అపరదుతియగాథాసఙ్గణికం
(౧) కాయికాదిఆపత్తివణ్ణనా
౪౭౪. ‘‘కతి ఛ ఆపత్తియో కాయికాతి అన్తరపేయ్యాలే చతుత్థేన ఆపత్తిసముట్ఠానేన ఛ ఆపత్తియో ఆపజ్జతి, ‘‘భిక్ఖు మేథునం ధమ్మం పటిసేవతి, ఆపత్తి పారాజికస్సా’’తిఆదినా నయేన వుత్తాపత్తియో. కాయద్వారే సముట్ఠితత్తా హి ఏతా కాయికాతి వుచ్చన్తి. ఛ వాచసికాతి తస్మింయేవ అన్తరపేయ్యాలే పఞ్చమేన ఆపత్తిసముట్ఠానేన ఛ ఆపత్తియో ఆపజ్జతి, ‘‘భిక్ఖు పాపిచ్ఛో ఇచ్ఛాపకతో’’తిఆదినా నయేన వుత్తాపత్తియో. ఛాదేన్తస్స తిస్సోతి వజ్జపటిచ్ఛాదికాయ భిక్ఖునియా పారాజికం, భిక్ఖుస్స సఙ్ఘాదిసేసపటిచ్ఛాదనే పాచిత్తియం, అత్తనో దుట్ఠుల్లాపత్తిపటిచ్ఛాదనే దుక్కటం. పఞ్చ సంసగ్గపచ్చయాతి
అరుణుగ్గే తిస్సోతి ఏకరత్తఛారత్తసత్తాహదసాహమాసాతిక్కమవసేన నిస్సగ్గియం పాచిత్తియం, భిక్ఖునియా రత్తివిప్పవాసే సఙ్ఘాదిసేసో, ‘‘పఠమమ్పి యామం ఛాదేతి, దుతియమ్పి తతియమ్పి యామం ఛాదేతి, ఉద్ధస్తే అరుణే ఛన్నా హోతి ఆపత్తి, యో ఛాదేతి సో దుక్కటం దేసాపేతబ్బో’’తి ఇమా అరుణుగ్గే తిస్సో ఆపత్తియో ఆపజ్జతి. ద్వే యావతతియకాతి ఏకాదస యావతతియకా నామ, పఞ్ఞత్తివసేన పన ద్వే హోన్తి భిక్ఖూనం యావతతియకా భిక్ఖునీనం యావతతియకాతి. ఏకేత్థ అట్ఠవత్థుకాతి భిక్ఖునీనంయేవ ఏకా ఏత్థ ఇమస్మిం సాసనే అట్ఠవత్థుకా నామ. ఏకేన సబ్బసఙ్గహోతి ‘‘యస్స సియా ఆపత్తి, సో ఆవికరేయ్యా’’తి ఇమినా ఏకేన నిదానుద్దేసేన సబ్బసిక్ఖాపదానఞ్చ సబ్బపాతిమోక్ఖుద్దేసానఞ్చ సఙ్గహో హోతి.
వినయస్స ద్వే మూలానీతి కాయో చేవ వాచా చ. గరుకా ద్వే వుత్తాతి పారాజికసఙ్ఘాదిసేసా ద్వే దుట్ఠుల్లచ్ఛాదనాతి వజ్జపటిచ్ఛాదికాయ పారాజికం
గామన్తరే చతస్సోతి ‘‘భిక్ఖు భిక్ఖునియా సద్ధిం సంవిదహతి, దుక్కటం; అఞ్ఞస్స గామస్స ఉపచారం ఓక్కమతి, పాచిత్తియం; భిక్ఖునియా గామన్తరం గచ్ఛన్తియా పరిక్ఖిత్తే గామే పఠమపాదే థుల్లచ్చయం, దుతియపాదే సఙ్ఘాదిసేసో; అపరిక్ఖిత్తస్స పఠమపాదే ఉపచారోక్కమనే థుల్లచ్చయం, దుతియపాదే సఙ్ఘాదిసేసో’’తి ఇమా గామన్తరే దుక్కటపాచిత్తియథుల్లచ్చయసఙ్ఘఆదిసేసవసేన చతస్సో ఆపత్తియో. చతస్సో నదిపారపచ్చయాతి ‘‘భిక్ఖు భిక్ఖునియా సద్ధిం సంవిదహతి, దుక్కటం; నావం అభిరుహతి, పాచిత్తియం; భిక్ఖునియా నదిపారం గచ్ఛన్తియా ఉత్తరణకాలే పఠమపాదే థుల్లచ్చయం, దుతియపాదే సఙ్ఘాదిసేసో’’తి ఇమా చతస్సో. ఏకమంసే థుల్లచ్చయన్తి మనుస్సమంసే. నవమంసేసు దుక్కటన్తి సేసఅకప్పియమంసేసు.
ద్వే వాచసికా రత్తిన్తి భిక్ఖునీ రత్తన్ధకారే అప్పదీపే పురిసేన సద్ధిం హత్థపాసే ఠితా సల్లపతి ద్వే వాచసికా దివాతి భిక్ఖునీ దివా పటిచ్ఛన్నే ఓకాసే పురిసేన సద్ధిం హత్థపాసే ఠితా సల్లపతి, పాచిత్తియం; హత్థపాసం విజహిత్వా సల్లపతి, దుక్కటం. దదమానస్స తిస్సోతి మరణాధిప్పాయో మనుస్సస్స విసం దేతి, సో చే తేన మరతి, పారాజికం; యక్ఖపేతానం దేతి, తే చే మరన్తి, థుల్లచ్చయం; తిరచ్ఛానగతస్స దేతి, సో చే మరతి, పాచిత్తియం; అఞ్ఞాతికాయ భిక్ఖునియా చీవరదానే పాచిత్తియన్తి ఏవం దదమానస్స తిస్సో ఆపత్తియో. చత్తారో చ పటిగ్గహేతి హత్థగ్గాహ-వేణిగ్గాహేసు సఙ్ఘాదిసేసో, ముఖేన అఙ్గజాతగ్గహణే పారాజికం, అఞ్ఞాతికాయ భిక్ఖునియా చీవరపటిగ్గహణే నిస్సగ్గియం పాచిత్తియం, అవస్సుతాయ అవస్సుతస్స హత్థతో ఖాదనీయం భోజనీయం పటిగ్గణ్హన్తియా థుల్లచ్చయం; ఏవం పటిగ్గహే చత్తారో ఆపత్తిక్ఖన్ధా హోన్తి.
(౨) దేసనాగామినియాదివణ్ణనా
౪౭౫. పఞ్చ దేసనాగామినియోతి లహుకా పఞ్చ. ఛ సప్పటికమ్మాతి పారాజికం ఠపేత్వా అవసేసా. ఏకేత్థ అప్పటికమ్మాతి ఏకా పారాజికాపత్తి.
వినయగరుకా ద్వే వుత్తాతి పారాజికఞ్చేవ సఙ్ఘాదిసేసఞ్చ. కాయవాచసికాని చాతి సబ్బానేవ సిక్ఖాపదాని కాయవాచసికాని, మనోద్వారే పఞ్ఞత్తం ఏకో వికాలే ధఞ్ఞరసోతి లోణసోవీరకం. అయమేవ హి ఏకో ధఞ్ఞరసో వికాలే వట్టతి. ఏకా ఞత్తిచతుత్థేన సమ్ముతీతి భిక్ఖునోవాదకసమ్ముతి. అయమేవ హి ఏకా ఞత్తిచతుత్థకమ్మేన సమ్ముతి అనుఞ్ఞాతా.
పారాజికా కాయికా ద్వేతి భిక్ఖూనం మేథునపారాజికం భిక్ఖునీనఞ్చ కాయసంసగ్గపారాజికం. ద్వే సంవాసభూమియోతి అత్తనా వా అత్తానం సమానసంవాసకం కరోతి, సమగ్గో వా సఙ్ఘో ఉక్ఖిత్తం ఓసారేతి. కురున్దియం పన ‘‘సమానసంవాసకభూమి చ నానాసంవాసకభూమి చా’’తి ఏవం ద్వే సంవాసభూమియో వుత్తా. ద్విన్నం రత్తిచ్ఛేదోతి పారివాసికస్స చ మానత్తచారికస్స చ పఞ్ఞత్తా. ద్వఙ్గులా దువేతి ద్వే ద్వఙ్గులపఞ్ఞత్తియో, ‘‘ద్వఙ్గులపబ్బపరమం ఆదాతబ్బ’’న్తి అయమేకా, ‘‘ద్వఙ్గులం వా ద్వేమాసం వా’’తి అయమేకా.
ద్వే అత్తానం వధిత్వానాతి భిక్ఖునీ అత్తానం వధిత్వా ద్వే ఆపత్తియో ఆపజ్జతి; వధతి రోదతి, ఆపత్తి పాచిత్తియస్స; వధతి న రోదతి, ఆపత్తి దుక్కటస్స. ద్వీహి సఙ్ఘో భిజ్జతీతి కమ్మేన చ సలాకగ్గాహేన చ. ద్వేత్థ పఠమాపత్తికాతి ఏత్థ సకలేపి వినయే ద్వే పఠమాపత్తికా ఉభిన్నం పఞ్ఞత్తివసేన. ఇతరథా పన నవ భిక్ఖూనం నవ భిక్ఖునీనన్తి అట్ఠారస హోన్తి. ఞత్తియా కరణా దువేతి ద్వే ఞత్తికిచ్చాని – కమ్మఞ్చ కమ్మపాదకా చ. నవసు ఠానేసు కమ్మం హోతి, ద్వీసు కమ్మపాదభావేన తిట్ఠతి.
పాణాతిపాతే తిస్సోతి ‘‘అనోదిస్స ఓపాతం ఖణతి, సచే మనుస్సో మరతి, పారాజికం; యక్ఖపేతానం మరణే థుల్లచ్చయం; తిరచ్ఛానగతస్స మరణే పాచిత్తియ’’న్తి ఇమా తిస్సో హోన్తి. వాచా పారాజికా తయోతి వజ్జపటిచ్ఛాదికాయ ఉక్ఖిత్తానువత్తికాయ అట్ఠవత్థుకాయాతి. కురున్దియం పన ‘‘ఆణత్తియా అదిన్నాదానే, మనుస్సమరణే, ఉత్తరిమనుస్సధమ్మఉల్లపనే చా’’తి ఏవం తయో వుత్తా. ఓభాసనా తయోతి వచ్చమగ్గం పస్సావమగ్గం ఆదిస్స వణ్ణావణ్ణభాసనే సఙ్ఘాదిసేసో, వచ్చమగ్గం పస్సావమగ్గం ఠపేత్వా అధక్ఖకం ఉబ్భజాణుమణ్డలం ఆదిస్స వణ్ణావణ్ణభణనే థుల్లచ్చయం, ఉబ్భక్ఖకం అధోజాణుమణ్డలం ఆదిస్స వణ్ణావణ్ణభణనే దుక్కటం. సఞ్చరిత్తేన వా తయోతి పటిగ్గణ్హాతి వీమంసతి పచ్చాహరతి
తయో పుగ్గలా న ఉపసమ్పాదేతబ్బాతి అద్ధానహీనో అఙ్గహీనో వత్థువిపన్నో చ తేసం నానాకరణం వుత్తమేవ. అపిచేత్థ యో పత్తచీవరేన అపరిపూరో, పరిపూరో చ న యాచతి, ఇమేపి అఙ్గహీనేనేవ సఙ్గహితా. మాతుఘాతకాదయో చ కరణదుక్కటకా పణ్డకఉభతోబ్యఞ్జనకతిరచ్ఛానగతసఙ్ఖాతేన వత్థువిపన్నేనేవ సఙ్గహితాతి వేదితబ్బా. ఏస నయో కురున్దియం వుత్తో. తయో కమ్మానం సఙ్గహాతి ఞత్తికప్పనా, విప్పకతపచ్చత్తం, అతీతకరణన్తి. తత్థ ‘‘దదేయ్య కరేయ్యా’’తిఆదిభేదా ఞత్తికప్పనా; ‘‘దేతి కరోతీ’’తిఆదిభేదం విప్పకతపచ్చత్తం; ‘‘దిన్నం కత’’న్తిఆదిభేదం అతీతకరణం నామాతి ఇమేహి తీహి కమ్మాని సఙ్గయ్హన్తి. అపరేహిపి తీహి కమ్మాని సఙ్గయ్హన్తి – వత్థునా, ఞత్తియా, అనుస్సావనాయాతి. వత్థుసమ్పన్నఞ్హి ఞత్తిసమ్పన్నం అనుస్సావనసమ్పన్నఞ్చ కమ్మం నామ హోతి, తేన వుత్తం ‘‘తయో కమ్మానం సఙ్గహా’’తి. నాసితకా తయో నామ మేత్తియం తిణ్ణన్నం ఏకవాచికాతి ‘‘అనుజానామి భిక్ఖవే ద్వే తయో ఏకానుస్సావనే కాతు’’న్తి వచనతో తిణ్ణం జనానం ఏకుపజ్ఝాయేన నానాచరియేన ఏకానుస్సావనా వట్టతి.
అదిన్నాదానే తిస్సోతి పాదే వా అతిరేకపాదే వా పారాజికం, అతిరేకమాసకే థుల్లచ్చయం, మాసకే వా ఊనమాసకే వా దుక్కటం. చతస్సో మేథునపచ్చయాతి అక్ఖయితే పారాజికం, యేభుయ్యేన ఖయితే థుల్లచ్చయం, వివటకతే ముఖే దుక్కటం, జతుమట్ఠకే పాచిత్తియం. ఛిన్దన్తస్స తిస్సోతి వనప్పతిం ఛిన్దన్తస్స పారాజికం, భూతగామే పాచిత్తియం, అఙ్గజాతే థుల్లచ్చయం. పఞ్చ ఛడ్డితపచ్చయాతి అనోదిస్స విసం ఛడ్డేతి, సచే తేన మనుస్సో మరతి, పారాజికం; యక్ఖపేతేసు థుల్లచ్చయం; తిరచ్ఛానగతే పాచిత్తియం; విస్సట్ఠిఛడ్డనే సఙ్ఘాదిసేసో; సేఖియేసు హరితే ఉచ్చారపస్సావఛడ్డనే దుక్కటం – ఇమా ఛడ్డితపచ్చయా పఞ్చాపత్తియో హోన్తి.
పాచిత్తియేన దుక్కటా కతాతి భిక్ఖునోవాదకవగ్గస్మిం దససు సిక్ఖాపదేసు పాచిత్తియేన సద్ధిం చతురేత్థ నవకా వుత్తాతి పఠమసిక్ఖాపదమ్హియేవ అధమ్మకమ్మే ద్వే, ధమ్మకమ్మే ద్వేతి ఏవం చత్తారో నవకా వుత్తాతి అత్థో. ద్విన్నం చీవరేన చాతి భిక్ఖూనం సన్తికే ఉపసమ్పన్నాయ చీవరం దేన్తస్స పాచిత్తియం, భిక్ఖునీనం సన్తికే ఉపసమ్పన్నాయ దేన్తస్స దుక్కటన్తి ఏవం ద్విన్నం భిక్ఖునీనం చీవరం దేన్తస్స చీవరేన కారణభూతేన ఆపత్తి హోతీతి అత్థో.
అట్ఠ పాటిదేసనీయాతి పాళియం ఆగతా ఏవ. భుఞ్జన్తామకధఞ్ఞేన పాచిత్తియేన దుక్కటా కతాతి ఆమకధఞ్ఞం విఞ్ఞాపేత్వా భుఞ్జన్తియా పాచిత్తియేన సద్ధిం దుక్కటా కతాయేవ.
గచ్ఛన్తస్స చతస్సోతి భిక్ఖునియా వా మాతుగామేన వా సద్ధిం సంవిధాయ గచ్ఛన్తస్స దుక్కటం, గామూపచారోక్కమనే పాచిత్తియం, యా భిక్ఖునీ ఏకా గామన్తరం గచ్ఛతి, తస్సా గామూపచారం ఓక్కమన్తియా పఠమపాదే థుల్లచ్చయం, దుతియపాదే సఙ్ఘాదిసేసోతి గచ్ఛన్తస్స ఇమా చతస్సో ఆపత్తియో హోన్తి. ఠితస్స చాపి తత్తకాతి నిపన్నస్సాపి తత్తకాతి సచేపి హి సా నిసీదతి వా నిపజ్జతి వా, ఏతాయేవ చతస్సో ఆపత్తియో ఆపజ్జతి.
(౩) పాచిత్తియవణ్ణనా
౪౭౬. పఞ్చ పాచిత్తియానీతి పఞ్చ భేసజ్జాని పటిగ్గహేత్వా నానాభాజనేసు వా ఏకభాజనే వా అమిస్సేత్వా ఠపితాని హోన్తి, సత్తాహాతిక్కమే సో భిక్ఖు పఞ్చ పాచిత్తియాని సబ్బాని నానావత్థుకాని ఏకక్ఖణే ఆపజ్జతి, ‘‘ఇమం పఠమం ఆపన్నో, ఇమం పచ్ఛా’’తి న వత్తబ్బో.
నవ పాచిత్తియానీతి యో భిక్ఖు నవ పణీతభోజనాని విఞ్ఞాపేత్వా తేహి సద్ధిం ఏకతో ఏకం కబళం ఓమద్దిత్వా ముఖే పక్ఖిపిత్వా పరగళం అతిక్కామేతి, అయం నవ పాచిత్తియాని సబ్బాని ఏకవాచాయ దేసేయ్యాతి ‘‘అహం, భన్తే, పఞ్చ భేసజ్జాని పటిగ్గహేత్వా సత్తాహం అతిక్కామేత్వా పఞ్చ ఆపత్తియో ఆపన్నో, తా తుమ్హమూలే పటిదేసేమీ’’తి ఏవం ఏకవాచాయ దేసేయ్య, దేసితావ హోన్తి, ద్వీహి తీహి వాచాహి కిచ్చం నామ నత్థి. దుతియవిస్సజ్జనేపి ‘‘అహం, భన్తే, నవ పణీతభోజనాని విఞ్ఞాపేత్వా భుఞ్జిత్వా నవ ఆపత్తియో ఆపన్నో, తా తుమ్హమూలే పటిదేసేమీ’’తి వత్తబ్బం.
వత్థుం కిత్తేత్వా దేసేయ్యాతి ‘‘అహం, భన్తే, పఞ్చ భేసజ్జాని పటిగ్గహేత్వా సత్తాహం అతిక్కామేసిం, యథావత్థుకం తం తుమ్హమూలే పటిదేసేమీ’’తి ఏవం వత్థుం కిత్తేత్వా దేసేయ్య, దేసితావ హోన్తి ఆపత్తియో, ఆపత్తియా నామగ్గహణేన కిచ్చం నత్థి. దుతియవిస్సజ్జనేపి ‘‘అహం, భన్తే, నవ పణీతభోజనాని విఞ్ఞాపేత్వా భుత్తో, యథావత్థుకం తం తుమ్హమూలే పటిదేసేమీ’’తి వత్తబ్బం.
యావతతియకే తిస్సోతి ఉక్ఖిత్తానువత్తికాయ పారాజికం భేదకానువత్తకానం కోకాలికాదీనం సఙ్ఘాదిసేసం, పాపికాయ దిట్ఠియా అప్పటినిస్సగ్గే చణ్డకాళికాయ చ భిక్ఖునియా పాచిత్తియన్తి ఇమా యావతతియకా తిస్సో ఆపత్తియో. ఛ వోహారపచ్చయాతి పయుత్తవాచాపచ్చయా ఛ
ఖాదన్తస్స తిస్సోతి మనుస్సమంసే థుల్లచ్చయం, అవసేసేసు అకప్పియమంసేసు దుక్కటం, భిక్ఖునియా లసుణే పాచిత్తియం. పఞ్చ భోజనపచ్చయాతి అవస్సుతా అవస్సుతస్స పురిసస్స హత్థతో భోజనం గహేత్వా తత్థేవ
పఞ్చ ఠానానీతి ‘‘ఉక్ఖిత్తానువత్తికాయ భిక్ఖునియా యావతతియం సమనుభాసనాయ అప్పటినిస్సజ్జన్తియా ఞత్తియా దుక్కటం, ద్వీహి కమ్మవాచాహి థుల్లచ్చయం, కమ్మవాచాపరియోసానే ఆపత్తి పారాజికస్స, సఙ్ఘభేదాయ పరక్కమనాదీసు సఙ్ఘాదిసేసో, పాపికాయ దిట్ఠియా అప్పటినిస్సగ్గే పాచిత్తియ’’న్తి ఏవం సబ్బా యావతతియకా పఞ్చ ఠానాని గచ్ఛన్తి. పఞ్చన్నఞ్చేవ ఆపత్తీతి ఆపత్తి నామ పఞ్చన్నం సహధమ్మికానం హోతి, తత్థ ద్విన్నం నిప్పరియాయేన ఆపత్తియేవ, సిక్ఖామానసామణేరిసామణేరానం పన అకప్పియత్తా న వట్టతి. ఇమినా పరియాయేన తేసం ఆపత్తి న దేసాపేతబ్బా, దణ్డకమ్మం పన తేసం కాతబ్బం. పఞ్చన్నం అధికరణేన చాతి అధికరణఞ్చ పఞ్చన్నమేవాతి అత్థో. ఏతేసంయేవ హి పఞ్చన్నం పత్తచీవరాదీనం అత్థాయ వినిచ్ఛయవోహారో అధికరణన్తి వుచ్చతి, గిహీనం పన అడ్డకమ్మం నామ హోతి.
పఞ్చన్నం వినిచ్ఛయో హోతీతి పఞ్చన్నం సహధమ్మికానంయేవ వినిచ్ఛయో నామ పఞ్చన్నం వూపసమేన చాతి ఏతేసంయేవ పఞ్చన్నం అధికరణం వినిచ్ఛితం వూపసన్తం నామ హోతీతి అత్థో. పఞ్చన్నఞ్చేవ అనాపత్తీతి ఏతేసంయేవ పఞ్చన్నం అనాపత్తి నామ హోతీతి అత్థో. తీహి ఠానేహి సోభతీతి సఙ్ఘాదీహి తీహి కారణేహి సోభతి. కతవీతిక్కమో హి పుగ్గలో సప్పటికమ్మం ఆపత్తిం సఙ్ఘమజ్ఝే గణమజ్ఝే పుగ్గలసన్తికే వా పటికరిత్వా అబ్భుణ్హసీలో పాకతికో హోతి, తస్మా తీహి ఠానేహి సోభతీతి వుచ్చతి.
ద్వే కాయికా రత్తిన్తి భిక్ఖునీ రత్తన్ధకారే పురిసస్స హత్థపాసే ఠాననిసజ్జసయనాని కప్పయమానా పాచిత్తియం, హత్థపాసం విజహిత్వా ఠానాదీని కప్పయమానా దుక్కటన్తి ద్వే కాయద్వారసమ్భవా ఆపత్తియో రత్తిం ఆపజ్జతి. ద్వే కాయికా దివాతి ఏతేనేవ ఉపాయేన దివా పటిచ్ఛన్నే ఓకాసే ద్వే ఆపత్తియో ఆపజ్జతి. నిజ్ఝాయన్తస్స ఏకా ఆపత్తీతి ‘‘న చ, భిక్ఖవే, సారత్తేన మాతుగామస్స అఙ్గజాతం ఉపనిజ్ఝాయితబ్బం ఏకా పిణ్డపాతపచ్చయాతి ‘‘న చ, భిక్ఖవే, భిక్ఖాదాయికాయ ముఖం ఓలోకేతబ్బ’’న్తి (చూళవ॰ ౩౬౬) ఏత్థ దుక్కటాపత్తి, అన్తమసో యాగుం వా బ్యఞ్జనం వా దేన్తస్స సామణేరస్సాపి హి ముఖం ఉల్లోకయతో ‘‘ఏకా పిణ్డపాతపచ్చయాతి భిక్ఖునిపరిపాచితం పిణ్డపాతం భుఞ్జన్తస్స పాచిత్తియ’’న్తి వుత్తం.
అట్ఠానిసంసే సమ్పస్సన్తి కోసమ్బకక్ఖన్ధకే వుత్తానిసంసే. ఉక్ఖిత్తకా తయో వుత్తాతి ఆపత్తియా అదస్సనే అప్పటికమ్మే పాపికాయ చ దిట్ఠియా అప్పటినిస్సగ్గేతి. తేచత్తాలీస సమ్మావత్తనాతి తేసంయేవ ఉక్ఖిత్తకానం ఏత్తకేసు వత్తేసు వత్తనా.
పఞ్చఠానే ముసావాదోతి పారాజికసఙ్ఘాదిసేసథుల్లచ్చయపాచిత్తియదుక్కటసఙ్ఖాతే పఞ్చట్ఠానే ముసావాదో గచ్ఛతి. చుద్దస పరమన్తి వుచ్చతీతి దసాహపరమాదినయేన హేట్ఠా వుత్తం. ద్వాదస పాటిదేసనీయాతి భిక్ఖూనం చత్తారి భిక్ఖునీనం అట్ఠ. చతున్నం దేసనాయ చాతి చతున్నం అచ్చయదేసనాయాతి అత్థో. కతమా పన సాతి? దేవదత్తేన పయోజితానం అభిమారానం అచ్చయదేసనా, అనురుద్ధత్థేరస్స ఉపట్ఠాయికాయ అచ్చయదేసనా, వడ్ఢస్స లిచ్ఛవినో అచ్చయదేసనా, వాసభగామియత్థేరస్స ఉక్ఖేపనీయకమ్మం కత్వా ఆగతానం భిక్ఖూనం అచ్చయదేసనాతి అయం చతున్నం అచ్చయదేసనా
అట్ఠఙ్గికో ముసావాదోతి ‘‘పుబ్బేవస్స హోతి ముసా భణిస్స’’న్తి ఆదిం కత్వా ‘‘వినిధాయ సఞ్ఞ’’న్తి పరియోసానేహి (పాచి॰ ౪-౫; పరి॰ ౪౫౯) అట్ఠహి అఙ్గేహి అట్ఠఙ్గికో. ఉపోసథఙ్గానిపి పాణం న హనేతిఆదినా నయేన వుత్తానేవ. అట్ఠ దూతేయ్యఙ్గానీతి ‘‘ఇధ, భిక్ఖవే, భిక్ఖు సోతా చ హోతి సావేతా చా’’తిఆదినా (చూళవ॰ ౩౪౭) నయేన సఙ్ఘభేదకే వుత్తాని. అట్ఠ తిత్థియవత్తాని మహాఖన్ధకే వుత్తాని.
అట్ఠవాచికా ఉపసమ్పదాతి భిక్ఖునీనం ఉపసమ్పదం సన్ధాయ వుత్తం. అట్ఠన్నం పచ్చుట్ఠాతబ్బన్తి భత్తగ్గే అట్ఠన్నం భిక్ఖునీనం ఇతరాహి పచ్చుట్ఠాయ ఆసనం దాతబ్బం భిక్ఖునోవాదకో అట్ఠహీతి అట్ఠహఙ్గేహి సమన్నాగతో భిక్ఖు భిక్ఖునోవాదకో సమ్మన్నితబ్బో.
ఏకస్స ఛేజ్జన్తి గాథాయ నవసు జనేసు యో సలాకం గాహేత్వా సఙ్ఘం భిన్దతి, తస్సేవ ఛేజ్జం హోతి, దేవదత్తో వియ పారాజికం ఆపజ్జతి. భేదకానువత్తకానం చతున్నం థుల్లచ్చయం కోకాలికాదీనం
నవ ఆఘాతవత్థూనీతి గాథాయ నవహీతి నవహి భిక్ఖూహి సఙ్ఘో భిజ్జతి. ఞత్తియా కరణా నవాతి ఞత్తియా కాతబ్బాని కమ్మాని నవాతి అత్థో. సేసం ఉత్తానమేవ.
(౪) అవన్దనీయపుగ్గలాదివణ్ణనా
౪౭౭. దస పుగ్గలా నాభివాదేతబ్బాతి సేనాసనక్ఖన్ధకే వుత్తా దస జనా. అఞ్జలి సామీచేన చాతి సామీచికమ్మేన సద్ధిం అఞ్జలి చ తేసం న కాతబ్బో, నేవ పానీయాపుచ్ఛనతాలవణ్టగ్గహణాది ఖన్ధకవత్తం తేసం దస్సేతబ్బం, న అఞ్జలి పగ్గణ్హితబ్బోతి అత్థో. దసన్నం దుక్కటన్తి తేసంయేవ దసన్నం ఏవం కరోన్తస్స దుక్కటం హోతి. దస చీవరధారణాతి దస దివసాని అతిరేకచీవరస్స ధారణా అనుఞ్ఞాతాతి అత్థో.
పఞ్చన్నం వస్సంవుట్ఠానం, దాతబ్బం ఇధ చీవరన్తి పఞ్చన్నం సహధమ్మికానం సమ్ముఖావ దాతబ్బం. సత్తన్నం సన్తేతి దిసాపక్కన్తఉమ్మత్తకఖిత్తచిత్తవేదనాట్టానం తిణ్ణఞ్చ ఉక్ఖిత్తకానన్తి ఇమేసం సత్తన్నం సన్తే పతిరూపే గాహకే పరమ్ముఖాపి దాతబ్బం. సోళసన్నం న దాతబ్బన్తి సేసానం చీవరక్ఖన్ధకే వుత్తానం పణ్డకాదీనం సోళసన్నం న దాతబ్బం.
కతిసతం రత్తిసతం, ఆపత్తియో ఛాదయిత్వానాతి దససతం రత్తిసతం, ఆపత్తియో ఛాదయిత్వానాతి దససతం ఆపత్తియో రత్తిసతం ఛాదయిత్వాన. అయఞ్హేత్థ సఙ్ఖేపత్థో – యో దివసే సతం సతం సఙ్ఘాదిసేసాపత్తియో ఆపజ్జిత్వా దస దస దివసే పటిచ్ఛాదేతి, తేన రత్తిసతం ఆపత్తిసహస్సం పటిచ్ఛాదితం హోతి, సో సబ్బావ తా ఆపత్తియో దసాహపటిచ్ఛన్నాతి
ద్వాదస కమ్మదోసా వుత్తాతి అపలోకనకమ్మం అధమ్మేనవగ్గం, అధమ్మేనసమగ్గం, ధమ్మేనవగ్గం, తథా
చతస్సో కమ్మసమ్పత్తియోతి అపలోకనకమ్మం ధమ్మేనసమగ్గం, తథా సేసానిపీతి ఏవం చతస్సో కమ్మసమ్పత్తియో వుత్తా.
ఛ కమ్మానీతి అధమ్మేనవగ్గకమ్మం, అధమ్మేనసమగ్గకమ్మం, ధమ్మపతిరూపకేనవగ్గకమ్మం, ధమ్మపతిరూపకేనసమగ్గకమ్మం, ధమ్మేనవగ్గకమ్మం, ధమ్మేనసమగ్గకమ్మన్తి ఏవం ఛ కమ్మాని వుత్తాని. ఏకేత్థ ధమ్మికా కతాతి ఏకం ధమ్మేన సమగ్గకమ్మమేవేత్థ ధమ్మికం కతన్తి అత్థో. దుతియగాథావిస్సజ్జనేపి ఏతదేవ ధమ్మికం.
యం దేసితాతి యాని దేసితాని వుత్తాని పకాసితాని. అనన్తజినేనాతిఆదీసు పరియన్తపరిచ్ఛేదభావరహితత్తా అనన్తం వుచ్చతి నిబ్బానం, తం భగవతా రఞ్ఞా సపత్తగణం అభిమద్దిత్వా రజ్జం వియ కిలేసగణం అభిమద్దిత్వా జితం విజితం అధిగతం సమ్పత్తం, తస్మా భగవా ‘‘అనన్తజినో’’తి వుచ్చతి. స్వేవ ఇట్ఠానిట్ఠేసు నిబ్బికారతాయ తాది, విక్ఖమ్భనతదఙ్గసముచ్ఛేదపటిపస్సద్ధినిస్సరణవివేకసఙ్ఖాతం వివేకపఞ్చకం అద్దసాతి వివేకదస్సీ; తేన అనన్తజినేన తాదినా వివేకదస్సినా యాని ఆపత్తిక్ఖన్ధాని దేసితాని వుత్తాని. ఏకేత్థ సమ్మతి వినా సమథేహీతి అయమేత్థ పదసమ్బన్ధో, యాని సత్థారా సత్త ఆపత్తిక్ఖన్ధాని దేసితాని, తత్థ ఏకాపి ఆపత్తి వినా సమథేహి న సమ్మతి, అథ ఖో ఛ సమథా చత్తారి అధికరణానీతి సబ్బేపిమే ధమ్మా సమ్ముఖావినయేన సమ్మన్తి, సమాయోగం గచ్ఛన్తి. ఏత్థ పన ఏకో సమ్ముఖావినయోవ వినా సమథేహి సమ్మతి, సమథభావం
ఛఊనదియడ్ఢసతాతి
అట్ఠారస అనాపాయికాతి ‘‘ఇధ, ఉపాలి, భిక్ఖు అధమ్మం ధమ్మోతి దీపేతి, తస్మిం ధమ్మదిట్ఠి భేదే ధమ్మదిట్ఠి అవినిధాయ దిట్ఠిం అవినిధాయ ఖన్తిం అవినిధాయ రుచిం అవినిధాయ భావం అనుస్సావేతి, సలాకం గాహేతి ‘అయం ధమ్మో, అయం వినయో, ఇదం సత్థుసాసనం, ఇమం గణ్హథ, ఇమం రోచేథా’తి, అయమ్పి ఖో, ఉపాలి, సఙ్ఘభేదకో న ఆపాయికో న నేరయికో న కప్పట్ఠో న అతేకిచ్ఛో’’తి ఏవం ఏకేకస్మిం వత్థుస్మిం ఏకేకం కత్వా సఙ్ఘభేదకక్ఖన్ధకావసానే వుత్తా అట్ఠారస జనా. అట్ఠారస అట్ఠకా ఛఊనదియడ్ఢసతవిస్సజ్జనే వుత్తాయేవ.
(౫) సోళసకమ్మాదివణ్ణనా
౪౭౮. కతి కమ్మానీతిఆదీనం సబ్బగాథానం విస్సజ్జనం ఉత్తానమేవాతి.
అపరదుతియగాథాసఙ్గణికవణ్ణనా నిట్ఠితా.