౬. సేనాసనక్ఖన్ధకం
౧. పఠమభాణవారో
విహారానుజాననం
౨౯౪. తేన సమయేన బుద్ధో భగవా రాజగహే విహరతి వేళువనే కలన్దకనివాపే. తేన ఖో పన సమయేన భగవతా భిక్ఖూనం సేనాసనం అపఞ్ఞత్తం హోతి. తే చ భిక్ఖూ తహం తహం విహరన్తి – అరఞ్ఞే, రుక్ఖమూలే, పబ్బతే, కన్దరాయం, గిరిగుహాయం, సుసానే, వనపత్థే, అజ్ఝోకాసే, పలాలపుఞ్జే. తే కాలస్సేవ తతో తతో ఉపనిక్ఖమన్తి – అరఞ్ఞా రుక్ఖమూలా పబ్బతా కన్దరా గిరిగుహా సుసానా వనపత్థా అజ్ఝోకాసా పలాలపుఞ్జా, పాసాదికేన అభిక్కన్తేన పటిక్కన్తేన, ఆలోకితేన విలోకితేన, సమిఞ్జితేన పసారితేన, ఓక్ఖిత్తచక్ఖూ, ఇరియాపథసమ్పన్నా. తేన ఖో పన సమయేన రాజగహకో సేట్ఠీ సేట్ఠి (క॰) కాలస్సేవ ఉయ్యానం అగమాసి. అద్దసా ఖో రాజగహకో సేట్ఠీ తే భిక్ఖూ కాలస్సేవ తతో తతో ఉపనిక్ఖమన్తే – అరఞ్ఞా రుక్ఖమూలా పబ్బతా కన్దరా గిరిగుహా సుసానా వనపత్థా అజ్ఝోకాసా పలాలపుఞ్జా, పాసాదికేన అభిక్కన్తేన పటిక్కన్తేన, ఆలోకితేన విలోకితేన, సమిఞ్జితేన పసారితేన, ఓక్ఖిత్తచక్ఖూ, ఇరియాపథసమ్పన్నే. దిస్వానస్స చిత్తం పసీది. అథ ఖో రాజగహకో సేట్ఠీ యేన తే భిక్ఖూ తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా తే భిక్ఖూ ఏతదవోచ – ‘‘సచాహం, భన్తే, విహారే కారాపేయ్యం, వసేయ్యాథ మే విహారేసూ’’తి? ‘‘న ఖో, గహపతి, భగవతా విహారా అనుఞ్ఞాతా’’తి. ‘‘తేన హి, భన్తే, భగవన్తం పటిపుచ్ఛిత్వా మమ ఆరోచేయ్యాథా’’తి. ‘‘ఏవం గహపతీ’’తి ఖో తే భిక్ఖూ రాజగహకస్స సేట్ఠిస్స పటిస్సుత్వా యేన భగవా తేనుపసఙ్కమింసు, ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీదింసు. ఏకమన్తం నిసిన్నా ఖో తే భిక్ఖూ భగవన్తం ఏతదవోచుం – ‘‘రాజగహకో, భన్తే, సేట్ఠీ విహారే కారాపేతుకామో. కథం ను ఖో, భన్తే, అమ్హేహి భన్తే (సీ॰ క॰) పటిపజ్జితబ్బ’’న్తి? అథ ఖో భగవా ఏతస్మిం నిదానే ఏతస్మిం పకరణే ధమ్మిం కథం కత్వా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, పఞ్చ లేణాని పఞ్చ సేనాసనాని (స్యా॰) – విహారం, అడ్ఢయోగం, పాసాదం, హమ్మియం, గుహ’’న్తి.
అథ ఖో తే భిక్ఖూ యేన రాజగహకో సేట్ఠీ తేనుపసఙ్కమింసు, ఉపసఙ్కమిత్వా రాజగహకం సేట్ఠిం ఏతదవోచుం – ‘‘అనుఞ్ఞాతా ఖో, గహపతి, భగవతా విహారా; యస్సదాని కాలం మఞ్ఞసీ’’తి. అథ ఖో రాజగహకో సేట్ఠీ ఏకాహేనేవ సట్ఠివిహారే పతిట్ఠాపేసి. అథ ఖో రాజగహకో సేట్ఠీ తే సట్ఠివిహారే పరియోసాపేత్వా యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో రాజగహకో సేట్ఠీ భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘అధివాసేతు మే, భన్తే, భగవా స్వాతనాయ భత్తం సద్ధిం భిక్ఖుసఙ్ఘేనా’’తి. అధివాసేసి భగవా తుణ్హీభావేన. అథ ఖో రాజగహకో సేట్ఠీ భగవతో అధివాసనం విదిత్వా ఉట్ఠాయాసనా భగవన్తం అభివాదేత్వా పదక్ఖిణం కత్వా పక్కామి.
అథ ఖో రాజగహకో సేట్ఠీ తస్సా రత్తియా అచ్చయేన పణీతం ఖాదనీయం భోజనీయం పటియాదాపేత్వా భగవతో కాలం ఆరోచాపేసి – ‘‘కాలో, భన్తే, నిట్ఠితం భత్త’’న్తి. అథ ఖో భగవా పుబ్బణ్హసమయం నివాసేత్వా పత్తచీవరమాదాయ యేన రాజగహకస్స సేట్ఠిస్స నివేసనం తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా పఞ్ఞత్తే ఆసనే నిసీది సద్ధిం భిక్ఖుసఙ్ఘేన. అథ ఖో రాజగహకో సేట్ఠీ బుద్ధప్పముఖం భిక్ఖుసఙ్ఘం పణీతేన ఖాదనీయేన భోజనీయేన సహత్థా సన్తప్పేత్వా సమ్పవారేత్వా, భగవన్తం భుత్తావిం ఓనీతపత్తపాణిం, ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో రాజగహకో సేట్ఠీ భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘ఏతే మే, భన్తే, సట్ఠివిహారా పుఞ్ఞత్థికేన సగ్గత్థికేన కారాపితా. కథాహం, భన్తే, తేసు విహారేసు పటిపజ్జామీ’’తి? ‘‘తేన హి త్వం, గహపతి, తే సట్ఠివిహారే ఆగతానాగతస్స చాతుద్దిసస్స సఙ్ఘస్స పతిట్ఠాపేహీ’’తి. ‘‘ఏవం భన్తే’’తి ఖో రాజగహకో సేట్ఠీ భగవతో పటిస్సుత్వా తే సట్ఠివిహారే ఆగతానాగతస్స చాతుద్దిసస్స సఙ్ఘస్స పతిట్ఠాపేసి.
౨౯౫. అథ ఖో భగవా రాజగహకం సేట్ఠిం ఇమాహి గాథాహి అనుమోది –
‘‘సీతం ఉణ్హం పటిహన్తి పటిహనతి (క॰), తతో వాళమిగాని చ;
సరీసపే చ మకసే, సిసిరే చాపి వుట్ఠియో.
‘‘తతో వాతాతపో ఘోరే, సఞ్జాతో వాతాతపే ఘోరే, సఞ్జాతే (క॰ సద్దనీతి) పటిహఞ్ఞతి;
లేణత్థఞ్చ సుఖత్థఞ్చ, ఝాయితుఞ్చ విపస్సితుం.
‘‘విహారదానం సఙ్ఘస్స, అగ్గం బుద్ధేన బుద్ధేహి (స్యా॰) వణ్ణితం;
తస్మా హి పణ్డితో, పోసో సమ్పస్సం అత్థమత్తనో.
‘‘విహారే కారయే రమ్మే, వాసయేత్థ బహుస్సుతే;
తేసం అన్నఞ్చ పానఞ్చ, వత్థసేనాసనాని చ;
దదేయ్య ఉజుభూతేసు, విప్పసన్నేన చేతసా.
‘‘తే తస్స ధమ్మం దేసేన్తి, సబ్బదుక్ఖాపనూదనం;
యం సో ధమ్మం ఇధఞ్ఞాయ, పరినిబ్బాతి అనాసవో’’తి.
అథ ఖో భగవా రాజగహకం సేట్ఠిం ఇమాహి గాథాహి అనుమోదిత్వా ఉట్ఠాయాసనా పక్కామి.
౨౯౬. అస్సోసుం ఖో మనుస్సా – ‘‘భగవతా కిర విహారా అనుఞ్ఞాతా’’తి సక్కచ్చం తే సక్కచ్చం (స్యా॰ కం॰) విహారే కారాపేన్తి. తే విహారా అకవాటకా హోన్తి; అహీపి విచ్ఛికాపి సతపదియోపి పవిసన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, కవాట’’న్తి. భిత్తిఛిద్దం కరిత్వా వల్లియాపి రజ్జుయాపి కవాటం బన్ధన్తి. ఉన్దూరేహిపి ఉపచికాహిపి ఖజ్జన్తి. ఖయితబన్ధనాని కవాటాని పతన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, పిట్ఠసఙ్ఘాటం ఉదుక్ఖలికం ఉత్తరపాసక’’న్తి . కవాటా న ఫుసీయన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఆవిఞ్ఛనచ్ఛిద్దం ఆవిఞ్ఛనరజ్జు’’న్తి. కవాటా న థకియన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, అగ్గళవట్టిం కపిసీసకం సూచికం ఘటిక’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన భిక్ఖూ న సక్కోన్తి కవాటం అపాపురితుం. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, తాళచ్ఛిద్దం. తీణి తాళాని – లోహతాళం, కట్ఠతాళం, విసాణతాళ’’న్తి. యేహి యేపి (సీ॰ స్యా॰) తే ఉగ్ఘాటేత్వా పవిసన్తి విసాణతాళం, యేహి తే ఉగ్ఘాటేత్వా పవిసన్తీతి (క॰), విహారా అగుత్తా హోన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, యన్తకం సూచిక’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన విహారా తిణచ్ఛదనా హోన్తి; సీతకాలే సీతా, ఉణ్హకాలే ఉణ్హా. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఓగుమ్ఫేత్వా ఉల్లిత్తావలిత్తం కాతు’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన విహారా అవాతపానకా హోన్తి అచక్ఖుస్సా దుగ్గన్ధా. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, తీణి వాతపానాని – వేదికావాతపానం, జాలవాతపానం, సలాకవాతపాన’’న్తి. వాతపానన్తరికాయ కాళకాపి వగ్గులియోపి పవిసన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, వాతపానచక్కలిక’’న్తి. చక్కలికన్తరికాయపి కాళకాపి వగ్గులియోపి పవిసన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, వాతపానకవాటకం వాతపానభిసిక’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన భిక్ఖూ ఛమాయం సయన్తి. గత్తానిపి చీవరానిపి పంసుకితాని హోన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, తిణసన్థారక’’న్తి. తిణసన్థారకో ఉన్దూరేహిపి ఉపచికాహిపి ఖజ్జతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, మిడ్ఢి’’న్తి మీఢన్తి (సీ॰), మిఢిన్తి (స్యా॰). మిడ్ఢియా గత్తాని దుక్ఖా హోన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, బిదలమఞ్చక’’న్తి.
మఞ్చపీఠాదిఅనుజాననం
౨౯౭. తేన ఖో పన సమయేన సఙ్ఘస్స సోసానికో మసారకో మఞ్చో ఉప్పన్నో హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, మసారకం మఞ్చ’’న్తి. మసారకం పీఠం ఉప్పన్నం హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, మసారకం పీఠ’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన సఙ్ఘస్స సోసానికో బున్దికాబద్ధో మఞ్చో ఉప్పన్నో హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, బున్దికాబద్ధం మఞ్చ’’న్తి. బున్దికాబద్ధం పీఠం ఉప్పన్నం హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, బున్దికాబద్ధం పీఠ’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన సఙ్ఘస్స సోసానికో కుళీరపాదకో మఞ్చో ఉప్పన్నో హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే , కుళీరపాదకం మఞ్చ’’న్తి. కుళీరపాదకం పీఠం ఉప్పన్నం హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే , కుళీరపాదకం పీఠ’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన సఙ్ఘస్స సోసానికో ఆహచ్చపాదకో మఞ్చో ఉప్పన్నో హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఓరాచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఆహచ్చపాదకం మఞ్చ’’న్తి. ఆహచ్చపాదకం పీఠం ఉప్పన్నం హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఆహచ్చపాదకం పీఠ’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన సఙ్ఘస్స ఆసన్దికో ఉప్పన్నో హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఆసన్దిక’’న్తి. ఉచ్చకో ఆసన్దికో ఉప్పన్నో హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఉచ్చకమ్పి ఆసన్దిక’’న్తి. సత్తఙ్గో ఉప్పన్నో హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, సత్తఙ్గ’’న్తి. ఉచ్చకో సత్తఙ్గో ఉప్పన్నో హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఉచ్చకమ్పి సత్తఙ్గ’’న్తి. భద్దపీఠం ఉప్పన్నం హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, భద్దపీఠ’’న్తి. పీఠికా ఉప్పన్నా హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, పీఠిక’’న్తి. ఏళకపాదకం పీఠం ఉప్పన్నం హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఏళకపాదకం పీఠ’’న్తి. ఆమలకవట్టికం ఆమలకవణ్టికం (స్యా॰) పీఠం ఉప్పన్నం హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఆమలకవట్టికం పీఠ’’న్తి. ఫలకం ఉప్పన్నం హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఫలక’’న్తి. కోచ్ఛం ఉప్పన్నం హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, కోచ్ఛ’’న్తి. పలాలపీఠం ఉప్పన్నం హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం . ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, పలాలపీఠ’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ ఉచ్చే మఞ్చే సయన్తి. మనుస్సా విహారచారికం ఆహిణ్డన్తా పస్సిత్వా ఉజ్ఝాయన్తి ఖియ్యన్తి విపాచేన్తి – సేయ్యథాపి గిహీ కామభోగినోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘న, భిక్ఖవే, ఉచ్చే మఞ్చే సయితబ్బం. యో సయేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి.
తేన ఖో పన సమయేన అఞ్ఞతరో భిక్ఖు నీచే మఞ్చే సయన్తో అహినా దట్ఠో హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, మఞ్చపటిపాదక’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ ఉచ్చే మఞ్చపటిపాదకే ధారేన్తి, సహ మఞ్చపటిపాదకేహి పవేధేన్తి. మనుస్సా విహారచారికం ఆహిణ్డన్తా పస్సిత్వా ఉజ్ఝాయన్తి ఖియ్యన్తి విపాచేన్తి – సేయ్యథాపి గిహీ కామభోగినోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘న, భిక్ఖవే, ఉచ్చా మఞ్చపటిపాదకా ధారేతబ్బా. యో ధారేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్స. అనుజానామి, భిక్ఖవే, అట్ఠఙ్గులపరమం మఞ్చపటిపాదక’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన సఙ్ఘస్స సుత్తం ఉప్పన్నం హోతి . భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, సుత్తం మఞ్చం వేఠేతు’’న్తి వేతున్తి (సీ॰). అఙ్గాని బహుసుత్తం పరియాదియన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, అఙ్గే విజ్ఝిత్వా అట్ఠపదకం వేఠేతు’’న్తి. చోళకం ఉప్పన్నం హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, చిమిలికం కాతు’’న్తి. తూలికా ఉప్పన్నా హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, విజటేత్వా బిబ్బోహనం బిమ్బోహనం (సీ॰ స్యా॰ బిమ్బ + ఓహనం) కాతుం. తీణి తూలాని – రుక్ఖతూలం, లతాతూలం, పోటకితూల’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ అద్ధకాయికాని అడ్ఢకాయికాని (క॰) బిబ్బోహనాని ధారేన్తి. మనుస్సా విహారచారికం ఆహిణ్డన్తా పస్సిత్వా ఉజ్ఝాయన్తి ఖియ్యన్తి విపాచేన్తి – సేయ్యథాపి గిహీ కామభోగినోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘న, భిక్ఖవే, అడ్ఢకాయికాని బిబ్బోహనాని ధారేతబ్బాని. యో ధారేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్స. అనుజానామి, భిక్ఖవే, సీసప్పమాణం బిబ్బోహనం కాతు’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన రాజగహే గిరగ్గసమజ్జో హోతి. మనుస్సా మహామత్తానం అత్థాయ భిసియో పటియాదేన్తి – ఉణ్ణభిసిం, చోళభిసిం, వాకభిసిం, తిణభిసిం, పణ్ణభిసిం. తే వీతివత్తే సమజ్జే ఛవిం ఉప్పాటేత్వా హరన్తి. అద్దసాసుం ఖో భిక్ఖూ సమజ్జట్ఠానే బహుం ఉణ్ణమ్పి చోళకమ్పి వాకమ్పి తిణమ్పి పణ్ణమ్పి ఛట్టితం. దిస్వాన భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం . ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, పఞ్చ భిసియో – ఉణ్ణభిసిం, చోళభిసిం, వాకభిసిం, తిణభిసిం, పణ్ణభిసి’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన సఙ్ఘస్స సేనాసనపరిక్ఖారికం దుస్సం ఉప్పన్నం హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, భిసిం ఓనన్ధితు’’న్తి ఓనద్ధితుం (స్యా॰).
తేన ఖో పన సమయేన భిక్ఖూ మఞ్చభిసిం పీఠే సన్థరన్తి, పీఠభిసిం మఞ్చే సన్థరన్తి. భిసియో పరిభిజ్జన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఓనద్ధమఞ్చం ఓనద్ధమఞ్చం (క॰) ఏవముపరిపి ఓనద్ధపీఠ’’న్తి. ఉల్లోకం అకరిత్వా సన్థరన్తి, హేట్ఠతో నిపతన్తి నిపటన్తి (క॰), నిప్ఫటన్తి (సీ॰), నిప్పాటేన్తి (స్యా॰) …పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఉల్లోకం కరిత్వా సన్థరిత్వా భిసిం ఓనన్ధితు’’న్తి. ఛవిం ఉప్పాటేత్వా హరన్తి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఫోసితు’’న్తి. హరన్తియేవ…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, భత్తికమ్మ’’న్తి. హరన్తియేవ…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, హత్థభత్తికమ్మ’’న్తి. హరన్తియేవ…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, హత్థభత్తి’’న్తి.
సేతవణ్ణాదిఅనుజాననం
౨౯౮. తేన ఖో పన సమయేన తిత్థియానం సేయ్యాయో సేతవణ్ణా హోన్తి, కాళవణ్ణకతా భూమి, గేరుకపరికమ్మకతా భిత్తి. బహూ మనుస్సా సేయ్యాపేక్ఖకా గచ్ఛన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, విహారే సేతవణ్ణం కాళవణ్ణం గేరుకపరికమ్మ’’న్తి .
తేన ఖో పన సమయేన ఫరుసాయ భిత్తియా సేతవణ్ణో న నిపతతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, థుసపిణ్డం దత్వా పాణికాయ పటిబాహేత్వా సేతవణ్ణం నిపాతేతు’’న్తి. సేతవణ్ణో అనిబన్ధనీయో హోతి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, సణ్హమత్తికం దత్వా పాణికాయ పటిబాహేత్వా సేతవణ్ణం నిపాతేతు’’న్తి. సేతవణ్ణో అనిబన్ధనీయో హోతి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఇక్కాసం పిట్ఠమద్ద’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన ఫరుసాయ భిత్తియా గేరుకా న నిపతతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, థుసపిణ్డం దత్వా పాణికాయ పటిబాహేత్వా గేరుకం నిపాతేతు’’న్తి. గేరుకా అనిబన్ధనీయా హోతి …పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, కుణ్డకమత్తికం దత్వా పాణికాయ పటిబాహేత్వా గేరుకం నిపాతేతు’’న్తి. గేరుకా అనిబన్ధనీయా హోతి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, సాసపకుట్టం సిత్థతేలక’’న్తి. అచ్చుస్సన్నం హోతి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, చోళకేన పచ్చుద్ధరితు’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన ఫరుసాయ భూమియా కాళవణ్ణో న నిపతతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, థుసపిణ్డం దత్వా పాణికాయ పటిబాహేత్వా కాళవణ్ణం నిపాతేతు’’న్తి. కాళవణ్ణో అనిబన్ధనీయో హోతి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, గణ్డుమత్తికం దత్వా పాణికాయ పటిబాహేత్వా కాళవణ్ణం నిపాతేతు’’న్తి. కాళవణ్ణో అనిబన్ధనీయో హోతి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఇక్కాసం కసావ’’న్తి.
పటిభానచిత్తపటిక్ఖేపం
౨౯౯. తేన ఖో పన సమయేన ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ విహారే పటిభానచిత్తం కారాపేన్తి – ఇత్థిరూపకం పురిసరూపకం. మనుస్సా విహారచారికం ఆహిణ్డన్తా పస్సిత్వా ఉజ్ఝాయన్తి ఖియ్యన్తి విపాచేన్తి – సేయ్యథాపి గిహీ కామభోగినోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘న, భిక్ఖవే, పటిభానచిత్తం కారాపేతబ్బం – ఇత్థిరూపకం పురిసరూపకం. యో కారాపేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్స. అనుజానామి, భిక్ఖవే, మాలాకమ్మం లతాకమ్మం మకరదన్తకం పఞ్చపటిక’’న్తి.
ఇట్ఠకాచయాదిఅనుజాననం
౩౦౦. తేన ఖో పన సమయేన విహారా నీచవత్థుకా హోన్తి, ఉదకేన ఓత్థరియ్యన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఉచ్చవత్థుకం కాతు’’న్తి. చయో పరిపతతి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, చినితుం తయో చయే – ఇట్ఠకాచయం, సిలాచయం, దారుచయ’’న్తి. ఆరోహన్తా విహఞ్ఞన్తి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, తయో సోపానే – ఇట్ఠకాసోపానం, సిలాసోపానం, దారుసోపాన’’న్తి. ఆరోహన్తా పరిపతన్తి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఆలమ్బనబాహ’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన విహారా ఆళకమన్దా హోన్తి . భిక్ఖూ హిరియన్తి నిపజ్జితుం. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, తిరోకరణి’’న్తి. తిరోకరణిం ఉక్ఖిపిత్వా ఓలోకేన్తి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే , అడ్ఢకుట్టక’’న్తి. అడ్ఢకుట్టకా ఉపరితో ఓలోకేన్తి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, తయో గబ్భే – సివికాగబ్భం, నాళికాగబ్భం, హమ్మియగబ్భ’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన భిక్ఖూ ఖుద్దకే విహారే మజ్ఝే గబ్భం కరోన్తి. ఉపచారో న హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఖుద్దకే విహారే ఏకమన్తం గబ్భం కాతుం, మహల్లకే మజ్ఝే’’తి.
తేన ఖో పన సమయేన విహారస్స కుట్టపాదో జీరతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి , భిక్ఖవే, కులఙ్కపాదక’’న్తి కుళుఙ్కపాదకన్తి (సీ॰). విహారస్స కుట్టో ఓవస్సతి…పే॰…‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, పరిత్తాణకిటికం ఉద్దసుధ’’న్తి ఉద్ధాసుధన్తి (స్యా॰).
తేన ఖో పన సమయేన అఞ్ఞతరస్స భిక్ఖునో తిణచ్ఛదనా అహి ఖన్ధే పతతి. సో భీతో విస్సరమకాసి. భిక్ఖూ ఉపధావిత్వా తం భిక్ఖుం ఏతదవోచుం – ‘‘కిస్స త్వం, ఆవుసో, విస్సరమకాసీ’’తి? అథ ఖో సో భిక్ఖూనం ఏతమత్థం ఆరోచేసి. భిక్ఖూ భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, వితాన’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన భిక్ఖూ మఞ్చపాదేపి పీఠపాదేపి థవికాయో లగ్గేన్తి. ఉన్దూరేహిపి ఉపచికాహిపి ఖజ్జన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, భిత్తిఖిలం నాగదన్తక’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన భిక్ఖూ మఞ్చేపి పీఠేపి చీవరం నిక్ఖిపన్తి. చీవరం పరిభిజ్జితి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, విహారే చీవరవంసం చీవరరజ్జు’’న్తి .
తేన ఖో పన సమయేన విహారా అనాళిన్దకా హోన్తి అప్పటిస్సరణా. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఆళిన్దం పఘనం పకుట్టం పకుడ్డం (సీ॰) ఓసారక’’న్తి. ఆళిన్దా పాకటా హోన్తి. భిక్ఖూ హిరియన్తి నిపజ్జితుం…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, సంసరణకిటికం ఉగ్ఘాటనకిటిక’’న్తి.
ఉపట్ఠానసాలాఅనుజాననం
౩౦౧. తేన ఖో పన సమయేన భిక్ఖూ అజ్ఝోకాసే భత్తవిస్సగ్గం కరోన్తా సీతేనపి ఉణ్హేనపి కిలమన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఉపట్ఠానసాల’’న్తి. ఉపట్ఠానసాలా నీచవత్థుకా హోతి , ఉదకేన ఓత్థరియ్యతి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఉచ్చవత్థుకం కాతు’’న్తి. చయో పరిపతతి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, చినితుం తయో చయే – ఇట్ఠకాచయం, సిలాచయం, దారుచయ’’న్తి. ఆరోహన్తా విహఞ్ఞన్తి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, తయో సోపానే – ఇట్ఠకాసోపానం, సిలాసోపానం, దారుసోపాన’’న్తి. ఆరోహన్తా పరిపతన్తి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఆలమ్బనబాహ’’న్తి. ఉపట్ఠానసాలాయ తిణచుణ్ణం పరిపతతి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఓగుమ్ఫేత్వా ఉల్లిత్తావలిత్తం కాతుం – సేతవణ్ణం కాళవణ్ణం గేరుకపరికమ్మం మాలాకమ్మం లతాకమ్మం మకరదన్తకం పఞ్చపటికం చీవరవంసం చీవరరజ్జు’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన భిక్ఖూ అజ్ఝోకాసే ఛమాయ చీవరం పత్థరన్తి. చీవరం పంసుకితం హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, అజ్ఝోకాసే చీవరవంసం చీవరరజ్జు’’న్తి. పానీయం ఓతప్పతి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, పానీయసాలం పానీయమణ్డప’’న్తి. పానీయసాలా నీచవత్థుకా హోతి, ఉదకేన ఓత్థరియ్యతి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఉచ్చవత్థుకం కాతు’’న్తి. చయో పరిపతతి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, చినితుం తయో చయే – ఇట్ఠకాచయం, సిలాచయం, దారుచయ’’న్తి. ఆరోహన్తా విహఞ్ఞన్తి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, తయో సోపానే – ఇట్ఠకాసోపానం, సిలాసోపానం, దారుసోపాన’’న్తి. ఆరోహన్తా పరిపతన్తి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఆలమ్బనబాహ’’న్తి. పానీయసాలాయ తిణచుణ్ణం పరిపతతి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఓగుమ్ఫేత్వా ఉల్లిత్తావలిత్తం కాతుం – సేతవణ్ణం కాళవణ్ణం గేరుకపరికమ్మం మాలాకమ్మం లతాకమ్మం మకరదన్తకం పఞ్చపటికం చీవరవంసం చీవరరజ్జు’’న్తి. పానీయభాజనం న సంవిజ్జతి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, పానీయసఙ్ఖం పానీయసరావక’’న్తి.
పాకారాదిఅనుజాననం
౩౦౨. తేన ఖో పన సమయేన విహారా అపరిక్ఖిత్తా హోన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, పరిక్ఖిపితుం తయో పాకారే – ఇట్ఠకాపాకారం, సిలాపాకారం, దారుపాకార’’న్తి. కోట్ఠకో న హోతి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, కోట్ఠక’’న్తి. కోట్ఠకో నీచవత్థుకో హోతి, ఉదకేన ఓత్థరియ్యతి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఉచ్చవత్థుకం కాతు’’న్తి. కోట్ఠకస్స కవాటం న హోతి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, కవాటం పిట్ఠసఙ్ఘాటం ఉదుక్ఖలికం ఉత్తరపాసకం అగ్గళవట్టిం కపిసీసకం సూచికం ఘటికం తాళచ్ఛిద్దం ఆవిఞ్ఛనచ్ఛిద్దం ఆవిఞ్ఛనరజ్జు’’న్తి. కోట్ఠకే తిణచుణ్ణం పరిపతతి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఓగుమ్ఫేత్వా ఉల్లిత్తావలిత్తం కాతుం – సేతవణ్ణం కాళవణ్ణం గేరుకపరికమ్మం మాలాకమ్మం లతాకమ్మం మకరదన్తకం పఞ్చపటిక’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన పరివేణం చిక్ఖల్లం హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, మరుమ్బం ఉపకిరితు’’న్తి. న పరియాపుణన్తి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే , పదరసిలం నిక్ఖిపితు’’న్తి. ఉదకం సన్తిట్ఠతి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఉదకనిద్ధమన’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన భిక్ఖూ పరివేణే తహం తహం అగ్గిట్ఠానం కరోన్తి. పరివేణం ఉక్లాపం హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఏకమన్తం అగ్గిసాలం కాతు’’న్తి . అగ్గిసాలా నీచవత్థుకా హోతి, ఉదకేన ఓత్థరియ్యతి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఉచ్చవత్థుకం కాతు’’న్తి. చయో పరిపతతి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, చినితుం తయో చయే – ఇట్ఠకాచయం, సిలాచయం, దారుచయ’’న్తి. ఆరోహన్తా విహఞ్ఞన్తి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, తయో సోపానే – ఇట్ఠకాసోపానం, సిలాసోపానం, దారుసోపాన’’న్తి. ఆరోహన్తా పరిపతన్తి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఆలమ్బనబాహ’’న్తి. అగ్గిసాలాయ కవాటం న హోతి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, కవాటం పిట్ఠసఙ్ఘాటం ఉదుక్ఖలికం ఉత్తరపాసకం అగ్గళవట్టిం కపిసీసకం సూచికం ఘటికం తాళచ్ఛిద్దం ఆవిఞ్ఛనచ్ఛిద్దం ఆవిఞ్ఛనరజ్జు’’న్తి. అగ్గిసాలాయ తిణచుణ్ణం పరిపతతి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఓగుమ్ఫేత్వా ఉల్లిత్తావలిత్తం కాతుం – సేతవణ్ణం కాళవణ్ణం గేరుకపరికమ్మం మాలాకమ్మం లతాకమ్మం మకరదన్తకం పఞ్చపటికం చీవరవంసం చీవరరజ్జు’’న్తి.
ఆరామపరిక్ఖేపఅనుజాననం
౩౦౩. తేన ఖో పన సమయేన ఆరామో అపరిక్ఖిత్తో హోతి. అజకాపి పసుకాపి ఉపరోపే విహేఠేన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, పరిక్ఖిపితుం తయో వాటే – వేళువాటం, కణ్డకవాటం వటే వేళువటం కణ్డకవటం (స్యా॰), పరిఖ’’న్తి. కోట్ఠకో న హోతి. తథేవ అజకాపి పసుకాపి ఉపరోపే విహేఠేన్తి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, కోట్ఠకం అపేసిం యమకకవాటం తోరణం పలిఘ’’న్తి. కోట్ఠకే తిణచుణ్ణం పరిపతతి…పే॰… ‘‘అనుజానామి , భిక్ఖవే, ఓగుమ్ఫేత్వా ఉల్లిత్తావలిత్తం కాతుం – సేతవణ్ణం కాళవణ్ణం గేరుకపరికమ్మం మాలాకమ్మం లతాకమ్మం మకరదన్తకం పఞ్చపటిక’’న్తి. ఆరామో చిక్ఖల్లో హోతి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, మరుమ్బం ఉపకిరితు’’న్తి. న పరియాపుణన్తి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, పదరసిలం నిక్ఖిపితు’’న్తి. ఉదకం సన్తిట్ఠతి…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఉదకనిద్ధమన’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన రాజా మాగధో సేనియో బిమ్బిసారో సఙ్ఘస్స అత్థాయ సుధామత్తికాలేపనం పాసాదం కారేతుకామో హోతి. అథ ఖో భిక్ఖూనం ఏతదహోసి – ‘‘కిం ను ఖో భగవతా ఛదనం అనుఞ్ఞాతం, కిం అననుఞ్ఞాత’’న్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, పఞ్చ ఛదనాని – ఇట్ఠకాఛదనం, సిలాఛదనం, సుధాఛదనం, తిణచ్ఛదనం, పణ్ణచ్ఛదన’’న్తి.
పఠమభాణవారో నిట్ఠితో.
౨. దుతియభాణవారో
అనాథపిణ్డికవత్థు
౩౦౪. తేన ఖో పన సమయేన అనాథపిణ్డికో గహపతి రాజగహకస్స సేట్ఠిస్స భగినిపతికో హోతి. అథ ఖో అనాథపిణ్డికో గహపతి రాజగహం అగమాసి కేనచిదేవ కరణీయేన. తేన ఖో పన సమయేన రాజగహకేన సేట్ఠినా స్వాతనాయ బుద్ధప్పముఖో సఙ్ఘో నిమన్తితో హోతి. అథ ఖో రాజగహకో సేట్ఠీ దాసే చ కమ్మకారే కమ్మకరే (సీ॰ స్యా॰) చ ఆణాపేసి – ‘‘తేన హి, భణే, కాలస్సేవ ఉట్ఠాయ యాగుయో పచథ, భత్తాని పచథ, సూపాని సమ్పాదేథ, ఉత్తరిభఙ్గాని సమ్పాదేథా’’తి. అథ ఖో అనాథపిణ్డికస్స గహపతిస్స ఏతదహోసి – ‘‘పుబ్బే ఖ్వాయం గహపతి మయి ఆగతే సబ్బకిచ్చాని నిక్ఖిపిత్వా మమఞ్ఞేవ సద్ధిం పటిసమ్మోదతి. సోదానాయం విక్ఖిత్తరూపో దాసే చ కమ్మకారే చ ఆణాపేసి – ‘తేన హి, భణే, కాలస్సేవ ఉట్ఠాయ యాగుయో పచథ, భత్తాని పచథ, సూపాని సమ్పాదేథ, ఉత్తరిభఙ్గాని సమ్పాదేథా’తి. కిం ను ఖో ఇమస్స గహపతిస్స ఆవాహో వా భవిస్సతి, వివాహో వా భవిస్సతి, మహాయఞ్ఞో వా పచ్చుపట్ఠితో , రాజా వా మాగధో సేనియో బిమ్బిసారో నిమన్తితో స్వాతనాయ సద్ధిం బలకాయేనా’’తి?
అథ ఖో రాజగహకో సేట్ఠీ దాసే చ కమ్మకారే చ ఆణాపేత్వా యేన అనాథపిణ్డికో గహపతి తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా అనాథపిణ్డికేన గహపతినా సద్ధిం పటిసమ్మోదిత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నం ఖో రాజగహకం సేట్ఠిం అనాథపిణ్డికో గహపతి ఏతదవోచ – ‘‘పుబ్బే ఖో త్వం, గహపతి, మయి ఆగతే సబ్బకిచ్చాని నిక్ఖిపిత్వా మమఞ్ఞేవ సద్ధిం పటిసమ్మోదసి. సోదాని త్వం విక్ఖిత్తరూపో దాసే చ కమ్మకారే చ ఆణాపేసి – ‘తేన హి, భణే, కాలస్సేవ ఉట్ఠాయ యాగుయో పచథ, భత్తాని పచథ, సూపాని సమ్పాదేథ, ఉత్తరిభఙ్గాని సమ్పాదేథా’తి. కిం ను ఖో తే, గహపతి, ఆవాహో వా భవిస్సతి, వివాహో వా భవిస్సతి, మహాయఞ్ఞో వా పచ్చుపట్ఠితో, రాజా వా మాగధో సేనియో బిమ్బిసారో నిమన్తితో స్వాతనాయ సద్ధిం బలకాయేనా’’తి? ‘‘న మే, గహపతి, ఆవాహో వా భవిస్సతి, నాపి వివాహో వా భవిస్సతి, నాపి రాజా వా మాగధో సేనియో బిమ్బిసారో నిమన్తితో స్వాతనాయ సద్ధిం బలకాయేన; అపి చ మే మహాయఞ్ఞో పచ్చుపట్ఠితో; స్వాతనాయ బుద్ధప్పముఖో సఙ్ఘో నిమన్తితో’’తి. ‘‘బుద్ధోతి త్వం, గహపతి, వదేసీ’’తి? ‘‘బుద్ధో త్యాహం, గహపతి, వదామీ’’తి. ‘‘బుద్ధోతి త్వం, గహపతి, వదేసీ’’తి? ‘‘బుద్ధో త్యాహం, గహపతి, వదామీ’’తి. ‘‘బుద్ధోతి త్వం, గహపతి, వదేసీ’’తి? ‘‘బుద్ధో త్యాహం, గహపతి, వదామీ’’తి. ‘‘ఘోసోపి ఖో ఏసో, గహపతి, దుల్లభో లోకస్మిం యదిదం – బుద్ధో బుద్ధోతి. సక్కా ను ఖో, గహపతి, ఇమం కాలం తం భగవన్తం దస్సనాయ ఉపసఙ్కమితుం అరహన్తం సమ్మాసమ్బుద్ధ’’న్తి? ‘‘అకాలో ఖో, గహపతి, ఇమం కాలం తం భగవన్తం దస్సనాయ ఉపసఙ్కమితుం అరహన్తం సమ్మాసమ్బుద్ధం. స్వేదాని త్వం కాలేన తం భగవన్తం దస్సనాయ ఉపసఙ్కమిస్ససి అరహన్తం సమ్మాసమ్బుద్ధ’’న్తి. అథ ఖో అనాథపిణ్డికో గహపతి – స్వేదానాహం కాలేన తం భగవన్తం దస్సనాయ ఉపసఙ్కమిస్సామి అరహన్తం సమ్మాసమ్బుద్ధన్తి – బుద్ధగతాయ సతియా నిపజ్జిత్వా రత్తియా సుదం తిక్ఖత్తుం వుట్ఠాసి పభాతం మఞ్ఞమానో.
౩౦౫. సం॰ ని॰ ౧.౨౪౨ అథ ఖో అనాథపిణ్డికో గహపతి యేన సివకద్వారం సీవద్వారం (సీ॰), సీతవనద్వారం (స్యా॰) తేనుపసఙ్కమి. అమనుస్సా ద్వారం వివరింసు. అథ ఖో అనాథపిణ్డికస్స గహపతిస్స నగరమ్హా నిక్ఖన్తస్స ఆలోకో అన్తరధాయి, అన్ధకారో పాతురహోసి, భయం ఛమ్భితత్తం లోమహంసో ఉదపాది; తతోవ పున నివత్తితుకామో అహోసి. అథ ఖో సివకో సీవకో (సీ॰ స్యా॰) యక్ఖో అన్తరహితో సద్దమనుస్సావేసి –
‘‘సతం హత్థీ సతం అస్సా, సతం అస్సతరీరథా;
సతం కఞ్ఞాసహస్సాని, ఆముక్కమణికుణ్డలా;
ఏకస్స పదవీతిహారస్స, కలం నాగ్ఘన్తి సోళసిం సోళసిన్తి (సీ॰ క॰).
‘‘అభిక్కమ గహపతి అభిక్కమ గహపతి;
అభిక్కన్తం తే సేయ్యో నో పటిక్కన్త’’న్తి.
అథ ఖో అనాథపిణ్డికస్స గహపతిస్స అన్ధకారో అన్తరధాయి, ఆలోకో పాతురహోసి. యం అహోసి భయం ఛమ్భితత్తం లోమహంసో సో పటిప్పస్సమ్భి. దుతియమ్పి ఖో…పే॰… తతియమ్పి ఖో…పే॰… అనాథపిణ్డికస్స గహపతిస్స ఆలోకో అన్తరధాయి, అన్ధకారో పాతురహోసి, భయం ఛమ్భితత్తం లోమహంసో ఉదపాది, తతోవ పున నివత్తితుకామో అహోసి. తతియమ్పి ఖో సివకో యక్ఖో అన్తరహితో సద్దమనుస్సావేసి –
‘‘సతం హత్థీ సతం అస్సా, సతం అస్సతరీరథా;
సతం కఞ్ఞాసహస్సాని, ఆముక్కమణికుణ్డలా;
ఏకస్స పదవీతిహారస్స, కలం నాగ్ఘన్తి సోళసిం.
‘‘అభిక్కమ గహపతి అభిక్కమ గహపతి,
అభిక్కన్తం తే సేయ్యో నో పటిక్కన్త’’న్తి.
తతియమ్పి ఖో అనాథపిణ్డికస్స గహపతిస్స అన్ధకారో అన్తరధాయి , ఆలోకో పాతురహోసి, యం అహోసి భయం ఛమ్భితత్తం లోమహంసో, సో పటిప్పస్సమ్భి. అథ ఖో అనాథపిణ్డికో గహపతి యేన సీతవనం తేనుపసఙ్కమి. తేన ఖో పన సమయేన భగవా రత్తియా పచ్చూససమయం పచ్చుట్ఠాయ అజ్ఝోకాసే చఙ్కమతి. అద్దసా ఖో భగవా అనాథపిణ్డికం గహపతిం దూరతోవ ఆగచ్ఛన్తం. దిస్వాన చఙ్కమా ఓరోహిత్వా పఞ్ఞత్తే ఆసనే నిసీది. నిసజ్జ ఖో భగవా అనాథపిణ్డికం గహపతిం ఏతదవోచ – ‘‘ఏహి సుదత్తా’’తి. అథ ఖో అనాథపిణ్డికో గహపతి – నామేన మం భగవా ఆలపతీతి – హట్ఠో ఉదగ్గో యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా భగవతో పాదేసు సిరసా నిపతిత్వా భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘కచ్చి, భన్తే, భగవా సుఖం సయిత్థా’’తి?
సం॰ ని॰ ౧.౨౪౨ ‘‘సబ్బదా వే సుఖం సేతి, బ్రాహ్మణో పరినిబ్బుతో;
యో న లిమ్పతి కామేసు, సీతిభూతో నిరూపధి.
‘‘సబ్బా ఆసత్తియో ఛేత్వా, వినేయ్య హదయే దరం;
ఉపసన్తో సుఖం సేతి, సన్తిం పప్పుయ్య చేతసా’’తి చేతసోతి (సీ॰ స్యా॰).
అథ ఖో భగవా అనాథపిణ్డికస్స గహపతిస్స అనుపుబ్బిం కథం ఆనుపుబ్బికథం (సీ॰) కథేసి, సేయ్యథిదం – దానకథం సీలకథం సగ్గకథం, కామానం ఆదీనవం ఓకారం సంకిలేసం, నేక్ఖమ్మే ఆనిసంసం పకాసేసి. యదా భగవా అఞ్ఞాసి అనాథపిణ్డికం గహపతిం కల్లచిత్తం ముదుచిత్తం వినీవరణచిత్తం ఉదగ్గచిత్తం పసన్నచిత్తం, అథ యా బుద్ధానం సాముక్కంసికా ధమ్మదేసనా తం పకాసేసి – దుక్ఖం, సముదయం, నిరోధం, మగ్గం. సేయ్యథాపి నామ సుద్ధం వత్థం అపగతకాళకం సమ్మదేవ రజనం పటిగ్గణ్హేయ్య, ఏవమేవ అనాథపిణ్డికస్స గహపతిస్స తస్మింయేవ ఆసనే విరజం వీతమలం ధమ్మచక్ఖుం ఉదపాది – యం కిఞ్చి సముదయధమ్మం, సబ్బం తం నిరోధధమ్మన్తి. అథ ఖో అనాథపిణ్డికో గహపతి దిట్ఠధమ్మో పత్తధమ్మో విదితధమ్మో పరియోగాళ్హధమ్మో తిణ్ణవిచికిచ్ఛో విగతకథంకథో వేసారజ్జప్పత్తో అపరప్పచ్చయో సత్థుసాసనే భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘అభిక్కన్తం భన్తే, అభిక్కన్తం భన్తే! సేయ్యథాపి, భన్తే, నిక్కుజ్జితం వా ఉక్కుజ్జేయ్య, పటిచ్ఛన్నం వా వివరేయ్య, మూళ్హస్స వా మగ్గం ఆచిక్ఖేయ్య, అన్ధకారే వా తేలపజ్జోతం ధారేయ్య – చక్ఖుమన్తో రూపాని దక్ఖన్తీతి – ఏవమేవం భగవతా అనేకపరియాయేన ధమ్మో పకాసితో. ఏసాహం, భన్తే, భగవన్తం సరణం గచ్ఛామి, ధమ్మఞ్చ, భిక్ఖుసఙ్ఘఞ్చ. ఉపాసకం మం భగవా ధారేతు అజ్జతగ్గే పాణుపేతం సరణం గతం. అధివాసేతు చ మే, భన్తే, భగవా స్వాతనాయ భత్తం సద్ధిం భిక్ఖుసఙ్ఘేనా’’తి. అధివాసేసి భగవా తుణ్హీభావేన.
అథ ఖో అనాథపిణ్డికో గహపతి భగవతో అధివాసనం విదిత్వా ఉట్ఠాయాసనా భగవన్తం అభివాదేత్వా పదక్ఖిణం కత్వా పక్కామి. అస్సోసి ఖో రాజగహకో సేట్ఠీ – ‘‘అనాథపిణ్డికేన కిర గహపతినా స్వాతనాయ బుద్ధప్పముఖో సఙ్ఘో నిమన్తితో’’తి.
౩౦౬. అథ ఖో రాజగహకో సేట్ఠీ అనాథపిణ్డికం గహపతిం ఏతదవోచ – ‘‘తయా కిర, గహపతి, స్వాతనాయ బుద్ధప్పముఖో సఙ్ఘో నిమన్తితో. త్వఞ్చాసి ఆగన్తుకో. దేమి తే, గహపతి, వేయ్యాయికం యేన త్వం బుద్ధప్పముఖస్స సఙ్ఘస్స భత్తం కరేయ్యాసీ’’తి. ‘‘అలం, గహపతి అత్థి మే వేయ్యాయికం యేనాహం బుద్ధప్పముఖస్స సఙ్ఘస్స భత్తం కరిస్సామీ’’తి.
అస్సోసి ఖో రాజగహకో నేగమో – ‘‘అనాథపిణ్డికేన కిర గహపతినా స్వాతనాయ బుద్ధప్పముఖో సఙ్ఘో నిమన్తితో’’తి. అథ ఖో రాజగహకో నేగమో అనాథపిణ్డికం గహపతిం ఏతదవోచ – ‘‘తయా కిర, గహపతి, స్వాతనాయ బుద్ధప్పముఖో సఙ్ఘో నిమన్తితో. త్వఞ్చాసి ఆగన్తుకో. దేమి తే, గహపతి, వేయ్యాయికం యేన త్వం బుద్ధప్పముఖస్స సఙ్ఘస్స భత్తం కరేయ్యాసీ’’తి. ‘‘అలం అయ్య; అత్థి మే వేయ్యాయికం యేనాహం బుద్ధప్పముఖస్స సఙ్ఘస్స భత్తం కరిస్సామీ’’తి.
అస్సోసి ఖో రాజా మాగధో సేనియో బిమ్బిసారో – ‘‘అనాథపిణ్డికేన కిర గహపతినా స్వాతనాయ బుద్ధప్పముఖో సఙ్ఘో నిమన్తితో’’తి. అథ ఖో రాజా మాగధో సేనియో బిమ్బిసారో అనాథపిణ్డికం గహపతిం ఏతదవోచ – ‘‘తయా కిర, గహపతి, స్వాతనాయ బుద్ధప్పముఖో సఙ్ఘో నిమన్తితో. త్వఞ్చాసి ఆగన్తుకో. దేమి తే, గహపతి, వేయ్యాయికం యేన త్వం బుద్ధప్పముఖస్స సఙ్ఘస్స భత్తం కరేయ్యాసీ’’తి. ‘‘అలం దేవ; అత్థి మే వేయ్యాయికం యేనాహం బుద్ధప్పముఖస్స సఙ్ఘస్స భత్తం కరిస్సామీ’’తి.
అథ ఖో అనాథపిణ్డికో గహపతి తస్సా రత్తియా అచ్చయేన రాజగహకస్స సేట్ఠిస్స నివేసనే పణీతం ఖాదనీయం భోజనీయం పటియాదాపేత్వా భగవతో కాలం ఆరోచాపేసి – ‘‘కాలో, భన్తే, నిట్ఠితం భత్త’’న్తి. అథ ఖో భగవా పుబ్బణ్హసమయం నివాసేత్వా పత్తచీవరమాదాయ యేన రాజగహకస్స సేట్ఠిస్స నివేసనం తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా పఞ్ఞత్తే ఆసనే నిసీది సద్ధిం భిక్ఖుసఙ్ఘేన. అథ ఖో అనాథపిణ్డికో గహపతి బుద్ధప్పముఖం భిక్ఖుసఙ్ఘం పణీతేన ఖాదనీయేన భోజనీయేన సహత్థా సన్తప్పేత్వా సమ్పవారేత్వా, భగవన్తం భుత్తావిం ఓనీతపత్తపాణిం, ఏకమన్తం నిసీది . ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో అనాథపిణ్డికో గహపతి భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘అధివాసేతు మే, భన్తే, భగవా సావత్థియం వస్సావాసం సద్ధిం భిక్ఖుసఙ్ఘేనా’’తి. ‘‘సుఞ్ఞాగారే ఖో, గహపతి, తథాగతా అభిరమన్తీ’’తి. ‘‘అఞ్ఞాతం భగవా, అఞ్ఞాతం సుగతా’’తి. అథ ఖో భగవా అనాథపిణ్డికం గహపతిం ధమ్మియా కథాయ సన్దస్సేత్వా సమాదపేత్వా సముత్తేజేత్వా సమ్పహంసేత్వా ఉట్ఠాయాసనా పక్కామి.
౩౦౭. తేన ఖో పన సమయేన అనాథపిణ్డికో గహపతి బహుమిత్తో హోతి బహుసహాయో ఆదేయ్యవాచో. అథ ఖో అనాథపిణ్డికో గహపతి రాజగహే తం కరణీయం తీరేత్వా యేన సావత్థి తేన పక్కామి. అథ ఖో అనాథపిణ్డికో గహపతి అన్తరామగ్గే మనుస్సే ఆణాపేసి – ‘‘ఆరామే , అయ్యా, కరోథ, విహారే పతిట్ఠాపేథ, దానాని పట్ఠపేథ. బుద్ధో లోకే ఉప్పన్నో. సో చ మయా భగవా నిమన్తితో ఇమినా మగ్గేన ఆగచ్ఛిస్సతీ’’తి. అథ ఖో తే మనుస్సా అనాథపిణ్డికేన గహపతినా ఉయ్యోజితా ఆరామే అకంసు, విహారే పతిట్ఠాపేసుం, దానాని పట్ఠపేసుం.
అథ ఖో అనాథపిణ్డికో గహపతి సావత్థిం గన్త్వా సమన్తా సావత్థిం అనువిలోకేసి – ‘‘కత్థ ను ఖో భగవా విహరేయ్య? యం అస్స గామతో నేవ అతిదూరే న అచ్చాసన్నే, గమనాగమనసమ్పన్నం, అత్థికానం అత్థికానం మనుస్సానం అభిక్కమనీయం, దివా అప్పాకిణ్ణం, రత్తిం అప్పసద్దం, అప్పనిగ్ఘోసం, విజనవాతం, మనుస్సరాహస్సేయ్యకం, పటిసల్లానసారుప్ప’’న్తి.
అద్దసా ఖో అనాథపిణ్డికో గహపతి జేతస్స కుమారస్స రాజకుమారస్స (సీ॰ స్యా॰ కం॰) ఉయ్యానం – గామతో నేవ అతిదూరే న అచ్చాసన్నే, గమనాగమనసమ్పన్నం, అత్థికానం అత్థికానం మనుస్సానం అభిక్కమనీయం, దివా అప్పాకిణ్ణం, రత్తిం అప్పసద్దం, అప్పనిగ్ఘోసం, విజనవాతం, మనుస్సరాహస్సేయ్యకం, పటిసల్లానసారుప్పం. దిస్వాన యేన జేతో కుమారో తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా జేతం కుమారం ఏతదవోచ – ‘‘దేహి మే, అయ్యపుత్త, ఉయ్యానం ఆరామం కాతు’’న్తి కేతుం (వజీరబుద్ధిటీకాయం). ‘‘అదేయ్యో, గహపతి, ఆరామో అపి కోటిసన్థరేనా’’తి. ‘‘గహితో, అయ్యపుత్త, ఆరామో’’తి. ‘‘న, గహపతి, గహితో ఆరామో’’తి. గహితో న గహితోతి వోహారికే మహామత్తే పుచ్ఛింసు. మహామత్తా ఏవమాహంసు – ‘‘యతో తయా , అయ్యపుత్త, అగ్ఘో కతో, గహితో ఆరామో’’తి. అథ ఖో అనాథపిణ్డికో గహపతి సకటేహి హిరఞ్ఞం నిబ్బాహాపేత్వా జేతవనం కోటిసన్థరం సన్థరాపేసి. సకిం నీహటం హిరఞ్ఞం థోకస్స ఓకాసస్స కోట్ఠకసామన్తా నప్పహోతి. అథ ఖో అనాథపిణ్డికో గహపతి మనుస్సే ఆణాపేసి – ‘‘గచ్ఛథ, భణే, హిరఞ్ఞం ఆహరథ; ఇమం ఓకాసం సన్థరిస్సామా’’తి.
అథ ఖో జేతస్స కుమారస్స ఏతదహోసి – ‘‘న ఖో ఇదం ఓరకం భవిస్సతి, యథాయం గహపతి తావ బహుం హిరఞ్ఞం పరిచ్చజతీ’’తి. అనాథపిణ్డికం గహపతిం ఏతదవోచ – ‘‘అలం, గహపతి; మా తం ఓకాసం సన్థరాపేసి. దేహి మే ఏతం ఓకాసం. మమేతం దానం భవిస్సతీ’’తి. అథ ఖో అనాథపిణ్డికో గహపతి – అయం ఖో జేతో కుమారో అభిఞ్ఞాతో ఞాతమనుస్సో; మహత్థికో ఖో పన ఏవరూపానం ఞాతమనుస్సానం ఇమస్మిం ధమ్మవినయే పసాదోతి – తం ఓకాసం జేతస్స కుమారస్స పాదాసి అదాసి (స్యా॰). అథ ఖో జేతో కుమారో తస్మిం ఓకాసే కోట్ఠకం మాపేసి.
అథ ఖో అనాథపిణ్డికో గహపతి జేతవనే విహారే కారాపేసి, పరివేణాని కారాపేసి, కోట్ఠకే కారాపేసి, ఉపట్ఠానసాలాయో కారాపేసి, అగ్గిసాలాయో కారాపేసి, కప్పియకుటియో కారాపేసి, వచ్చకుటియో కారాపేసి, చఙ్కమే కారాపేసి, చఙ్కమనసాలాయో కారాపేసి, ఉదపానే కారాపేసి, ఉదపానసాలాయో కారాపేసి, జన్తాఘరే కారాపేసి, జన్తాఘరసాలాయో కారాపేసి, పోక్ఖరణియో కారాపేసి, మణ్డపే కారాపేసి.
నవకమ్మదానం
౩౦౮. అథ ఖో భగవా రాజగహే యథాభిరన్తం విహరిత్వా యేన వేసాలీ తేన చారికం పక్కామి. అనుపుబ్బేన చారికం చరమానో యేన వేసాలీ తదవసరి. తత్ర సుదం భగవా వేసాలియం విహరతి మహావనే కూటాగారసాలాయం. తేన ఖో పన సమయేన మనుస్సా సక్కచ్చం నవకమ్మం కరోన్తి. యేపి భిక్ఖూ నవకమ్మం అధిట్ఠేన్తి తేపి సక్కచ్చం ఉపట్ఠేన్తి చీవరపిణ్డపాతసేనాసనగిలానప్పచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారేన . అథ ఖో అఞ్ఞతరస్స దలిద్దస్స తున్నవాయస్స ఏతదహోసి – ‘‘న ఖో ఇదం ఓరకం భవిస్సతి, యథయిమే మనుస్సా సక్కచ్చం నవకమ్మం కరోన్తి; యంనూనాహమ్పి నవకమ్మం కరేయ్య’’న్తి. అథ ఖో సో దలిద్దో తున్నవాయో సామం చిక్ఖల్లం మద్దిత్వా ఇట్ఠకాయో చినిత్వా కుట్టం ఉట్ఠాపేసి. తేన అకుసలకేన చితా వఙ్కా భిత్తి పరిపతి. దుతియమ్పి ఖో…పే॰… తతియమ్పి ఖో సో దలిద్దో తున్నవాయో సామం చిక్ఖల్లం మద్దిత్వా ఇట్ఠకాయో చినిత్వా కుట్టం ఉట్ఠాపేసి. తేన అకుసలకేన చితా వఙ్కా భిత్తి పరిపతి. అథ ఖో సో దలిద్దో తున్నవాయో ఉజ్ఝాయతి ఖియ్యతి విపాచేతి – ‘‘యే ఇమేసం సమణానం సక్యపుత్తియానం దేన్తి చీవరపిణ్డపాతసేనాసనగిలానప్పచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారం, తే ఇమే ఓవదన్తి అనుసాసన్తి, తేసఞ్చ నవకమ్మం అధిట్ఠేన్తి. అహం పనమ్హి దలిద్దో. న మం కోచి ఓవదతి వా అనుసాసతి వా నవకమ్మం వా అధిట్ఠేతీ’’తి. అస్సోసుం ఖో భిక్ఖూ తస్స దలిద్దస్స తున్నవాయస్స ఉజ్ఝాయన్తస్స ఖియ్యన్తస్స విపాచేన్తస్స. అథ ఖో తే భిక్ఖూ భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. అథ ఖో భగవా ఏతస్మిం నిదానే ఏతస్మిం పకరణే ధమ్మిం కథం కత్వా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, నవకమ్మం దాతుం. నవకమ్మికో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు ఉస్సుక్కం ఆపజ్జిస్సతి – ‘కిన్తి ను ఖో విహారో ఖిప్పం పరియోసానం గచ్ఛేయ్యా’తి; ఖణ్డం ఫుల్లం పటిసఙ్ఖరిస్సతి. ఏవఞ్చ పన, భిక్ఖవే, దాతబ్బం. పఠమం భిక్ఖు యాచితబ్బో, యాచిత్వా బ్యత్తేన భిక్ఖునా పటిబలేన సఙ్ఘో ఞాపేతబ్బో –
౩౦౯. ‘‘సుణాతు మే, భన్తే, సఙ్ఘో. యది సఙ్ఘస్స పత్తకల్లం, సఙ్ఘో ఇత్థన్నామస్స గహపతినో విహారం ఇత్థన్నామస్స భిక్ఖునో నవకమ్మం దదేయ్య. ఏసా ఞత్తి.
‘‘సుణాతు మే, భన్తే, సఙ్ఘో. సఙ్ఘో ఇత్థన్నామస్స గహపతినో విహారం ఇత్థన్నామస్స భిక్ఖునో నవకమ్మం దేతి. యస్సాయస్మతో ఖమతి ఇత్థన్నామస్స గహపతినో విహారం ఇత్థన్నామస్స భిక్ఖునో నవకమ్మస్స దానం, సో తుణ్హస్స; యస్స నక్ఖమతి, సో భాసేయ్య.
‘‘దిన్నో సఙ్ఘేన ఇత్థన్నామస్స గహపతినో విహారో ఇత్థన్నామస్స భిక్ఖునో నవకమ్మం. ఖమతి సఙ్ఘస్స, తస్మా తుణ్హీ, ఏవమేతం ధారయామీ’’తి.
అగ్గాసనాదిఅనుజాననం
౩౧౦. అథ ఖో భగవా వేసాలియం యథాభిరన్తం విహరిత్వా యేన సావత్థి తేన చారికం పక్కామి . తేన ఖో పన సమయేన ఛబ్బగ్గియానం భిక్ఖూనం అన్తేవాసికా భిక్ఖూ బుద్ధప్పముఖస్స సఙ్ఘస్స పురతో పురతో గన్త్వా విహారే పరిగ్గణ్హన్తి, సేయ్యాయో పరిగ్గణ్హన్తి – ఇదం అమ్హాకం ఉపజ్ఝాయానం భవిస్సతి, ఇదం అమ్హాకం ఆచరియానం భవిస్సతి, ఇదం అమ్హాకం భవిస్సతీ’’తి.
అథ ఖో ఆయస్మా సారిపుత్తో బుద్ధప్పముఖస్స సఙ్ఘస్స పిట్ఠితో పిట్ఠితో గన్త్వా విహారేసు పరిగ్గహితేసు, సేయ్యాసు పరిగ్గహితాసు, సేయ్యం అలభమానో అఞ్ఞతరస్మిం రుక్ఖమూలే నిసీది. అథ ఖో భగవా రత్తియా పచ్చూససమయం పచ్చుట్ఠాయ ఉక్కాసి. ఆయస్మాపి సారిపుత్తో ఉక్కాసి. ‘‘కో ఏత్థా’’తి? ‘‘అహం, భగవా, సారిపుత్తో’’తి. ‘‘కిస్స త్వం, సారిపుత్తం, ఇధ నిసిన్నో’’తి? అథ ఖో ఆయస్మా సారిపుత్తో భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసి. అథ ఖో భగవా ఏతస్మిం నిదానే ఏతస్మిం పకరణే భిక్ఖుసఙ్ఘం సన్నిపాతాపేత్వా భిక్ఖూ పటిపుచ్ఛి – ‘‘సచ్చం కిర, భిక్ఖవే, ఛబ్బగ్గియానం భిక్ఖూనం అన్తేవాసికా భిక్ఖూ బుద్ధప్పముఖస్స సఙ్ఘస్స పురతో పురతో గన్త్వా విహారే పరిగ్గణ్హన్తి, సేయ్యాయో పరిగ్గణ్హన్తి – ఇదం అమ్హాకం ఉపజ్ఝాయానం భవిస్సతి, ఇదం అమ్హాకం ఆచరియానం భవిస్సతి, ఇదం అమ్హాకం భవిస్సతీ’’తి? ‘‘సచ్చం భగవా’’తి. విగరహి బుద్ధో భగవా…పే॰… ‘‘కథఞ్హి నామ తే, భిక్ఖవే, మోఘపురిసా బుద్ధప్పముఖస్స సఙ్ఘస్స పురతో పురతో గన్త్వా విహారే పరిగ్గహేస్సన్తి, సేయ్యాయో పరిగ్గహేస్సన్తి – ఇదం అమ్హాకం ఉపజ్ఝాయానం భవిస్సతి, ఇదం అమ్హాకం ఆచరియానం భవిస్సతి, ఇదం అమ్హాకం భవిస్సతీతి! నేతం, భిక్ఖవే, అప్పసన్నానం వా పసాదాయ…పే॰… విగరహిత్వా…పే॰… ధమ్మిం కథం కత్వా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘కో, భిక్ఖవే, అరహతి అగ్గాసనం అగ్గోదకం అగ్గపిణ్డ’’న్తి?
ఏకచ్చే భిక్ఖూ ఏవమాహంసు – ‘‘యో, భగవా, ఖత్తియకులా పబ్బజితో సో అరహతి అగ్గాసనం అగ్గోదకం అగ్గపిణ్డ’’న్తి. ఏకచ్చే భిక్ఖూ ఏవమాహంసు – ‘‘యో, భగవా, బ్రాహ్మణకులా పబ్బజితో సో అరహతి అగ్గాసనం అగ్గోదకం అగ్గపిణ్డ’’న్తి. ఏకచ్చే భిక్ఖూ ఏవమాహంసు – ‘‘యో, భగవా, గహపతికులా పబ్బజితో సో అరహతి అగ్గాసనం అగ్గోదకం అగ్గపిణ్డ’’న్తి. ఏకచ్చే భిక్ఖూ ఏవమాహంసు – ‘‘యో, భగవా, సుత్తన్తికో సో అరహతి అగ్గాసనం అగ్గోదకం అగ్గపిణ్డ’’న్తి. ఏకచ్చే భిక్ఖూ ఏవమాహంసు – ‘‘యో, భగవా, వినయధరో సో అరహతి అగ్గాసనం అగ్గోదకం అగ్గపిణ్డ’’న్తి. ఏకచ్చే భిక్ఖూ ఏవమాహంసు – ‘‘యో, భగవా, ధమ్మకథికో సో అరహతి అగ్గాసనం అగ్గోదకం అగ్గపిణ్డ’’న్తి. ఏకచ్చే భిక్ఖూ ఏవమాహంసు – ‘‘యో, భగవా, పఠమస్స ఝానస్స లాభీ సో అరహతి అగ్గాసనం అగ్గోదకం అగ్గపిణ్డ’’న్తి. ఏకచ్చే భిక్ఖూ ఏవమాహంసు – ‘‘యో, భగవా, దుతియస్స ఝానస్స లాభీ సో అరహతి అగ్గాసనం అగ్గోదకం అగ్గపిణ్డ’’న్తి. ఏకచ్చే భిక్ఖూ ఏవమాహంసు – ‘‘యో, భగవా, తతియస్స ఝానస్స లాభీ సో అరహతి అగ్గాసనం అగ్గోదకం అగ్గపిణ్డ’’న్తి. ఏకచ్చే భిక్ఖూ ఏవమాహంసు – ‘‘యో, భగవా, చతుత్థస్స ఝానస్స లాభీ సో అరహతి అగ్గాసనం అగ్గోదకం అగ్గపిణ్డ’’న్తి. ఏకచ్చే భిక్ఖూ ఏవమాహంసు – ‘‘యో, భగవా, సోతాపన్నో సో అరహతి అగ్గాసనం అగ్గోదకం అగ్గపిణ్డ’’న్తి. ఏకచ్చే భిక్ఖూ ఏవమాహంసు – ‘‘యో, భగవా, సకదాగామీ…పే॰… యో, భగవా, అనాగామీ…పే॰… యో, భగవా , అరహా సో అరహతి అగ్గాసనం అగ్గోదకం అగ్గపిణ్డ’’న్తి. ఏకచ్చే భిక్ఖూ ఏవమాహంసు – ‘‘యో, భగవా, తేవిజ్జో సో అరహతి అగ్గాసనం అగ్గోదకం అగ్గపిణ్డ’’న్తి. ఏకచ్చే భిక్ఖూ ఏవమాహంసు – ‘‘యో, భగవా, ఛళభిఞ్ఞో సో అరహతి అగ్గాసనం అగ్గోదకం అగ్గపిణ్డ’’న్తి.
౩౧౧. అథ ఖో భగవా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘భూతపుబ్బం, భిక్ఖవే, హిమవన్తపదేసే హిమవన్తపస్సే (సీ॰ స్యా॰) మహానిగ్రోధో అహోసి. తం తయో సహాయా ఉపనిస్సాయ విహరింసు – తిత్తిరో చ, మక్కటో చ, హత్థినాగో చ. తే అఞ్ఞమఞ్ఞం అగారవా అప్పతిస్సా అసభాగవుత్తికా విహరన్తి. అథ ఖో, భిక్ఖవే, తేసం సహాయానం ఏతదహోసి – ‘అహో నూన మయం జానేయ్యామ యం అమ్హాకం జాతియా మహన్తతరం తం మయం సక్కరేయ్యామ గరుం కరేయ్యామ మానేయ్యామ పూజేయ్యామ, తస్స చ మయం ఓవాదే తిట్ఠేయ్యామా’తి.
‘‘అథ ఖో, భిక్ఖవే, తిత్తిరో చ మక్కటో చ హత్థినాగం పుచ్ఛింసు – ‘త్వం, సమ్మ, కిం పోరాణం సరసీ’తి? ‘యదాహం, సమ్మా, పోతో హోమి, ఇమం నిగ్రోధం అన్తరా సత్థీనం అన్తరాసత్థికం (సీ॰) కరిత్వా అతిక్కమామి, అగ్గఙ్కురకం మే ఉదరం ఛుపతి. ఇమాహం, సమ్మా, పోరాణం సరామీ’తి.
‘‘అథ ఖో, భిక్ఖవే, తిత్తిరో చ హత్థినాగో చ మక్కటం పుచ్ఛింసు – ‘త్వం, సమ్మ, కిం పోరాణం సరసీ’తి? ‘యదాహం, సమ్మా, ఛాపో హోమి, ఛమాయం నిసీదిత్వా ఇమస్స నిగ్రోధస్స అగ్గఙ్కురకం ఖాదామి. ఇమాహం, సమ్మా, పోరాణం సరామీ’తి.
‘‘అథ ఖో, భిక్ఖవే, మక్కటో చ హత్థినాగో చ తిత్తిరం పుచ్ఛింసు – ‘త్వం, సమ్మ, కిం పోరాణం సరసీ’తి? ‘అముకస్మిం, సమ్మా, ఓకాసే మహానిగ్రోధో అహోసి. తతో అహం ఫలం భక్ఖిత్వా ఇమస్మిం ఓకాసే వచ్చం అకాసిం; తస్సాయం నిగ్రోధో జాతో. తదాహం, సమ్మా, జాతియా మహన్తతరో’తి .
‘‘అథ ఖో, భిక్ఖవే, మక్కటో చ హత్థినాగో చ తిత్తిరం ఏతదవోచుం – ‘త్వం, సమ్మ, అమ్హాకం జాతియా మహన్తతరో. తం మయం సక్కరిస్సామ గరుం కరిస్సామ మానేస్సామ పూజేస్సామ, తుయ్హఞ్చ మయం ఓవాదే పతిట్ఠిస్సామా’తి. అథ ఖో, భిక్ఖవే, తిత్తిరో మక్కటఞ్చ హత్థినాగఞ్చ పఞ్చసు సీలేసు సమాదపేసి, అత్తనా చ పఞ్చసు సీలేసు సమాదాయ వత్తతి. తే అఞ్ఞమఞ్ఞం సగారవా సప్పతిస్సా సభాగవుత్తికా విహరిత్వా కాయస్స భేదా పరం మరణా సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జింసు. ఏవం ఖో తం, భిక్ఖవే, తిత్తిరియం నామ బ్రహ్మచరియం అహోసి.
జా॰ ౧.౧.౩౭ ‘‘యే వుడ్ఢమపచాయన్తి, నరా ధమ్మస్స కోవిదా;
దిట్ఠే ధమ్మే చ పాసంసా, సమ్పరాయే చ సుగ్గతీ’’తి.
‘‘తే హి నామ, భిక్ఖవే, తిరచ్ఛానగతా పాణా అఞ్ఞమఞ్ఞం సగారవా సప్పతిస్సా సభాగవుత్తికా విహరిస్సన్తి. ఇధ ఖో తం, భిక్ఖవే, సోభేథ యం తుమ్హే ఏవం స్వాక్ఖాతే ధమ్మవినయే పబ్బజితా సమానా అఞ్ఞమఞ్ఞం అగారవా అప్పతిస్సా అసభాగవుత్తికా విహరేయ్యాథ? నేతం, భిక్ఖవే , అప్పసన్నానం వా పసాదాయ…పే॰… విగరహిత్వా…పే॰… ధమ్మిం కథం కత్వా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, యథావుడ్ఢం అభివాదనం, పచ్చుట్ఠానం, అఞ్జలికమ్మం, సామీచికమ్మం, అగ్గాసనం, అగ్గోదకం, అగ్గపిణ్డం. న చ, భిక్ఖవే, సఙ్ఘికం యథావుడ్ఢం పటిబాహితబ్బం. యో పటిబాహేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి.
అవన్దియాదిపుగ్గలా
౩౧౨. ‘‘దసయిమే , భిక్ఖవే, అవన్దియా – పురే ఉపసమ్పన్నేన పచ్ఛా ఉపసమ్పన్నో అవన్దియో, అనుపసమ్పన్నో అవన్దియో, నానాసంవాసకో వుడ్ఢతరో అధమ్మవాదీ అవన్దియో, మాతుగామో అవన్దియో, పణ్డకో అవన్దియో, పారివాసికో అవన్దియో, మూలాయపటికస్సనారహో అవన్దియో, మానత్తారహో అవన్దియో, మానత్తచారికో అవన్దియో, అబ్భానారహో అవన్దియో. ఇమే ఖో, భిక్ఖవే, దస అవన్దియా.
‘‘తయోమే, భిక్ఖవే, వన్దియా – పచ్ఛా ఉపసమ్పన్నేన పురే ఉపసమ్పన్నో వన్దియో, నానాసంవాసకో వుడ్ఢతరో ధమ్మవాదీ వన్దియో, సదేవకే భిక్ఖవే లోకే సమారకే సబ్రహ్మకే సస్సమణబ్రాహ్మణియా పజాయ సదేవమనుస్సాయ తథాగతో అరహం సమ్మాసమ్బుద్ధో వన్దియో. ఇమే ఖో, భిక్ఖవే, తయో వన్దియా’’తి.
ఆసనప్పటిబాహనపటిక్ఖేపం
౩౧౩. తేన ఖో పన సమయేన మనుస్సా సఙ్ఘం ఉద్దిస్స మణ్డపే పటియాదేన్తి, సన్థరే పటియాదేన్తి, ఓకాసే పటియాదేన్తి. ఛబ్బగ్గియానం భిక్ఖూనం అన్తేవాసికా భిక్ఖూ – ‘సఙ్ఘికఞ్ఞేవ భగవతా యథావుడ్ఢం అనుఞ్ఞాతం , నో ఉద్దిస్సకత’న్తి బుద్ధప్పముఖస్స సఙ్ఘస్స పురతో పురతో గన్త్వా మణ్డపేపి పరిగ్గణ్హన్తి, సన్థరేపి పరిగ్గణ్హన్తి, ఓకాసేపి పరిగ్గణ్హన్తి – ఇదం అమ్హాకం ఉపజ్ఝాయానం భవిస్సతి, ఇదం అమ్హాకం ఆచరియానం భవిస్సతి, ఇదం అమ్హాకం భవిస్సతీతి. అథ ఖో ఆయస్మా సారిపుత్తో బుద్ధప్పముఖస్స సఙ్ఘస్స పిట్ఠితో పిట్ఠితో గన్త్వా మణ్డపేసు పరిగ్గహితేసు, సన్థరేసు పరిగ్గహితేసు, ఓకాసేసు పరిగ్గహితేసు, ఓకాసం అలభమానో అఞ్ఞతరస్మిం రుక్ఖమూలే నిసీది. అథ ఖో భగవా రత్తియా పచ్చూససమయం పచ్చుట్ఠాయ ఉక్కాసి. ఆయస్మాపి సారిపుత్తో ఉక్కాసి. ‘‘కో ఏత్థా’’తి? ‘‘అహం, భగవా, సారిపుత్తో’’తి. ‘‘కిస్స త్వం, సారిపుత్త, ఇధ నిసిన్నో’’తి? అథ ఖో ఆయస్మా సారిపుత్తో భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసి. అథ ఖో భగవా ఏతస్మిం నిదానే ఏతస్మిం పకరణే భిక్ఖుసఙ్ఘం సన్నిపాతాపేత్వా భిక్ఖూ పటిపుచ్ఛి – ‘‘సచ్చం కిర, భిక్ఖవే, ఛబ్బగ్గియానం భిక్ఖూనం అన్తేవాసికా భిక్ఖూ – ‘సఙ్ఘికఞ్ఞేవ భగవతా యథావుడ్ఢం అనుఞ్ఞాతం, నో ఉద్దిస్సకత’న్తి బుద్ధప్పముఖస్స సఙ్ఘస్స పురతో పురతో గన్త్వా మణ్డపే పరిగ్గణ్హన్తి, సన్థరే పరిగ్గణ్హన్తి, ఓకాసే పరిగ్గణ్హన్తి – ఇదం అమ్హాకం ఉపజ్ఝాయానం భవిస్సతి, ఇదం అమ్హాకం ఆచరియానం భవిస్సతి, ఇదం అమ్హాకం భవిస్సతీ’’తి? ‘‘సచ్చం భగవా’’తి…పే॰… విగరహిత్వా…పే॰… ధమ్మిం కథం కత్వా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘న, భిక్ఖవే, ఉద్దిస్సకతమ్పి యథావుడ్ఢం పటిబాహేతబ్బం. యో పటిబాహేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి.
గిహివికతఅనుజాననం
౩౧౪. తేన ఖో పన సమయేన మనుస్సా భత్తగ్గే అన్తరఘరే ఉచ్చాసయనమహాసయనాని పఞ్ఞపేన్తి, సేయ్యథిదం – ఆసన్దిం, పల్లఙ్కం, గోనకం, చిత్తకం, పటికం, పటలికం, తూలికం, వికతికం, ఉద్దలోమిం, ఏకన్తలోమిం, కట్టిస్సం, కోసేయ్యం కోసేయ్యం కమ్బలం (సీ॰ స్యా॰), కుత్తకం, హత్థత్థరం, అస్సత్థరం, రథత్థరం, అజినపవేణిం, కదలిమిగపవరపచ్చత్థరణం, సఉత్తరచ్ఛదం, ఉభతోలోహితకూపధానం. భిక్ఖూ కుక్కుచ్చాయన్తా నాభినిసీదన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఠపేత్వా తీణి – ఆసన్దిం, పల్లఙ్కం, తూలికం – గిహివికతం గిహివికటం (సీ॰ క॰), అవసేసం గిహివికటం (స్యా॰) అభినిసీదితుం, నత్వేవ అభినిపజ్జితు’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన మనుస్సా భత్తగ్గే అన్తరఘరే తూలోనద్ధం మఞ్చమ్పి పీఠమ్పి పఞ్ఞపేన్తి . భిక్ఖూ కుక్కుచ్చాయన్తా నాభినిసీదన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, గిహివికతం అభినిసీదితుం, నత్వేవ అభినిపజ్జితు’’న్తి.
జేతవనవిహారానుమోదనా
౩౧౫. అథ ఖో భగవా అనుపుబ్బేన చారికం చరమానో యేన సావత్థి తదవసరి. తత్ర సుదం భగవా సావత్థియం విహరతి జేతవనే అనాథపిణ్డికస్స ఆరామే. అథ ఖో అనాథపిణ్డికో గహపతి యేన భగవా తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో అనాథపిణ్డికో గహపతి భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘అధివాసేతు మే, భన్తే, భగవా స్వాతనాయ భత్తం సద్ధిం భిక్ఖుసఙ్ఘేనా’’తి. అధివాసేసి భగవా తుణ్హీభావేన. అథ ఖో అనాథపిణ్డికో గహపతి భగవతో అధివాసనం విదిత్వా ఉట్ఠాయాసనా భగవన్తం అభివాదేత్వా పదక్ఖిణం కత్వా పక్కామి. అథ ఖో అనాథపిణ్డికో గహపతి తస్సా రత్తియా అచ్చయేన పణీతం ఖాదనీయం భోజనీయం పటియాదాపేత్వా భగవతో కాలం ఆరోచాపేసి – ‘‘కాలో, భన్తే, నిట్ఠితం భత్త’’న్తి. అథ ఖో భగవా పుబ్బణ్హసమయం నివాసేత్వా పత్తచీవరమాదాయ యేన అనాథపిణ్డికస్స గహపతిస్స నివేసనం తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా పఞ్ఞత్తే ఆసనే నిసీది సద్ధిం భిక్ఖుసఙ్ఘేన. అథ ఖో అనాథపిణ్డికో గహపతి బుద్ధప్పముఖం భిక్ఖుసఙ్ఘం పణీతేన ఖాదనీయేన భోజనీయేన సహత్థా సన్తప్పేత్వా సమ్పవారేత్వా, భగవన్తం భుత్తావిం ఓనీతపత్తపాణిం, ఏకమన్తం నిసీది. ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో అనాథపిణ్డికో గహపతి భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘కథాహం, భన్తే, జేతవనే పటిపజ్జామీ’’తి? ‘‘తేన హి త్వం, గహపతి, జేతవనం ఆగతానాగతస్స చాతుద్దిసస్స సఙ్ఘస్స పతిట్ఠపేహీ’’తి. ‘‘ఏవం భన్తే’’తి ఖో అనాథపిణ్డికో గహపతి భగవతో పటిస్సుత్వా జేతవనం ఆగతానాగతస్స చాతుద్దిసస్స సఙ్ఘస్స పతిట్ఠాపేసి.
అథ ఖో భగవా అనాథపిణ్డికం గహపతిం ఇమాహి గాథాహి అనుమోది –
‘‘సీతం ఉణ్హం పటిహన్తి, తతో వాళమిగాని చ;
సరీసపే చ మకసే, సిసిరే చాపి వుట్ఠియో.
‘‘తతో వాతాతపో ఘోరో, సఞ్జాతో పటిహఞ్ఞతి;
లేణత్థఞ్చ సుఖత్థఞ్చ, ఝాయితుఞ్చ విపస్సితుం.
‘‘విహారదానం సఙ్ఘస్స, అగ్గం బుద్ధేన వణ్ణితం;
తస్మా హి పణ్డితో పోసో, సమ్పస్సం అత్థమత్తనో.
‘‘విహారే కారయే రమ్మే, వాసయేత్థ బహుస్సుతే;
తేసం అన్నఞ్చ పానఞ్చ, వత్థసేనాసనాని చ;
దదేయ్య ఉజుభూతేసు, విప్పసన్నేన చేతసా.
‘‘తే తస్స ధమ్మం దేసేన్తి, సబ్బదుక్ఖాపనూదనం;
యం సో ధమ్మం ఇధఞ్ఞాయ, పరినిబ్బాతి అనాసవో’’తి.
అథ ఖో భగవా అనాథపిణ్డికం గహపతిం ఇమాహి గాథాహి అనుమోదిత్వా ఉట్ఠాయాసనా పక్కామి.
ఆసనప్పటిబాహనాది
౩౧౬. తేన ఖో పన సమయేన అఞ్ఞతరస్స ఆజీవకసావకస్స మహామత్తస్స సఙ్ఘభత్తం హోతి. ఆయస్మా ఉపనన్దో సక్యపుత్తో పచ్ఛా ఆగన్త్వా విప్పకతభోజనం ఆనన్తరికం భిక్ఖుం వుట్ఠాపేసి. భత్తగ్గం కోలాహలం అహోసి. అథ ఖో సో మహామత్తో ఉజ్ఝాయతి ఖియ్యతి విపాచేతి – ‘‘కథఞ్హి నామ సమణా సక్యపుత్తియా పచ్ఛా ఆగన్త్వా విప్పకతభోజనం ఆనన్తరికం భిక్ఖుం వుట్ఠాపేస్సన్తి! భత్తగ్గం కోలాహలం అహోసి. నను నామ లబ్భా అఞ్ఞత్రాపి నిసిన్నేన యావదత్థం భుఞ్జితు’’న్తి? అస్సోసుం ఖో భిక్ఖూ తస్స మహామత్తస్స ఉజ్ఝాయన్తస్స ఖియ్యన్తస్స విపాచేన్తస్స. యే తే భిక్ఖూ అప్పిచ్ఛా…పే॰… తే ఉజ్ఝాయన్తి ఖియ్యన్తి విపాచేన్తి – ‘‘కథఞ్హి నామ ఆయస్మా ఉపనన్దో సక్యపుత్తో పచ్ఛా ఆగన్త్వా విప్పకతభోజనం ఆనన్తరికం భిక్ఖుం వుట్ఠాపేస్సతి! భత్తగ్గం కోలాహలం అహోసీ’’తి. అథ ఖో తే భిక్ఖూ భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘సచ్చం కిర త్వం, ఉపనన్ద, పచ్ఛా ఆగన్త్వా విప్పకతభోజనం ఆనన్తరికం భిక్ఖుం వుట్ఠాపేసి, భత్తగ్గం కోలాహలం అహోసీ’’తి? ‘‘సచ్చం భగవా’’తి. విగరహి బుద్ధో భగవా…పే॰… ‘‘కథఞ్హి నామ త్వం, మోఘపురిస, పచ్ఛా ఆగన్త్వా విప్పకతభోజనం ఆనన్తరికం భిక్ఖుం వుట్ఠాపేస్ససి? భత్తగ్గం కోలాహలం అహోసి. నేతం, మోఘపురిస, అప్పసన్నానం వా పసాదాయ…పే॰… విగరహిత్వా…పే॰… ధమ్మిం కథం కత్వా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘న, భిక్ఖవే, విప్పకతభోజనో భోజనో ఆనన్తరికో (స్యా॰) భిక్ఖు వుట్ఠాపేతబ్బో. యో వుట్ఠాపేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్స. సచే వుట్ఠాపేతి, పవారితో చ హోతి, ‘గచ్ఛ ఉదకం ఆహరా’తి వత్తబ్బో. ఏవఞ్చేతం లభేథ, ఇచ్చేతం కుసలం. నో చే లభేథ, సాధుకం సిత్థాని గిలిత్వా వుడ్ఢతరస్స భిక్ఖునో ఆసనం దాతబ్బం. న త్వేవాహం, భిక్ఖవే, కేనచి పరియాయేన వుడ్ఢతరస్స భిక్ఖునో ఆసనం పటిబాహితబ్బన్తి వదామి. యో పటిబాహేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సాతి’’.
తేన ఖో పన సమయేన ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ గిలానే భిక్ఖూ వుట్ఠాపేన్తి. గిలానా ఏవం వదేన్తి – ‘‘న మయం, ఆవుసో, సక్కోమ వుట్ఠాతుం, గిలానామ్హా’’తి. ‘‘మయం ఆయస్మన్తే వుట్ఠాపేస్సామా’’తి పరిగ్గహేత్వా వుట్ఠాపేత్వా ఠితకే ముఞ్చన్తి. గిలానా ముచ్ఛితా పపతన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం . ‘‘న, భిక్ఖవే, గిలానో వుట్ఠాపేతబ్బో. యో వుట్ఠాపేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి.
తేన ఖో పన సమయేన ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ ‘గిలానా మయమ్హా అవుట్ఠాపనీయా’తి వరసేయ్యాయో పలిబుద్ధేన్తి పలిబున్ధన్తి (క॰). భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, గిలానస్స పతిరూపం సేయ్యం దాతు’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ లేసకప్పేన సేనాసనం పటిబాహన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘న, భిక్ఖవే, లేసకప్పేన సేనాసనం పటిబాహితబ్బం. యో పటిబాహేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి.
పాచి॰ ౧౨౨ తేన ఖో పన సమయేన సత్తరసవగ్గియా భిక్ఖూ అఞ్ఞతరం పచ్చన్తిమం మహావిహారం పటిసఙ్ఖరోన్తి – ‘ఇధ మయం వస్సం వసిస్సామా’తి. అద్దసంసు అద్దసాసుం (క॰) ఖో ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ సత్తరసవగ్గియే భిక్ఖూ విహారం అఞ్ఞతరం విహారం (క॰) పటిసఙ్ఖరోన్తే. దిస్వాన ఏవమాహంసు – ‘‘ఇమే, ఆవుసో, సత్తరసవగ్గియా భిక్ఖూ విహారం పటిసఙ్ఖరోన్తి. హన్ద నే వుట్ఠాపేస్సామా’’తి. ఏకచ్చే ఏవమాహంసు – ‘‘ఆగమేథావుసో, యావ పటిసఙ్ఖరోన్తి, పటిసఙ్ఖతే వుట్ఠాపేస్సామా’’తి. అథ ఖో ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ సత్తరసవగ్గియే భిక్ఖూ ఏతదవోచుం – ‘‘ఉట్ఠేథావుసో, అమ్హాకం విహారో పాపుణాతీ’’తి. ‘‘నను, ఆవుసో, పటికచ్చేవ ఆచిక్ఖితబ్బం? మయఞ్చఞ్ఞం పటిసఙ్ఖరేయ్యామా’’తి. ‘‘నను, ఆవుసో, సఙ్ఘికో విహారో’’తి? ‘‘ఆమావుసో, సఙ్ఘికో విహారో’’తి. ‘‘ఉట్ఠేథావుసో, అమ్హాకం విహారో పాపుణాతీ’’తి. ‘‘మహల్లకో, ఆవుసో, విహారో; తుమ్హేపి వసథ, మయమ్పి వసిస్సామా’’తి. ‘‘ఉట్ఠేథావుసో, అమ్హాకం విహారో పాపుణాతీ’’తి కుపితా అనత్తమనా గీవాయం గహేత్వా నిక్కడ్ఢన్తి. తే నిక్కడ్ఢియమానా రోదన్తి. భిక్ఖూ ఏవమాహంసు – ‘‘కిస్స తుమ్హే, ఆవుసో, రోదథా’’తి? ‘‘ఇమే, ఆవుసో, ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ కుపితా అనత్తమనా అమ్హే సఙ్ఘికా విహారా నిక్కడ్ఢన్తీ’’తి. యే తే భిక్ఖూ అప్పిచ్ఛా…పే॰… తే ఉజ్ఝాయన్తి ఖియ్యన్తి విపాచేన్తి – ‘‘కథఞ్హి నామ ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ కుపితా అనత్తమనా భిక్ఖూ సఙ్ఘికా విహారా నిక్కడ్ఢిస్సన్తీ’’తి! అథ ఖో తే భిక్ఖూ భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం…పే॰… ‘‘సచ్చం కిర, తుమ్హే భిక్ఖవే, కుపితా అనత్తమనా సఙ్ఘికా విహారా భిక్ఖూ నిక్కడ్ఢథా’’తి? ‘‘సచ్చం భగవా’’తి…పే॰… విగరహిత్వా…పే॰… ధమ్మిం కథం కత్వా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘న, భిక్ఖవే, కుపితేన అనత్తమనేన భిక్ఖు సఙ్ఘికా విహారా నిక్కడ్ఢితబ్బో. యో నిక్కడ్ఢేయ్య, యథాధమ్మో కారేతబ్బో. అనుజానామి, భిక్ఖవే, సేనాసనం గాహేతు’’న్తి.
సేనాసనగ్గాహాపకసమ్ముతి
౩౧౭. అథ ఖో భిక్ఖూనం ఏతదహోసి – ‘కేన ను ఖో సేనాసనం గాహేతబ్బ’’న్తి? భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం …పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, పఞ్చహఙ్గేహి సమన్నాగతం భిక్ఖుం సేనాసనగ్గాహాపకం సమ్మన్నితుం – యో న ఛన్దాగతిం గచ్ఛేయ్య, న దోసాగతిం గచ్ఛేయ్య, న మోహాగతిం గచ్ఛేయ్య, న భయాగతిం గచ్ఛేయ్య, గహితాగహితఞ్చ జానేయ్య. ఏవఞ్చ పన, భిక్ఖవే, సమ్మన్నితబ్బో –
‘‘పఠమం భిక్ఖు యాచితబ్బో, యాచిత్వా బ్యత్తేన భిక్ఖునా పటిబలేన సఙ్ఘో ఞాపేతబ్బో –
‘‘సుణాతు మే, భన్తే, సఙ్ఘో. యది సఙ్ఘస్స పత్తకల్లం, సఙ్ఘో ఇత్థన్నామం భిక్ఖుం సేనాసనగ్గాహాపకం సమ్మన్నేయ్య. ఏసా ఞత్తి.
‘‘సుణాతు మే, భన్తే, సఙ్ఘో. సఙ్ఘో ఇత్థన్నామం భిక్ఖుం సేనాసనగ్గాహాపకం సమ్మన్నతి. యస్సాయస్మతో ఖమతి ఇత్థన్నామస్స భిక్ఖునో సేనాసనగ్గాహాపకస్స సమ్ముతి, సో తుణ్హస్స; యస్స నక్ఖమతి, సో భాసేయ్య.
‘‘సమ్మతో సఙ్ఘేన ఇత్థన్నామో భిక్ఖు సేనాసనగ్గాహాపకో. ఖమతి సఙ్ఘస్స, తస్మా తుణ్హీ, ఏవమేతం ధారయామీ’’తి .
౩౧౮. అథ ఖో సేనాసనగ్గాహాపకానం భిక్ఖూనం ఏతదహోసి – ‘‘కథం ను ఖో సేనాసనం గాహేతబ్బ’’న్తి? భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, పఠమం భిక్ఖూ గణేతుం , భిక్ఖూ గణేత్వా సేయ్యా గణేతుం, సేయ్యా గణేత్వా సేయ్యగ్గేన గాహేతు’’న్తి. సేయ్యగ్గేన గాహేన్తా సేయ్యా ఉస్సారయింసు…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, విహారగ్గేన గాహేతు’’న్తి. విహారగ్గేన గాహేన్తా విహారా ఉస్సారయింసు…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, పరివేణగ్గేన గాహేతు’’న్తి. పరివేణగ్గేన గాహేన్తా పరివేణా ఉస్సారయింసు…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, అనుభాగమ్పి దాతుం. గహితే అనుభాగే అఞ్ఞో భిక్ఖు ఆగచ్ఛతి, న అకామా దాతబ్బో’’తి.
తేన ఖో పన సమయేన భిక్ఖూ నిస్సీమే ఠితస్స సేనాసనం గాహేన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘న, భిక్ఖవే, నిస్సీమే ఠితస్స సేనాసనం గాహేతబ్బం. యో గాహేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి.
తేన ఖో పన సమయేన భిక్ఖూ సేనాసనం గహేత్వా సబ్బకాలం పటిబాహన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘న, భిక్ఖవే, సేనాసనం గహేత్వా సబ్బకాలం పటిబాహేతబ్బం. యో పటిబాహేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్స. అనుజానామి, భిక్ఖవే, వస్సానం తేమాసం పటిబాహితుం, ఉతుకాలం పన న పటిబాహితు’’న్తి.
అథ ఖో భిక్ఖూనం ఏతదహోసి – ‘‘కతి ను ఖో సేనాసనగ్గాహా’’తి? భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘తయో మే, భిక్ఖవే, సేనాసనగ్గాహా – పురిమకో, పచ్ఛిమకో, అన్తరాముత్తకో. అపరజ్జుగతాయ ఆసాళ్హియా పురిమకో గాహేతబ్బో. మాసగతాయ ఆసాళ్హియా పచ్ఛిమకో గాహేతబ్బో. అపరజ్జుగతాయ పవారణాయ ఆయతిం వస్సావాసత్థాయ అన్తరాముత్తకో గాహేతబ్బో. ఇమే ఖో, భిక్ఖవే, తయో సేనాసనగ్గాహా’’తి.
దుతియభాణవారో నిట్ఠితో.
౩. తతియభాణవారో
౩౧౯. తేన ఖో పన సమయేన ఆయస్మా ఉపనన్దో సక్యపుత్తో సావత్థియం సేనాసనం గహేత్వా అఞ్ఞతరం గామకావాసం అగమాసి. తత్థపి సేనాసనం అగ్గహేసి. అథ ఖో తేసం భిక్ఖూనం ఏతదహోసి – ‘‘అయం, ఆవుసో, ఆయస్మా ఉపనన్దో సక్యపుత్తో భణ్డనకారకో కలహకారకో వివాదకారకో భస్సకారకో సఙ్ఘే అధికరణకారకో. సచాయం ఇధ వస్సం వసిస్సతి, సబ్బేవ మయం న ఫాసు భవిస్సామ. హన్ద నం పుచ్ఛామా’’తి. అథ ఖో తే భిక్ఖూ ఆయస్మన్తం ఉపనన్దం సక్యపుత్తం ఏతదవోచుం – ‘‘నను తయా, ఆవుసో ఉపనన్ద, సావత్థియం సేనాసనం గహిత’’న్తి? ‘‘ఏవమావుసో’’తి. ‘‘కిం పన త్వం, ఆవుసో ఉపనన్ద, ఏకో ద్వే పటిబాహసీ’’తి? ‘‘ఇధదానాహం ఆవుసో, ముఞ్చామి; తత్థ గణ్హామీ’’తి. యే తే భిక్ఖూ అప్పిచ్ఛా…పే॰… తే ఉజ్ఝాయన్తి ఖియ్యన్తి విపాచేన్తి – ‘‘కథఞ్హి నామ ఆయస్మా ఉపనన్దో సక్యపుత్తో ఏకో ద్వే పటిబాహేస్సతీ’’తి! భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం…పే॰… ‘‘సచ్చం కిర త్వం, ఉపనన్ద, ఏకో ద్వే పటిబాహసీ’’తి? ‘‘సచ్చం భగవా’’తి. విగరహి బుద్ధో భగవా…పే॰… ‘‘కథఞ్హి నామ త్వం, మోఘపురిస, ఏకో ద్వే పటిబాహిస్ససి? తత్థ తయా, మోఘపురిస, గహితం ఇధ ముత్తం, ఇధ తయా గహితం తత్ర ముత్తం. ఏవం ఖో త్వం, మోఘపురిస, ఉభయత్థ పరిబాహిరో. నేతం, మోఘపురిస, అప్పసన్నానం వా పసాదాయ…పే॰… విగరహిత్వా…పే॰… ధమ్మిం కథం కత్వా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘న, భిక్ఖవే, ఏకేన ద్వే పటిబాహేతబ్బా. యో పటిబాహేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి.
౩౨౦. పాచి॰ ౪౩౮ తేన ఖో పన సమయేన భగవా భిక్ఖూనం అనేకపరియాయేన వినయకథం కథేతి, వినయస్స వణ్ణం భాసతి, వినయపరియత్తియా వణ్ణం భాసతి, ఆదిస్స ఆదిస్స ఆయస్మతో ఉపాలిస్స వణ్ణం భాసతి. భిక్ఖూనం ఏతదహోసి – ‘‘భగవా ఖో అనేకపరియాయేన వినయకథం కథేతి, వినయస్స వణ్ణం భాసతి, వినయపరియత్తియా వణ్ణం భాసతి, ఆదిస్స ఆదిస్స ఆయస్మతో ఉపాలిస్స వణ్ణం భాసతి. హన్ద మయం, ఆవుసో, ఆయస్మతో ఉపాలిస్స సన్తికే వినయం పరియాపుణామా’’తి. తేధ తే చ (స్యా॰ క॰) బహూ భిక్ఖూ థేరా చ నవా చ మజ్ఝిమా చ ఆయస్మతో ఉపాలిస్స సన్తికే వినయం పరియాపుణన్తి. ఆయస్మా ఉపాలి ఠితకోవ ఉద్దిసతి థేరానం భిక్ఖూనం గారవేన. థేరాపి భిక్ఖూ ఠితకావ ఉద్దిసాపేన్తి ధమ్మగారవేన. తత్థ థేరా చేవ భిక్ఖూ కిలమన్తి, ఆయస్మా చ ఉపాలి కిలమతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, నవకేన భిక్ఖునా ఉద్దిసన్తేన సమకే వా ఆసనే నిసీదితుం, ఉచ్చతరే వా ధమ్మగారవేన; థేరేన భిక్ఖునా ఉద్దిసాపేన్తేన సమకే వా ఆసనే నిసీదితుం, నీచతరే వా ధమ్మగారవేనా’’తి.
తేన ఖో పన సమయేన బహూ భిక్ఖూ ఆయస్మతో ఉపాలిస్స సన్తికే ఠితకా ఉద్దేసం పటిమానేన్తా కిలమన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, సమానాసనికేహి సహ నిసీదితు’’న్తి. అథ ఖో భిక్ఖూనం ఏతదహోసి – ‘‘కిత్తావతా ను ఖో సమానాసనికో హోతీ’’తి? భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం – ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, తివస్సన్తరేన సహ నిసీదితు’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన సమ్బహులా భిక్ఖూ సమానాసనికా మఞ్చే ఏకమఞ్చే (స్యా॰) నిసీదిత్వా మఞ్చం భిన్దింసు, పీఠే ఏకపీఠే (స్యా॰) నిసీదిత్వా పీఠం భిన్దింసు. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, తివగ్గస్స మఞ్చం, తివగ్గస్స పీఠ’’న్తి. తివగ్గోపి మఞ్చే నిసీదిత్వా మఞ్చం భిన్ది, పీఠే నిసీదిత్వా పీఠం భిన్ది…పే॰… ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, దువగ్గస్స మఞ్చం, దువగ్గస్స పీఠ’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన భిక్ఖూ అసమానాసనికేహి సహ దీఘాసనే నిసీదితుం కుక్కుచ్చాయన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఠపేత్వా పణ్డకం, మాతుగామం, ఉభతోబ్యఞ్జనకం, అసమానాసనికేహి సహ దీఘాసనే నిసీదితు’’న్తి. అథ ఖో భిక్ఖూనం ఏతదహోసి – ‘‘కిత్తకం పచ్ఛిమం ను ఖో దీఘాసనం హోతీ’’తి? భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, యం తిణ్ణం పహోతి, ఏత్తకం పచ్ఛిమం దీఘాసన’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన విసాఖా మిగారమాతా సఙ్ఘస్స అత్థాయ సాళిన్దం పాసాదం కారాపేతుకామా హోతి హత్థినఖకం. అథ ఖో భిక్ఖూనం ఏతదహోసి – ‘‘కిం ను ఖో భగవతా పాసాదపరిభోగో అనుఞ్ఞాతో కిం అననుఞ్ఞాతో’’తి? భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, సబ్బం పాసాదపరిభోగ’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన రఞ్ఞో పసేనదిస్స కోసలస్స అయ్యికా కాలఙ్కతా హోతి. తస్స కాలఙ్కిరియాయ సఙ్ఘస్స బహుం అకప్పియభణ్డం ఉప్పన్నం హోతి, సేయ్యథిదం – ఆసన్ది, పల్లఙ్కో, గోనకో , చిత్తకో, పటికా, పటలికా, తూలికా, వికతికా, ఉద్దలోమీ, ఏకన్తలోమీ, కట్టిస్సం, కోసేయ్యం, కుత్తకం, హత్థత్థరం, అస్సత్థరం, రథత్థరం, అజినప్పవేణి, కదలిమిగప్పవరపచ్చత్థరణం, సఉత్తరచ్ఛదం, ఉభతోలోహితకూపధానం. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఆసన్దియా పాదే ఛిన్దిత్వా పరిభుఞ్జితుం, పల్లఙ్కస్స వాళే భిన్దిత్వా పరిభుఞ్జితుం, తూలికం విజటేత్వా బిబ్బోహనం కాతుం, అవసేసం భూమత్థరణం సుమ్మత్థరణం (సీ॰ స్యా॰) కాతు’’న్తి.
అవిస్సజ్జియవత్థు
౩౨౧. తేన ఖో పన సమయేన సావత్థియా అవిదూరే అఞ్ఞతరస్మిం గామకావాసే ఆవాసికా భిక్ఖూ ఉపద్దుతా హోన్తి ఆగన్తుకగమికానం భిక్ఖూనం సేనాసనం పఞ్ఞపేన్తా. అథ ఖో తేసం భిక్ఖూనం ఏతదహోసి – ‘‘ఏతరహి ఖో మయం, ఆవుసో, ఉపద్దుతా ఆగన్తుకగమికానం భిక్ఖూనం సేనాసనం పఞ్ఞపేన్తా. హన్ద మయం, ఆవుసో, సబ్బం సఙ్ఘికం సేనాసనం ఏకస్స దేమ. తస్స సన్తకం పరిభుఞ్జిస్సామా’’తి. తే సబ్బం సఙ్ఘికం సేనాసనం ఏకస్స అదంసు. ఆగన్తుకా భిక్ఖూ తే భిక్ఖూ ఏతదవోచుం – ‘‘అమ్హాకం, ఆవుసో, సేనాసనం పఞ్ఞాపేథా’’తి. ‘‘నత్థావుసో, సఙ్ఘికం సేనాసనం; సబ్బం అమ్హేహి ఏకస్స దిన్న’’న్తి. ‘‘కిం పన తుమ్హే, ఆవుసో, సఙ్ఘికం సేనాసనం విస్సజ్జేథా’’తి? ‘‘ఏవమావుసో’’తి. యే తే భిక్ఖూ అప్పిచ్ఛా…పే॰… తే ఉజ్ఝాయన్తి ఖియ్యన్తి విపాచేన్తి – ‘‘కథఞ్హి నామ భిక్ఖూ సఙ్ఘికం సేనాసనం విస్సజ్జేస్సన్తీ’’తి విస్సజ్జిస్సన్తీతి (క॰)! అథ ఖో తే భిక్ఖూ భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం…పే॰… ‘‘సచ్చం కిర, భిక్ఖవే, భిక్ఖూ సఙ్ఘికం సేనాసనం విస్సజ్జేన్తీ’’తి? ‘‘సచ్చం భగవా’’తి. విగరహి బుద్ధో భగవా…పే॰… ‘‘కథఞ్హి నామ తే, భిక్ఖవే, మోఘపురిసా సఙ్ఘికం సేనాసనం విస్సజ్జేస్సన్తి? నేతం, భిక్ఖవే, అప్పసన్నానం వా పసాదాయ…పే॰… విగరహిత్వా…పే॰… ధమ్మిం కథం కత్వా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి –
‘‘పఞ్చిమాని, భిక్ఖవే, అవిస్సజ్జియాని, న విస్సజ్జేతబ్బాని న విస్సజ్జితబ్బాని (క॰), సఙ్ఘేన వా గణేన వా పుగ్గలేన వా. విస్సజ్జితానిపి అవిస్సజ్జితాని హోన్తి. యో విస్సజ్జేయ్య, ఆపత్తి థుల్లచ్చయస్స. కతమాని పఞ్చ? ఆరామో, ఆరామవత్థు – ఇదం పఠమం అవిస్సజ్జియం, న విస్సజ్జేతబ్బం, సఙ్ఘేన వా గణేన వా పుగ్గలేన వా. విస్సజ్జితమ్పి అవిస్సజ్జితం హోతి. యో విస్సజ్జేయ్య, ఆపత్తి థుల్లచ్చయస్స.
‘‘విహారో, విహారవత్థు – ఇదం దుతియం అవిస్సజ్జియం, న విస్సజ్జేతబ్బం, సఙ్ఘేన వా గణేన వా పుగ్గల్లేన వా. విస్సజ్జితమ్పి అవిస్సజ్జితం హోతి. యో విస్సజ్జేయ్య, ఆపత్తి థుల్లచ్చయస్స.
‘‘మఞ్చో, పీఠం, భిసి, బిబ్బోహనం – ఇదం తతియం అవిస్సజ్జియం, న విస్సజ్జేతబ్బం, సఙ్ఘేన వా గణేన వా పుగ్గలేన వా. విస్సజ్జితమ్పి అవిస్సజ్జితం హోతి. యో విస్సజ్జేయ్య, ఆపత్తి థుల్లచ్చయస్స.
‘‘లోహకుమ్భీ , లోహభాణకం, లోహవారకో, లోహకటాహం, వాసి, పరసు ఫరసు (సీ॰ స్యా॰ క॰), కుఠారీ కుధారీ (క॰), కుదాలో, నిఖాదనం – ఇదం చతుత్థం అవిస్సజ్జియం, న విస్సజ్జేతబ్బం, సఙ్ఘేన వా గణేన వా పుగ్గలేన వా. విస్సజ్జితమ్పి అవిస్సజ్జితం హోతి. యో విస్సజ్జేయ్య, ఆపత్తి థుల్లచ్చయస్స.
‘‘వల్లి, వేళు, ముఞ్జం, పబ్బజం బబ్బజం (సీ॰), తిణం, మత్తికా, దారుభణ్డం, మత్తికాభణ్డం – ఇదం పఞ్చమం అవిస్సజ్జియం, న విస్సజ్జేతబ్బం, సఙ్ఘేన వా గణేన వా పుగ్గలేన వా. విస్సజ్జితమ్పి అవిస్సజ్జితం హోతి. యో విస్సజ్జేయ్య, ఆపత్తి థుల్లచ్చయస్స. ఇమాని ఖో, భిక్ఖవే, పఞ్చ అవిస్సజ్జియాని, న విస్సజ్జేతబ్బాని, సఙ్ఘేన వా గణేన వా పుగ్గలేన వా. విస్సజ్జితానిపి అవిస్సజ్జితాని హోన్తి. యో విస్సజ్జేయ్య, ఆపత్తి థుల్లచ్చయస్సా’’తి.
అవేభఙ్గియవత్థు
౩౨౨. అథ ఖో భగవా సావత్థియం యథాభిరన్తం విహరిత్వా యేన కీటాగిరి తేన చారికం పక్కామి మహతా భిక్ఖుసఙ్ఘేన సద్ధిం పఞ్చమత్తేహి భిక్ఖుసతేహి సారిపుత్తమోగ్గల్లానేహి చ. అస్సోసుం ఖో అస్సజిపునబ్బసుకా భిక్ఖూ – ‘‘భగవా కిర కీటాగిరిం ఆగచ్ఛతి మహతా భిక్ఖుసఙ్ఘేన సద్ధిం పఞ్చమత్తేహి భిక్ఖుసతేహి సారిపుత్తమోగ్గల్లానేహి చ’’. ‘‘హన్ద మయం, ఆవుసో, సబ్బం సఙ్ఘికం సేనాసనం భాజేమ. పాపిచ్ఛా సారిపుత్తమోగ్గల్లానా, పాపికానం ఇచ్ఛానం వసం గతా; న మయం తేసం సేనాసనం పఞ్ఞపేస్సామా’’తి, తే సబ్బం సఙ్ఘికం సేనాసనం భాజేసుం. అథ ఖో భగవా అనుపుబ్బేన చారికం చరమానో యేన కీటాగిరి తదవసరి. అథ ఖో భగవా సమ్బహులే భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘గచ్ఛథ తుమ్హే, భిక్ఖవే; అస్సజిపునబ్బసుకే భిక్ఖూ ఉపసఙ్కమిత్వా ఏవం వదేథ – ‘భగవా, ఆవుసో, ఆగచ్ఛతి మహతా భిక్ఖుసఙ్ఘేన సద్ధిం పఞ్చమత్తేహి భిక్ఖుసతేహి సారిపుత్తమోగ్గల్లానేహి చ. భగవతో చ, ఆవుసో, సేనాసనం పఞ్ఞపేథ, భిక్ఖుసఙ్ఘస్స చ, సారిపుత్తమోగ్గల్లానానఞ్చా’’’తి. ‘‘ఏవం భన్తే’’తి ఖో తే భిక్ఖూ భగవతో పటిస్సుత్వా యేన అస్సజిపునబ్బసుకా భిక్ఖూ తేనుపసఙ్కమింసు, ఉపసఙ్కమిత్వా అస్సజిపునబ్బసుకే భిక్ఖూ ఏతదవోచుం – ‘‘భగవా, ఆవుసో, ఆగచ్ఛతి మహతా భిక్ఖుసఙ్ఘేన సద్ధిం పఞ్చమత్తేహి భిక్ఖుసతేహి సారిపుత్తమోగ్గల్లానేహి చ . భగవతో చ, ఆవుసో, సేనాసనం పఞ్ఞపేథ, భిక్ఖుసఙ్ఘస్స చ, సారిపుత్తమోగ్గల్లానానఞ్చా’’తి. ‘‘నత్థావుసో, సఙ్ఘికం సేనాసనం. సబ్బం అమ్హేహి భాజితం. స్వాగతం, ఆవుసో, భగవతో. యస్మిం విహారే భగవా ఇచ్ఛిస్సతి తస్మిం విహారే వసిస్సతి. పాపిచ్ఛా సారిపుత్తమోగ్గల్లానా, పాపికానం ఇచ్ఛానం వసం గతా. న మయం తేసం సేనాసనం పఞ్ఞపేస్సామా’’తి. ‘‘కిం పన తుమ్హే, ఆవుసో, సఙ్ఘికం సేనాసనం భాజిత్థా’’తి? ‘‘ఏవమావుసో’’తి. యే తే భిక్ఖూ అప్పిచ్ఛా…పే॰… తే ఉజ్ఝాయన్తి ఖియ్యన్తి విపాచేన్తి – ‘‘కథఞ్హి నామ అస్సజిపునబ్బసుకా భిక్ఖూ సఙ్ఘికం సేనాసనం భాజేస్సన్తీ’’తి! అథ ఖో తే భిక్ఖూ భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం…పే॰… సచ్చం కిర, భిక్ఖవే…పే॰… ‘‘సచ్చం భగవా’’తి. విగరహి బుద్ధో భగవా…పే॰… ‘‘కథఞ్హి నామ తే, భిక్ఖవే, మోఘపురిసా సఙ్ఘికం సేనాసనం భాజేస్సన్తి? నేతం, భిక్ఖవే, అప్పసన్నానం వా పసాదాయ…పే॰… విగరహిత్వా…పే॰… ధమ్మిం కథం కత్వా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి –
‘‘పఞ్చిమాని, భిక్ఖవే, అవేభఙ్గియాని అవేభఙ్గికాని (క॰), న విభజితబ్బాని, సఙ్ఘేన వా గణేన వా పుగ్గలేన వా. విభత్తానిపి అవిభత్తాని హోన్తి. యో విభజేయ్య, ఆపత్తి థుల్లచ్చయస్స. కతమాని పఞ్చ? ఆరామో, ఆరామవత్థు – ఇదం పఠమం అవేభఙ్గియం, న విభజితబ్బం, సఙ్ఘేన వా గణేన వా పుగ్గలేన వా. విభత్తమ్పి అవిభత్తం హోతి. యో విభజేయ్య, ఆపత్తి థుల్లచ్చయస్స.
‘‘విహారో, విహారవత్థు – ఇదం దుతియం అవేభఙ్గియం, న విభజితబ్బం, సఙ్ఘేన వా గణేన వా పుగ్గలేన వా. విభత్తమ్పి అవిభత్తం హోతి. యో విభజేయ్య, ఆపత్తి థుల్లచ్చయస్స.
‘‘మఞ్చో, పీఠం, భిసి, బిబ్బోహనం – ఇదం తతియం అవేభఙ్గియం, న విభజితబ్బం, సఙ్ఘేన వా గణేన వా పుగ్గలేన వా. విభత్తమ్పి అవిభత్తం హోతి. యో విభజేయ్య, ఆపత్తి థుల్లచ్చయస్స.
‘‘లోహకుమ్భీ, లోహభాణకం, లోహవారకో, లోహకటాహం, వాసీ, పరసు, కుఠారీ, కుదాలో, నిఖాదనం – ఇదం చతుత్థం అవేభఙ్గియం, న విభజితబ్బం, సఙ్ఘేన వా గణేన వా పుగ్గలేన వా. విభత్తమ్పి అవిభత్తం హోతి. యో విభజేయ్య, ఆపత్తి థుల్లచ్చయస్స.
‘‘వల్లీ, వేళు, ముఞ్జం, పబ్బజం, తిణం, మత్తికా, దారుభణ్డం, మత్తికాభణ్డం – ఇదం పఞ్చమం అవేభఙ్గియం, న విభజితబ్బం, సఙ్ఘేన వా గణేన వా పుగ్గలేన వా. విభత్తమ్పి అవిభత్తం హోతి. యో విభజేయ్య, ఆపత్తి థుల్లచ్చయస్స. ఇమాని ఖో, భిక్ఖవే, పఞ్చ అవేభఙ్గియాని, న విభజితబ్బాని, సఙ్ఘేన వా గణేన వా పుగ్గలేన వా. విభత్తానిపి అవిభత్తాని హోన్తి. యో విభజేయ్య, ఆపత్తి థుల్లచ్చయస్సా’’తి.
నవకమ్మదానకథా
౩౨౩. అథ ఖో భగవా కీటాగిరిస్మిం యథాభిరన్తం విహరిత్వా యేన ఆళవీ తేన చారికం పక్కామి. అనుపుబ్బేన చారికం చరమానో యేన ఆళవీ తదవసరి. తత్ర సుదం భగవా ఆళవియం విహరతి అగ్గాళవే చేతియే. తేన ఖో పన సమయేన ఆళవకా ఆళవికా (స్యా॰ క॰) భిక్ఖూ ఏవరూపాని నవకమ్మాని దేన్తి – పిణ్డనిక్ఖేపనమత్తేనపి నవకమ్మం దేన్తి; కుట్టలేపనమత్తేనపి నవకమ్మం దేన్తి; ద్వారట్ఠపనమత్తేనపి నవకమ్మం దేన్తి; అగ్గళవట్టికరణమత్తేనపి నవకమ్మం దేన్తి; ఆలోకసన్ధికరణమత్తేనపి నవకమ్మం దేన్తి; సేతవణ్ణకరణమత్తేనపి నవకమ్మం దేన్తి; కాళవణ్ణకరణమత్తేనపి నవకమ్మం దేన్తి; గేరుకపరికమ్మకరణమత్తేనపి నవకమ్మం దేన్తి; ఛాదనమత్తేనపి నవకమ్మం దేన్తి; బన్ధనమత్తేనపి నవకమ్మం దేన్తి; భణ్డికాట్ఠపనమత్తేనపి నవకమ్మం దేన్తి; ఖణ్డఫుల్లపటిసఙ్ఖరణమత్తేనపి నవకమ్మం దేన్తి; పరిభణ్డకరణమత్తేనపి నవకమ్మం దేన్తి; వీసతివస్సికమ్పి నవకమ్మం దేన్తి; తింసవస్సికమ్పి నవకమ్మం దేన్తి; యావజీవికమ్పి నవకమ్మం దేన్తి; ధూమకాలికమ్పి పరియోసితం విహారం నవకమ్మం దేన్తి. యే తే భిక్ఖూ అప్పిచ్ఛా…పే॰… తే ఉజ్ఝాయన్తి ఖియ్యన్తి విపాచేన్తి – ‘‘కథఞ్హి నామ ఆళవకా భిక్ఖూ ఏవరూపాని నవకమ్మాని దస్సన్తి – పిణ్డనిక్ఖేపనమత్తేనపి నవకమ్మం దస్సన్తి; కుట్టలేపనమత్తేనపి… ద్వారట్ఠపనమత్తేనపి … అగ్గళవట్టికరణమత్తేనపి… ఆలోకసన్ధికరణమత్తేనపి… సేతవణ్ణకరణమత్తేనపి… కాళవణ్ణకరణమత్తేనపి… గేరుకపరికమ్మకరణమత్తేనపి… ఛాదేనమత్తేనపి… బన్ధనమత్తేనపి… భణ్డికాళపనమత్తేనపి… ఖణ్డఫుల్లపటిసఙ్ఖరణమత్తేనపి… పరిభణ్డకరణమత్తేనపి… విసతివస్సికమ్పి… తింసవస్సికమ్పి… యావజీవికమ్పి… ధూమకాలికమ్పి పరియోసితం విహారం నవకమ్మం దస్సన్తీ’’తి! భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం…పే॰… సచ్చం కిర, భిక్ఖవే…పే॰… ‘‘సచ్చం భగవా’’తి…పే॰… విగరహిత్వా…పే॰… ధమ్మిం కథం కత్వా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘న, భిక్ఖవే, పిణ్డనిక్ఖేపనమత్తేన నవకమ్మం దాతబ్బం; న కుట్టలేపనమత్తేన నవకమ్మం దాతబ్బం. న ద్వారట్ఠపనమత్తేన నవకమ్మం దాతబ్బం. న అగ్గళవట్టికరణమత్తేన నవకమ్మం దాతబ్బం. న ఆలోకసన్ధికరణమత్తేన నవకమ్మం దాతబ్బం. న సేతవణ్ణకరణమత్తేన నవకమ్మం దాతబ్బం. న కాళవణ్ణకరణమత్తేన నవకమ్మం దాతబ్బం. న గేరుకపరికమ్మకరణమత్తేన నవకమ్మం దాతబ్బం. న ఛాదేనమత్తేన నవకమ్మం దాతబ్బం. న బన్ధనమత్తేన నవకమ్మం దాతబ్బం. న భణ్డికాళపనమత్తేన నవకమ్మం దాతబ్బం. న ఖణ్డఫుల్లపటిసఙ్ఖరణమత్తేన నవకమ్మం దాతబ్బం. న పరిభణ్డకరణమత్తేన నవకమ్మం దాతబ్బం. న విసతివస్సికం నవకమ్మం దాతబ్బం. న తింసవస్సికం నవకమ్మం దాతబ్బం. న యావజీవికం నవకమ్మం దాతబ్బం. న ధూమకాలికమ్పి పరియోసితం విహారం నవకమ్మం దాతబ్బం. యో దదేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్స. అనుజానామి, భిక్ఖవే, అకతం వా విప్పకతం వా నవకమ్మం దాతుం, ఖుద్దకే విహారే కమ్మం ఓలోకేత్వా ఛప్పఞ్చవస్సికం నవకమ్మం దాతుం, అడ్ఢయోగే కమ్మం ఓలోకేత్వా సత్తట్ఠవస్సికం నవకమ్మం దాతుం, మహల్లకే విహారే పాసాదే వా కమ్మం ఓలోకేత్వా దసద్వాదసవస్సికం నవకమ్మం దాతు’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన భిక్ఖూ సబ్బే విహారే నవకమ్మం దేన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘న, భిక్ఖవే, సబ్బే విహారే నవకమ్మం దాతబ్బం. యో దదేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి.
తేన ఖో పన సమయేన భిక్ఖూ ఏకస్స ద్వే దేన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘న, భిక్ఖవే, ఏకస్స ద్వే దాతబ్బా. యో దదేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి.
తేన ఖో పన సమయేన భిక్ఖూ నవకమ్మం గహేత్వా అఞ్ఞం వాసేన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘న, భిక్ఖవే, నవకమ్మం గహేత్వా అఞ్ఞో వాసేతబ్బో. యో వాసేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి.
తేన ఖో పన సమయేన భిక్ఖూ నవకమ్మం గహేత్వా సఙ్ఘికం పటిబాహేన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘న, భిక్ఖవే, నవకమ్మం గహేత్వా సఙ్ఘికం పటిబాహితబ్బం. యో పటిబాహేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్స. అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఏకం వరసేయ్యం గహేతు’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన భిక్ఖూ నిస్సీమే ఠితస్స నవకమ్మం దేన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘న, భిక్ఖవే, నిస్సీమే ఠితస్స నవకమ్మం దాతబ్బం. యో దదేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి.
తేన ఖో పన సమయేన భిక్ఖూ నవకమ్మం గహేత్వా సబ్బకాలం పటిబాహన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘న, భిక్ఖవే, నవకమ్మం గహేత్వా సబ్బకాలం పటిబాహితబ్బం. యో పటిబాహేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్స. అనుజానామి, భిక్ఖవే, వస్సానం తేమాసం పటిబాహితుం, ఉతుకాలం పన న పటిబాహితు’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన భిక్ఖూ నవకమ్మం గహేత్వా పక్కమన్తిపి, విబ్భమన్తిపి, కాలమ్పి కరోన్తి; సామణేరాపి పటిజానన్తి; సిక్ఖం పచ్చక్ఖాతకాపి పటిజానన్తి; అన్తిమవత్థుం అజ్ఝాపన్నకాపి పటిజానన్తి; ఉమ్మత్తకాపి పటిజానన్తి; ఖిత్తచిత్తాపి పటిజానన్తి; వేదనాట్టాపి పటిజానన్తి; ఆపత్తియా అదస్సనే ఉక్ఖిత్తకాపి పటిజానన్తి; ఆపత్తియా అప్పటికమ్మే ఉక్ఖిత్తకాపి పటిజానన్తి; పాపికాయ దిట్ఠియా అప్పటినిస్సగ్గే ఉక్ఖిత్తకాపి పటిజానన్తి; పణ్డకాపి పటిజానన్తి; థేయ్యసంవాసకాపి పటిజానన్తి; తిత్థియపక్కన్తకాపి
పటిజానన్తి; తిరచ్ఛానగతాపి పటిజానన్తి; మాతుఘాతకాపి పటిజానన్తి; పితుఘాతకాపి పటిజానన్తి ; అరహన్తఘాతకాపి పటిజానన్తి; భిక్ఖునిదూసకాపి పటిజానన్తి; సఙ్ఘభేదకాపి పటిజానన్తి; లోహితుప్పాదకాపి పటిజానన్తి; ఉభతోబ్యఞ్జనకాపి పటిజానన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం.
‘‘ఇధ పన, భిక్ఖవే, భిక్ఖు నవకమ్మం గహేత్వా పక్కమతి – మా సఙ్ఘస్స హాయీతి అఞ్ఞస్స దాతబ్బం.
‘‘ఇధ పన, భిక్ఖవే, భిక్ఖు నవకమ్మం గహేత్వా విబ్భమతి…పే॰… కాలఙ్కరోతి, సామణేరో పటిజానాతి, సిక్ఖం పచ్చక్ఖాతకో పటిజానాతి, అన్తిమవత్థుం అజ్ఝాపన్నకో పటిజానాతి, ఉమ్మత్తకో పటిజానాతి, ఖిత్తచిత్తో పటిజానాతి, వేదనాట్టో పటిజానాతి, ఆపత్తియా అదస్సనే ఉక్ఖిత్తకో పటిజానాతి, ఆపత్తియా అప్పటికమ్మే ఉక్ఖిత్తకో పటిజానాతి, పాపికాయ దిట్ఠియా అప్పటినిస్సగ్గే ఉక్ఖిత్తకో పటిజానాతి, పణ్డకో పటిజానాతి, థేయ్యసంవాసకో పటిజానాతి, తిత్థియపక్కన్తకో పటిజానాతి, తిరచ్ఛానగతో పటిజానాతి, మాతుఘాతకో పటిజానాతి, పితుఘాతకో పటిజానాతి, అరహన్తఘాతకో పటిజానాతి, భిక్ఖునీదూసకో పటిజానాతి, సఙ్ఘభేదకో పటిజానాతి, లోహితుప్పాదకో పటిజానాతి, ఉభతోబ్యఞ్జనకో పటిజానాతి – మా సఙ్ఘస్స హాయీతి అఞ్ఞస్స దాతబ్బం.
‘‘ఇధ పన, భిక్ఖవే, భిక్ఖు నవకమ్మం గహేత్వా విప్పకతే పక్కమతి – మా సఙ్ఘస్స హాయీతి అఞ్ఞస్స దాతబ్బం.
‘‘ఇధ పన, భిక్ఖవే, భిక్ఖు నవకమ్మం గహేత్వా విప్పకతే విబ్భమతి…పే॰… ఉభతోబ్యఞ్జనకో పటిజానాతి – మా సఙ్ఘస్స హాయీతి అఞ్ఞస్స దాతబ్బం.
‘‘ఇధ పన, భిక్ఖవే, భిక్ఖు నవకమ్మం గహేత్వా పరియోసితే పక్కమతి – తస్సేవేతం.
‘‘ఇధ పన, భిక్ఖవే, భిక్ఖు నవకమ్మం గహేత్వా పరియోసితే విబ్భమతి…పే॰… కాలఙ్కరోతి, సామణేరో పటిజానాతి, సిక్ఖం పచ్చక్ఖాతకో పటిజానాతి, అన్తిమవత్థుం అజ్ఝాపన్నకో పటిజానాతి – సఙ్ఘో సామీ.
‘‘ఇధ పన, భిక్ఖవే, భిక్ఖు నవకమ్మం గహేత్వా పరియోసితే ఉమ్మత్తకో పటిజానాతి, ఖిత్తచిత్తో పటిజానాతి, వేదనాట్టో పటిజానాతి, ఆపత్తియా అదస్సనే ఉక్ఖిత్తకో పటిజానాతి, ఆపత్తియా అప్పటికమ్మే ఉక్ఖిత్తకో పటిజానాతి, పాపికాయ దిట్ఠియా అప్పటినిస్సగ్గే ఉక్ఖిత్తకో పటిజానాతి – తస్సేవేతం.
‘‘ఇధ పన, భిక్ఖవే, భిక్ఖు నవకమ్మం గహేత్వా పరియోసితే పణ్డకో పటిజానాతి, థేయ్యసంవాసకో పటిజానాతి, తిత్థియపక్కన్తకో పటిజానాతి, తిరచ్ఛానగతో పటిజానాతి, మాతుఘాతకో పటిజానాతి, పితుఘాతకో పటిజానాతి, అరహన్తఘాతకో పటిజానాతి, భిక్ఖునీదూసకో పటిజానాతి, సఙ్ఘభేదకో పటిజానాతి, లోహితుప్పాదకో పటిజానాతి, ఉభతోబ్యఞ్జనకో పటిజానాతి – సఙ్ఘో సామీ’’తి.
అఞ్ఞత్రపరిభోగపటిక్ఖేపాది
౩౨౪. పారా॰ ౧౫౭ తేన ఖో పన సమయేన భిక్ఖూ అఞ్ఞతరస్స ఉపాసకస్స విహారపరిభోగం సేనాసనం అఞ్ఞత్ర పరిభుఞ్జన్తి. అథ ఖో సో ఉపాసకో ఉజ్ఝాయతి ఖియ్యతి విపాచేతి – ‘‘కథఞ్హి నామ భదన్తా అఞ్ఞత్ర పరిభోగం అఞ్ఞత్ర పరిభుఞ్జిస్సన్తీ’’తి! భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘న, భిక్ఖవే, అఞ్ఞత్ర పరిభోగో అఞ్ఞత్ర పరిభుఞ్జితబ్బో. యో పరిభుఞ్జేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి.
పారా॰ ౧౫౭ తేన ఖో పన సమయేన భిక్ఖూ ఉపోసథగ్గమ్పి సన్నిసజ్జమ్పి హరితుం కుక్కుచ్చాయన్తా ఛమాయ నిసీదన్తి. గత్తానిపి చీవరానిపి పంసుకితాని హోన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, తావకాలికం హరితు’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన సఙ్ఘస్స మహావిహారో ఉన్ద్రియతి. భిక్ఖూ కుక్కుచ్చాయన్తా సేనాసనం నాతిహరన్తి నాభిహరన్తి (క॰). భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, గుత్తత్థాయ హరితు’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన సఙ్ఘస్స సేనాసనపరిక్ఖారికో మహగ్ఘో కమ్బలో ఉప్పన్నో హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఫాతికమ్మత్థాయ పరివత్తేతు’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన సఙ్ఘస్స సేనాసనపరిక్ఖారికం మహగ్ఘం దుస్సం ఉప్పన్నం హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఫాతికమ్మత్థాయ పరివత్తేతు’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన సఙ్ఘస్స అచ్ఛచమ్మం ఉప్పన్నం హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, పాదపుఞ్ఛనిం కాతు’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన సఙ్ఘస్స చక్కలికం ఉప్పన్నం హోతి . భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, పాదపుఞ్ఛనిం కాతు’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన సఙ్ఘస్స చోళకం ఉప్పన్నం హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, పాదపుఞ్ఛనిం కాతు’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన భిక్ఖూ అధోతేహి పాదేహి సేనాసనం అక్కమన్తి. సేనాసనం దుస్సతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘న, భిక్ఖవే, అధోతేహి పాదేహి సేనాసనం అక్కమితబ్బం. యో అక్కమేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి.
తేన ఖో పన సమయేన భిక్ఖూ అల్లేహి పాదేహి సేనాసనం అక్కమన్తి. సేనాసనం దుస్సతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం . ‘‘న, భిక్ఖవే, అల్లేహి పాదేహి సేనాసనం అక్కమితబ్బం. యో అక్కమేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి.
తేన ఖో పన సమయేన భిక్ఖూ సఉపాహనా సేనాసనం అక్కమన్తి. సేనాసనం దుస్సతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘న, భిక్ఖవే, సఉపాహనేన సేనాసనం అక్కమితబ్బం. యో అక్కమేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి.
తేన ఖో పన సమయేన భిక్ఖూ పరికమ్మకతాయ భూమియా నిట్ఠుభన్తి. వణ్ణో దుస్సతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘న , భిక్ఖవే, పరికమ్మకతాయ భూమియా నిట్ఠుభితబ్బం. యో నిట్ఠుభేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్స. అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఖేళమల్లక’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన మఞ్చపాదాపి పీఠపాదాపి పరికమ్మకతం భూమిం విలిఖన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, చోళకేన పలివేఠేతు’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన భిక్ఖూ పరికమ్మకతం భిత్తిం అపస్సేన్తి. వణ్ణో దుస్సతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘న, భిక్ఖవే, పరికమ్మకతా భిత్తి అపస్సేతబ్బా. యో అపస్సేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్స. అనుజానామి, భిక్ఖవే, అపస్సేనఫలక’’న్తి. అపస్సేనఫలకం హేట్ఠతో భూమిం విలిఖతి, ఉపరితో భిత్తిఞ్చ. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, హేట్ఠతో చ ఉపరితో చ చోళకేన పలివేఠేతు’’న్తి.
తేన ఖో పన సమయేన భిక్ఖూ ధోతపాదకా నిపజ్జితుం కుక్కుచ్చాయన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, పచ్చత్థరిత్వా నిపజ్జితు’’న్తి.
సఙ్ఘభత్తాదిఅనుజాననం
౩౨౫. అథ ఖో భగవా ఆళవియం యథాభిరన్తం విహరిత్వా యేన రాజగహం తేన చారికం పక్కామి. అనుపుబ్బేన చారికం చరమానో యేన రాజగహం తదవసరి. తత్ర సుదం భగవా రాజగహే విహరతి వేళువనే కలన్దకనివాపే. తేన ఖో పన సమయేన రాజగహం దుబ్భిక్ఖం హోతి. మనుస్సా న సక్కోన్తి సఙ్ఘభత్తం కాతుం; ఇచ్ఛన్తి ఉద్దేసభత్తం నిమన్తనం సలాకభత్తం పక్ఖికం ఉపోసథికం పాటిపదికం కాతుం. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, సఙ్ఘభత్తం ఉద్దేసభత్తం నిమన్తనం సలాకభత్తం పక్ఖికం ఉపోసథికం పాటిపదిక’’న్తి.
భత్తుద్దేసకసమ్ముతి
౩౨౬. తేన ఖో పన సమయేన ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ అత్తనో వరభత్తాని గహేత్వా లామకాని భత్తాని భిక్ఖూనం దేన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, పఞ్చహఙ్గేహి సమన్నాగతం భిక్ఖుం భత్తుద్దేసకం సమ్మన్నితుం – యో న ఛన్దాగతిం గచ్ఛేయ్య, న దోసాగతిం గచ్ఛేయ్య, న మోహాగతిం గచ్ఛేయ్య, న భయాగతిం గచ్ఛేయ్య, ఉద్దిట్ఠానుద్దిట్ఠఞ్చ జానేయ్య. ఏవఞ్చ పన, భిక్ఖవే, సమ్మన్నితబ్బో. పఠమం భిక్ఖు యాచితబ్బో, యాచిత్వా బ్యత్తేన భిక్ఖునా పటిబలేన సఙ్ఘో ఞాపేతబ్బో –
‘‘సుణాతు మే, భన్తే, సఙ్ఘో. యది సఙ్ఘస్స పత్తకల్లం, సఙ్ఘో ఇత్థన్నామం భిక్ఖుం భత్తుద్దేసకం సమ్మన్నేయ్య. ఏసా ఞత్తి.
‘‘సుణాతు మే, భన్తే, సఙ్ఘో. సఙ్ఘో ఇత్థన్నామం భిక్ఖుం భత్తుద్దేసకం సమ్మన్నతి. యస్సాయస్మతో ఖమతి ఇత్థన్నామస్స భిక్ఖునో భత్తుద్దేసకస్స సమ్ముతి, సో తుణ్హస్స; యస్స నక్ఖమతి, సో భాసేయ్య.
‘‘సమ్మతో సఙ్ఘేన ఇత్థన్నామో భిక్ఖు భత్తుద్దేసకో. ఖమతి సఙ్ఘస్స, తస్మా తుణ్హీ, ఏవమేతం ధారయామీ’’తి.
అథ ఖో భత్తుద్దేసకానం భిక్ఖూనం ఏతదహోసి – ‘‘కథం ను ఖో భత్తం ఉద్దిసితబ్బ’’న్తి? భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, సలాకాయ వా పట్టికాయ వా పటికాయ వా (స్యా॰) ఉపనిబన్ధిత్వా ఓపుఞ్జిత్వా భత్తం ఉద్దిసితు’’న్తి.
సేనాసనపఞ్ఞాపకాదిసమ్ముతి
౩౨౭. తేన ఖో పన సమయేన సఙ్ఘస్స సేనాసనపఞ్ఞాపకో న హోతి…పే॰… భణ్డాగారికో న హోతి…పే॰… చీవరప్పటిగ్గాహకో న హోతి…పే॰… చీవరభాజకో న హోతి…పే॰… యాగుభాజకో న హోతి…పే॰… ఫలభాజకో న హోతి…పే॰… ఖజ్జకభాజకో న హోతి. ఖజ్జకం అభాజియమానం నస్సతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, పఞ్చహఙ్గేహి సమన్నాగతం భిక్ఖుం ఖజ్జకభాజకం సమ్మన్నితుం – యో న ఛన్దాగతిం గచ్ఛేయ్య, న దోసాగతిం గచ్ఛేయ్య, న మోహాగతిం గచ్ఛేయ్య, న భయాగతిం గచ్ఛేయ్య , భాజితాభాజితఞ్చ జానేయ్య. ఏవఞ్చ పన, భిక్ఖవే, సమ్మన్నితబ్బో. పఠమం భిక్ఖు యాచితబ్బో, యాచిత్వా బ్యత్తేన భిక్ఖునా పటిబలేన సఙ్ఘో ఞాపేతబ్బో –
‘‘సుణాతు మే, భన్తే, సఙ్ఘో. యది సఙ్ఘస్స పత్తకల్లం, సఙ్ఘో ఇత్థన్నామం భిక్ఖుం ఖజ్జకభాజకం సమ్మన్నేయ్య. ఏసా ఞత్తి.
‘‘సుణాతు మే, భన్తే, సఙ్ఘో. సఙ్ఘో ఇత్థన్నామం భిక్ఖుం ఖజ్జకభాజకం సమ్మన్నతి . యస్సాయస్మతో ఖమతి ఇత్థన్నామస్స భిక్ఖునో ఖజ్జకభాజకస్స సమ్ముతి, సో తుణ్హస్స; యస్స నక్ఖమతి, సో భాసేయ్య.
‘‘సమ్మతో సఙ్ఘేన ఇత్థన్నామో భిక్ఖు ఖజ్జకభాజకో. ఖమతి సఙ్ఘస్స, తస్మా తుణ్హీ, ఏవమేతం ధారయామీ’’తి.
అప్పమత్తకవిస్సజ్జకసమ్ముతి
౩౨౮. తేన ఖో పన సమయేన సఙ్ఘస్స భణ్డాగారే అప్పమత్తకో పరిక్ఖారో ఉప్పన్నో ఉస్సన్నో (స్యా॰) హోతి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, పఞ్చహఙ్గేహి సమన్నాగతం భిక్ఖుం అప్పమత్తకవిస్సజ్జకం సమ్మన్నితుం – యో న ఛన్దాగతిం గచ్ఛేయ్య, న దోసాగతిం గచ్ఛేయ్య, న మోహాగతిం గచ్ఛేయ్య, న భయాగతిం గచ్ఛేయ్య, విస్సజ్జితావిస్సజ్జితఞ్చ జానేయ్య. ఏవఞ్చ పన, భిక్ఖవే, సమ్మన్నితబ్బో. పఠమం భిక్ఖు యాచితబ్బో, యాచిత్వా బ్యత్తేన భిక్ఖునా పటిబలేన సఙ్ఘో ఞాపేతబ్బో –
‘‘సుణాతు మే, భన్తే, సఙ్ఘో. యది సఙ్ఘస్స పత్తకల్లం, సఙ్ఘో ఇత్థన్నామం భిక్ఖుం అప్పమత్తకవిస్సజ్జకం సమ్మన్నేయ్య. ఏసా ఞత్తి.
‘‘సుణాతు మే, భన్తే, సఙ్ఘో. సఙ్ఘో ఇత్థన్నామం భిక్ఖుం అప్పమత్తకవిస్సజ్జకం సమ్మన్నతి. యస్సాయస్మతో ఖమతి ఇత్థన్నామస్స భిక్ఖునో అప్పమత్తకవిస్సజ్జకస్స సమ్ముతి, సో తుణ్హస్స; యస్స నక్ఖమతి, సో భాసేయ్య.
‘‘సమ్మతో సఙ్ఘేన ఇత్థన్నామో భిక్ఖు అప్పమత్తకవిస్సజ్జకో. ఖమతి సఙ్ఘస్స, తస్మా తుణ్హీ , ఏవమేతం ధారయామీ’’తి.
తేన అప్పమత్తకవిస్సజ్జకేన భిక్ఖునా ఏకా ఏకేకా (సీ॰) సూచి దాతబ్బా, సత్థకం దాతబ్బం, ఉపాహనా దాతబ్బా, కాయబన్ధనం దాతబ్బం, అంసబన్ధకో దాతబ్బో, పరిస్సావనం దాతబ్బం, ధమ్మకరణో దాతబ్బో, కుసి దాతబ్బా, అడ్ఢకుసి దాతబ్బా, మణ్డలం దాతబ్బం, అడ్ఢమణ్డలం దాతబ్బం, అనువాతో దాతబ్బో, పరిభణ్డం దాతబ్బం. సచే హోతి సఙ్ఘస్స సప్పి వా తేలం వా మధు వా ఫాణితం వా, సకిం పటిసాయితుం దాతబ్బం. సచే పునపి అత్థో హోతి, పునపి దాతబ్బం.
సాటియగ్గాహాపకాదిసమ్ముతి
౩౨౯. తేన ఖో పన సమయేన సఙ్ఘస్స సాటియగ్గాహాపకో న హోతి…పే॰… పత్తగ్గాహాపకో న హోతి…పే॰… ఆరామికపేసకో న హోతి…పే॰… సామణేరపేసకో న హోతి. సామణేరా అపేసియమానా కమ్మం న కరోన్తి. భగవతో ఏతమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, పఞ్చహఙ్గేహి సమన్నాగతం భిక్ఖుం సామణేరపేసకం సమ్మన్నితుం – యో న ఛన్దాగతిం గచ్ఛేయ్య, న దోసాగతిం గచ్ఛేయ్య, న మోహాగతిం గచ్ఛేయ్య, న భయాగతిం గచ్ఛేయ్య, పేసితాపేసితఞ్చ జానేయ్య. ఏవఞ్చ పన, భిక్ఖవే, సమ్మన్నితబ్బో. పఠమం భిక్ఖు యాచితబ్బో, యాచిత్వా బ్యత్తేన భిక్ఖునా పటిబలేన సఙ్ఘో ఞాపేతబ్బో –
‘‘సుణాతు మే, భన్తే, సఙ్ఘో. యది సఙ్ఘస్స పత్తకల్లం, సఙ్ఘో ఇత్థన్నామం భిక్ఖుం సామణేరపేసకం సమ్మన్నేయ్య. ఏసా ఞత్తి.
‘‘సుణాతు మే, భన్తే, సఙ్ఘో. సఙ్ఘో ఇత్థన్నామం భిక్ఖుం సామణేరపేసకం సమ్మన్నతి. యస్సాయస్మతో ఖమతి ఇత్థన్నామస్స భిక్ఖునో సామణేరపేసకస్స సమ్ముతి, సో తుణ్హస్స; యస్స నక్ఖమతి, సో భాసేయ్య.
‘‘సమ్మతో సఙ్ఘేన ఇత్థన్నామో భిక్ఖు సామణేరపేసకో. ఖమతి సఙ్ఘస్స, తస్మా తుణ్హీ, ఏవమేతం ధారయామీ’’తి.
తతియభాణవారో నిట్ఠితో.
సేనాసనక్ఖన్ధకో ఛట్ఠో.
తస్సుద్దానం –
విహారం బుద్ధసేట్ఠేన, అపఞ్ఞత్తం తదా అహు;
తహం తహం నిక్ఖమన్తి, వాసా తే జినసావకా.
సేట్ఠీ గహపతి దిస్వా, భిక్ఖూనం ఇదమబ్రవి;
కారాపేయ్యం వసేయ్యాథ, పటిపుచ్ఛింసు నాయకం.
విహారం అడ్ఢయోగఞ్చ, పాసాదం హమ్మియం గుహం;
పఞ్చలేణం అనుఞ్ఞాసి, విహారే సేట్ఠి కారయి.
జనో విహారం కారేతి, అకవాటం అసంవుతం;
కవాటం పిట్ఠసఙ్ఘాటం, ఉదుక్ఖలఞ్చ ఉత్తరి.
ఆవిఞ్ఛనచ్ఛిద్దం రజ్జుం, వట్టిఞ్చ కపిసీసకం;
సూచిఘటితాళచ్ఛిద్దం , లోహకట్ఠవిసాణకం.
యన్తకం సూచికఞ్చేవ, ఛదనం ఉల్లిత్తావలిత్తం;
వేదిజాలసలాకఞ్చ, చక్కలి సన్థరేన చ.
మిడ్ఢి బిదలమఞ్చఞ్చ, సోసానికమసారకో;
బున్దికుళిరపాదఞ్చ, ఆహచ్చాసన్ది ఉచ్చకే.
సత్తఙ్గో చ భద్దపీఠం, పీఠకేళకపాదకం;
ఆమలాఫలకా కోచ్ఛా, పలాలపీఠమేవ చ.
ఉచ్చాహిపటిపాదకా, అట్ఠఙ్గులి చ పాదకా;
సుత్తం అట్ఠపదం చోళం, తూలికం అడ్ఢకాయికం.
గిరగ్గో భిసియో చాపి, దుస్సం సేనాసనమ్పి చ;
ఓనద్ధం హేట్ఠా పతతి, ఉప్పాటేత్వా హరన్తి చ.
భత్తిఞ్చ హత్థభత్తిఞ్చ, అనుఞ్ఞాసి తథాగతో;
తిత్థియా విహారే చాపి, థుసం సణ్హఞ్చ మత్తికా.
ఇక్కాసం పాణికం కుణ్డం, సాసపం సిత్థతేలకం;
ఉస్సన్నే పచ్చుద్ధరితుం, ఫరుసం గణ్డుమత్తికం.
ఇక్కాసం పటిభానఞ్చ, నీచా చయో చ ఆరుహం;
పరిపతన్తి ఆళకా, అడ్ఢకుట్టం తయో పున.
ఖుద్దకే కుట్టపాదో చ, ఓవస్సతి సరం ఖిలం;
చీవరవంసం రజ్జుఞ్చ, ఆళిన్దం కిటికేన చ.
ఆలమ్బనం తిణచుణ్ణం, హేట్ఠామగ్గే నయం కరే;
అజ్ఝోకాసే ఓతప్పతి, సాలం హేట్ఠా చ భాజనం.
విహారో కోట్ఠకో చేవ, పరివేణగ్గిసాలకం;
ఆరామే చ పున కోట్ఠే, హేట్ఠఞ్ఞేవ నయం కరే.
సుధం అనాథపిణ్డి చ, సద్ధో సీతవనం అగా;
దిట్ఠధమ్మో నిమన్తేసి, సహ సఙ్ఘేన నాయకం.
ఆణాపేసన్తరామగ్గే, ఆరామం కారయీ గణో;
వేసాలియం నవకమ్మం, పురతో చ పరిగ్గహి.
కో అరహతి భత్తగ్గే, తిత్తిరఞ్చ అవన్దియా;
పరిగ్గహితన్తరఘరా, తూలో సావత్థి ఓసరి.
పతిట్ఠాపేసి ఆరామం, భత్తగ్గే చ కోలాహలం;
గిలానా వరసేయ్యా చ, లేసా సత్తరసా తహిం.
కేన ను ఖో కథం ను ఖో, విహారగ్గేన భాజయి;
పరివేణం అనుభాగఞ్చ, అకామా భాగం నో దదే.
నిస్సీమం సబ్బకాలఞ్చ, గాహా సేనాసనే తయో;
ఉపనన్దో చ వణ్ణేసి, ఠితకా సమకాసనా.
సమానాసనికా భిన్దింసు, తివగ్గా చ దువగ్గికం;
అసమానాసనికా దీఘం, సాళిన్దం పరిభుఞ్జితుం.
అయ్యికా చ అవిదూరే, భాజితఞ్చ కీటాగిరే;
ఆళవీ పిణ్డకకుట్టేహి, ద్వారఅగ్గళవట్టికా.
ఆలోకసేతకాళఞ్చ , గేరుఛాదనబన్ధనా;
భణ్డిఖణ్డపరిభణ్డం, వీస తింసా చ కాలికా.
ఓసితే అకతం విప్పం, ఖుద్దే ఛప్పఞ్చవస్సికం;
అడ్ఢయోగే చ సత్తట్ఠ, మహల్లే దస ద్వాదస.
సబ్బం విహారం ఏకస్స, అఞ్ఞం వాసేన్తి సఙ్ఘికం;
నిస్సీమం సబ్బకాలఞ్చ, పక్కమి విబ్భమన్తి చ.
కాలఞ్చ సామణేరఞ్చ, సిక్ఖాపచ్చక్ఖఅన్తిమం;
ఉమ్మత్తఖిత్తచిత్తా చ, వేదనాపత్తిదస్సనా.
అప్పటికమ్మదిట్ఠియా, పణ్డకా థేయ్యతిత్థియా;
తిరచ్ఛానమాతుపితు, అరహన్తా చ దూసకా.
భేదకా లోహితుప్పాదా, ఉభతో చాపి బ్యఞ్జనకా;
మా సఙ్ఘస్స పరిహాయి, కమ్మం అఞ్ఞస్స దాతవే.
విప్పకతే చ అఞ్ఞస్స, కతే తస్సేవ పక్కమే;
విబ్భమతి కాలఙ్కతో, సామణేరో చ జాయతి.
పచ్చక్ఖాతో చ సిక్ఖాయ, అన్తిమజ్ఝాపన్నకో యది;
సఙ్ఘోవ సామికో హోతి, ఉమ్మత్తఖిత్తవేదనా.
అదస్సనాప్పటికమ్మే, దిట్ఠి తస్సేవ హోతి తం;
పణ్డకో థేయ్యతిత్థీ చ, తిరచ్ఛానమాతుపేత్తికం.
ఘాతకో దూసకో చాపి, భేదలోహితబ్యఞ్జనా;
పటిజానాతి యది సో, సఙ్ఘోవ హోతి సామికో.
హరన్తఞ్ఞత్ర కుక్కుచ్చం, ఉన్ద్రియతి చ కమ్బలం;
దుస్సఞ్చ చమ్మచక్కలీ, చోళకం అక్కమన్తి చ.
అల్లా ఉపాహనానిట్ఠు, లిఖన్తి అపస్సేన్తి చ;
అపస్సేనం లిఖతేవ, ధోతపచ్చత్థరేన చ.
రాజగహే న సక్కోన్తి, లామకం భత్తుద్దేసకం;
కథం ను ఖో పఞ్ఞాపకం, భణ్డాగారికసమ్ముతి.
పటిగ్గాహభాజకో చాపి, యాగు చ ఫలభాజకో;
ఖజ్జకభాజకో చేవ, అప్పమత్తకవిస్సజ్జే.
సాటియగ్గాహాపకో చేవ, తథేవ పత్తగ్గాహకో;
ఆరామికసామణేర, పేసకస్స చ సమ్ముతి.
సబ్బాభిభూ లోకవిదూ, హితచిత్తో వినాయకో;
లేణత్థఞ్చ సుఖత్థఞ్చ, ఝాయితుఞ్చ విపస్సితున్తి.
సేనాసనక్ఖన్ధకం నిట్ఠితం.