๘. สมฺมปฺปธานวิภงฺโค
๑. สุตฺตนฺตภาชนียํ
๓๙๐. จตฺตาโร
๓๙๑. กถญฺจ ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ? ตตฺถ กตเม อนุปฺปนฺนา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา? ตีณิ อกุสลมูลานิ – โลโภ, โทโส, โมโหฯ ตเทกฏฺฐา จ กิเลสาฯ ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิญฺญาณกฺขนฺโธ, ตํสมุฏฺฐานํ กายกมฺมํ วจีกมฺมํ มโนกมฺมํ – อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘อนุปฺปนฺนา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา’’ฯ อิติ อิเมสํ อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติฯ
๓๙๒. ฉนฺทํ ชเนตีติฯ ตตฺถ กตโม ฉนฺโท? โย ฉนฺโท ฉนฺทิกตา
๓๙๓. วายมตีติฯ ตตฺถ กตโม วายาโม? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป.… สมฺมาวายาโม – อยํ
๓๙๔. วีริยํ
๓๙๕. จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตีติฯ ตตฺถ กตมํ จิตฺตํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘จิตฺตํ’’ฯ อิมํ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ สมฺปคฺคณฺหาติ อุปตฺถมฺเภติ ปจฺจุปตฺถมฺเภติฯ เตน วุจฺจติ ‘‘จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตี’’ติฯ
๓๙๖. ปทหตีติฯ ตตฺถ กตมํ ปธานํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป.… สมฺมาวายาโม – อิทํ วุจฺจติ ‘‘ปธานํ’’ฯ อิมินา ปธาเนน อุเปโต โหติ…เป.… สมนฺนาคโตฯ เตน วุจฺจติ ‘‘ปทหตี’’ติฯ
๓๙๗. กถญฺจ ภิกฺขุ อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ? ตตฺถ กตเม อุปฺปนฺนา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา? ตีณิ อกุสลมูลานิ – โลโภ, โทโส, โมโหฯ ตเทกฏฺฐา จ กิเลสาฯ ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิญฺญาณกฺขนฺโธ, ตํสมุฏฺฐานํ กายกมฺมํ วจีกมฺมํ มโนกมฺมํ – อิเม วุจฺจนฺติ ‘‘อุปฺปนฺนา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา’’ฯ อิติ อิเมสํ อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติฯ
๓๙๘. ฉนฺทํ
๓๙๙. วายมตีติฯ ตตฺถ กตโม วายาโม? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป.… สมฺมาวายาโม – อยํ วุจฺจติ ‘‘วายาโม’’ฯ อิมินา วายาเมน อุเปโต โหติ…เป.… สมนฺนาคโตฯ เตน วุจฺจติ ‘‘วายมตี’’ติฯ
๔๐๐. วีริยํ
๔๐๑. จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตีติฯ ตตฺถ กตมํ จิตฺตํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘จิตฺตํ’’ฯ อิมํ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ สมฺปคฺคณฺหาติ อุปตฺถมฺเภติ ปจฺจุปตฺถมฺเภติฯ เตน วุจฺจติ ‘‘จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตี’’ติฯ
๔๐๒. ปทหตีติฯ ตตฺถ กตมํ ปธานํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป.… สมฺมาวายาโม – อิทํ วุจฺจติ ‘‘ปธานํ’’ฯ อิมินา ปธาเนน อุเปโต โหติ…เป.… สมนฺนาคโตฯ เตน วุจฺจติ ‘‘ปทหตี’’ติฯ
๔๐๓. กถญฺจ ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ? ตตฺถ
๔๐๔. ฉนฺทํ ชเนตีติ…เป.… วายมตีติ…เป.… วีริยํ อารภตีติ…เป.… จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตีติ…เป.… ปทหตีติฯ ตตฺถ กตมํ ปธานํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ
๔๐๕. กถญฺจ ภิกฺขุ อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ฐิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ? ตตฺถ กตเม อุปฺปนฺนา กุสลา ธมฺมา? ตีณิ กุสลมูลานิ – อโลโภ, อโทโส, อโมโหฯ ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิญฺญาณกฺขนฺโธ
๔๐๖. ฐิติยาติฯ ยา ฐิติ โส อสมฺโมโส, โย อสมฺโมโส โส ภิยฺโยภาโว
๔๐๗. ฉนฺทํ ชเนตีติ…เป.… วายมตีติ…เป.… วีริยํ อารภตีติ…เป.… จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตีติ…เป.… ปทหตีติฯ ตตฺถ กตมํ ปธานํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป.… สมฺมาวายาโม – อิทํ วุจฺจติ ‘‘ปธานํ’’ฯ อิมินา ปธาเนน อุเปโต โหติ…เป.… สมนฺนาคโตฯ เตน วุจฺจติ ‘‘ปทหตี’’ติฯ
สุตฺตนฺตภาชนียํฯ
๒. อภิธมฺมภาชนียํ
๔๐๘. จตฺตาโร
๔๐๙. กถญฺจ ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมิํ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามิํ
๔๑๐. ฉนฺทํ ชเนตีติฯ ตตฺถ กตโม ฉนฺโท? โย ฉนฺโท ฉนฺทิกตา กตฺตุกมฺยตา กุสโล ธมฺมจฺฉนฺโท – อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉนฺโท’’ฯ อิมํ ฉนฺทํ ชเนติ สญฺชเนติ อุฏฺฐเปติ สมุฏฺฐเปติ นิพฺพตฺเตติ อภินิพฺพตฺเตติฯ เตน วุจฺจติ ‘‘ฉนฺทํ ชเนตี’’ติฯ
๔๑๑. วายมตีติฯ ตตฺถ กตโม วายาโม? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป.… สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘วายาโม’’ฯ อิมินา วายาเมน อุเปโต โหติ สมุเปโต อุปาคโต สมุปาคโต อุปปนฺโน สมฺปนฺโน สมนฺนาคโตฯ เตน วุจฺจติ ‘‘วายมตี’’ติฯ
๔๑๒. วีริยํ อารภตีติฯ ตตฺถ กตมํ วีริยํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป.… สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ
๔๑๓. จิตฺตํ
๔๑๔. ปทหตีติฯ ตตฺถ กตมํ สมฺมปฺปธานํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป.… สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สมฺมปฺปธานํ’’ฯ อวเสสา ธมฺมา สมฺมปฺปธานสมฺปยุตฺตาฯ
๔๑๕. กถญฺจ ภิกฺขุ อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมิํ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามิํ ทิฏฺฐิคตานํ ปหานาย ปฐมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺญํ, ตสฺมิํ สมเย
๔๑๖. ฉนฺทํ
๔๑๗. กถญฺจ ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมิํ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามิํ ทิฏฺฐิคตานํ ปหานาย ปฐมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺญํ, ตสฺมิํ สมเย อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติฯ
๔๑๘. ฉนฺทํ ชเนตีติ…เป.… วายมตีติ…เป.… วีริยํ อารภตีติ…เป.… จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตีติ…เป.… ปทหตีติฯ ตตฺถ กตมํ สมฺมปฺปธานํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ
๔๑๙. กถญฺจ ภิกฺขุ อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ฐิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมิํ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามิํ ทิฏฺฐิคตานํ ปหานาย ปฐมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺญํ, ตสฺมิํ สมเย อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ฐิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย
๔๒๐. ฐิติยาติ
๔๒๑. ฉนฺทํ ชเนตีติฯ ตตฺถ กตโม ฉนฺโท? โย ฉนฺโท ฉนฺทิกตา กตฺตุกมฺยตา กุสโล ธมฺมจฺฉนฺโท – อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉนฺโท’’ฯ อิมํ ฉนฺทํ ชเนติ สญฺชเนติ อุฏฺฐเปติ สมุฏฺฐเปติ นิพฺพตฺเตติ อภินิพฺพตฺเตติฯ เตน วุจฺจติ ‘‘ฉนฺทํ ชเนตี’’ติฯ
๔๒๒. วายมตีติฯ ตตฺถ กตโม วายาโม? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป.… สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘วายาโม’’ฯ อิมินา วายาเมน อุเปโต โหติ…เป.… สมนฺนาคโตฯ เตน วุจฺจติ ‘‘วายมตี’’ติฯ
๔๒๓. วีริยํ อารภตีติฯ ตตฺถ กตมํ วีริยํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป.… สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘วีริยํ’’ฯ อิมํ วีริยํ อารภติ สมารภติ อาเสวติ
๔๒๔. จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตีติฯ ตตฺถ กตมํ จิตฺตํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ
๔๒๕. ปทหตีติฯ ตตฺถ กตมํ สมฺมปฺปธานํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป.… สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สมฺมปฺปธานํ’’ฯ อวเสสา ธมฺมา สมฺมปฺปธานสมฺปยุตฺตาฯ
๔๒๖. ตตฺถ กตมํ สมฺมปฺปธานํ? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมิํ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามิํ ทิฏฺฐิคตานํ ปหานาย ปฐมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺญํ, โย ตสฺมิํ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป.… สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘สมฺมปฺปธานํ’’ฯ อวเสสา ธมฺมา สมฺมปฺปธานสมฺปยุตฺตาฯ
อภิธมฺมภาชนียํฯ
๓. ปญฺหาปุจฺฉกํ
๔๒๗. จตฺตาโร
๔๒๘. จตุนฺนํ สมฺมปฺปธานานํ กติ กุสลา, กติ อกุสลา, กติ อพฺยากตา…เป.… กติ สรณา, กติ อรณา?
๑. ติกํ
๔๒๙. กุสลาเยว
๒. ทุกํ
๔๓๐. น เหตูฯ สเหตุกาฯ เหตุสมฺปยุตฺตาฯ น วตฺตพฺพา เหตู เจว สเหตุกา จาติ, สเหตุกา เจว น จ เหตูฯ น วตฺตพฺพา เหตู เจว เหตุสมฺปยุตฺตา จาติ, เหตุสมฺปยุตฺตา เจว น จ เหตูฯ น
ปญฺหาปุจฺฉกํฯ
สมฺมปฺปธานวิภงฺโค นิฏฺฐิโตฯ