๓. วิปากตฺติกวณฺณนา
๑-๒๓. วิปากตฺติเก วิปากํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ วิปาโก ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยาติ เย เหตุปจฺจเย เตรส วารา วุตฺตา, เต สงฺขิปิตฺวา คณนาย ทสฺเสตุํ เหตุยา เตรสาติ วุตฺตํฯ อารมฺมเณ ปญฺจาติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เอวเมตฺถ เตรส ปญฺจ นว สตฺต ตีณิ ทฺเวติ ฉ คณนปริจฺเฉทา, เตสํ วเสน ปจฺจยสํสนฺทเน เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว คณนา เวทิตพฺพาฯ
๒๔-๕๒. ปจฺจนีเยปิ วิปากํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ วิปาโก ธมฺโม อุปฺปชฺชติ นเหตุปจฺจยาติ เย นเหตุปจฺจเย ทส วารา วุตฺตา, เต สงฺขิปิตฺวา คณนาย ทสฺเสตุํ นเหตุยา ทสาติ วุตฺตํฯ น อารมฺมเณ ปญฺจาติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เอวเมตฺถ ทส ปญฺจ เตรส ทฺวาทส ทฺเว เอกํ นว ตีณีติ อฏฺฐ คณนปริจฺเฉทา, เตสํ วเสน ปจฺจยสํสนฺทเน เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว วิตฺถารโต คณนา เวทิตพฺพาฯ ปาฬิ ปน สงฺขิตฺตา, เอเตสญฺเญว ปน ลทฺธคณนรปริจฺเฉทานํ วารานํ วเสน สํสนฺทิตฺวา อนุโลมปจฺจนียํ ปจฺจนียานุโลมญฺจ เวทิตพฺพํฯ
สหชาตวาโร
๙๒. ปญฺหาวาเร กุสลากุสเล นิรุทฺเธติ เอตสฺมิํ วิปสฺสนาวเสน ปวตฺเต กุสเล สารชฺชนาทิวเสน ปวตฺเต อกุสเล จ นิรุทฺเธฯ วิปาโก ตทารมฺมณตา อุปฺปชฺชตีติ กามาวจรวิปาโก ตทารมฺมณตาย อุปฺปชฺชติฯ เย ปน ‘‘วิปสฺสนาชวนานํ วิจิกิจฺฉุทฺธจฺจานญฺจ ปริโยสาเน ตทารมฺมณํ นตฺถี’’ติ วทนฺติ, เต อิมาย ตนฺติยา ปฏิเสเธตพฺพาฯ อากาสานญฺจายตนกุสลํ วิญฺญาณญฺจายตนสฺส กิริยสฺส อารมฺมณปจฺจเยน ปจฺจโยติ อรหตฺตํ ปตฺวา อสมาปนฺนปุพฺพา สมาปตฺติโย ปฏิโลมโต สมาปชฺชนฺตสฺส วเสเนตํ วุตฺตํฯ อิมินา อุปาเยน สพฺพวิสฺสชฺชเนสุ สาธุกํ ปาฬิํ อุปปริกฺขิตฺวา อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ
๑๒๐. เหตุยา สตฺต, อารมฺมเณ นว, อธิปติยา ทสาติอาทีสุปิ สหชาตาธิปติวเสน อารมฺมณาธิปติวเสน สหชาตนิสฺสยวเสน ปุเรชาตนิสฺสยวเสน อนนฺตรูปนิสฺสยวเสน อารมฺมณูปนิสฺสยวเสน
ยถา เจตฺถ, เอวํ อิโต ปเรสุปิ ติกทุเกสุฯ ปฏฺฐานปกรณญฺหิ ปาฬิโตว อนนฺตํ อปริมาณํฯ ตสฺส ปทปฏิปาฏิยา อตฺถํ วณฺณยิสฺสามีติ ปฏิปนฺนสฺส อติทีฆายุกสฺสาปิ อายุ นปฺปโหติฯ น จสฺส เอกเทสํ วณฺเณตฺวา เสสมฺหิ นยโต ทสฺสิยมาเน น สกฺกา อตฺโถ ชานิตุํ, ตสฺมา อิโต ปรํ เอตฺตกมฺปิ อวตฺวา เสเสสุ ติกทุเกสุ เหฏฺฐา อวุตฺตปฺปการตฺตา ยํ ยํ อวสฺสํ วตฺตพฺพํ, ตํ ตเทว วกฺขามฯ ยํ ปน อวตฺวา คมิสฺสาม, ตํ ปาฬินเยเนว เวทิตพฺพนฺติฯ
วิปากตฺติกวณฺณนาฯ