో చస్స వినిచ్ఛయోపి ఆగచ్ఛిస్సతి.
పాళియం ఆగతం నవనీతమ్పి పురేభత్తం పటిగ్గహితం తదహుపురేభత్తం సామిసమ్పి వట్టతి, పచ్ఛాభత్తతో పట్ఠాయ నిరామిసమేవ. సత్తాహాతిక్కమే నానాభాజనేసు ఠపితే భాజనగణనాయ ఏకభాజనేపి అమిస్సేత్వా పిణ్డపిణ్డవసేన ఠపితే పిణ్డగణనాయ నిస్సగ్గియాని. పచ్ఛాభత్తం పటిగ్గహితం సప్పినయేనేవ వేదితబ్బం. ఏత్థ పన దధిగుళికాయోపి తక్కబిన్దూనిపి హోన్తి, తస్మా తం ధోతం వట్టతీతి ఉపడ్ఢత్థేరా ఆహంసు. మహాసీవత్థేరో పన ‘‘భగవతా అనుఞ్ఞాతకాలతో పట్ఠాయ తక్కతో ఉద్ధటమత్తమేవ ఖాదింసూ’’తి ఆహ. తస్మా నవనీతం పరిభుఞ్జన్తేన ధోవిత్వా దధితక్కమక్ఖికాకిపిల్లికాదీని అపనేత్వా పరిభుఞ్జితబ్బం. పచిత్వా సప్పిం కత్వా పరిభుఞ్జితుకామేన అధోతమ్పి పచితుం వట్టతి. యం తత్థ దధిగతం వా తక్కగతం వా తం ఖయం గమిస్సతి, ఏత్తావతా హి సవత్థుకపటిగ్గహితం నామ న హోతీతి అయమేత్థ అధిప్పాయో. ఆమిసేన
తేలభిక్ఖాయ పవిట్ఠానం పన భిక్ఖూనం తత్థేవ సప్పిమ్పి నవనీతమ్పి పక్కతేలమ్పి అపక్కతేలమ్పి ఆకిరన్తి, తత్థ తక్కదధిబిన్దూనిపి భత్తసిత్థానిపి తణ్డులకణాపి మక్ఖికాదయోపి హోన్తి. ఆదిచ్చపాకం కత్వా
తేలేసు తిలతేలం తావ పురేభత్తం పటిగ్గహితం పురేభత్తం సామిసమ్పి వట్టతి, పచ్ఛాభత్తతో పట్ఠాయ నిరామిసమేవ. సత్తాహాతిక్కమే పనస్స భాజనగణనాయ నిస్సగ్గియభావో వేదితబ్బో. పచ్ఛాభత్తం పటిగ్గహితం సత్తాహం నిరామిసమేవ వట్టతి. ఉగ్గహితకం కత్వా నిక్ఖిత్తం అజ్ఝోహరితుం న వట్టతి, సీసమక్ఖనాదీసు ఉపనేతబ్బం, సత్తాహాతిక్కమేపి అనాపత్తి. పురేభత్తం తిలే పటిగ్గహేత్వా కతతేలం పురేభత్తం సామిసమ్పి వట్టతి, పచ్ఛాభత్తతో పట్ఠాయ అనజ్ఝోహరణీయం హోతి, సీసమక్ఖనాదీసు ఉపనేతబ్బం, సత్తాహాతిక్కమేపి అనాపత్తి. పచ్ఛాభత్తం తిలే పటిగ్గహేత్వా కతతేలం అనజ్ఝోహరణీయమేవ, సవత్థుకపటిగ్గహితత్తా, సత్తాహాతిక్కమేపి అనాపత్తి, సీసమక్ఖనాదీసు ఉపనేతబ్బం. పురేభత్తం వా పచ్ఛాభత్తం వా ఉగ్గహితకతిలేహి కతతేలేపి ఏసేవ నయో.
పురేభత్తం పటిగ్గహితకతిలే భజ్జిత్వా వా తిలపిట్ఠం వా సేదేత్వా ఉణ్హోదకేన వా తేమేత్వా కతతేలం సచే అనుపసమ్పన్నేన కతం పురేభత్తం సామిసమ్పి వట్టతి. అత్తనా కతతేలం పన నిబ్బట్టితత్తా పురేభత్తం నిరామిసమేవ వట్టతి. సామంపక్కత్తా
సచే
తేలకరణత్థాయ సాసపమధుకఏరణ్డకట్ఠీని వా పటిగ్గహేత్వా కతం తేలం సత్తాహకాలికం. దుతియదివసే కతం ఛాహం వట్టతి. తతియదివసే కతం పఞ్చాహం వట్టతి. చతుత్థ-పఞ్చమ-ఛట్ఠసత్తామదివసే కతం తదహేవ వట్టతి. సచే యావ అరుణస్స ఉగ్గమనా తిట్ఠతి, నిస్సగ్గియం. అట్ఠమే దివసే కతం అనజ్ఝోహరణీయం. అనిస్సగ్గియత్తా పన బాహిరపరిభోగే వట్టతి. సచేపి న కరోతి, తేలత్థాయ గహితసాసపాదీనం సత్తాహాతిక్కమనే దుక్కటమేవ. పాళియం పన అనాగతాని అఞ్ఞానిపి నాళికేరనిమ్బకోసమ్బకకరమన్దఅతసీఆదీనం తేలాని అత్థి, తాని పటిగ్గహేత్వా సత్తాహం అతిక్కామయతో దుక్కటం హోతి. అయమేతేసు విసేసో. సేసం యావకాలికవత్థుం యావజీవికవత్థుఞ్చ సల్లక్ఖేత్వా సామంపాకసవత్థుకపురేభత్తపచ్ఛాభత్తపటిగ్గహితఉగ్గహితకవత్థువిధానం సబ్బం వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బం.
౬౨౩. వసాతేలన్తి
అనుపసమ్పన్నేహి కతనిబ్బట్టితవసాతేలం పురేభత్తం పటిగ్గహితం పురేభత్తం సామిసమ్పి వట్టతి. పచ్ఛాభత్తతో పట్ఠాయ సత్తాహం నిరామిసమేవ వట్టతి. యం పన తత్థ సుఖుమరజసదిసం మంసం వా న్హారు వా అట్ఠి వా లోహితం వా హోతి, తం అబ్బోహారికం. సచే పన వసం పటిగ్గహేత్వా సయం కరోతి, పురేభత్తం పటిగ్గహేత్వా పచిత్వా పరిస్సావేత్వా సత్తాహం నిరామిసపరిభోగేన పరిభుఞ్జితబ్బం
‘‘వికాలే చే, భిక్ఖవే, పటిగ్గహితం వికాలే నిప్పక్కం వికాలే సంసట్ఠం, తం చే పరిభుఞ్జేయ్య, ఆపత్తి తిణ్ణం దుక్కటానం. కాలే చే, భిక్ఖవే, పటిగ్గహితం వికాలే నిప్పక్కం వికాలే సంసట్ఠం, తం చే పరిభుఞ్జేయ్య, ఆపత్తి ద్విన్నం దుక్కటానం. కాలే చే, భిక్ఖవే, పటిగ్గహితం కాలే నిప్పక్కం వికాలే సంసట్ఠం, తం చే పరిభుఞ్జేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్స. కాలే చే, భిక్ఖవే, పటిగ్గహితం కాలే నిప్పక్కం కాలే సంసట్ఠం, తం చే పరిభుఞ్జేయ్య, అనాపత్తీ’’తి.
ఉపతిస్సత్థేరం పన అన్తేవాసికా పుచ్ఛింసు – ‘‘భన్తే, సప్పినవనీతవసాని
మహాసుమత్థేరో పనాహ – ‘‘కప్పియమంసవసా సామిసపరిభోగే వట్టతి, ఇతరా నిరామిసపరిభోగే వట్టతీ’’తి. మహాపదుమత్థేరో పన ‘‘ఇదం కి’’న్తి పటిక్ఖిపిత్వా ‘‘నను వాతాబాధికా భిక్ఖూ పఞ్చమూలకసావయాగుయం అచ్ఛసూకరతేలాదీని పక్ఖిపిత్వా యాగుం పివన్తి, సా తేజుస్సదత్తా రోగం నిగ్గణ్హాతీ’’తి వత్వా ‘‘వట్టతీ’’తి ఆహ.
మధు నామ మక్ఖికామధూతి మధుకరీహి నామ మధుమక్ఖికాహి ఖుద్దకమక్ఖికాహి భమరమక్ఖికాహి చ కతం మధు. తం పురేభత్తం పటిగ్గహితం పురేభత్తం సామిసపరిభోగమ్పి వట్టతి, పచ్ఛాభత్తతో పట్ఠాయ సత్తాహం నిరామిసపరిభోగమేవ వట్టతి. సత్తాహాతిక్కమే సచే సిలేససదిసం మహామధుం ఖణ్డం ఖణ్డం కత్వా ఠపితం, ఇతరం వా నానాభాజనేసు, వత్థుగణనాయ నిస్సగ్గియాని. సచే ఏకమేవ ఖణ్డం, ఏకభాజనే వా ఇతరం ఏకమేవ నిస్సగ్గియం. ఉగ్గహితకం వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బం, అరుమక్ఖనాదీసు ఉపనేతబ్బం. మధుపటలం
ఫాణితం నామ ఉచ్ఛుమ్హా నిబ్బత్తన్తి ఉచ్ఛురసం ఉపాదాయ అపక్కా వా అవత్థుకపక్కా వా సబ్బాపి అవత్థుకా ఉచ్ఛువికతి ఫాణితన్తి వేదితబ్బా. తం ఫాణితం పురేభత్తం పటిగ్గహితం పురేభత్తం సామిసమ్పి వట్టతి, పచ్ఛాభత్తతో పట్ఠాయ సత్తాహం నిరామిసమేవ వట్టతి. సత్తాహాతిక్కమే వత్థుగణనాయ మహాఅట్ఠకథాయం వుత్తం.
మహాపచ్చరియం పన ‘‘ఏతం సవత్థుకపక్కం వట్టతి, నో వట్టతీ’’తి పుచ్ఛం కత్వా ‘‘ఉచ్ఛుఫాణితం పచ్ఛాభత్తం నోవట్టనకం నామ నత్థీ’’తి వుత్తం, తం యుత్తం. సీతుదకేన కతం మధుకపుప్ఫఫాణితం పురేభత్తం సామిసం వట్టతి, పచ్ఛాభత్తతో పట్ఠాయ సత్తాహం నిరామిసమేవ. సత్తాహాతిక్కమే వత్థుగణనాయ దుక్కటం. ఖీరం పక్ఖిపిత్వా కతం మధుకఫాణితం యావకాలికం. ఖణ్డసక్ఖరం పన ఖీరజల్లికం అపనేత్వా సోధేన్తి, తస్మా వట్టతి. మధుకపుప్ఫం పన పురేభత్తం అల్లం వట్టతి, భజ్జితమ్పి వట్టతి. భజ్జిత్వా తిలాదీహి మిస్సం వా
తాని పటిగ్గహేత్వాతి సచేపి సబ్బానిపి పటిగ్గహేత్వా ఏక ఘటే అవినిబ్భోగాని కత్వా నిక్ఖిపతి ఓదిస్సం నామ – బ్యాధిఓదిస్సం, పుగ్గలోదిస్సం, కాలోదిస్సం, సమయోదిస్సం, దేసోదిస్సం, వసోదిస్సం, భేసజ్జోదిస్సన్తి.
తత్థ బ్యాధిఓదిస్సం నామ – ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, అమనుస్సికాబాధే ఆమకమంసం ఆమకలోహిత’’న్తి (మహావ॰ ౨౬౪) ఏవం బ్యాధిం ఉద్దిస్స అనుఞ్ఞాతం, తం తేనేవ ఆబాధేన ఆబాధికస్స వట్టతి, న అఞ్ఞస్స. తఞ్చ ఖో కాలేపి వికాలేపి కప్పియమ్పి అకప్పియమ్పి వట్టతియేవ.
పుగ్గలోదిస్సం నామ – ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, రోమన్థకస్స రోమన్థనం. న చ, భిక్ఖవే, బహిముఖద్వారం నీహరిత్వా అజ్ఝోహరితబ్బ’’న్తి (చూళవ॰ ౨౭౩) ఏవం పుగ్గలం ఉద్దిస్స అనుఞ్ఞాతం, తం తస్సేవ వట్టతి, న అఞ్ఞస్స.
కాలోదిస్సం నామ – ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, చత్తారి మహావికటాని దాతుం – గూథం, ముత్తం, ఛారికం, మత్తిక’’న్తి (మహావ॰ ౨౬౮) ఏవం అహినా దట్ఠకాలం ఉద్దిస్స అనుఞ్ఞాతం, తం తస్మింయేవ కాలే అప్పటిగ్గహితకమ్పి వట్టతి, న అఞ్ఞస్మిం.
సమయోదిస్సం నామ – ‘‘గణభోజనే అఞ్ఞత్ర సమయా’’తిఆదినా (పాచి॰ ౨౧౭) నయేన తం తం సమయం ఉద్దిస్స అనుఞ్ఞాతా అనాపత్తియో, తా తస్మిం తస్మింయేవ సమయే అనాపత్తియో హోన్తి, న అఞ్ఞదా.
దేసోదిస్సం నామ – ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఏవరూపేసు పచ్చన్తిమేసు జనపదేసు వినయధరపఞ్చమేన గణేన ఉపసమ్పద’’న్తి (మహావ॰ ౨౫౯) ఏవం పచ్చన్తదేసే ఉద్దిస్స అనుఞ్ఞాతాని ఉపసమ్పదాదీని, తాని తత్థేవ వట్టన్తి, న మజ్ఝిమదేసే.
వసోదిస్సం
భేసజ్జోదిస్సం
౬౨౪. సత్తాహాతిక్కన్తే అతిక్కన్తసఞ్ఞీ నిస్సగ్గియం పాచిత్తియన్తి సచేపి సాసపమత్తం హోతి సకిం వా అఙ్గులియా గహేత్వా జివ్హాయ సాయనమత్తం నిస్సజ్జితబ్బమేవ, పాచిత్తియఞ్చ దేసేతబ్బం.
న కాయికేన పరిభోగేన పరిభుఞ్జితబ్బన్తి కాయో వా కాయే అరు వా న మక్ఖేతబ్బం. తేహి మక్ఖితాని కాసావకత్తరయట్ఠిఉపాహనపాదకథలికమఞ్చపీఠాదీనిపి అపరిభోగాని. ‘‘ద్వారవాతపానకవాటేసుపి హత్థేన గహణట్ఠానం న మక్ఖేతబ్బ’’న్తి మహాపచ్చరియం వుత్తం. ‘‘కసావే పన పక్ఖిపిత్వా ద్వారవాతపానకవాటాని మక్ఖేతబ్బానీ’’తి మహాఅట్ఠకథాయం వుత్తం.
అనాపత్తి అన్తోసత్తాహం అధిట్ఠేతీతి సత్తాహబ్భన్తరే సప్పిఞ్చ తేలఞ్చ వసఞ్చ ముద్ధనితేలం వా అబ్భఞ్జనం వా మధుం అరుమక్ఖనం ఫాణితం ఘరధూపనం అధిట్ఠేతి, అనాపత్తి. సచే అధిట్ఠితతేలం అనధిట్ఠితతేలభాజనే ఆకిరితుకామో హోతి, భాజనే చే సుఖుమం ఛిద్దం పవిట్ఠం పవిట్ఠం తేలం పురాణతేలేన అజ్ఝోత్థరీయతి, పున అధిట్ఠాతబ్బం. అథ మహాముఖం హోతి, సహసావ బహుతేలం పవిసిత్వా పురాణతేలం అజ్ఝోత్థరతి, పున అధిట్ఠానకిచ్చం నత్థి. అధిట్ఠితగతికమేవ హి తం హోతి, ఏతేన నయేన అధిట్ఠితతేలభాజనే అనధిట్ఠితతేలాకిరణమ్పి
౬౨౫. విస్సజ్జేతీతి ఏత్థ సచే ద్విన్నం సన్తకం ఏకేన పటిగ్గహితం అవిభత్తం హోతి, సత్తాహాతిక్కమే ద్విన్నమ్పి అనాపత్తి, పరిభుఞ్జితుం పన న వట్టతి. సచే యేన పటిగ్గహితం, సో ఇతరం భణతి – ‘‘ఆవుసో, ఇమం తేలం సత్తాహమత్తం పరిభుఞ్జ త్వ’’న్తి. సో చ పరిభోగం న కరోతి, కస్స ఆపత్తి? న కస్సచిపి ఆపత్తి
వినస్సతీతి అపరిభోగం హోతి. చత్తేనాతిఆదీసు యేన చిత్తేన భేసజ్జం చత్తఞ్చ వన్తఞ్చ ముత్తఞ్చ హోతి, తం చిత్తం చత్తం వన్తం ముత్తన్తి వుచ్చతి. తేన చిత్తేన పుగ్గలో అనపేక్ఖోతి వుచ్చత్తి, ఏవం అనపేక్ఖో సామణేరస్స దత్వాతి అత్థో. ఇదం కస్మా వుత్తం? ‘‘ఏవం మహాసుమత్థేరో ఆహ. మహాపదుమత్థేరో పనాహ – ‘‘నయిదం యాచితబ్బం, అన్తోసత్తాహే దిన్నస్స హి పున పరిభోగే ఆపత్తియేవ నత్థి. సత్తాహాతిక్కన్తస్స పన పరిభోగే అనాపత్తిదస్సనత్థమిదం వుత్త’’న్తి. తస్మా ఏవం దిన్నం భేసజ్జం సచే సామణేరో అభిసఙ్ఖరిత్వా వా అనభిసఙ్ఖరిత్వా వా తస్స భిక్ఖునో నత్థుకమ్మత్థం దదేయ్య, గహేత్వా నత్థుకమ్మం కాతబ్బం. సచే బాలో హోతి, దాతుం న జానాతి, అఞ్ఞేన భిక్ఖునా వత్తబ్బో – ‘‘అత్థి తే, సామణేర, తేల’’న్తి ‘‘ఆమ, భన్తే, అత్థీ’’తి. ‘‘ఆహర, థేరస్స భేసజ్జం కరిస్సామా’’తి. ఏవమ్పి వట్టతి. సేసం ఉత్తానత్థమేవ.
కథినసముట్ఠానం, అకిరియం, నోసఞ్ఞావిమోక్ఖం, అచిత్తకం, పణ్ణత్తివజ్జం, కాయకమ్మవచీకమ్మం,
తిచిత్తం, తివేదనన్తి.
భేసజ్జసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౪. వస్సికసాటికసిక్ఖాపదవణ్ణనా
౬౨౬. తేన సమయేనాతి వస్సికసాటికసిక్ఖాపదం. తత్థ వస్సికసాటికా అనుఞ్ఞాతాతి చీవరక్ఖన్ధకే విసాఖావత్థుస్మిం (మహావ॰ ౩౪౯ ఆదయో) అనుఞ్ఞాతా. పటికచ్చేవాతి పురేయేవ.
౬౨౭. మాసో సేసో గిమ్హానన్తి చతున్నం గిమ్హమాసానం ఏకో పచ్ఛిమమాసో సేసో. కత్వాతి సిబ్బనరజనకప్పపరియోసానేన నిట్ఠపేత్వా. కరోన్తేన
అతిరేకమాసే సేసే గిమ్హానేతి గిమ్హాననామకే అతిరేకమాసే సేసే.
అతిరేకద్ధమాసే సేసే గిమ్హానే కత్వా నివాసేతీతి ఏత్థ పన ఠత్వా వస్సికసాటికాయ పరియేసనక్ఖేత్తం కరణక్ఖేత్తం నివాసనక్ఖేత్తం అధిట్ఠానక్ఖేత్తన్తి చతుబ్బిధం ఖేత్తం, కుచ్ఛిసమయో పిట్ఠిసమయోతి దువిధో సమయో, పిట్ఠిసమయచతుక్కం కుచ్ఛిసమయచతుక్కన్తి ద్వే చతుక్కాని చ వేదితబ్బాని.
తత్థ జేట్ఠమూలపుణ్ణమాసియా పచ్ఛిమపాటిపదదివసతో పట్ఠాయ యావ కాళపక్ఖుపోసథా, అయమేకో అద్ధమాసో పరియేసనక్ఖేత్తఞ్చేవ కరణక్ఖేత్తఞ్చ. ఏతస్మిఞ్హి అన్తరే వస్సికసాటికం అలద్ధం పరియేసితుం లద్ధం కాతుఞ్చ వట్టతి, నివాసేతుం అధిట్ఠాతుఞ్చ న వట్టతి. కాళపక్ఖుపోసథస్స పచ్ఛిమపాటిపదదివసతో పట్ఠాయ యావ ఆసాళ్హీపుణ్ణమా, అయమేకో
కత్తికపుణ్ణమాసియా పన పచ్ఛిమపాటిపదదివసతో పట్ఠాయ యావ జేట్ఠమూలపుణ్ణమా, ఇమే సత్త మాసా పిట్ఠిసమయో నామ. ఏతస్మిఞ్హి అన్తరే ‘‘కాలో వస్సికసాటికాయా’’తిఆదినా నయేన సతుప్పాదం కత్వా అఞ్ఞాతకఅప్పవారితట్ఠానతో వస్సికసాటికచీవరం నిప్ఫాదేన్తస్స ఇమినా సిక్ఖాపదేన నిస్సగ్గియం పాచిత్తియం. ‘‘దేథ మే వస్సికసాటికచీవర’’న్తిఆదినా నయేన విఞ్ఞత్తిం కత్వా నిప్ఫాదేన్తస్స అఞ్ఞాతకవిఞ్ఞత్తిసిక్ఖాపదేన నిస్సగ్గియం పాచిత్తియం. వుత్తనయేనేవ సతుప్పాదం కత్వా ఞాతకపవారితట్ఠానతో నిప్ఫాదేన్తస్స ఇమినావ సిక్ఖాపదేన నిస్సగ్గియం పాచిత్తియం పరివారే –
‘‘మాతరం చీవరం యాచే, నో చ సఙ్ఘే పరిణతం;
కేనస్స హోతి ఆపత్తి, అనాపత్తి చ ఞాతకే;
పఞ్హా మేసా కుసలేహి చిన్తితా’’తి. (పరి॰ ౪౮౧);
అయఞ్హి
జేట్ఠమూలపుణ్ణమాసియా పన పచ్ఛిమపాటిపదదివసతో పట్ఠాయ యావ కత్తికపుణ్ణమా, ఇమే పఞ్చ మాసా కుచ్ఛిసమయో నామ. ఏతస్మిఞ్హి అన్తరే వుత్తనయేన సతుప్పాదం కత్వా అఞ్ఞాతకఅప్పవారితట్ఠానతో వస్సికసాటికచీవరం నిప్ఫాదేన్తస్స వత్తభేదే దుక్కటం. యే మనుస్సా పుబ్బేపి వస్సికసాటికచీవరం దేన్తి, ఇమే పన సచేపి అత్తనో అఞ్ఞాతకఅప్పవారితా హోన్తి, వత్తభేదో నత్థి, తేసు సతుప్పాదకరణస్స అనుఞ్ఞాతత్తా. విఞ్ఞతిం కత్వా నిప్ఫాదేన్తస్స అఞ్ఞాతకవిఞ్ఞత్తిసిక్ఖాపదేన నిస్సగ్గియం పాచిత్తియం. ఇదం పన పకతియా వస్సికసాటికదాయకేసుపి ‘‘న వత్తబ్బా దేథ మే’’తి ఇదఞ్హి పరియేసనకాలే అఞ్ఞాతకఅప్పవారితేయేవ సన్ధాయ వుత్తం. ఏవం కుచ్ఛిసమయచతుక్కం వేదితబ్బం.
నగ్గో కాయం ఓవస్సాపేతి, ఆపత్తి దుక్కటస్సాతి ఏత్థ ఉదకఫుసితగణనాయ అకత్వా న్హానపరియోసానవసేన పయోగే పయోగే దుక్కటేన కారేతబ్బో. సో చ ఖో వివటఙ్గణే ఆకాసతో పతితఉదకేనేవ న్హాయన్తో. న్హానకోట్ఠకవాపిఆదీసు ఘటేహి ఆసిత్తఉదకేన వా న్హాయన్తస్స అనాపత్తి.
వస్సం ఉక్కడ్ఢియతీతి ఏత్థ సచే కతపరియేసితాయ వస్సికసాటికాయ గిమ్హానం పచ్ఛిమ మాసం ఖేపేత్వా పున వస్సానస్స పఠమమాసం ఉక్కడ్ఢిత్వా గిమ్హానం పచ్ఛిమమాసమేవ కరోన్తి, వస్సికసాటికా ధోవిత్వా నిక్ఖిపితబ్బా. అనధిట్ఠితా అవికప్పితా ద్వే మాసే పరిహారం అట్ఠకథాసు న విచారితం. లద్ధదివసతో పట్ఠాయ అన్తోదసాహే నిట్ఠితా పన తస్మింయేవ అన్తోదసాహే అధిట్ఠాతబ్బా. దసాహాతిక్కమే నిట్ఠితా తదహేవ అధిట్ఠాతబ్బా. దసాహే అప్పహోన్తే చీవరకాలం నాతిక్కమేతబ్బాతి అయం నో అత్తనోమతి. కస్మా? ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, తిచీవరం అధిట్ఠాతుం న వికప్పేతుం; వస్సికసాటికం వస్సానం చాతుమాసం అధిట్ఠాతుం, తతో పరం వికప్పేతు’’న్తి (మహావ॰ ౩౫౮) హి వుత్తం. తస్మా వస్సూపనాయికతో పుబ్బే దసాహాతిక్కమేపి అనాపత్తి. ‘‘దసాహపరమం అతిరేకచీవరం ధారేతబ్బ’’న్తి (పారా॰ ౪౬౨) చ వుత్తం. తస్మా ఏకాహద్వీహాదివసేన యావ దసాహానాగతాయ వస్సూపనాయికాయ అన్తోవస్సే వా లద్ధా చేవ నిట్ఠితా చ వుత్తనయేనేవ అన్తోదసాహే వా తదహు వా అధిట్ఠాతబ్బా, దసాహే అప్పహోన్తే చీవరకాలం నాతిక్కమేతబ్బా.
తత్థ సియా ‘‘వస్సానం చాతుమాసం అధిట్ఠాతు’’న్తి వచనతో ‘‘చాతుమాసబ్భన్తరే యదా వా తదా కురున్దియమ్పి నిస్సగ్గియావసానే
౬౩౦. అచ్ఛిన్నచీవరస్సాతి ఏతం వస్సికసాటికమేవ సన్ధాయ వుత్తం. తేసఞ్హి నగ్గానం కాయోవస్సాపనే అనాపత్తి. ఏత్థ చ మహగ్ఘవస్సికసాటికం నివాసేత్వా న్హాయన్తస్స చోరుపద్దవో ఆపదా నామ. సేసమేత్థ ఉత్తానమేవ.
ఛసముట్ఠానం
వస్సికసాటికసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౫. చీవరఅచ్ఛిన్దనసిక్ఖాపదవణ్ణనా
౬౩౧. తేన సమయేనాతి చీవరఅచ్ఛిన్దనసిక్ఖాపదం. తత్థ యమ్పి త్యాహన్తి యమ్పి తే అహం. సో కిర ‘‘మమ పత్తచీవరఉపాహనపచ్చత్థరణాని వహన్తో మయా సద్ధిం చారికం పక్కమిస్సతీ’’తి అదాసి. తేనేవమాహ. అచ్ఛిన్దీతి బలక్కారేన అగ్గహేసి, సకసఞ్ఞాయ గహితత్తా పనస్స పారాజికం నత్థి, కిలమేత్వా గహితత్తా ఆపత్తి పఞ్ఞత్తా.
౬౩౩. సయం అచ్ఛిన్దతి నిస్సగ్గియం పాచిత్తియన్తి ఏకం చీవరం ఏకాబద్ధాని చ బహూని అచ్ఛిన్దతో ఏకా ఆపత్తి. ఏకతో అబద్ధాని విసుం విసుం ఠితాని చ బహూని అచ్ఛిన్దతో ‘‘సఙ్ఘాటిం ఆహర, ఉత్తరాసఙ్గం ఆహరా’’తి ఏవం ఆహరాపయతో చ వత్థుగణనాయ ఆపత్తియో. ‘‘మయా దిన్నాని సబ్బాని ఆహరా’’తి వదతోపి ఏకవచనేనేవ సమ్బహులా ఆపత్తియో.
అఞ్ఞం ఆణాపేతి ఆపత్తి దుక్కటస్సాతి ‘‘చీవరం గణ్హా’’తి ఆణాపేతి, ఏకం దుక్కటం. ఆణత్తో బహూని గణ్హాతి, ఏకం పాచిత్తియం ‘‘సఙ్ఘాటిం గణ్హ, ఉత్తరాసఙ్గం గణ్హా’’తి వదతో వాచాయ
౬౩౪. అఞ్ఞం పరిక్ఖారన్తి వికప్పనుపగపచ్ఛిమచీవరం ఠపేత్వా యం కిఞ్చి అన్తమసో సూచిమ్పి. వేఠేత్వా ఠపితసూచీసుపి వత్థుగణనాయ దుక్కటాని. సిథిలవేఠితాసు ఏవం. గాళ్హం కత్వా బద్ధాసు పన ఏకమేవ దుక్కటన్తి మహాపచ్చరియం
౬౩౫. సో వా దేతీతి ‘‘భన్తే, తుమ్హాకంయేవ ఇదం సారుప్ప’’న్తి ఏవం వా దేతి, అథ వా పన ‘‘ఆవుసో, మయం తుయ్హం ‘వత్తపటిపత్తిం కరిస్సతి, అమ్హాకం సన్తికే ఉపజ్ఝం గణ్హిస్సతి, ధమ్మం పరియాపుణిస్సతీ’తి చీవరం అదమ్హ, సో దాని త్వం న వత్తం కరోసి, న ఉపజ్ఝం గణ్హాసి, న ధమ్మం పరియాపుణాసీ’’తి ఏవమాదీని వుత్తో ‘‘భన్తే, చీవరత్థాయ మఞ్ఞే భణథ, ఇదం వో చీవర’’న్తి దేతి, ఏవమ్పి సో వా దేతి. దిసాపక్కన్తం వా పన దహరం ‘‘నివత్తేథ న’’న్తి భణతి, సో న నివత్తతి. చీవరం గహేత్వా రున్ధథాతి, ఏవం చే నివత్తతి, సాధు. సచే ‘‘పత్తచీవరత్థాయ మఞ్ఞే తుమ్హే భణథ, గణ్హథ న’’న్తి దేతి. ఏవమ్పి సో వా దేతి, విబ్భన్తం వా దిస్వా ‘‘మయం తుయ్హం ‘వత్తం కరిస్సతీ’తి పత్తచీవరం అదమ్హ, సో దాని త్వం విబ్భమిత్వా చరసీ’’తి వదతి. ఇతరో ‘‘గణ్హథ తుమ్హాకం పత్తచీవర’’న్తి దేతి, ఏవమ్పి సో వా దేతి. ‘‘మమ సన్తికే ఉపజ్ఝం గణ్హన్తస్సేవ దేమి, అఞ్ఞత్థ గణ్హన్తస్స న దేమి. వత్తం కరోన్తస్సేవ దేమి, అకరోన్తస్స న దేమి, ధమ్మం పరియాపుణన్తస్సేవ దేమి, అపరియాపుణన్తస్స న దేమి, అవిబ్భమన్తస్సేవ దేమి, విబ్భమన్తస్స న దేమీ’’తి ఏవం పన దాతుం న వట్టతి, దదతో దుక్కటం. ఆహరాపేతుం పన వట్టతి. చజిత్వా దిన్నం అచ్ఛిన్దిత్వా గణ్హన్తో భణ్డగ్ఘేన కారేతబ్బో. సేసమేత్థ ఉత్తానమేవాతి.
తిసముట్ఠానం – కాయచిత్తతో వాచాచిత్తతో కాయవాచాచిత్తతో చ సముట్ఠాతి, కిరియం, సఞ్ఞావిమోక్ఖం, సచిత్తకం, లోకవజ్జం, కాయకమ్మవచీకమ్మం, అకుసలచిత్తం, దుక్ఖవేదనన్తి.
చీవరఅచ్ఛిన్దనసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౬. సుత్తవిఞ్ఞత్తిసిక్ఖాపదవణ్ణనా
౬౩౬. తేన సమయేనాతి సుత్తవిఞ్ఞత్తిసిక్ఖాపదం. తత్థ ఖోమన్తి ఖోమవాకేహి కతసుత్తం. కప్పాసికన్తి కప్పాసతో నిబ్బత్తం. కోసేయ్యన్తి కోసియంసూహి కన్తిత్వా కతసుత్తం. కమ్బలన్తి ఏళకలోమసుత్తం. సాణన్తి సాణవాకసుత్తం. భఙ్గన్తి పాటేక్కం వాకసుత్తమేవాతి ఏకే. ఏతేహి పఞ్చహి
వాయాపేతి పయోగే పయోగే దుక్కటన్తి సచే తన్తవాయస్స తురివేమాదీని నత్థి, తాని ‘‘అరఞ్ఞతో ఆహరిస్సామీ’’తి వాసిం వా ఫరసుం వా మహాపచ్చరియం పన ‘‘యావ పరియోసానం వాయాపేన్తస్స ఫలకే ఫలకే నిస్సగ్గియం పాచిత్తియ’’న్తి వుత్తం. తమ్పి ఇదమేవ పమాణం సన్ధాయ వుత్తన్తి వేదితబ్బం. వికప్పనుపగపచ్ఛిమఞ్హి చీవరసఙ్ఖ్యం గచ్ఛతీతి.
అపిచేత్థ ఏవం వినిచ్ఛయో వేదితబ్బో – సుత్తం తావ సామం విఞ్ఞాపితం అకప్పియం, సేసం ఞాతకాదివసేన ఉప్పన్నం కప్పియం. తన్తవాయోపి అఞ్ఞాతకఅప్పవారితో విఞ్ఞత్తియా లద్ధో అకప్పియో, సేసో కప్పియో. తత్థ అకప్పియసుత్తం అకప్పియతన్తవాయేన వాయాపేన్తస్స పుబ్బే వుత్తనయేన నిస్సగ్గియం. తేనేవ పన కప్పియసుత్తం వాయాపేన్తస్స యథా పుబ్బే నిస్సగ్గియం, ఏవం దుక్కటం. తేనేవ కప్పియం అకప్పియఞ్చ సుత్తం వాయాపేన్తస్స యది పచ్ఛిమచీవరప్పమాణేన ఏకో పరిచ్ఛేదో సుద్ధకప్పియసుత్తమయో, ఏకో అకప్పియసుత్తమయోతి ఏవం కేదారబద్ధం వియ చీవరం హోతి, అకప్పియసుత్తమయే పరిచ్ఛేదే పాచిత్తియం, ఇతరస్మిం తథేవ దుక్కటం. యది తతో ఊనపరిచ్ఛేదా హోన్తి, అన్తమసో అచ్ఛిమణ్డలప్పమాణాపి, సబ్బపరిచ్ఛేదేసు పరిచ్ఛేదగణనాయ దుక్కటం. అథ ఏకన్తరికేన వా సుత్తేన దీఘతో వా కప్పియం తిరియం అకప్పియం కత్వా వీతం హోతి, ఫలకే ఫలకే దుక్కటం. కప్పియతన్తవాయేనపి అకప్పియసుత్తం వాయాపేన్తస్స యథా పుబ్బే నిస్సగ్గియం, ఏవం దుక్కటం. తేనేవ కప్పియఞ్చ అకప్పియఞ్చ సుత్తం వాయాపేన్తస్స సచే పచ్ఛిమచీవరప్పమాణా ఊనకా వా అకప్పియసుత్తపరిచ్ఛేదా హోన్తి, తేసు పరిచ్ఛేదగణనాయ దుక్కటం. కప్పియసుత్తపరిచ్ఛేదేసు
యది
అథ ఏకన్తరికేన వా సుత్తేన దీఘతో వా అకప్పియం తిరియం కప్పియం కత్వా వినన్తి, ఉభోపి వా తే వేమం గహేత్వా ఏకతో వినన్తి, అపరిచ్ఛేదే చీవరే ఫలకే ఫలకే దుక్కటం, సపరిచ్ఛేదే పరిచ్ఛేదవసేన దుక్కటానీతి. అయం పన అత్థో మహాఅట్ఠకథాయం అపాకటో, మహాపచ్చరియాదీసు పాకటో. ఇధ సబ్బాకారేనేవ పాకటో.
సచే సుత్తమ్పి కప్పియం, తన్తవాయోపి కప్పియో ఞాతకప్పవారితో వా మూలేన వా పయోజితో, వాయాపనపచ్చయా అనాపత్తి. దసాహాతిక్కమనపచ్చయా పన ఆపత్తిం రక్ఖన్తేన వికప్పనుపగప్పమాణమత్తే వీతే తన్తే ఠితంయేవ అధిట్ఠాతబ్బం. దసాహాతిక్కమేన నిట్ఠాపియమానఞ్హి నిస్సగ్గియం భవేయ్యాతి. ఞాతకాదీహి తన్తం ఆరోపేత్వా ‘‘తుమ్హాకం, భన్తే, ఇదం చీవరం గణ్హేయ్యాథా’’తి నియ్యాతితేపి ఏసేవ నయో.
సచే తన్తవాయో ఏవం పయోజితో వా సయం దాతుకామో వా హుత్వా ‘‘అహం, భన్తే, తుమ్హాకం చీవరం
సచే పన తన్తవాయో ‘‘అహం తుమ్హాకం చీవరం వాయిత్వా సాసనం పేసేస్సామీ’’తి వత్వా తథేవ కరోతి, తేన పేసితభిక్ఖు పన తస్స భిక్ఖునో న ఆరోచేతి, అఞ్ఞో దిస్వా వా సుత్వా వా ‘‘తుమ్హాకం, భన్తే, చీవరం నిట్ఠిత’’న్తి ఆరోచేతి, ఏతస్స ఆరోచనం న పమాణం. యదా
సచే తన్తవాయో ‘‘అహం తుమ్హాకం చీవరం వాయిత్వా కస్సచి హత్థే పహిణిస్సామీ’’తి వత్వా తథేవ కరోతి, చీవరం గహేత్వా గతభిక్ఖు పన అత్తనో పరివేణే ఠపేత్వా తస్స న ఆరోచేతి, అఞ్ఞో కోచి భణతి
౬౪౦. అనాపత్తి చీవరం సిబ్బేతున్తి చీవరసిబ్బనత్థాయ సుత్తం విఞ్ఞాపేన్తస్స అనాపత్తీతి అత్థో. ఆయోగేతిఆదీసుపి నిమిత్తత్థే భుమ్మవచనం, ఆయోగాదినిమిత్తం విఞ్ఞాపేన్తస్స అనాపత్తీతి వుత్తం హోతి. సేసమేత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.
ఛసముట్ఠానం, కిరియం, నోసఞ్ఞావిమోక్ఖం, అచిత్తకం, పణ్ణత్తివజ్జం, కాయకమ్మవచీకమ్మం, తిచిత్తం, తివేదనన్తి.
సుత్తవిఞ్ఞత్తిసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౭. మహాపేసకారసిక్ఖాపదవణ్ణనా
౬౪౧. తేన సమయేనాతి మహాపేసకారసిక్ఖాపదం. తత్థ సుత్తం ధారయిత్వాతి సుత్తం తులేత్వా పలపరిచ్ఛేదం కత్వా. అప్పితన్తి ఘనం. సువీతన్తి సుట్ఠు వీతం, సబ్బట్ఠానేసు సమం కత్వా వీతం. సుప్పవాయితన్తి సుట్ఠు పవాయితం సబ్బట్ఠానేసు సమం కత్వా తన్తే పసారితం. సువిలేఖితన్తి లేఖనియా సుట్ఠు విలిఖితం. సువితచ్ఛితన్తి కోచ్ఛేన సుట్ఠు వితచ్ఛితం, సునిద్ధోతన్తి అత్థో. పటిబద్ధన్తి వేకల్లం తన్తేతి తన్తే దీఘతో పసారణేయేవ ఉపనేత్వాతి అత్థో.
౬౪౨. తత్ర చే సో భిక్ఖూతి యత్ర గామే వా నిగమే వా తే తన్తవాయా తత్ర. వికప్పం ఆపజ్జేయ్యాతి
ధమ్మమ్పి భణతీతి ధమ్మకథమ్పి కథేతి, ‘‘తస్స వచనేన ఆయతం వా విత్థతం వా అప్పితం వా’’తి సుత్తవడ్ఢనఆకారమేవ దస్సేతి.
పుబ్బే అప్పవారితోతి చీవరసామికేహి పుబ్బే అప్పవారితో హుత్వా. సేసం ఉత్తానత్థమేవాతి.
ఛసముట్ఠానం, కిరియం, నోసఞ్ఞావిమోక్ఖం, అచిత్తకం, పణ్ణత్తివజ్జం, కాయకమ్మవచీకమ్మం,
తిచిత్తం, తివేదనన్తి.
మహాపేసకారసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౮. అచ్చేకచీవరసిక్ఖాపదవణ్ణనా
౬౪౬-౯. తేన సమయేనాతి అచ్చేకచీవరసిక్ఖాపదం. తత్థ దసాహానాగతన్తి దస అహాని దసాహం, తేన దసాహేన అనాగతా దసాహానాగతా, దసాహేన అసమ్పత్తాతి అత్థో, తం దసాహానాగతం, అచ్చన్తసంయోగవసేన భుమ్మత్థే ఉపయోగవచనం, తేనేవస్స పదభాజనే ‘‘దసాహానాగతాయా’’తి వుత్తం. పవారణాయాతి ఇదం పన యా సా దసాహానాగతాతి వుత్తా, తం సరూపతో దస్సేతుం అసమ్మోహత్థం అనుపయోగవచనం.
కత్తికతేమాసికపుణ్ణమన్తి పఠమకత్తికతేమాసికపుణ్ణమం. ఇధాపి పఠమపదస్స అనుపయోగత్తా పురిమనయేనేవ భుమ్మత్థే ఉపయోగవచనం. ఇదం వుత్తం హోతి – ‘‘‘యతో పట్ఠాయ పఠమమహాపవారణా దసాహానాగతా’తి వుచ్చతి, సచేపి తాని దివసాని అచ్చన్తమేవ భిక్ఖునో అచ్చేకచీవరం ఉప్పజ్జేయ్య, ‘అచ్చేకం ఇద’న్తి జానమానేన భిక్ఖునా సబ్బమ్పి పటిగ్గహేతబ్బ’’న్తి. తేన పవారణామాసస్స జుణ్హపక్ఖపఞ్చమితో పఠాయ ఉప్పన్నస్స చీవరస్స నిధానకాలో దస్సితో హోతి. కామఞ్చేస ‘‘దసాహపరమం అతిరేకచీవరం ధారేతబ్బ’’న్తి ఇమినావ సిద్ధో, అత్థుప్పత్తివసేన పన అపుబ్బం వియ అత్థం దస్సేత్వా సిక్ఖాపదం
అచ్చేకచీవరన్తి అచ్చాయికచీవరం వుచ్చతి, తస్స పన అచ్చాయికభావం దస్సేతుం ‘‘సేనాయ వా గన్తుకామో హోతీ’’తిఆది వుత్తం. తత్థ సద్ధాతి ఇమినా సద్ధామత్తకమేవ దస్సితం. పసాదోతి ఏతం అచ్చేకచీవరం నామాతి ఏతం ఇమేహి కారణేహి దాతుకామేన దూతం వా పేసేత్వా సయం వా ఆగన్త్వా ‘‘వస్సావాసికం దస్సామీ’’తి ఏవం ఆరోచితం చీవరం అచ్చేకచీవరం నామ హోతీ. ఛట్ఠితో పట్ఠాయ
సఞ్ఞాణం కత్వా నిక్ఖిపితబ్బన్తి కిఞ్చి నిమిత్తం కత్వా ఠపేతబ్బం. కస్మా ఏతం వుత్తం? యది హి తం పురే పవారణాయ విభజన్తి. యేన గహితం, తేన ఛిన్నవస్సేన న భవితబ్బం. సచే పన హోతి, తం చీవరం సఙ్ఘికమేవ హోతి. తతో సల్లక్ఖేత్వా సుఖం దాతుం భవిస్సతీతి.
౬౫౦. అచ్చేకచీవరే అచ్చేకచీవరసఞ్ఞీతి ఏవమాది విభజిత్వా గహితమేవ సన్ధాయ వుత్తం. సచే పన అవిభత్తం హోతి, సఙ్ఘస్స వా భణ్డాగారే, చీవరసమయాతిక్కమేపి అనాపత్తి. ఇతి అతిరేకచీవరస్స దసాహం పరిహారో. అకతస్స వస్సికసాటికచీవరస్స అనత్థతే కథినే పఞ్చ మాసా, వస్సే ఉక్కడ్ఢితే ఛ మాసా, అత్థతే కథినే అపరే చత్తారో మాసా. హేమన్తస్స పచ్ఛిమే దివసే మూలచీవరాధిట్ఠానవసేన అపరోపి ఏకో మాసోతి ఏకాదస మాసా పరిహారో. సతియా పచ్చాసాయ మూలచీవరస్స ఏకో మాసో, అచ్చేకచీవరస్స అనత్థతే కథినే ఏకాదసదివసాధికో మాసో, అత్థతే కథినే ఏకాదసదివసాధికా పఞ్చ మాసా, తతో పరం ఏకదివసమ్పి పరిహారో నత్థీతి వేదితబ్బం.
అనచ్చేకచీవరేతి అచ్చేకచీవరసదిసే అఞ్ఞస్మిం. సేసమేత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.
కథినసముట్ఠానం – అకిరియం, నోసఞ్ఞావిమోక్ఖం, అచిత్తకం, పణ్ణత్తివజ్జం, కాయకమ్మవచీకమ్మం, తిచిత్తం, తివేదనన్తి.
అచ్చేకచీవరసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౯. సాసఙ్కసిక్ఖాపదవణ్ణనా
౬౫౨. తేన సమయేనాతి సాసఙ్కసిక్ఖాపదం. తత్థ వుత్థవస్సా ఆరఞ్ఞకేసూతి తే పుబ్బేపి అరఞ్ఞేయేవ విహరింసు. దుబ్బలచీవరత్తా పన పచ్చయవసేన గామన్తసేనాసనే వస్సం వసిత్వా నిట్ఠితచీవరా హుత్వా ‘‘ఇదాని నిప్పలిబోధా సమణధమ్మం కరిస్సామా’’తి ఆరఞ్ఞకేసు సేనాసనేసు కత్తికచోరకాతి కత్తికమాసే చోరా. పరిపాతేన్తీతి ఉపద్దవన్తి, తత్థ తత్థ ఆధావిత్వా ఉత్తాసేన్తి పలాపేన్తి. అన్తరఘరే నిక్ఖిపితున్తి అన్తోగామే నిక్ఖిపితుం. భగవా యస్మా పచ్చయా నామ ధమ్మేన సమేన దుల్లభా, సల్లేఖవా హి భిక్ఖు మాతరమ్పి విఞ్ఞాపేతుం న సక్కోతి. తస్మా చీవరగుత్తత్థం అన్తరఘరే నిక్ఖిపితుం అనుజానాతి. భిక్ఖూనం పన అనురూపత్తా అరఞ్ఞవాసం న పటిక్ఖిపి.
౬౫౩. ఉపవస్సం ఖో పనాతి ఏత్థ ఉపవస్సన్తి ఉపవస్స; ఉపవసిత్వాతి వుత్తం హోతి. ఉపసమ్పజ్జన్తిఆదీసు వియ హి ఏత్థ అనునాసికో దట్ఠబ్బో. వస్సం ఉపగన్త్వా వసిత్వా చాతి అత్థో. ఇమస్స చ పదస్స ‘‘తథారూపేసు భిక్ఖు సేనాసనేసు విహరన్తో’’తి ఇమినా సమ్బన్ధో. కిం వుత్తం హోతి? వస్సం ఉపగన్త్వా వసిత్వా చ తతో పరం పచ్ఛిమకత్తికపుణ్ణమపరియోసానకాలం యాని ఖో పన తాని ఆరఞ్ఞకాని సేనాసనాని సాసఙ్కసమ్మతాని సప్పటిభయాని; తథారూపేసు భిక్ఖు సేనాసనేసు విహరన్తో ఆకఙ్ఖమానో తిణ్ణం చీవరానం అఞ్ఞతరం చీవరం అన్తరఘరే నిక్ఖిపేయ్యాతి. యస్మా పన యో వస్సం ఉపగన్త్వా యావ పఠమకత్తికపుణ్ణమం వసతి, సో వుట్ఠవస్సానం అబ్భన్తరో హోతి, తస్మా ఇదం అతిగహనం బ్యఞ్జనవిచారణం అకత్వా పదభాజనే కేవలం చీవరనిక్ఖేపారహం పుగ్గలం దస్సేతుం ‘‘వుట్ఠవస్సాన’’న్తి వుత్తం. తస్సాపి ‘‘భిక్ఖు సేనాసనేసు విహరన్తో’’తి ఇమినా సమ్బన్ధో. అయఞ్హి ఏత్థ అత్థో ‘‘వుట్ఠవస్సానం భిక్ఖు సేనాసనేసు విహరన్తో’’తి ఏవరూపానం భిక్ఖూనం అబ్భన్తరే యో కోచి భిక్ఖూతి వుత్తం హోతి.
అరఞ్ఞలక్ఖణం అదిన్నాదానవణ్ణనాయం వుత్తం. అయం పన విసేసో – సచే విహారో పరిక్ఖిత్తో హోతి, పరిక్ఖిత్తస్స
సాసఙ్కసమ్మతానీతి
సహ పటిభయేన సప్పటిభయాని, సన్నిహితబలవభయానీతి అత్థో. పదభాజనే పన యేన కారణేన తాని సప్పటిభయాని; తం దస్సేతుం ‘‘ఆరామే ఆరామూపచారే’’తిఆది వుత్తం.
సమన్తా గోచరగామే నిక్ఖిపేయ్యాతి ఆరఞ్ఞకస్స సేనాసనస్స సమన్తా సబ్బదిసాభాగేసు అత్తనా అభిరుచితే గోచరగామే సతియా అఙ్గసమ్పత్తియా నిక్ఖిపేయ్య.
తత్రాయం అఙ్గసమ్పత్తి – పురిమికాయ ఉపగన్త్వా మహాపవారణాయ పవారితో హోతి, ఇదమేకం అఙ్గం. సచే పచ్ఛిమికాయ వా ఉపగతో హోతి ఛిన్నవస్సో వా, నిక్ఖిపితుం న లభతి. కత్తికమాసోయేవ హోతి, ఇదం దుతియం అఙ్గం. కత్తికమాసతో పరం న లభతి, పఞ్చధనుసతికం పచ్ఛిమమేవ పమాణయుత్తం సేనాసనం హోతి, ఇదం తతియం అఙ్గం. ఊనప్పమాణే వా గావుతతో అతిరేకప్పమాణే వా న లభతి, యత్ర హి పిణ్డాయ చరిత్వా పున విహారం భత్తవేలాయం సక్కా ఆగన్తుం, తదేవ ఇధ అధిప్పేతం. నిమన్తితో పన అద్ధయోజనమ్పి యోజనమ్పి గన్త్వా వసితుం పచ్చేతి, ఇదమప్పమాణం. సాసఙ్కసప్పటిభయమేవ హోతి, ఇదం చతుత్థం
అఞ్ఞత్ర భిక్ఖుసమ్ముతియాతి యా ఉదోసితసిక్ఖాపదే కోసమ్బకసమ్ముతి (పారా॰ ౪౭౫) అనుఞ్ఞాతా తస్సా సమ్ముతియా అఞ్ఞత్ర; సచే సా లద్ధా హోతి, ఛారత్తాతిరేకమ్పి విప్పవసితుం వట్టతి.
పున గామసీమం ఓక్కమిత్వాతి సచే గోచరగామతో పురత్థిమాయ దిసాయ సేనాసనం; అయఞ్చ పచ్ఛిమదిసం గతో హోతి, సేనాసనం ఆగన్త్వా సత్తమం అరుణం ఉట్ఠాపేతుం అసక్కోన్తేన గామసీమమ్పి ఓక్కమిత్వా
కథినసముట్ఠానం
సాసఙ్కసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
౧౦. పరిణతసిక్ఖాపదవణ్ణనా
౬౫౭. తేన సమయేనాతి పరిణతసిక్ఖాపదం. తత్థ పూగస్సాతి సమూహస్స; ధమ్మగణస్సాతి అత్థో. పటియత్తన్తి పటియాదితం. బహూ సఙ్ఘస్స భత్తాతి సఙ్ఘస్స బహూని భత్తాని అనేకాని లాభముఖాని; న సఙ్ఘస్స కేనచి పరిహానీతి దీపేన్తి. ఓణోజేథాతి దేథ. కిం పనేవం వత్తుం వట్టతీతి కస్మా న వట్టతి? అయఞ్హి అభిహటభిక్ఖా అభిహరిత్వా ఏకస్మిం ఓకాసే సఙ్ఘస్సత్థాయ పటియత్తా అభిహటపటియత్తే చ ఉద్దిస్స ఠపితభాగే చ పయుత్తవాచా నామ నత్థి.
౬౫౮. సఙ్ఘికన్తి సఙ్ఘస్స సన్తకం. సో హి సఙ్ఘస్స పరిణతత్తా హత్థం అనారూళ్హోపి ఏకేన పరియాయేన సఙ్ఘస్స సన్తకో హోతి, పదభాజనే పన ‘‘సఙ్ఘికం నామ సఙ్ఘస్స దిన్నం హోతి పరిచ్చత్త’’న్తి ఏవం అత్థుద్ధారవసేన నిప్పరియాయతోవ సఙ్ఘికం దస్సితం. లాభన్తి పటిలభితబ్బవత్థుం పరిణతన్తి సఙ్ఘస్స నిన్నం సఙ్ఘస్స పోణం సఙ్ఘస్స పబ్భారం హుత్వా ఠితం. యేన పన కారణేన సో పరిణతో హోతి, తం దస్సేతుం ‘‘దస్సామ కరిస్సామాతి వాచా భిన్నా హోతీ’’తి పదభాజనం వుత్తం.
౬౫౯. పయోగే దుక్కటన్తి పరిణతలాభస్స అత్తనో పరిణామనపయోగే దుక్కటం, పటిలాభేన తస్మిం హత్థం ఆరూళ్హే నిస్సగ్గియం. సచే పన సఙ్ఘస్స దిన్నం హోతి, తం గహేతుం న వట్టతి, సఙ్ఘస్సేవ దాతబ్బం. యోపి ఆరామికేహి సద్ధిం ఏకతో ఖాదతి, భణ్డం అగ్ఘాపేత్వా కారేతబ్బో. పరిణతం పన సహధమ్మికానం వా గిహీనం వా అన్తమసో మాతుసన్తకమ్పి ‘‘ఇదం మయ్హం దేహీ’’తి సఙ్ఘస్స పరిణతభావం ఞత్వా అత్తనో పరిణామేత్వా గణ్హన్తస్స నిస్సగ్గియం పాచిత్తియం. ‘‘ఇమస్స భిక్ఖునో దేహీ’’తి ఏవం అఞ్ఞస్స పరిణామేన్తస్స సుద్ధికపాచిత్తియం. ఏకం పత్తం వా చీవరం వా అత్తనో, ఏకం అఞ్ఞస్స పరిణామేతి, నిస్సగ్గియం పాచిత్తియఞ్చేవ సుద్ధికపాచిత్తియఞ్చ. ఏసేవ నయో బహూసు. వుత్తమ్పి చేతం –
‘‘నిస్సగ్గియేన
ఆపజ్జేయ్య ఏకతో;
పఞ్హా మేసా కుసలేహి చిన్తితా’’తి. (పరి॰ ౪౮౦);
అయఞ్హి పరిణామనం సన్ధాయ వుత్తో. యోపి వస్సికసాటికసమయే మాతుఘరేపి సఙ్ఘస్స పరిణతం వస్సికసాటికం ఞత్వా అత్తనో పరిణామేతి, నిస్సగ్గియం పాచిత్తియం. పరస్స పరిణామేతి, సుద్ధికపాచిత్తియం. మనుస్సా ‘‘సఙ్ఘభత్తం కరిస్సామా’’తి సప్పితేలాదీని ఆహరన్తి, గిలానో చేపి భిక్ఖు సఙ్ఘస్స పరిణతభావం ఞత్వా కిఞ్చి యాచతి, నిస్సగ్గియం పాచిత్తియమేవ. సచే పన సో ‘‘తుమ్హాకం సప్పిఆదీని ఆభటాని అత్థీ’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘ఆమ, అత్థీ’’తి వుత్తే ‘‘మయ్హమ్పి దేథా’’తి వదతి, వట్టతి. అథాపి నం కుక్కుచ్చాయన్తం ఉపాసకా వదన్తి – ‘‘సఙ్ఘోపి అమ్హేహి దిన్నమేవ లభతి; గణ్హథ, భన్తే’’తి ఏవమ్పి వట్టతి.
౬౬౦. సఙ్ఘస్స పరిణతం అఞ్ఞసఙ్ఘస్సాతి ఏకస్మిం విహారే సఙ్ఘస్స పరిణతం అఞ్ఞం విహారం ఉద్దిసిత్వా ‘‘అసుకస్మిం నామ మహావిహారే సఙ్ఘస్స దేథా’’తి పరిణామేతి
చేతియస్స వాతి ‘‘కిం సఙ్ఘస్స దిన్నేన, చేతియస్సపూజం కరోథా’’తి ఏవం చేతియస్స వా పరిణామేతి.
చేతియస్స పరిణతన్తి ఏత్థ నియమేత్వా అఞ్ఞచేతియస్సత్థాయ రోపితమాలావచ్ఛతో అఞ్ఞచేతియమ్హి పుప్ఫమ్పి ఆరోపేతుం న వట్టతి. ఏకస్స చేతియస్స పన ఛత్తం వా పటాకం వా ఆరోపేత్వా ఠితం దిస్వా సేసం అఞ్ఞస్స చేతియస్స దాపేతుం వట్టతి.
పుగ్గలస్స పరిణతన్తి అన్తమసో సునఖస్సాపి పరిణతం ‘‘ఇమస్స సునఖస్స మా దేహి, ఏతస్స దేహీ’’తి ఏవం అఞ్ఞపుగ్గలస్స పరిణామేతి, దుక్కటం. సచే పన దాయకా ‘‘మయం సఙ్ఘస్స భత్తం దాతుకామా, చేతియస్స పూజం కాతుకామా, ఏకస్స భిక్ఖునో పరిక్ఖారం దాతుకామా, తుమ్హాకం రుచియా దస్సామ; భణథ, కత్థ దేమా’’తి వదన్తి. ఏవం వుత్తే తేన భిక్ఖునా ‘‘యత్థ ఇచ్ఛథ, తత్థ దేథా’’తి వత్తబ్బా. సచే పన కేవలం ‘‘కత్థ దేమా’’తి పుచ్ఛన్తి, పాళియం ఆగతనయేనేవ వత్తబ్బం. సేసమేత్థ ఉత్తానత్థమేవ.
తిసముట్ఠానం
సమన్తపాసాదికాయ వినయసంవణ్ణనాయ
పరిణతసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
నిట్ఠితో పత్తవగ్గో తతియో.
నిస్సగ్గియవణ్ణనా నిట్ఠితా.
పారాజికకణ్డ-అట్ఠకథా నిట్ఠితా.