౫. చమ్మక్ఖన్ధకో
౧౪౭. సోణకోళివిసవత్థు
౨౪౨. తేన సమయేన బుద్ధో భగవా రాజగహే విహరతి గిజ్ఝకూటే పబ్బతే. తేన ఖో పన సమయేన రాజా మాగధో సేనియో బిమ్బిసారో అసీతియా గామసహస్సేసు ఇస్సరియాధిపచ్చం రజ్జం కారేతి. తేన ఖో పన సమయేన చమ్పాయం సోణో నామ కోళివిసో కోళివీసో (సీ॰) సేట్ఠిపుత్తో సుఖుమాలో హోతి. తస్స పాదతలేసు లోమాని జాతాని హోన్తి. అథ ఖో రాజా మాగధో సేనియో బిమ్బిసారో తాని అసీతి గామికసహస్సాని సన్నిపాతాపేత్వా కేనచిదేవ కరణీయేన సోణస్స కోళివిసస్స సన్తికే దూతం పాహేసి – ఆగచ్ఛతు సోణో, ఇచ్ఛామి సోణస్స ఆగతన్తి. అథ ఖో సోణస్స కోళివిసస్స మాతాపితరో సోణం కోళివిసం ఏతదవోచుం – ‘‘రాజా తే, తాత సోణ, పాదే దక్ఖితుకామో. మా ఖో త్వం, తాత సోణ, యేన రాజా తేన పాదే అభిప్పసారేయ్యాసి. రఞ్ఞో పురతో పల్లఙ్కేన నిసీద. నిసిన్నస్స తే రాజా పాదే దక్ఖిస్సతీ’’తి. అథ ఖో సోణం కోళివిసం సివికాయ ఆనేసుం. అథ ఖో సోణో కోళివిసో యేన రాజా మాగధో సేనియో బిమ్బిసారో తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా రాజానం మాగధం సేనియం బిమ్బిసారం అభివాదేత్వా రఞ్ఞో పురతో పల్లఙ్కేన నిసీది. అద్దసా ఖో రాజా మాగధో సేనియో బిమ్బిసారో సోణస్స కోళివిసస్స పాదతలేసు లోమాని జాతాని. అథ ఖో రాజా మాగధో సేనియో బిమ్బిసారో తాని అసీతి గామికసహస్సాని దిట్ఠధమ్మికే అత్థే అనుసాసిత్వా ఉయ్యోజేసి – ‘‘తుమ్హే ఖ్వత్థ, భణే, మయా దిట్ఠధమ్మికే అత్థే అనుసాసితా; గచ్ఛథ, తం భగవన్తం పయిరుపాసథ; సో నో భగవా సమ్పరాయికే అత్థే అనుసాసిస్సతీ’’తి.
అథ ఖో తాని అసీతి గామికసహస్సాని యేన గిజ్ఝకూటో పబ్బతో తేనుపసఙ్కమింసు. తేన ఖో పన సమయేన ఆయస్మా సాగతో భగవతో ఉపట్ఠాకో హోతి. అథ ఖో తాని అసీతి గామికసహస్సాని యేనాయస్మా సాగతో తేనుపసఙ్కమింసు, ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయస్మన్తం సాగతం ఏతదవోచుం – ‘‘ఇమాని, భన్తే, అసీతి గామికసహస్సాని ఇధూపసఙ్కన్తాని భగవన్తం దస్సనాయ; సాధు మయం, భన్తే, లభేయ్యామ భగవన్తం దస్సనాయా’’తి. ‘‘తేన హి తుమ్హే ఆయస్మన్తో ముహుత్తం ఇధేవ తావ హోథ, యావాహం భగవన్తం పటివేదేమీ’’తి. అథ ఖో ఆయస్మా సాగతో తేసం అసీతియా గామికసహస్సానం పురతో పేక్ఖమానానం పాటికాయ నిముజ్జిత్వా భగవతో పురతో ఉమ్ముజ్జిత్వా భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘ఇమాని, భన్తే, అసీతి గామికసహస్సాని ఇధూపసఙ్కన్తాని భగవన్తం దస్సనాయ; యస్స దాని, భన్తే, భగవా కాలం మఞ్ఞతీ’’తి. ‘‘తేన హి త్వం, సాగత, విహారపచ్ఛాయాయం ఆసనం పఞ్ఞపేహీ’’తి. ‘‘ఏవం, భన్తే’’తి ఖో ఆయస్మా సాగతో భగవతో పటిస్సుణిత్వా పీఠం గహేత్వా భగవతో పురతో నిముజ్జిత్వా తేసం అసీతియా గామికసహస్సానం పురతో పేక్ఖమానానం పాటికాయ ఉమ్ముజ్జిత్వా విహారపచ్ఛాయాయం ఆసనం పఞ్ఞపేతి. అథ ఖో భగవా విహారా నిక్ఖమిత్వా విహారపచ్ఛాయాయం పఞ్ఞత్తే ఆసనే నిసీది. అథ ఖో తాని అసీతి గామికసహస్సాని యేన భగవా తేనుపసఙ్కమింసు, ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీదింసు. అథ ఖో తాని అసీతి గామికసహస్సాని ఆయస్మన్తంయేవ సాగతం సమన్నాహరన్తి, నో తథా భగవన్తం. అథ ఖో భగవా తేసం అసీతియా గామికసహస్సానం చేతసా చేతోపరివితక్కమఞ్ఞాయ ఆయస్మన్తం సాగతం ఆమన్తేసి – ‘‘తేన హి త్వం, సాగత, భియ్యోసోమత్తాయ ఉత్తరిమనుస్సధమ్మం ఇద్ధిపాటిహారియం దస్సేహీ’’తి. ‘‘ఏవం, భన్తే’’తి ఖో ఆయస్మా సాగతో భగవతో పటిస్సుణిత్వా వేహాసం అబ్భుగ్గన్త్వా ఆకాసే అన్తలిక్ఖే చఙ్కమతిపి, తిట్ఠతిపి, నిసీదతిపి, సేయ్యమ్పి కప్పేతి, ధూమాయతిపి ధూపాయతిపి (సీ॰), పధూపాయతిపి (స్యా॰) పజ్జలతిపి, అన్తరధాయతిపి. అథ ఖో ఆయస్మా సాగతో ఆకాసే అన్తలిక్ఖే అనేకవిహితం ఉత్తరిమనుస్సధమ్మం ఇద్ధిపాటిహారియం దస్సేత్వా భగవతో పాదేసు సిరసా నిపతిత్వా భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘సత్థా మే, భన్తే, భగవా; సావకోహమస్మి. సత్థా మే, భన్తే, భగవా; సావకోహమస్మీ’’తి. అథ ఖో తాని అసీతి గామికసహస్సాని ‘‘అచ్ఛరియం వత భో! అబ్భుతం వత భో! సావకోపి నామ ఏవం మహిద్ధికో భవిస్సతి, ఏవం మహానుభావో, అహో నూన సత్థా’’తి భగవన్తంయేవ సమన్నాహరన్తి, నో తథా ఆయస్మన్తం సాగతం.
అథ ఖో భగవా తేసం అసీతియా గామికసహస్సానం చేతసా చేతోపరివితక్కమఞ్ఞాయ అనుపుబ్బిం కథం కథేసి, సేయ్యథిదం – దానకథం సీలకథం సగ్గకథం , కామానం ఆదీనవం ఓకారం సంకిలేసం, నేక్ఖమ్మే ఆనిసంసం పకాసేసి. యదా తే భగవా అఞ్ఞాసి కల్లచిత్తే, ముదుచిత్తే, వినీవరణచిత్తే, ఉదగ్గచిత్తే, పసన్నచిత్తే, అథ యా బుద్ధానం సాముక్కంసికా ధమ్మదేసనా, తం పకాసేసి – దుక్ఖం, సముదయం, నిరోధం, మగ్గం. సేయ్యథాపి నామ సుద్ధం వత్థం అపగతకాళకం సమ్మదేవ రజనం పటిగ్గణ్హేయ్య, ఏవమేవం తేసం అసీతియా గామికసహస్సానం తస్మింయేవ ఆసనే విరజం వీతమలం ధమ్మచక్ఖుం ఉదపాది – ‘‘యంకిఞ్చి సముదయధమ్మం, సబ్బం తం నిరోధధమ్మ’’న్తి. తే దిట్ఠధమ్మా పత్తధమ్మా విదితధమ్మా పరియోగాళ్హధమ్మా తిణ్ణవిచికిచ్ఛా విగతకథంకథా వేసారజ్జప్పత్తా అపరప్పచ్చయా సత్థుసాసనే భగవన్తం ఏతదవోచుం – ‘‘అభిక్కన్తం, భన్తే, అభిక్కన్తం, భన్తే. సేయ్యథాపి, భన్తే, నిక్కుజ్జితం వా ఉక్కుజ్జేయ్య, పటిచ్ఛన్నం వా వివరేయ్య, మూళ్హస్స వా మగ్గం ఆచిక్ఖేయ్య, అన్ధకారే వా తేలపజ్జోతం ధారేయ్య – ‘‘చక్ఖుమన్తో రూపాని దక్ఖన్తీ’’తి, ఏవమేవం భగవతా అనేకపరియాయేన ధమ్మో పకాసితో. ఏతే మయం, భన్తే, భగవన్తం సరణం గచ్ఛామ. ధమ్మఞ్చ, భిక్ఖుసఙ్ఘఞ్చ. ఉపాసకే నో భగవా ధారేతు అజ్జతగ్గే పాణుపేతే సరణం గతే’’తి.
సోణస్స పబ్బజ్జా
౨౪౩. అథ ఖో సోణస్స కోళివిసస్స ఏతదహోసి ‘‘యథా యథా ఖో అహం భగవతా ధమ్మం దేసితం ఆజానామి, నయిదం సుకరం అగారం అజ్ఝావసతా ఏకన్తపరిపుణ్ణం ఏకన్తపరిసుద్ధం సఙ్ఖలిఖితం బ్రహ్మచరియం చరితుం; యంనూనాహం కేసమస్సుం ఓహారేత్వా కాసాయాని వత్థాని అచ్ఛాదేత్వా అగారస్మా అనగారియం పబ్బజేయ్య’’న్తి. అథ ఖో తాని అసీతి గామికసహస్సాని భగవతో భాసితం అభినన్దిత్వా అనుమోదిత్వా ఉట్ఠాయాసనా భగవన్తం అభివాదేత్వా పదక్ఖిణం కత్వా పక్కమిసుం. అథ ఖో సోణో కోళివిసో అచిరపక్కన్తేసు తేసు అసీతియా గామికసహస్సేసు యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో సోణో కోళివిసో భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘యథా యథాహం, భన్తే, భగవతా ధమ్మం దేసితం ఆజానామి, నయిదం సుకరం అగారం అజ్ఝావసతా ఏకన్తపరిపుణ్ణం ఏకన్తపరిసుద్ధం సఙ్ఖలిఖితం బ్రహ్మచరియం చరితుం. ఇచ్ఛామహం, భన్తే, కేసమస్సుం ఓహారేత్వా కాసాయాని వత్థాని అచ్ఛాదేత్వా అగారస్మా అనగారియం పబ్బజితుం. పబ్బాజేతు మం, భన్తే, భగవా’’తి. అలత్థ ఖో సోణో కోళివిసో భగవతో సన్తికే పబ్బజ్జం, అలత్థ ఉపసమ్పదం. అచిరుపసమ్పన్నో చ పనాయస్మా సోణో సీతవనే విహరతి. తస్స అచ్చారద్ధవీరియస్స చఙ్కమతో పాదా భిజ్జింసు. చఙ్కమో లోహితేన ఫుటో హోతి, సేయ్యథాపి గవాఘాతనం. ఇతో పరం యావ ఇమస్స వత్థుస్స అవసానం తావ పాఠో అ॰ ని॰ ౬.౫౫ ఆదయో అథ ఖో ఆయస్మతో సోణస్స రహోగతస్స పటిసల్లీనస్స ఏవం చేతసో పరివితక్కో ఉదపాది – ‘‘యే ఖో కేచి భగవతో సావకా ఆరద్ధవీరియా విహరన్తి, అహం తేసం అఞ్ఞతరో. అథ చ పన మే నానుపాదాయ ఆసవేహి చిత్తం విముచ్చతి. సంవిజ్జన్తి ఖో పన మే కులే భోగా; సక్కా భోగే చ భుఞ్జితుం, పుఞ్ఞాని చ కాతుం. యంనూనాహం హీనాయావత్తిత్వా భోగే చ భుఞ్జేయ్యం, పుఞ్ఞాని చ కరేయ్య’’న్తి. అథ ఖో భగవా ఆయస్మతో సోణస్స చేతసా చేతోపరివితక్కమఞ్ఞాయ – సేయ్యథాపి నామ బలవా పురిసో సమిఞ్జితం వా బాహం పసారేయ్య, పసారితం వా బాహం సమిఞ్జేయ్య ఏవమేవ – గిజ్ఝకూటే పబ్బతే అన్తరహితో సీతవనే పాతురహోసి. అథ ఖో భగవా సమ్బహులేహి భిక్ఖూహి సద్ధిం సేనాసనచారికం ఆహిణ్డన్తో యేనాయస్మతో సోణస్స చఙ్కమో తేనుపసఙ్కమి. అద్దసా ఖో భగవా ఆయస్మతో సోణస్స చఙ్కమం లోహితేన ఫుటం, దిస్వాన భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘కస్స న్వాయం, భిక్ఖవే, చఙ్కమో లోహితేన ఫుటో, సేయ్యథాపి గవాఘాతన’’న్తి? ‘‘ఆయస్మతో, భన్తే, సోణస్స అచ్చారద్ధవీరియస్స చఙ్కమతో పాదా భిజ్జింసు. తస్సాయం చఙ్కమో లోహితేన ఫుటో, సేయ్యథాపి గవాఘాతన’’న్తి.
అథ ఖో భగవా యేనాయస్మతో సోణస్స విహారో తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా పఞ్ఞత్తే ఆసనే నిసీది. ఆయస్మాపి ఖో సోణో భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నం ఖో ఆయస్మన్తం సోణం భగవా ఏతదవోచ – ‘‘నను తే, సోణ, రహోగతస్స పటిసల్లీనస్స ఏవం చేతసో పరివితక్కో ఉదపాది – ‘యే ఖో కేచి భగవతో సావకా ఆరద్ధవీరియా విహరన్తి, అహం తేసం అఞ్ఞతరో. అథ చ పన మే నానుపాదాయ ఆసవేహి చిత్తం విముచ్చతి. సంవిజ్జన్తి ఖో పన మే కులే భోగా; సక్కా భోగే చ భుఞ్జితుం, పుఞ్ఞాని చ కాతుం. యంనూనాహం హీనాయావత్తిత్వా భోగే చ భుఞ్జేయ్యం, పుఞ్ఞాని చ కరేయ్య’’’న్తి? ‘‘ఏవం, భన్తే’’తి . ‘‘తం కిం మఞ్ఞసి, సోణ, కుసలో త్వం పుబ్బే అగారికభూతో వీణాయ తన్తిస్సరే’’తి? ‘‘ఏవం, భన్తే’’తి. ‘‘తం కిం మఞ్ఞసి, సోణ, యదా తే వీణాయ తన్తియో అచ్చాయతా హోన్తి, అపి ను తే వీణా తస్మిం సమయే సరవతీ వా హోతి, కమ్మఞ్ఞా వా’’తి? ‘‘నో హేతం, భన్తే’’తి. ‘‘తం కిం మఞ్ఞసి, సోణ, యదా తే వీణాయ తన్తియో అతిసిథిలా హోన్తి, అపి ను తే వీణా తస్మిం సమయే సరవతీ వా హోతి, కమ్మఞ్ఞా వా’’తి? ‘‘నో హేతం, భన్తే’’తి. ‘‘తం కిం మఞ్ఞసి, సోణ, యదా తే వీణాయ తన్తియో నేవ అచ్చాయతా హోన్తి నాతిసిథిలా, సమే గుణే పతిట్ఠితా, అపి ను తే వీణా తస్మిం సమయే సరవతీ వా హోతి, కమ్మఞ్ఞా వా’’తి? ‘‘ఏవం, భన్తే’’తి. ‘‘ఏవమేవ ఖో, సోణ, అచ్చారద్ధవీరియం ఉద్ధచ్చాయ సంవత్తతి , అతిలీనవీరియం కోసజ్జాయ సంవత్తతి. తస్మాతిహ త్వం, సోణ, వీరియసమతం అధిట్ఠహ, ఇన్ద్రియానఞ్చ సమతం పటివిజ్ఝ, తత్థ చ నిమిత్తం గణ్హాహీ’’తి. ‘‘ఏవం, భన్తే’’తి ఖో ఆయస్మా సోణో భగవతో పచ్చస్సోసి. అథ ఖో భగవా ఆయస్మన్తం సోణం ఇమినా ఓవాదేన ఓవదిత్వా – సేయ్యథాపి నామ బలవా పురిసో సమ్మిఞ్జితం వా బాహం పసారేయ్య, పసారితం వా బాహం సమిఞ్జేయ్య ఏవమేవ – సీతవనే ఆయస్మతో సోణస్స సమ్ముఖే అన్తరహితో గిజ్ఝకూటే పబ్బతే పాతురహోసి. అథ ఖో ఆయస్మా సోణో అపరేన సమయేన వీరియసమతం అధిట్ఠాసి, ఇన్ద్రియానఞ్చ సమతం పటివిజ్ఝి, తత్థ చ నిమిత్తం అగ్గహేసి. అథ ఖో ఆయస్మా సోణో, ఏకో వూపకట్ఠో అప్పమత్తో ఆతాపీ పహితత్తో విహరన్తో, న చిరస్సేవ – యస్సత్థాయ కులపుత్తా సమ్మదేవ అగారస్మా అనగారియం పబ్బజన్తి – తదనుత్తరం బ్రహ్మచరియపరియోసానం దిట్ఠేవ ధమ్మే సయం అభిఞ్ఞా సచ్ఛికత్వా ఉపసమ్పజ్జ విహాసి. ‘ఖీణా జాతి, వుసితం బ్రహ్మచరియం, కతం కరణీయం, నాపరం ఇత్థత్తాయా’తి అభిఞ్ఞాసి. అఞ్ఞతరో చ పనాయస్మా సోణో అరహతం అహోసి.
౨౪౪. అథ ఖో ఆయస్మతో సోణస్స అరహత్తప్పత్తస్స ఏతదహోసి – ‘‘యంనూనాహం భగవతో సన్తికే అఞ్ఞం బ్యాకరేయ్య’’న్తి. అథ ఖో ఆయస్మా సోణో యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో ఆయస్మా సోణో భగవన్తం ఏతదవోచ – యో సో, భన్తే, భిక్ఖు అరహం ఖీణాసవో వుసితవా కతకరణీయో ఓహితభారో అనుప్పత్తసదత్థో పరిక్ఖీణభవసఞ్ఞోజనో సమ్మదఞ్ఞా విముత్తో, సో ఛట్ఠానాని అధిముత్తో హోతి – నేక్ఖమ్మాధిముత్తో హోతి, పవివేకాధిముత్తో హోతి, అబ్యాపజ్జాధిముత్తో హోతి, ఉపాదానక్ఖయాధిముత్తో హోతి, తణ్హక్ఖయాధిముత్తో హోతి , అసమ్మోహాధిముత్తో హోతి.
‘‘సియా ఖో పన, భన్తే, ఇధేకచ్చస్స ఆయస్మతో ఏవమస్స – ‘కేవలం సద్ధామత్తకం నూన అయమాయస్మా నిస్సాయ నేక్ఖమ్మాధిముత్తో’తి, న ఖో పనేతం, భన్తే, ఏవం దట్ఠబ్బం. ఖీణాసవో, భన్తే, భిక్ఖు, వుసితవా, కతకరణీయో, కరణీయమత్తానం అసమనుపస్సన్తో కతస్స వా పటిచయం ఖయా రాగస్స వీతరాగత్తా నేక్ఖమ్మాధిముత్తో హోతి, ఖయా దోసస్స వీతదోసత్తా నేక్ఖమ్మాధిముత్తో హోతి, ఖయా మోహస్స వీతమోహత్తా నేక్ఖమ్మాధిముత్తో హోతి.
‘‘సియా ఖో పన, భన్తే, ఇధేకచ్చస్స ఆయస్మతో ఏవమస్స – ‘లాభసక్కారసిలోకం నూన అయమాయస్మా నికామయమానో పవివేకాధిముత్తో’తి. న ఖో పనేతం, భన్తే, ఏవం దట్ఠబ్బం. ఖీణాసవో, భన్తే, భిక్ఖు, వుసితవా, కతకరణీయో, కరణీయమత్తానం కరణీయం అత్తనో (అఙ్గుత్తరపాళియం) అసమనుపస్సన్తో కతస్స వా పటిచయం, ఖయా రాగస్స వీతరాగత్తా పవివేకాధిముత్తో హోతి, ఖయా దోసస్స వీతదోసత్తా పవివేకాధిముత్తో హోతి, ఖయా మోహస్స వీతమోహత్తా పవివేకాధిముత్తో హోతి.
‘‘సియా ఖో పన, భన్తే, ఇధేకచ్చస్స ఆయస్మతో ఏవమస్స – ‘సీలబ్బతపరామాసం నూన అయమాయస్మా సారతో పచ్చాగచ్ఛన్తో అబ్యాపజ్జాధిముత్తో’తి. న ఖో పనేతం, భన్తే, ఏవం దట్ఠబ్బం. ఖీణాసవో, భన్తే, భిక్ఖు, వుసితవా, కతకరణీయో, కరణీయమత్తానం అసమనుపస్సన్తో కతస్స వా పటిచయం, ఖయా రాగస్స వీతరాగత్తా అబ్యాపజ్జాధిముత్తో హోతి, ఖయా దోసస్స వీతదోసత్తా అబ్యాపజ్జాధిముత్తో హోతి, ఖయా మోహస్స వీతమోహత్తా అబ్యాపజ్జాధిముత్తో హోతి.
‘‘ఖయా రాగస్స వీతరాగత్తా ఉపాదానక్ఖయాధిముత్తో హోతి, ఖయా దోసస్స వీతదోసత్తా ఉపాదానక్ఖయాధిముత్తో హోతి, ఖయా మోహస్స వీతమోహత్తా ఉపాదానక్ఖయాధిముత్తో హోతి.
‘‘ఖయా రాగస్స వీతరాగత్తా తణ్హక్ఖయాధిముత్తో హోతి, ఖయా దోసస్స వీతదోసత్తా తణ్హక్ఖయాధిముత్తో హోతి, ఖయా మోహస్స వీతమోహత్తా తణ్హక్ఖయాధిముత్తో హోతి.
‘‘ఖయా రాగస్స వీతరాగత్తా అసమ్మోహాధిముత్తో హోతి, ఖయా దోసస్స వీతదోసత్తా అసమ్మోహాధిముత్తో హోతి, ఖయా మోహస్స వీతమోహత్తా అసమ్మోహాధిముత్తో హోతి.
‘‘ఏవం సమ్మా విముత్తచిత్తస్స, భన్తే, భిక్ఖునో భుసా చేపి చక్ఖువిఞ్ఞేయ్యా రూపా చక్ఖుస్స ఆపాథం ఆగచ్ఛన్తి, నేవస్స చిత్తం పరియాదియన్తి. అమిస్సీకతమేవస్స చిత్తం హోతి, ఠితం, ఆనేఞ్జప్పత్తం, వయఞ్చస్సానుపస్సతి. భుసా చేపి సోతవిఞ్ఞేయ్యా సద్దా…పే॰… ఘానవిఞ్ఞేయ్యా గన్ధా… జివ్హావిఞ్ఞేయ్యా రసా… కాయవిఞ్ఞేయ్యా ఫోట్ఠబ్బా… మనోవిఞ్ఞేయ్యా ధమ్మా మనస్స ఆపాథం ఆగచ్ఛన్తి, నేవస్స చిత్తం పరియాదియన్తి; అమిస్సీకతమేవస్స చిత్తం హోతి, ఠితం, ఆనేఞ్జప్పత్తం, వయఞ్చస్సానుపస్సతి. సేయ్యథాపి, భన్తే, సేలో పబ్బతో అచ్ఛిద్దో అసుసిరో ఏకగ్ఘనో, పురత్థిమాయ చేపి దిసాయ ఆగచ్ఛేయ్య భుసా వాతవుట్ఠి, నేవ నం సఙ్కమ్పేయ్య న సమ్పకమ్పేయ్య న సమ్పవేధేయ్య; పచ్ఛిమాయ చేపి దిసాయ ఆగచ్ఛేయ్య భుసా వాతవుట్ఠి…పే॰… ఉత్తరాయ చేపి దిసాయ…పే॰… దక్ఖిణాయ చేపి దిసాయ ఆగచ్ఛేయ్య భుసా వాతవుట్ఠి, నేవ నం సఙ్కమ్పేయ్య న సమ్పకమ్పేయ్య న సమ్పవేధేయ్య, ఏవమేవ ఖో, భన్తే, ఏవం సమ్మా విముత్తచిత్తస్స భిక్ఖునో భుసా చేపి చక్ఖువిఞ్ఞేయ్యా రూపా చక్ఖుస్స ఆపాథం ఆగచ్ఛన్తి, నేవస్స చిత్తం పరియాదియన్తి; అమిస్సీకతమేవస్స చిత్తం హోతి, ఠితం, ఆనేఞ్జప్పత్తం, వయఞ్చస్సానుపస్సతి. భుసా చేపి సోతవిఞ్ఞేయ్యా సద్దా…పే॰… ఘానవిఞ్ఞేయ్యా గన్ధా… జివ్హావిఞ్ఞేయ్యా రసా… కాయవిఞ్ఞేయ్యా ఫోట్ఠబ్బా… మనోవిఞ్ఞేయ్యా ధమ్మా మనస్స ఆపాథం ఆగచ్ఛన్తి, నేవస్స చిత్తం పరియాదియన్తి; అమిస్సీకతమేవస్స చిత్తం హోతి, ఠితం, ఆనేఞ్జప్పత్తం, వయఞ్చస్సానుపస్సతీ’’తి.
నేక్ఖమ్మం అధిముత్తస్స, పవివేకఞ్చ చేతసో;
అబ్యాపజ్జాధిముత్తస్స, ఉపాదానక్ఖయస్స చ.
తణ్హక్ఖయాధిముత్తస్స , అసమ్మోహఞ్చ చేతసో;
దిస్వా ఆయతనుప్పాదం, సమ్మా చిత్తం విముచ్చతి.
తస్స సమ్మావిముత్తస్స, సన్తచిత్తస్స భిక్ఖునో;
కతస్స పటిచయో నత్థి, కరణీయం న విజ్జతి.
సేలో యథా ఏకగ్ఘనో, వాతేన న సమీరతి;
ఏవం రూపా రసా సద్దా, గన్ధా ఫస్సా చ కేవలా.
ఇట్ఠా ధమ్మా అనిట్ఠా చ, న పవేధేన్తి తాదినో;
ఠితం చిత్తం విప్పముత్తం, వయఞ్చస్సానుపస్సతీతి.
సోణకోళివిసవత్థు నిట్ఠితం.
౧౪౮. దిగుణాదిఉపాహనపటిక్ఖేపో
౨౪౫. అథ ఖో భగవా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, కులపుత్తా అఞ్ఞం బ్యాకరోన్తి, అత్థో చ వుత్తో, అత్తా చ అనుపనీతో. అథ చ, పనిధేకచ్చే మోఘపురిసా హసమానకం, మఞ్ఞే, అఞ్ఞం బ్యాకరోన్తి, తే పచ్ఛా విఘాతం ఆపజ్జన్తీ’’తి. అథ ఖో భగవా ఆయస్మన్తం సోణం ఆమన్తేసి – ‘‘త్వం ఖోసి, సోణ, సుఖుమాలో. అనుజానామి తే, సోణ, ఏకపలాసికం ఉపాహన’’న్తి. ‘‘అహం ఖో, భన్తే, అసీతిసకటవాహే హిరఞ్ఞం ఓహాయ అగారస్మా అనగారియం పబ్బజితో, సత్తహత్థికఞ్చ అనీకం. అథాహం భన్తే ఏకపలాసికం చే ఉపాహనం పరిహరిస్సామి, తస్స మే భవిస్సన్తి వత్తారో ‘సోణో కోళివిసో అసీతిసకటవాహే హిరఞ్ఞం ఓహాయ అగారస్మా అనగారియం పబ్బజితో, సత్తహత్థికఞ్చ అనీకం. సో దానాయం ఏకపలాసికాసు ఉపాహనాసు సత్తో’తి. సచే భగవా భిక్ఖుసఙ్ఘస్స అనుజానిస్సతి అహమ్పి పరిభుఞ్జిస్సామి; నో చే భగవా భిక్ఖుసఙ్ఘస్స అనుజానిస్సతి, అహమ్పి న పరిభుఞ్జిస్సామీ’’తి. అథ ఖో భగవా ఏతస్మిం నిదానే ఏతస్మిం పకరణే ధమ్మిం కథం కత్వా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఏకపలాసికం ఉపాహనం. న, భిక్ఖవే, దిగుణా ఉపాహనా ధారేతబ్బా. న తిగుణా ఉపాహనా ధారేతబ్బా. న గుణఙ్గుణూపాహనా గణఙ్గణూపాహనా (బహూసు) ధారేతబ్బా. యో ధారేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి.
దిగుణాదిఉపాహనపటిక్ఖేపో నిట్ఠితో.
౧౪౯. సబ్బనీలికాదిపటిక్ఖేపో
౨౪౬. తేన ఖో పన సమయేన ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ సబ్బనీలికా ఉపాహనాయో ధారేన్తి…పే॰… సబ్బపీతికా ఉపాహనాయో ధారేన్తి… సబ్బలోహితికా ఉపాహనాయో ధారేన్తి… సబ్బమఞ్జిట్ఠికా సబ్బమఞ్జేట్ఠికా (క॰) ఉపాహనాయో ధారేన్తి … సబ్బకణ్హా ఉపాహనాయో ధారేన్తి… సబ్బమహారఙ్గరత్తా ఉపాహనాయో ధారేన్తి… సబ్బమహానామరత్తా ఉపాహనాయో ధారేన్తి. మనుస్సా ఉజ్ఝాయన్తి ఖియ్యన్తి విపాచేన్తి, ‘‘సేయ్యథాపి గిహీ కామభోగినో’’తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. న, భిక్ఖవే, సబ్బనీలికా ఉపాహనా ధారేతబ్బా…పే॰… న సబ్బపీతికా ఉపాహనా ధారేతబ్బా, న సబ్బలోహితికా ఉపాహనా ధారేతబ్బా, న సబ్బమఞ్జిట్ఠికా ఉపాహనా ధారేతబ్బా, న సబ్బకణ్హా ఉపాహనా ధారేతబ్బా, న సబ్బమహారఙ్గరత్తా ఉపాహనా ధారేతబ్బా, న సబ్బమహానామరత్తా ఉపాహనా ధారేతబ్బా. యో ధారేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సాతి.
తేన ఖో పన సమయేన ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ నీలకవద్ధికా వట్టికా (సీ॰) ఉపాహనాయో ధారేన్తి, పీతకవద్ధికా ఉపాహనాయో ధారేన్తి, లోహితకవద్ధికా ఉపాహనాయో ధారేన్తి, మఞ్జిట్ఠికవద్ధికా ఉపాహనాయో ధారేన్తి, కణ్హవద్ధికా ఉపాహనాయో ధారేన్తి, మహారఙ్గరత్తవద్ధికా ఉపాహనాయో ధారేన్తి, మహానామరత్తవద్ధికా ఉపాహనాయో ధారేన్తి. మనుస్సా ఉజ్ఝాయన్తి ఖియ్యన్తి విపాచేన్తి, ‘‘సేయ్యథాపి గిహీ కామభోగినో’’తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. న, భిక్ఖవే, నీలకవద్ధికా ఉపాహనా ధారేతబ్బా…పే॰… న పీతకవద్ధికా ఉపాహనా ధారేతబ్బా, న లోహితకవద్ధికా ఉపాహనా ధారేతబ్బా, న మఞ్జిట్ఠికవద్ధికా ఉపాహనా ధారేతబ్బా, న కణ్హవద్ధికా ఉపాహనా ధారేతబ్బా, న మహారఙ్గరత్తవద్ధికా ఉపాహనా ధారేతబ్బా, న మహానామరత్తవద్ధికా ఉపాహనా ధారేతబ్బా. యో ధారేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సాతి.
తేన ఖో పన సమయేన ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ ఖల్లకబద్ధా …బన్ధా (క॰) ఉపాహనాయో ధారేన్తి…పే॰… పుటబద్ధా ఉపాహనాయో ధారేన్తి, పాలిగుణ్ఠిమా ఉపాహనాయో ధారేన్తి, తూలపుణ్ణికా ఉపాహనాయో ధారేన్తి , తిత్తిరపత్తికా ఉపాహనాయో ధారేన్తి, మేణ్డవిసాణవద్ధికా ఉపాహనాయో ధారేన్తి, అజవిసాణవద్ధికా ఉపాహనాయో ధారేన్తి, విచ్ఛికాళికా ఉపాహనాయో ధారేన్తి, మోరపిఞ్ఛ మోరపిఞ్జ (సీ॰ స్యా॰) పరిసిబ్బితా ఉపాహనాయో ధారేన్తి, చిత్రా ఉపాహనాయో ధారేన్తి. మనుస్సా ఉజ్ఝాయన్తి ఖియ్యన్తి విపాచేన్తి, ‘‘సేయ్యథాపి గిహీ కామభోగినో’’తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. న, భిక్ఖవే , ఖల్లకబద్ధా ఉపాహనా ధారేతబ్బా…పే॰… న పుటబద్ధా ఉపాహనా ధారేతబ్బా, న పాలిగుణ్ఠిమా ఉపాహనా ధారేతబ్బా, న తూలపుణ్ణికా ఉపాహనా ధారేతబ్బా, న తిత్తిరపత్తికా ఉపాహనా ధారేతబ్బా, న మేణ్డవిసాణవద్ధికా ఉపాహనా ధారేతబ్బా, న అజవిసాణవద్ధికా ఉపాహనా ధారేతబ్బా, న విచ్ఛికాళికా ఉపాహనా ధారేతబ్బా, న మోరపిఞ్ఛపరిసిబ్బితా ఉపాహనా ధారేతబ్బా, న చిత్రా ఉపాహనా ధారేతబ్బా. యో ధారేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సాతి.
తేన ఖో పన సమయేన ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ సీహచమ్మపరిక్ఖటా ఉపాహనాయో ధారేన్తి…పే॰… బ్యగ్ఘచమ్మపరిక్ఖటా ఉపాహనాయో ధారేన్తి, దీపిచమ్మపరిక్ఖటా ఉపాహనాయో ధారేన్తి, అజినచమ్మపరిక్ఖటా ఉపాహనాయో ధారేన్తి, ఉద్దచమ్మపరిక్ఖటా ఉపాహనాయో ధారేన్తి, మజ్జారచమ్మపరిక్ఖటా ఉపాహనాయో ధారేన్తి, కాళకచమ్మపరిక్ఖటా ఉపాహనాయో ధారేన్తి, లువకచమ్మపరిక్ఖటా ఉలూకచమ్మపరిక్ఖటా (యోజనా) ఉపాహనాయో ధారేన్తి. మనుస్సా ఉజ్ఝాయన్తి ఖియ్యన్తి విపాచేన్తి, ‘‘సేయ్యథాపి గిహీ కామభోగినో’’తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. న, భిక్ఖవే, సీహచమ్మపరిక్ఖటా ఉపాహనా ధారేతబ్బా…పే॰… న బ్యగ్ఘచమ్మపరిక్ఖటా ఉపాహనా ధారేతబ్బా, న దీపిచమ్మపరిక్ఖటా ఉపాహనా ధారేతబ్బా, న అజినచమ్మపరిక్ఖటా ఉపాహనా ధారేతబ్బా, న ఉద్దచమ్మపరిక్ఖటా ఉపాహనా ధారేతబ్బా, న మజ్జారచమ్మపరిక్ఖటా ఉపాహనా ధారేతబ్బా, న కాళకచమ్మపరిక్ఖటా ఉపాహనా ధారేతబ్బా, న లువకచమ్మపరిక్ఖటా ఉపాహనా ధారేతబ్బా. యో ధారేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సాతి.
సబ్బనీలికాదిపటిక్ఖేపో నిట్ఠితో.
౧౫౦. ఓముక్కగుణఙ్గుణూపాహనానుజాననా
౨౪౭. అథ ఖో భగవా పుబ్బణ్హసమయం నివాసేత్వా పత్తచీవరమాదాయ రాజగహం పిణ్డాయ పావిసి, అఞ్ఞతరేన భిక్ఖునా పచ్ఛాసమణేన. అథ ఖో సో భిక్ఖు ఖఞ్జమానో భగవన్తం పిట్ఠితో పిట్ఠితో అనుబన్ధి. అద్దసా ఖో అఞ్ఞతరో ఉపాసకో గుణఙ్గుణూపాహనా ఆరోహిత్వా భగవన్తం దూరతోవ ఆగచ్ఛన్తం; దిస్వా ఉపాహనా ఆరోహిత్వా యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా యేన సో భిక్ఖు తేనుపసఙ్కమి; ఉపసఙ్కమిత్వా తం భిక్ఖుం అభివాదేత్వా ఏతదవోచ – ‘‘కిస్స, భన్తే, అయ్యో ఖఞ్జతీ’’తి ? ‘‘పాదా మే, ఆవుసో, ఫలితా’’తి ఫాలితాతి (క॰). ‘‘హన్ద, భన్తే, ఉపాహనాయో’’తి. ‘‘అలం , ఆవుసో, పటిక్ఖిత్తా భగవతా గుణఙ్గుణూపాహనా’’తి. ‘‘గణ్హాహేతా, భిక్ఖు, ఉపాహనాయో’’తి. అథ ఖో భగవా ఏతస్మిం నిదానే ఏతస్మిం పకరణే ధమ్మిం కథం కత్వా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఓముక్కం గుణఙ్గుణూపాహనం. న, భిక్ఖవే, నవా గుణఙ్గుణూపాహనా ధారేతబ్బా. యో ధారేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి.
ఓముక్కగుణఙ్గుణూపాహనానుజాననా నిట్ఠితా.
౧౫౧. అజ్ఝారామే ఉపాహనపటిక్ఖేపో
౨౪౮. తేన ఖో పన సమయేన భగవా అజ్ఝోకాసే అనుపాహనో చఙ్కమతి. సత్థా అనుపాహనో చఙ్కమతీతి, థేరాపి భిక్ఖూ అనుపాహనా చఙ్కమన్తి. ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ, సత్థరి అనుపాహనే చఙ్కమమానే, థేరేసుపి భిక్ఖూసు అనుపాహనేసు చఙ్కమమానేసు, సఉపాహనా చఙ్కమన్తి. యే తే భిక్ఖూ అప్పిచ్ఛా…పే॰… తే ఉజ్ఝాయన్తి ఖియ్యన్తి విపాచేన్తి – ‘‘కథఞ్హి నామ ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ, సత్థరి అనుపాహనే చఙ్కమమానే, థేరేసుపి భిక్ఖూసు అనుపాహనేసు చఙ్కమమానేసు, సఉపాహనా చఙ్కమిస్సన్తీ’’తి. అథ ఖో తే భిక్ఖూ భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం…పే॰… ‘‘సచ్చం కిర, భిక్ఖవే, ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ, సత్థరి అనుపాహనే చఙ్కమమానే, థేరేసుపి భిక్ఖూసు అనుపాహనేసు చఙ్కమమానేసు, సఉపాహనా చఙ్కమన్తీ’’తి? ‘‘సచ్చం, భగవా’’తి. విగరహి బుద్ధో భగవా…పే॰… ‘‘కథఞ్హి నామ తే, భిక్ఖవే, మోఘపురిసా, సత్థరి అనుపాహనే చఙ్కమమానే, థేరేసుపి భిక్ఖూసు అనుపాహనేసు చఙ్కమమానేసు, సఉపాహనా చఙ్కమిస్సన్తి. ఇమే హి నామ, భిక్ఖవే , గిహీ ఓదాతవత్థవసనకా అభిజీవనికస్స సిప్పస్స కారణా ఆచరియేసు సగారవా సప్పతిస్సా సభాగవుత్తికా విహరిస్సన్తి. ఇధ ఖో తం, భిక్ఖవే, సోభేథ, యం తుమ్హే ఏవం స్వాక్ఖాతే ధమ్మవినయే పబ్బజితా సమానా ఆచరియేసు ఆచరియమత్తేసు ఉపజ్ఝాయేసు ఉపజ్ఝాయమత్తేసు అగారవా అప్పతిస్సా అసభాగవుత్తికా సగారవా సగ్గతిస్సా సభాగవుత్తికా (క॰) విహరేయ్యాథ. నేతం, భిక్ఖవే, అప్పసన్నానం వా పసాదాయ…పే॰… విగరహిత్వా…పే॰… ధమ్మిం కథం కత్వా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘న, భిక్ఖవే, ఆచరియేసు ఆచరియమత్తేసు ఉపజ్ఝాయేసు ఉపజ్ఝాయమత్తేసు అనుపాహనేసు చఙ్కమమానేసు సఉపాహనేన చఙ్కమితబ్బం. యో చఙ్కమేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్స . న చ, భిక్ఖవే, అజ్ఝారామే ఉపాహనా ధారేతబ్బా. యో ధారేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి.
౨౪౯. తేన ఖో పన సమయేన అఞ్ఞతరస్స భిక్ఖునో పాదఖిలాబాధో హోతి. తం భిక్ఖూ పరిగ్గహేత్వా ఉచ్చారమ్పి పస్సావమ్పి నిక్ఖామేన్తి. అద్దసా ఖో భగవా సేనాసనచారికం ఆహిణ్డన్తో తే భిక్ఖూ తం భిక్ఖుం పరిగ్గహేత్వా ఉచ్చారమ్పి పస్సావమ్పి నిక్ఖామేన్తే, దిస్వాన యేన తే భిక్ఖూ తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా తే భిక్ఖూ ఏతదవోచ – ‘‘కిం ఇమస్స, భిక్ఖవే, భిక్ఖునో ఆబాధో’’తి? ‘‘ఇమస్స, భన్తే, ఆయస్మతో పాదఖిలాబాధో; ఇమం మయం పరిగ్గహేత్వా ఉచ్చారమ్పి పస్సావమ్పి నిక్ఖామేమా’’తి. అథ ఖో భగవా ఏతస్మిం నిదానే ఏతస్మిం పకరణే ధమ్మిం కథం కత్వా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, యస్స పాదా వా దుక్ఖా, పాదా వా ఫలితా, పాదఖిలో వా ఆబాధో పాదఖిలాబాధో వా (స్యా॰) ఉపాహనం ధారేతు’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన భిక్ఖూ అధోతేహి పాదేహి మఞ్చమ్పి పీఠమ్పి అభిరుహన్తి; చీవరమ్పి సేనాసనమ్పి దుస్సతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. అనుజానామి, భిక్ఖవే, ‘ఇదాని మఞ్చం వా పీఠం వా అభిరుహిస్సామీ’’తి ఉపాహనం ధారేతున్తి.
తేన ఖో పన సమయేన భిక్ఖూ రత్తియా ఉపోసథగ్గమ్పి సన్నిసజ్జమ్పి గచ్ఛన్తా అన్ధకారే ఖాణుమ్పి కణ్టకమ్పి అక్కమన్తి; పాదా దుక్ఖా హోన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. అనుజానామి, భిక్ఖవే, అజ్ఝారామే ఉపాహనం ధారేతుం, ఉక్కం, పదీపం, కత్తరదణ్డన్తి.
అజ్ఝారామే ఉపాహనపటిక్ఖేపో నిట్ఠితో.
౧౫౨. కట్ఠపాదుకాదిపటిక్ఖేపో
౨౫౦. తేన ఖో పన సమయేన ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ రత్తియా పచ్చూససమయం పచ్చుట్ఠాయ కట్ఠపాదుకాయో అభిరుహిత్వా అజ్ఝోకాసే చఙ్కమన్తి, ఉచ్చాసద్దా మహాసద్దా ఖటఖటసద్దా, అనేకవిహితం తిరచ్ఛానకథం కథేన్తా, సేయ్యథిదం ఇమా తిరచ్ఛానకథాయో పాచి॰ ౫౦౮; దీ॰ ని॰ ౧.౭; మ॰ ని॰ ౨.౨౨౩; సం॰ ని॰ ౫.౧౦౮౦; అ॰ ని॰ ౧౦.౬౯ ఆదయో – రాజకథం, చోరకథం, మహామత్తకథం, సేనాకథం, భయకథం, యుద్ధకథం, అన్నకథం, పానకథం, వత్థకథం, సయనకథం, మాలాకథం, గన్ధకథం, ఞాతికథం, యానకథం, గామకథం, నిగమకథం, నగరకథం, జనపదకథం, ఇత్థికథం ఇత్థికథం పురిసకథం (క॰), సూరకథం, విసిఖాకథం, కుమ్భట్ఠానకథం , పుబ్బపేతకథం, నానత్తకథం, లోకక్ఖాయికం, సముద్దక్ఖాయికం, ఇతిభవాభవకథం ఇతి వా; కీటకమ్పి అక్కమిత్వా మారేన్తి, భిక్ఖూపి సమాధిమ్హా చావేన్తి. యే తే భిక్ఖూ అప్పిచ్ఛా…పే॰… తే ఉజ్ఝాయన్తి ఖియ్యన్తి విపాచేన్తి – ‘‘కథఞ్హి నామ ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ రత్తియా పచ్చూససమయం పచ్చుట్ఠాయ కట్ఠపాదుకాయో అభిరుహిత్వా అజ్ఝోకాసే చఙ్కమిస్సన్తి, ఉచ్చాసద్దా మహాసద్దా ఖటఖటసద్దా అనేకవిహితం తిరచ్ఛానకథం కథేన్తా, సేయ్యథిదం – రాజకథం, చోరకథం…పే॰… ఇతిభవాభవకథం ఇతి వా, కీటకమ్పి అక్కమిత్వా మారేస్సన్తి, భిక్ఖూపి సమాధిమ్హా చావేస్సన్తీ’’తి. అథ ఖో తే భిక్ఖూ భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం…పే॰… ‘‘సచ్చం కిర, భిక్ఖవే, ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ రత్తియా పచ్చూససమయం పచ్చుట్ఠాయ కట్ఠపాదుకాయో అభిరుహిత్వా అజ్ఝోకాసే చఙ్కమన్తి, ఉచ్చాసద్దా మహాసద్దా ఖటఖటసద్దా, అనేకవిహితం తిరచ్ఛానకథం కథేన్తా, సేయ్యథిదం, – రాజకథం, చోరకథం…పే॰… ఇతిభవాభవకథం ఇతి వా, కీటకమ్పి అక్కమిత్వా మారేన్తి, భిక్ఖూపి సమాధిమ్హా చావేన్తీ’’తి? ‘‘సచ్చం, భగవా’’తి…పే॰… విగరహిత్వా ధమ్మిం కథం కత్వా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘న, భిక్ఖవే, కట్ఠపాదుకా ధారేతబ్బా. యో ధారేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి.
అథ ఖో భగవా రాజగహే యథాభిరన్తం విహరిత్వా యేన బారాణసీ తేన చారికం పక్కామి. అనుపుబ్బేన చారికం చరమానో యేన బారాణసీ తదవసరి. తత్ర సుదం భగవా బారాణసియం విహరతి ఇసిపతనే మిగదాయే. తేన ఖో పన సమయేన ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ – భగవతా కట్ఠపాదుకా పటిక్ఖిత్తాతి – తాలతరుణే ఛేదాపేత్వా తాలపత్తపాదుకాయో ధారేన్తి; తాని తాలతరుణాని ఛిన్నాని మిలాయన్తి. మనుస్సా ఉజ్ఝాయన్తి ఖియ్యన్తి విపాచేన్తి – ‘‘కథఞ్హి నామ సమణా సక్యపుత్తియా తాలతరుణే ఛేదాపేత్వా తాలపత్తపాదుకాయో ధారేస్సన్తి; తాని తాలతరుణాని ఛిన్నాని మిలాయన్తి; ఏకిన్ద్రియం సమణా సక్యపుత్తియా జీవం విహేఠేన్తీ’’తి. అస్సోసుం ఖో భిక్ఖూ తేసం మనుస్సానం ఉజ్ఝాయన్తానం ఖియ్యన్తానం విపాచేన్తానం. అథ ఖో తే భిక్ఖూ భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం…పే॰… ‘‘సచ్చం కిర, భిక్ఖవే, ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ తాలతరుణే ఛేదాపేత్వా తాలపత్తపాదుకాయో ధారేన్తి; తాని తాలతరుణాని ఛిన్నాని మిలాయన్తీ’’తి? సచ్చం భగవాతి. విగరహి బుద్ధో భగవా…పే॰… కథఞ్హి నామ తే, భిక్ఖవే, మోఘపురిసా తాలతరుణే ఛేదాపేత్వా తాలపత్తపాదుకాయో ధారేస్సన్తి; తాని తాలతరుణాని ఛిన్నాని మిలాయన్తి. జీవసఞ్ఞినో హి, భిక్ఖవే, మనుస్సా రుక్ఖస్మిం. నేతం, భిక్ఖవే, అప్పసన్నానం వా పసాదాయ…పే॰… విగరహిత్వా ధమ్మిం కథం కత్వా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘న, భిక్ఖవే, తాలపత్తపాదుకా ధారేతబ్బా. యో ధారేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి.
తేన ఖో పన సమయేన ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ ‘భగవతా తాలపత్తపాదుకా పటిక్ఖిత్తా’తి వేళుతరుణే ఛేదాపేత్వా వేళుపత్తపాదుకాయో ధారేన్తి. తాని వేళుతరుణాని ఛిన్నాని మిలాయన్తి. మనుస్సా ఉజ్ఝాయన్తి ఖియ్యన్తి విపాచేన్తి – ‘‘కథఞ్హి నామ సమణా సక్యపుత్తియా వేళుతరుణే ఛేదాపేత్వా వేళుపత్తపాదుకాయో ధారేస్సన్తి. తాని వేళుతరుణాని ఛిన్నాని మిలాయన్తి. ఏకిన్ద్రియం సమణా సక్యపుత్తియా జీవం విహేఠేన్తీ’’తి. అస్సోసుం ఖో భిక్ఖూ తేసం మనుస్సానం ఉజ్ఝాయన్తానం ఖియ్యన్తానం విపాచేన్తానం. అథ ఖో తే భిక్ఖూ భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం…పే॰… జీవసఞ్ఞినో హి, భిక్ఖవే, మనుస్సా రుక్ఖస్మిం…పే॰… న, భిక్ఖవే, వేళుపత్తపాదుకా ధారేతబ్బా. యో ధారేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సాతి.
౨౫౧. అథ ఖో భగవా బారాణసియం యథాభిరన్తం విహరిత్వా యేన భద్దియం తేన చారికం పక్కామి. అనుపుబ్బేన చారికం చరమానో యేన భద్దియం తదవసరి. తత్ర సుదం భగవా భద్దియే విహరతి జాతియా వనే. తేన ఖో పన సమయేన భద్దియా భిక్ఖూ అనేకవిహితం పాదుకమణ్డనానుయోగమనుయుత్తా విహరన్తి, తిణపాదుకం కరోన్తిపి కారాపేన్తిపి, ముఞ్జపాదుకం కరోన్తిపి కారాపేన్తిపి, పబ్బజపాదుకం కరోన్తిపి కారాపేన్తిపి, హిన్తాలపాదుకం కరోన్తిపి కారాపేన్తిపి, కమలపాదుకం కరోన్తిపి కారాపేన్తిపి, కమ్బలపాదుకం కరోన్తిపి కారాపేన్తిపి, రిఞ్చన్తి ఉద్దేసం పరిపుచ్ఛం అధిసీలం అధిచిత్తం అధిపఞ్ఞం. యే తే భిక్ఖూ అప్పిచ్ఛా…పే॰… తే ఉజ్ఝాయన్తి ఖియ్యన్తి విపాచేన్తి – ‘‘కథఞ్హి నామ భద్దియా భిక్ఖూ అనేకవిహితం పాదుకమణ్డనానుయోగమనుయుత్తా విహరిస్సన్తి, తిణపాదుకం కరిస్సన్తిపి కారాపేస్సన్తిపి, ముఞ్జపాదుకం కరిస్సన్తిపి కారాపేస్సన్తిపి, పబ్బజపాదుకం కరిస్సన్తిపి కారాపేస్సన్తిపి, హిన్తాలపాదుకం కరిస్సన్తిపి కారాపేస్సన్తిపి, కమలపాదుకం కరిస్సన్తిపి కారాపేస్సన్తిపి, కమ్బలపాదుకం కరిస్సన్తిపి కారాపేస్సన్తిపి, రిఞ్చిస్సన్తి ఉద్దేసం పరిపుచ్ఛం అధిసీలం అధిచిత్తం అధిపఞ్ఞ’’న్తి. అథ ఖో తే భిక్ఖూ భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం…పే॰… ‘‘సచ్చం కిర, భిక్ఖవే, భద్దియా భిక్ఖూ అనేకవిహితం పాదుకమణ్డనానుయోగమనుయుత్తా విహరన్తి, తిణపాదుకం కరోన్తిపి కారాపేన్తిపి…పే॰… రిఞ్చన్తి ఉద్దేసం పరిపుచ్ఛం అధిసీలం అధిచిత్తం అధిపఞ్ఞ’’న్తి? ‘‘సచ్చం, భగవా’’తి. విగరహి బుద్ధో భగవా…పే॰… ‘‘కథఞ్హి నామ తే, భిక్ఖవే, మోఘపురిసా అనేకవిహితం పాదుకమణ్డనానుయోగమనుయుత్తా విహరిస్సన్తి, తిణపాదుకం కరిస్సన్తిపి కారాపేస్సన్తిపి…పే॰… రిఞ్చిస్సన్తి ఉద్దేసం పరిపుచ్ఛం అధిసీలం అధిచిత్తం అధిపఞ్ఞం. నేతం, భిక్ఖవే, అప్పసన్నానం వా పసాదాయ…పే॰… విగరహిత్వా…పే॰… ధమ్మిం కథం కత్వా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘న, భిక్ఖవే, తిణపాదుకా ధారేతబ్బా, న ముఞ్జపాదుకా ధారేతబ్బా, న పబ్బజపాదుకా ధారేతబ్బా, న హిన్తాలపాదుకా ధారేతబ్బా, న కమలపాదుకా ధారేతబ్బా , న కమ్బలపాదుకా ధారేతబ్బా, న సోవణ్ణమయా పాదుకా ధారేతబ్బా, న రూపియమయా పాదుకా ధారేతబ్బా, న మణిమయా పాదుకా ధారేతబ్బా, న వేళురియమయా పాదుకా ధారేతబ్బా, న ఫలికమయా పాదుకా ధారేతబ్బా, న కంసమయా పాదుకా ధారేతబ్బా, న కాచమయా పాదుకా ధారేతబ్బా, న తిపుమయా పాదుకా ధారేతబ్బా, న సీసమయా పాదుకా ధారేతబ్బా, న తమ్బలోహమయా పాదుకా ధారేతబ్బా. యో ధారేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్స. న చ, భిక్ఖవే, కాచి సఙ్కమనియా పాదుకా ధారేతబ్బా. యో ధారేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్స. అనుజానామి, భిక్ఖవే, తిస్సో పాదుకా ధువట్ఠానియా అసఙ్కమనియాయో – వచ్చపాదుకం, పస్సావపాదుకం, ఆచమనపాదుక’’న్తి.
౨౫౨. అథ ఖో భగవా భద్దియే యథాభిరన్తం విహరిత్వా యేన సావత్థి తేన చారికం పక్కామి. అనుపుబ్బేన చారికం చరమానో యేన సావత్థి తదవసరి. తత్ర సుదం భగవా సావత్థియం విహరతి జేతవనే అనాథపిణ్డికస్స ఆరామే. తేన ఖో పన సమయేన ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ అచిరవతియా నదియా గావీనం తరన్తీనం విసాణేసుపి గణ్హన్తి, కణ్ణేసుపి గణ్హన్తి, గీవాయపి గణ్హన్తి, ఛేప్పాపి గణ్హన్తి, పిట్ఠిమ్పి అభిరుహన్తి, రత్తచిత్తాపి అఙ్గజాతం ఛుపన్తి, వచ్ఛతరిమ్పి ఓగాహేత్వా మారేన్తి. మనుస్సా ఉజ్ఝాయన్తి ఖియ్యన్తి విపాచేన్తి – ‘‘కథఞ్హి నామ సమణా సక్యపుత్తియా గావీనం తరన్తీనం విసాణేసుపి గహేస్సన్తి…పే॰… సేయ్యథాపి గిహీ కామభోగినో’’తి. అస్సోసుం ఖో భిక్ఖూ తేసం మనుస్సానం ఉజ్ఝాయన్తానం ఖియ్యన్తానం విపాచేన్తానం. అథ ఖో తే భిక్ఖూ భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం…పే॰… సచ్చం కిర, భిక్ఖవే,…పే॰… సచ్చం భగవాతి…పే॰… విగరహిత్వా…పే॰… ధమ్మిం కథం కత్వా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘న, భిక్ఖవే, గావీనం విసాణేసు గహేతబ్బం, న కణ్ణేసు గహేతబ్బం, న గీవాయ గహేతబ్బం, న ఛేప్పాయ గహేతబ్బం, న పిట్ఠి అభిరుహితబ్బా . యో అభిరుహేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్స. న చ, భిక్ఖవే, రత్తచిత్తేన అఙ్గజాతం ఛుపితబ్బం. యో ఛుపేయ్య, ఆపత్తి థుల్లచ్చయస్స. న వచ్ఛతరీ మారేతబ్బా. యో మారేయ్య, యథాధమ్మో కారేతబ్బో’’తి.
కట్ఠపాదుకాదిపటిక్ఖేపో నిట్ఠితో.
౧౫౩. యానాదిపటిక్ఖేపో
౨౫౩. తేన ఖో పన సమయేన ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ యానేన యాయన్తి, ఇత్థియుత్తేనపి పురిసన్తరేన, పురిసయుత్తేనపి ఇత్థన్తరేన. మనుస్సా ఉజ్ఝాయన్తి ఖియ్యన్తి విపాచేన్తి – ‘‘సేయ్యథాపి గఙ్గామహియాయా’’తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. న, భిక్ఖవే, యానేన యాయితబ్బం . యో యాయేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సాతి. తేన ఖో పన సమయేన అఞ్ఞతరో భిక్ఖు కోసలేసు జనపదే సావత్థిం గచ్ఛన్తో భగవన్తం దస్సనాయ అన్తరామగ్గే గిలానో హోతి. అథ ఖో సో భిక్ఖు మగ్గా ఓక్కమ్మ అఞ్ఞతరస్మిం రుక్ఖమూలే నిసీది. మనుస్సా తం భిక్ఖుం దిస్వా ఏతదవోచుం – ‘‘కహం, భన్తే, అయ్యో గమిస్సతీ’’తి? ‘‘సావత్థిం ఖో అహం, ఆవుసో, గమిస్సామి భగవన్తం దస్సనాయా’’తి. ‘‘ఏహి, భన్తే, గమిస్సామా’’తి. ‘‘నాహం, ఆవుసో, సక్కోమి, గిలానోమ్హీ’’తి. ‘‘ఏహి, భన్తే, యానం అభిరుహా’’తి. ‘‘అలం, ఆవుసో, పటిక్ఖిత్తం భగవతా యాన’’న్తి కుక్కుచ్చాయన్తో యానం నాభిరుహి. అథ ఖో సో భిక్ఖు సావత్థిం గన్త్వా భిక్ఖూనం ఏతమత్థం ఆరోచేసి. భిక్ఖూ భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. అనుజానామి, భిక్ఖవే, గిలానస్స యానన్తి. అథ ఖో భిక్ఖూనం ఏతదహోసి – ‘‘ఇత్థియుత్తం ను ఖో పురిసయుత్తం ను ఖో’’తి? భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. అనుజానామి , భిక్ఖవే, పురిసయుత్తం హత్థవట్టకన్తి.
తేన ఖో పన సమయేన అఞ్ఞతరస్స భిక్ఖునో యానుగ్ఘాతేన బాళ్హతరం అఫాసు అహోసి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. అనుజానామి, భిక్ఖవే, సివికం పాటఙ్కిన్తి.
యానాదిపటిక్ఖేపో నిట్ఠితో.
౧౫౪. ఉచ్చాసయనమహాసయనపటిక్ఖేపో
౨౫౪. తేన ఖో పన సమయేన ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ ఉచ్చాసయనమహాసయనాని ధారేన్తి, సేయ్యథిదం – ఆసన్దిం, పల్లఙ్కం, గోనకం, చిత్తకం, పటికం, పటలికం, తూలికం, వికతికం, ఉద్ధలోమిం ఉన్దలోమిం (క॰), ఉద్దలోమిం (క॰), ఏకన్తలోమిం, కట్టిస్సం, కోసేయ్యం , కుత్తకం, హత్థత్థరం, అస్సత్థరం, రథత్థరం, అజినపవేణిం, కదలిమిగపవరపచ్చత్థరణం, సఉత్తరచ్ఛదం, ఉభతోలోహితకూపధానన్తి. మనుస్సా విహారచారికం ఆహిణ్డన్తా పస్సిత్వా ఉజ్ఝాయన్తి ఖియ్యన్తి విపాచేన్తి – ‘‘సేయ్యథాపి గిహీ కామభోగినో’’తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. న, భిక్ఖవే, ఉచ్చాసయనమహాసయనాని ధారేతబ్బాని, సేయ్యథిదం – ఆసన్ది, పల్లఙ్కో, గోనకో, చిత్తకో, పటికా, పటలికా, తూలికా, వికతికా, ఉద్ధలోమి, ఏకన్తలోమి, కట్టిస్సం, కోసేయ్యం, కుత్తకం, హత్థత్థరం, అస్సత్థరం, రథత్థరం, అజినపవేణి, కదలిమిగపవరపచ్చత్థరణం, సఉత్తరచ్ఛదం, ఉభతోలోహితకూపధానం. యో ధారేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సాతి.
ఉచ్చాసయనమహాసయనపటిక్ఖేపో నిట్ఠితో.
౧౫౫. సబ్బచమ్మపటిక్ఖేపో
౨౫౫. తేన ఖో పన సమయేన ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ – భగవతా ఉచ్చాసయనమహాసయనాని పటిక్ఖిత్తానీతి – మహాచమ్మాని ధారేన్తి, సీహచమ్మం బ్యగ్ఘచమ్మం దీపిచమ్మం. తాని మఞ్చప్పమాణేనపి ఛిన్నాని హోన్తి, పీఠప్పమాణేనపి ఛిన్నాని హోన్తి, అన్తోపి మఞ్చే పఞ్ఞత్తాని హోన్తి, బహిపి మఞ్చే పఞ్ఞత్తాని హోన్తి, అన్తోపి పీఠే పఞ్ఞత్తాని హోన్తి, బహిపి పీఠే పఞ్ఞత్తాని హోన్తి. మనుస్సా విహారచారికం ఆహిణ్డన్తా పస్సిత్వా ఉజ్ఝాయన్తి ఖియ్యన్తి విపాచేన్తి – ‘‘సేయ్యథాపి గిహీ కామభోగినో’’తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. న, భిక్ఖవే, మహాచమ్మాని ధారేతబ్బాని, సీహచమ్మం బ్యగ్ఘచమ్మం దీపిచమ్మం. యో ధారేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సాతి.
తేన ఖో పన సమయేన ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ – భగవతా మహాచమ్మాని పటిక్ఖిత్తానీతి – గోచమ్మాని ధారేన్తి. తాని మఞ్చప్పమాణేనపి ఛిన్నాని హోన్తి, పీఠప్పమాణేనపి ఛిన్నాని హోన్తి, అన్తోపి మఞ్చే పఞ్ఞత్తాని హోన్తి, బహిపి మఞ్చే పఞ్ఞత్తాని హోన్తి, అన్తోపి పీఠే పఞ్ఞత్తాని హోన్తి, బహిపి పీఠే పఞ్ఞత్తాని హోన్తి. అఞ్ఞతరోపి పాపభిక్ఖు అఞ్ఞతరస్స పాపుపాసకస్స కులూపకో హోతి. అథ ఖో సో పాపభిక్ఖు పుబ్బణ్హసమయం నివాసేత్వా పత్తచీవరమాదాయ యేన తస్స పాపుపాసకస్స నివేసనం తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా పఞ్ఞత్తే ఆసనే నిసీది. అథ ఖో సో పాపుపాసకో యేన సో పాపభిక్ఖు తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా తం పాపభిక్ఖుం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. తేన ఖో పన సమయేన తస్స పాపుపాసకస్స వచ్ఛకో హోతి తరుణకో అభిరూపో దస్సనీయో పాసాదికో చిత్రో, సేయ్యథాపి దీపిచ్ఛాపో. అథ ఖో సో పాపభిక్ఖు తం వచ్ఛకం సక్కచ్చం ఉపనిజ్ఝాయతి. అథ ఖో సో పాపుపాసకో తం పాపభిక్ఖుం ఏతదవోచ – ‘‘కిస్స, భన్తే, అయ్యో ఇమం వచ్ఛకం సక్కచ్చం ఉపనిజ్ఝాయతీ’’తి? ‘‘అత్థో మే, ఆవుసో, ఇమస్స వచ్ఛకస్స చమ్మేనా’’తి. అథ ఖో సో పాపుపాసకో తం వచ్ఛకం వధిత్వా చమ్మం విధునిత్వా తస్స పాపభిక్ఖునో పాదాసి. అథ ఖో సో పాపభిక్ఖు తం చమ్మం సఙ్ఘాటియా పటిచ్ఛాదేత్వా అగమాసి. అథ ఖో సా గావీ వచ్ఛగిద్ధినీ తం పాపభిక్ఖుం పిట్ఠితో పిట్ఠితో అనుబన్ధి. భిక్ఖూ ఏవమాహంసు – ‘‘కిస్స త్యాయం, ఆవుసో, గావీ పిట్ఠితో పిట్ఠితో అనుబన్ధీ’’తి? ‘‘అహమ్పి ఖో, ఆవుసో, న జానామి కేన కేనచి (క॰) మ్యాయం గావీ పిట్ఠితో పిట్ఠితో అనుబన్ధీ’’తి. తేన ఖో పన సమయేన తస్స పాపభిక్ఖునో సఙ్ఘాటి లోహితేన మక్ఖితా హోతి. భిక్ఖూ ఏవమాహంసు – ‘‘అయం పన తే, ఆవుసో, సఙ్ఘాటి కిం కతా’’తి? అథ ఖో సో పాపభిక్ఖు భిక్ఖూనం ఏతమత్థం ఆరోచేసి. ‘‘కిం పన త్వం, ఆవుసో, పాణాతిపాతే సమాదపేసీ’’తి? ‘‘ఏవమావుసో’’తి. యే తే భిక్ఖూ అప్పిచ్ఛా తే ఉజ్ఝాయన్తి ఖియ్యన్తి విపాచేన్తి – ‘‘కథఞ్హి నామ భిక్ఖు పాణాతిపాతే సమాదపేస్సతి, నను భగవతా అనేకపరియాయేన పాణాతిపాతో గరహితో, పాణాతిపాతా వేరమణీ పసత్థా’’తి. అథ ఖో తే భిక్ఖూ భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం.
అథ ఖో భగవా ఏతస్మిం నిదానే ఏతస్మిం పకరణే భిక్ఖుసఙ్ఘం సన్నిపాతాపేత్వా తం పాపభిక్ఖుం పటిపుచ్ఛి – ‘‘సచ్చం కిర త్వం, భిక్ఖు, పాణాతిపాతే సమాదపేసీ’’తి? సచ్చం భగవాతి…పే॰… కథఞ్హి నామ త్వం, మోఘపురిస, పాణాతిపాతే సమాదపేస్ససి, నను మయా, మోఘపురిస, అనేకపరియాయేన పాణాతిపాతో గరహితో, పాణాతిపాతా వేరమణీ పసత్థా. నేతం, మోఘపురిస, అప్పసన్నానం వా పసాదాయ…పే॰… విగరహిత్వా ధమ్మిం కథం కత్వా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘న, భిక్ఖవే, పాణాతిపాతే సమాదపేతబ్బం. యో సమాదపేయ్య, యథాధమ్మో కారేతబ్బో. న, భిక్ఖవే, గోచమ్మం ధారేతబ్బం. యో ధారేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్స. న చ, భిక్ఖవే, కిఞ్చి చమ్మం ధారేతబ్బం. యో ధారేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి.
సబ్బచమ్మపటిక్ఖేపో నిట్ఠితో.
౧౫౬. గిహివికతానుఞ్ఞాతాది
౨౫౬. తేన ఖో పన సమయేన మనుస్సానం మఞ్చమ్పి పీఠమ్పి చమ్మోనద్ధాని హోన్తి, చమ్మవినద్ధాని. భిక్ఖూ కుక్కుచ్చాయన్తా నాభినిసీదన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. అనుజానామి, భిక్ఖవే, గిహివికతం అభినిసీదితుం, న త్వేవ అభినిపజ్జితున్తి.
తేన ఖో పన సమయేన విహారా చమ్మవద్ధేహి ఓగుమ్ఫియన్తి ఓగుమ్భియన్తి (క॰). భిక్ఖూ కుక్కుచ్చాయన్తా నాభినిసీదన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. అనుజానామి, భిక్ఖవే, బన్ధనమత్తం అభినిసీదితున్తి.
తేన ఖో పన సమయేన ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ సఉపాహనా గామం పవిసన్తి. మనుస్సా ఉజ్ఝాయన్తి ఖియ్యన్తి విపాచేన్తి – ‘‘సేయ్యథాపి గిహీ కామభోగినో’’తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం . న, భిక్ఖవే, సఉపాహనేన గామో పవిసితబ్బో. యో పవిసేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సాతి.
తేన ఖో పన సమయేన అఞ్ఞతరో భిక్ఖు గిలానో హోతి, న సక్కోతి వినా ఉపాహనేన గామం పవిసితుం. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. అనుజానామి, భిక్ఖవే, గిలానేన భిక్ఖునా సఉపాహనేన గామం పవిసితున్తి.
గిహివికతానుఞ్ఞాతాది నిట్ఠితా.
౧౫౭. సోణకుటికణ్ణవత్థు
౨౫౭. ఉదా॰ ౪౬ సోకసుత్తేన సంసన్దిత్వా పస్సితబ్బం తేన ఖో పన సమయేన ఆయస్మా మహాకచ్చానో అవన్తీసు విహరతి కురరఘరే కురురఘరే (క॰) పపతకే పపాతే (సీ॰ స్యా॰) పవత్థే (ఉదా॰ ౪౬) పబ్బతే. తేన ఖో పన సమయేన సోణో ఉపాసకో కుటికణ్ణో ఆయస్మతో మహాకచ్చానస్స ఉపట్ఠాకో హోతి. అథ ఖో సోణో ఉపాసకో కుటికణ్ణో యేనాయస్మా మహాకచ్చానో తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయస్మన్తం మహాకచ్చానం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో సోణో ఉపాసకో కుటికణ్ణో ఆయస్మన్తం మహాకచ్చానం ఏతదవోచ – ‘‘యథా యథాహం, భన్తే, అయ్యేన మహాకచ్చానేన ధమ్మం దేసితం ఆజానామి, నయిదం సుకరం అగారం అజ్ఝావసతా ఏకన్తపరిపుణ్ణం ఏకన్తపరిసుద్ధం సఙ్ఖలిఖితం బ్రహ్మచరియం చరితుం. ఇచ్ఛామహం, భన్తే, కేసమస్సుం ఓహారేత్వా కాసాయాని వత్థాని అచ్ఛాదేత్వా అగారస్మా అనగారియం పబ్బజితుం . పబ్బాజేతు మం, భన్తే, అయ్యో మహాకచ్చానో’’తి. ( ) (ఏవం వుత్తే ఆయస్మా మహాకచ్చాయనో సోణం ఉపాసకం కుటికణ్ణం ఏతదవోచ) (స్యా॰ ఉదా॰ ౪౬) ‘‘దుక్కరం ఖో, సోణ, యావజీవం ఏకసేయ్యం ఏకభత్తం బ్రహ్మచరియం చరితుం. ఇఙ్ఘ, త్వం, సోణ , తత్థేవ అగారికభూతో బుద్ధానం సాసనం అనుయుఞ్జ, కాలయుత్తం ఏకసేయ్యం ఏకభత్తం బ్రహ్మచరియ’’న్తి. అథ ఖో సోణస్స ఉపాసకస్స కుటికణ్ణస్స యో అహోసి పబ్బజ్జాభిసఙ్ఖారో సో పటిప్పస్సమ్భి. దుతియమ్పి ఖో సోణో ఉపాసకో కుటికణ్ణో …పే॰… తతియమ్పి ఖో సోణో ఉపాసకో కుటికణ్ణో యేనాయస్మా మహాకచ్చానో తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయస్మన్తం మహాకచ్చానం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో సోణో ఉపాసకో కుటికణ్ణో ఆయస్మన్తం మహాకచ్చానం ఏతదవోచ – ‘‘యథా యథాహం, భన్తే, అయ్యేన మహాకచ్చానేన ధమ్మం దేసితం ఆజానామి, నయిదం సుకరం అగారం అజ్ఝావసతా ఏకన్తపరిపుణ్ణం ఏకన్తపరిసుద్ధం సఙ్ఖలిఖితం బ్రహ్మచరియం చరితుం. ఇచ్ఛామహం, భన్తే, కేసమస్సుం ఓహారేత్వా కాసాయాని వత్థాని అచ్ఛాదేత్వా అగారస్మా అనగారియం పబ్బజితుం. పబ్బాజేతు మం, భన్తే, అయ్యో మహాకచ్చానో’’తి. అథ ఖో ఆయస్మా మహాకచ్చానో సోణం ఉపాసకం కుటికణ్ణం పబ్బాజేసి. తేన ఖో పన సమయేన అవన్తిదక్ఖిణాపథో అప్పభిక్ఖుకో హోతి. అథ ఖో ఆయస్మా మహాకచ్చానో తిణ్ణం వస్సానం అచ్చయేన కిచ్ఛేన కసిరేన తతో తతో దసవగ్గం భిక్ఖుసఙ్ఘం సన్నిపాతాపేత్వా ఆయస్మన్తం సోణం ఉపసమ్పాదేసి.
సోణకుటికణ్ణవత్థు నిట్ఠితం.
౧౫౮. మహాకచ్చానస్స పఞ్చవరపరిదస్సనా
అథ ఖో ఆయస్మతో సోణస్స వస్సంవుట్ఠస్స రహోగతస్స పటిసల్లీనస్స ఏవం చేతసో పరివితక్కో ఉదపాది – ‘‘సుతోయేవ ఖో మే సో భగవా ఏదిసో చ ఏదిసో చాతి, న చ మయా సమ్ముఖా దిట్ఠో, గచ్ఛేయ్యాహం తం భగవన్తం దస్సనాయ అరహన్తం సమ్మాసమ్బుద్ధం, సచే మం ఉపజ్ఝాయో అనుజానేయ్యా’’తి. అథ ఖో ఆయస్మా సోణో సాయన్హసమయం పటిసల్లానా వుట్ఠితో యేనాయస్మా మహాకచ్చానో తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయస్మన్తం మహాకచ్చానం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో ఆయస్మా సోణో ఆయస్మన్తం మహాకచ్చానం ఏతదవోచ – ‘‘ఇధ మయ్హం, భన్తే, రహోగతస్స పటిసల్లీనస్స ఏవం చేతసో పరివితక్కో ఉదపాది – ‘సుతో యేవ ఖో మే సో భగవా ఏదిసో చ ఏదిసో చాతి, న చ మయా సమ్ముఖా దిట్ఠో, గచ్ఛేయ్యాహం తం భగవన్తం దస్సనాయ అరహన్తం సమ్మాసమ్బుద్ధం, సచే మం ఉపజ్ఝాయో అనుజానేయ్యా’తి; గచ్ఛేయ్యాహం, భన్తే, తం భగవన్తం దస్సనాయ అరహన్తం సమ్మాసమ్బుద్ధం, సచే మం ఉపజ్ఝాయో అనుజానాతీ’’తి. ‘‘సాధు సాధు, సోణ. గచ్ఛ త్వం, సోణ, తం భగవన్తం దస్సనాయ అరహన్తం సమ్మాసమ్బుద్ధం. దక్ఖిస్ససి త్వం, సోణ, తం భగవన్తం పాసాదికం పసాదనీయం సన్తిన్ద్రియం సన్తమానసం ఉత్తమదమథసమథం అమనుప్పత్తం దన్తం గుత్తం యతిన్ద్రియం నాగం. తేన హి త్వం, సోణ, మమ వచనేన భగవతో పాదే సిరసా వన్ద – ‘ఉపజ్ఝాయో మే, భన్తే, ఆయస్మా మహాకచ్చానో భగవతో పాదే సిరసా వన్దతీ’’’తి. ఏవఞ్చ వదేహి – ‘‘అవన్తిదక్ఖిణాపథో, భన్తే, అప్పభిక్ఖుకో, తిణ్ణం మే వస్సానం అచ్చయేన కిచ్ఛేన కసిరేన తతో తతో దసవగ్గం భిక్ఖుసఙ్ఘం సన్నిపాతాపేత్వా ఉపసమ్పదం అలత్థం; అప్పేవ నామ భగవా అవన్తిదక్ఖిణాపథే అప్పతరేన గణేన ఉపసమ్పదం అనుజానేయ్య. అవన్తిదక్ఖిణాపథే, భన్తే, కణ్హుత్తరా భూమి ఖరా గోకణ్టకహతా; అప్పేవ నామ భగవా అవన్తిదక్ఖిణాపథే గుణఙ్గుణూపాహనం అనుజానేయ్య. అవన్తిదక్ఖిణాపథే, భన్తే, నహానగరుకా మనుస్సా ఉదకసుద్ధికా; అప్పేవ నామ భగవా అవన్తిదక్ఖిణాపథే ధువనహానం అనుజానేయ్య. అవన్తిదక్ఖిణాపథే, భన్తే, చమ్మాని అత్థరణాని, ఏళకచమ్మం అజచమ్మం మిగచమ్మం. సేయ్యథాపి, భన్తే, మజ్ఝిమేసు జనపదేసు ఏరగూ మోరగూ మజ్జారూ మజ్ఝారూ (క॰) జన్తూ, ఏవమేవ ఖో, భన్తే, అవన్తిదక్ఖిణాపథే చమ్మాని అత్థరణాని, ఏళకచమ్మం అజచమ్మం మిగచమ్మం; అప్పేవ నామ భగవా అవన్తిదక్ఖిణాపథే చమ్మాని అత్థరణాని అనుజానేయ్య, ఏళకచమ్మం అజచమ్మం మిగచమ్మం. ఏతరహి, భన్తే, మనుస్సా నిస్సీమగతానం భిక్ఖూనం చీవరం దేన్తి – ‘ఇమం చీవరం ఇత్థన్నామస్స దేమా’’’తి. తే ఆగన్త్వా ఆరోచేన్తి – ‘ఇత్థన్నామేహి తే, ఆవుసో, మనుస్సేహి చీవరం దిన్న’న్తి తే కుక్కుచ్చాయన్తా న సాదియన్తి – ‘మా నో నిస్సగ్గియం అహోసీ’తి; అప్పేవ నామ భగవా చీవరే పరియాయం ఆచిక్ఖేయ్యా’’తి. ‘‘ఏవం, భన్తే’’తి ఖో ఆయస్మా సోణో ఆయస్మతో మహాకచ్చానస్స పటిస్సుత్వా ఉట్ఠాయాసనా ఆయస్మన్తం మహాకచ్చానం అభివాదేత్వా పదక్ఖిణం కత్వా సేనాసనం సంసామేత్వా పత్తచీవరమాదాయ యేన సావత్థి తేన పక్కామి. అనుపుబ్బేన యేన సావత్థి జేతవనం అనాథపిణ్డికస్స ఆరామో యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. అథ ఖో భగవా ఆయస్మన్తం ఆనన్దం ఆమన్తేసి – ‘‘ఇమస్స, ఆనన్ద, ఆగన్తుకస్స భిక్ఖునో సేనాసనం పఞ్ఞాపేహీ’’తి. అథ ఖో ఆయస్మా ఆనన్దో – ‘‘యస్స ఖో మం భగవా ఆణాపేతి, ‘ఇమస్స, ఆనన్ద, ఆగన్తుకస్స భిక్ఖునో సేనాసనం పఞ్ఞాపేహీ’తి, ఇచ్ఛతి భగవా తేన భిక్ఖునా సద్ధిం ఏకవిహారే వత్థుం, ఇచ్ఛతి భగవా ఆయస్మతా సోణేన సద్ధిం ఏకవిహారే వత్థు’’న్తి – యస్మిం విహారే భగవా విహరతి తస్మిం విహారే ఆయస్మతో సోణస్స సేనాసనం పఞ్ఞాపేసి.
౨౫౮. అథ ఖో భగవా బహుదేవ రత్తిం అజ్ఝోకాసే వీతినామేత్వా విహారం పావిసి. ఆయస్మాపి ఖో సోణో బహుదేవ రత్తిం అజ్ఝోకాసే వీతినామేత్వా విహారం పావిసి. అథ ఖో భగవా రత్తియా పచ్చూససమయం పచ్చుట్ఠాయ ఆయస్మన్తం సోణం అజ్ఝేసి – ‘‘పటిభాతు తం, భిక్ఖు, ధమ్మో భాసితు’’న్తి. ‘‘ఏవం, భన్తే’’తి ఖో ఆయస్మా సోణో భగవతో పటిస్సుణిత్వా సబ్బానేవ అట్ఠకవగ్గికాని సరేన అభాసి. అథ ఖో భగవా ఆయస్మతో సోణస్స సరభఞ్ఞపరియోసానే అబ్భానుమోది – ‘‘సాధు, సాధు, భిక్ఖు. సుగ్గహితాని ఖో తే, భిక్ఖు, అట్ఠకవగ్గికాని , సుమనసికతాని సూపధారితాని. కల్యాణియాపి వాచాయ సమన్నాగతో, విస్సట్ఠాయ, అనేలగలాయ అనేళగలాయ (క॰), అత్థస్స విఞ్ఞాపనియా. కతివస్సోసి త్వం, భిక్ఖూ’’తి? ‘‘ఏకవస్సోహం, భగవా’’తి. ‘‘కిస్స పన త్వం, భిక్ఖు, ఏవం చిరం అకాసీ’’తి? ‘‘చిరం దిట్ఠో మే, భన్తే, కామేసు ఆదీనవో, అపి చ సమ్బాధా ఘరావాసా బహుకిచ్చా బహుకరణీయా’’తి. అథ ఖో భగవా ఏతమత్థం విదిత్వా తాయం వేలాయం ఇమం ఉదానం ఉదానేసి –
ఉదా॰ ౪౬ ఉదానేపి ‘‘దిస్వా ఆదీనవం లోకే, ఞత్వా ధమ్మం నిరూపధిం;
అరియో న రమతీ పాపే, పాపే న రమతీ సుచీ’’తి.
అథ ఖో ఆయస్మా సోణో – పటిసమ్మోదతి ఖో మం భగవా, అయం ఖ్వస్స కాలో యం మే ఉపజ్ఝాయో పరిదస్సీతి – ఉట్ఠాయాసనా ఏకంసం ఉత్తరాసఙ్గం కరిత్వా భగవతో పాదేసు సిరసా నిపతిత్వా భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘ఉపజ్ఝాయో మే, భన్తే, ఆయస్మా మహాకచ్చానో భగవతో పాదే సిరసా వన్దతి, ఏవఞ్చ వదేతి అవన్తిదక్ఖిణాపథో, భన్తే, అప్పభిక్ఖుకో. తిణ్ణం మే వస్సానం అచ్చయేన కిచ్ఛేన కసిరేన తతో తతో దసవగ్గం భిక్ఖుసఙ్ఘం సన్నిపాతాపేత్వా ఉపసమ్పదం అలత్థం, అప్పేవ నామ భగవా అవన్తిదక్ఖిణాపథే అప్పతరేన గణేన ఉపసమ్పదం అనుజానేయ్య. అవన్తిదక్ఖిణాపథే, భన్తే, కణ్హుత్తరా భూమి ఖరా గోకణ్టకహతా; అప్పేవ నామ భగవా అవన్తిదక్ఖిణాపథే గుణఙ్గుణూపాహనం అనుజానేయ్య. అవన్తిదక్ఖిణాపథే, భన్తే, నహానగరుకా మనుస్సా ఉదకసుద్ధికా, అప్పేవ నామ భగవా అవన్తిదక్ఖిణాపథే ధువనహానం అనుజానేయ్య. అవన్తిదక్ఖిణాపథే, భన్తే, చమ్మాని అత్థరణాని, ఏళకచమ్మం అజచమ్మం మిగచమ్మం. సేయ్యథాపి, భన్తే, మజ్ఝిమేసు జనపదేసు ఏరగూ మోరగూ మజ్జారూ జన్తూ , ఏవమేవ ఖో, భన్తే, అవన్తిదక్ఖిణాపథే చమ్మాని అత్థరణాని, ఏళకచమ్మం అజచమ్మం మిగచమ్మం; అప్పేవ నామ భగవా అవన్తిదక్ఖిణాపథే చమ్మాని అత్థరణాని అనుజానేయ్య, ఏళకచమ్మం అజచమ్మం మిగచమ్మం. ఏతరహి, భన్తే, మనుస్సా నిస్సీమగతానం భిక్ఖూనం చీవరం దేన్తి – ‘ఇమం చీవరం ఇత్థన్నామస్స దేమా’తి. తే ఆగన్త్వా ఆరోచేన్తి – ‘ఇత్థన్నామేహి తే, ఆవుసో, మనుస్సేహి చీవరం దిన్న’న్తి. తే కుక్కుచ్చాయన్తా న సాదియన్తి – ‘మా నో నిస్సగ్గియం అహోసీ’తి; అప్పేవ నామ భగవా చీవరే పరియాయం ఆచిక్ఖేయ్యా’’తి.
౨౫౯. అథ ఖో భగవా ఏతస్మిం నిదానే ఏతస్మిం పకరణే ధమ్మిం కథం కత్వా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘అవన్తిదక్ఖిణాపథో, భిక్ఖవే, అప్పభిక్ఖుకో. అనుజానామి, భిక్ఖవే, సబ్బపచ్చన్తిమేసు జనపదేసు వినయధరపఞ్చమేన గణేన ఉపసమ్పదం. తత్రిమే పచ్చన్తిమా జనపదా – పురత్థిమాయ దిసాయ గజఙ్గలం కజఙ్గలం (సీ॰ స్యా॰) నామ నిగమో, తస్స పరేన మహాసాలా, తతో పరా పచ్చన్తిమా జనపదా, ఓరతో మజ్ఝే; పురత్థిమదక్ఖిణాయ దిసాయ సల్లవతీ సలలవతీ (సీ॰) నామ నదీ, తతో పరా పచ్చన్తిమా జనపదా, ఓరతో మజ్ఝే; దక్ఖిణాయ దిసాయ సేతకణ్ణికం నామ నిగమో, తతో పరా పచ్చన్తిమా జనపదా, ఓరతో మజ్ఝే; పచ్ఛిమాయ దిసాయ థూణం నామ బ్రాహ్మణగామో, తతో పరా పచ్చన్తిమా జనపదా, ఓరతో మజ్ఝే; ఉత్తరాయ దిసాయ ఉసీరద్ధజో నామ పబ్బతో, తతో పరా పచ్చన్తిమా జనపదా, ఓరతో మజ్ఝే . అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఏవరూపేసు పచ్చన్తిమేసు జనపదేసు వినయధరపఞ్చమేన గణేన ఉపసమ్పదం. అవన్తిదక్ఖిణాపథే, భిక్ఖవే, కణ్హుత్తరా భూమి ఖరా గోకణ్టకహతా. అనుజానామి, భిక్ఖవే, సబ్బపచ్చన్తిమేసు జనపదేసు గుణఙ్గుణూపాహనం. అవన్తిదక్ఖిణాపథే, భిక్ఖవే, నహానగరుకా మనుస్సా ఉదకసుద్ధికా. అనుజానామి, భిక్ఖవే, సబ్బపచ్చన్తిమేసు జనపదేసు ధువనహానం. అవన్తిదక్ఖిణాపథే, భిక్ఖవే, చమ్మాని అత్థరణాని, ఏళకచమ్మం అజచమ్మం మిగచమ్మం. సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, మజ్ఝిమేసు జనపదేసు ఏరగూ మోరగూ మజ్జారూ జన్తూ, ఏవమేవ ఖో, భిక్ఖవే, అవన్తిదక్ఖిణాపథే చమ్మాని అత్థరణాని, ఏళకచమ్మం అజచమ్మం మిగచమ్మం. అనుజానామి, భిక్ఖవే, సబ్బపచ్చన్తిమేసు జనపదేసు చమ్మాని అత్థరణాని, ఏళకచమ్మం అజచమ్మం మిగచమ్మం. ఇధ పన, భిక్ఖవే, మనుస్సా నిస్సీమగతానం భిక్ఖూనం చీవరం దేన్తి – ‘ఇమం చీవరం ఇత్థన్నామస్స దేమా’తి. అనుజానామి, భిక్ఖవే, సాదితుం, న తావ తం గణనూపగం యావ న హత్థం గచ్ఛతీ’’తి.
మహాకచ్చానస్స పఞ్చవరపరిదస్సనా నిట్ఠితా.
చమ్మక్ఖన్ధకో పఞ్చమో.
౧౫౯. తస్సుద్దానం
రాజా చ మాగధో సోణో, అసీతిసహస్సిస్సరో;
సాగతో గిజ్ఝకూటస్మిం, బహుం దస్సేతి ఉత్తరిం.
పబ్బజ్జారద్ధభిజ్జింసు , వీణం ఏకపలాసికం;
నీలా పీతా లోహితికా, మఞ్జిట్ఠా కణ్హమేవ చ.
మహారఙ్గమహానామా, వద్ధికా చ పటిక్ఖిపి;
ఖల్లకా పుటపాలి చ, తూలతిత్తిరమేణ్డజా.
విచ్ఛికా మోరచిత్రా చ, సీహబ్యగ్ఘా చ దీపికా;
అజినుద్దా మజ్జారీ చ, కాళలువకపరిక్ఖటా.
ఫలితుపాహనా ఖిలా, ధోతఖాణుఖటఖటా;
తాలవేళుతిణం చేవ, ముఞ్జపబ్బజహిన్తాలా.
కమలకమ్బలసోవణ్ణా , రూపికా మణివేళురియా;
ఫలికా కంసకాచా చ, తిపుసీసఞ్చ తమ్బకా.
గావీ యానం గిలానో చ, పురిసాయుత్తసివికా;
సయనాని మహాచమ్మా, గోచమ్మేహి చ పాపకో.
గిహీనం చమ్మవద్ధేహి, పవిసన్తి గిలాయనో;
మహాకచ్చాయనో సోణో, సరేన అట్ఠకవగ్గికం.
ఉపసమ్పదం పఞ్చహి, గుణఙ్గుణా ధువసినా;
చమ్మత్థరణానుఞ్ఞాసి, న తావ గణనూపగం;
అదాసి మే వరే పఞ్చ, సోణత్థేరస్స నాయకోతి.
ఇమమ్హి ఖన్ధకే వత్థూని తేసట్ఠి.
చమ్మక్ఖన్ధకో నిట్ఠితో.