๒๓. เตวีสติมวคฺโค
๑. เอกาธิปฺปายกถาวณฺณนา
๙๐๘. อิทานิ
เอกาธิปฺปายกถาวณฺณนาฯ
๒. อรหนฺตวณฺณกถาวณฺณนา
๙๐๙. อิทานิ อรหนฺตวณฺณกถา นาม โหติฯ ตตฺถ อิริยาปถสมฺปนฺเน อากปฺปสมฺปนฺเน ปาปภิกฺขู ทิสฺวา ‘‘อรหนฺตานํ วณฺเณน อมนุสฺสา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺตี’’ติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เอกจฺจานํ อุตฺตราปถกานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ
อรหนฺตวณฺณกถาวณฺณนาฯ
๓-๗. อิสฺสริยกามการิกากถาวณฺณนา
๙๑๐-๙๑๔. อิทานิ อิทฺธิมาติ ยทิ อิสฺสริยกามการิกาเหตุ คจฺเฉยฺย, อิทฺธิยา คจฺเฉยฺย, น กมฺมวเสนาติ โจทนตฺถํ วุตฺตํฯ อิตโร ปน ปฐมปญฺเห ภาวนามยํ สนฺธาย ปฏิกฺขิปติฯ ทุติยปญฺเห ปุญฺญิทฺธิํ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ ตติยกถายํ อิสฺสริยกามการิกาเหตุ นาม ทุกฺกรการิกา มิจฺฉาทิฏฺฐิยา กริยติฯ ยทิ จ โส ตํ กเรยฺย, สสฺสตาทีนิปิ คณฺเหยฺยาติ โจทนตฺถํ สสฺสโต โลโกติอาทิ วุตฺตํฯ จตุตฺถกถายมฺปิ เอเสว นโยติฯ
อิสฺสริยกามการิกากถาวณฺณนาฯ
๘. ปติรูปกถาวณฺณนา
๙๑๕-๙๑๖. อิทานิ ราคปติรูปกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เมตฺตากรุณามุทิตาโย สนฺธาย ‘‘น ราโค ราคปติรูปโก’’ติ จ อิสฺสามจฺฉริยกุกฺกุจฺจานิ สนฺธาย ‘‘น โทโส โทสปติรูปโก’’ติ จ หสิตุปฺปาทํ สนฺธาย ‘‘น โมโห โมหปติรูปโก’’ติ จ ทุมฺมงฺกูนํ ปุคฺคลานํ นิคฺคหํ เปสลานํ ภิกฺขูนํ อนุคฺคหํ ปาปครหิตํ กลฺยาณปสํสํ อายสฺมโต ปิลินฺทวจฺฉสฺส วสลวาทํ ภควโต เขฬาสกวาทํ โมฆปุริสวาทญฺจ สนฺธาย ‘‘น กิเลโส กิเลสปติรูปโก’’ติ จ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานํ; เต สนฺธาย สพฺพกถาสุ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ ยสฺมา ผสฺสาทิปติรูปกา นผสฺสาทโย นาม นตฺถิ, ตสฺมา ราคาทิปติรูปกา นราคาทโยปิ นตฺถีติ อตฺถิ น ผสฺโสติอาทิมาห
ปติรูปกถาวณฺณนาฯ
๙. อปรินิปฺผนฺนกถาวณฺณนา
๙๑๗-๙๑๘. อิทานิ
‘‘ทุกฺขเมว หิ สมฺโภติ, ทุกฺขํ ติฏฺฐติ เวติ จ;
นาญฺญตฺร ทุกฺขา สมฺโภติ, นาญฺญํ ทุกฺขา นิรุชฺฌตี’’ติฯ (สํ. นิ. ๑.๑๗๑) –
วจนํ นิสฺสาย ทุกฺขญฺเญว ปรินิปฺผนฺนํ, เสสา ขนฺธายตนธาตุอินฺทฺริยธมฺมา อปรินิปฺผนฺนาติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เอกจฺจานํ อุตฺตรปถกานญฺเจว เหตุวาทานญฺจ; เต สนฺธาย รูปํ อปรินิปฺผนฺนนฺติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ ‘‘สเจ รูปํ อปรินิปฺผนฺนํ, น อนิจฺจาทิสภาวํ สิยา’’ติ โจเทตุํ รูปํ น อนิจฺจนฺติอาทิมาหฯ อิตโร ตถารูปํ รูปํ อปสฺสนฺโต ปฏิกฺขิปติฯ สกวาที นนุ รูปํ อนิจฺจนฺติอาทิ วจเนน ตสฺส เอกํ ลทฺธิํ ปฏิเสเธตฺวา ทุติยํ ปุจฺฉนฺโต ทุกฺขญฺเญว ปรินิปฺผนฺนนฺติอาทิมาหฯ อถสฺส ตมฺปิ ลทฺธิํ ปฏิเสเธตุํ น ยทนิจฺจนฺติอาทิมาหฯ ตตฺรายํ อธิปฺปาโย – น เกวลญฺหิ ปฐมสจฺจเมว ทุกฺขํฯ ยํ ปน กิญฺจิ อนิจฺจํ, ตํ ทุกฺขเมวฯ รูปญฺจ อนิจฺจํ, ตสฺมา ตมฺปิ ปรินิปฺผนฺนํฯ อิติ ยํ ตฺวํ วเทสิ ‘‘รูปํ อปรินิปฺผนฺนํ, ทุกฺขญฺเญว ปรินิปฺผนฺน’’นฺติ, ตํ โน วต เร วตฺตพฺเพ ‘‘ทุกฺขญฺเญว ปรินิปฺผนฺน’’นฺติฯ เวทนาทิมูลิกาทีสุปิ โยชนาสุ เอเสว นโยฯ ธมฺมายตนธมฺมธาตูสุ ปน ฐเปตฺวา นิพฺพานํ เสสธมฺมานํ วเสน อนิจฺจตา เวทิตพฺพาฯ อินฺทฺริยานิ อนิจฺจาเนวาติฯ
อปรินิปฺผนฺนกถาวณฺณนาฯ
เตวีสติโม วคฺโคฯ
นิคมนกถา
เอตฺตาวตา
ปณฺณาสเกหิ จตูหิ, ตีหิ วคฺเคหิ เจว จ;
สงฺคเหตฺวา กถา สพฺพา, อูนติสตเภทนาฯ
กถาวตฺถุปฺปกรณํ, กถามคฺเคสุ โกวิโท;
ยํ ชิโน เทสยิ ตสฺส, นิฏฺฐิตา อตฺถวณฺณนาฯ
อิมํ เตรสมตฺเตหิ, ภาณวาเรหิ ตนฺติยา;
จิรฏฺฐิตตฺถํ ธมฺมสฺส, สงฺขโรนฺเตน ยํ มยาฯ
ยํ ปตฺตํ กุสลํ เตน, โลโกยํ สนรามโร;
ธมฺมราชสฺส สทฺธมฺม-รสเมวาธิคจฺฉตูติฯ
กถาวตฺถุ-อฏฺฐกถา นิฏฺฐิตาฯ
ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ
อภิธมฺมปิฏเก