ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ
อภิธมฺมปิฏเก
กถาวตฺถุปาฬิ
๑. ปุคฺคลกถา
๑. สุทฺธสจฺจิกฏฺโฐ
๑. อนุโลมปจฺจนีกํ
๑.
อาชานาหิ
โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติ, โน จ วต เร
อนุโลมปญฺจกํฯ
๒.
อาชานาหิ ปฏิกมฺมํฯ หญฺจิ ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’’ติ มิจฺฉาฯ
โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’’ติ มิจฺฉาฯ
ปฏิกมฺมจตุกฺกํฯ
๓. ตฺวํ เจ ปน มญฺญสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’
หญฺจิ
โน
นิคฺคหจตุกฺกํฯ
๔. เอเส เจ ทุนฺนิคฺคหิเต เหวเมวํ
หญฺจิ ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’’ติ มิจฺฉาฯ
โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ
อุปนยนจตุกฺกํฯ
๕. น
โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’’ติ อิทํ เต มิจฺฉาฯ เตน หิ เย กเต นิคฺคเห เส นิคฺคเห
นิคฺคมนจตุกฺกํฯ
ปฐโม นิคฺคโหฯ
๑. สุทฺธสจฺจิกฏฺโฐ
๒. ปจฺจนีกานุโลมํ
๖. ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ
อาชานาหิ
โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’’ติ มิจฺฉาฯ
ปจฺจนีกปญฺจกํฯ
๗. ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ
อาชานาหิ ปฏิกมฺมํฯ หญฺจิ ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’’ติ มิจฺฉาฯ
โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’’ติ มิจฺฉาฯ
ปฏิกมฺมจตุกฺกํฯ
๘. ตฺวํ
หญฺจิ ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ ยํ ตตฺถ
โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’’ติ อิทํ เต มิจฺฉาฯ
๙. เอเส เจ ทุนฺนิคฺคหิเต เหวเมวํ ตตฺถ ทกฺขฯ วตฺตพฺเพ โข – ‘‘ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘‘โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ โน จ มยํ ตยา ตตฺถ เหตาย ปฏิญฺญาย เหวํ ปฏิชานนฺตา เหวํ นิคฺคเหตพฺพาฯ อถ มํ นิคฺคณฺหาสิฯ ทุนฺนิคฺคหิตา จ โหมฯ
หญฺจิ ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘ปุคฺคโล นุปลพฺภติ
โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติ, โน จ วต
อุปนยนจตุกฺกํฯ
๑๐. น เหวํ นิคฺคเหตพฺเพฯ เตน หิ ยํ นิคฺคณฺหาสิ – ‘‘หญฺจิ ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘วตฺตพฺเพ โข – ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, โน จ วตฺตพฺเพ – โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’’ติ มิจฺฉาฯ
โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’’ติ อิทํ เต มิจฺฉาฯ เตน หิ เย กเต นิคฺคเห เส นิคฺคเห ทุกฺกเฏฯ สุกเต ปฏิกมฺเมฯ สุกตา ปฏิปาทนาติฯ
นิคฺคมนจตุกฺกํฯ
ทุติโย นิคฺคโหฯ
๒. (ก) โอกาสสจฺจิกฏฺโฐ
๑. อนุโลมปจฺจนีกํ
๑๑. ปุคฺคโล
อาชานาหิ
โน
ตติโย นิคฺคโหฯ
๓. (ก) กาลสจฺจิกฏฺโฐ
๑. อนุโลมปจฺจนีกํ
๑๒. ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ สพฺพทา ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ
อาชานาหิ นิคฺคหํฯ หญฺจิ ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สพฺพทา ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘สพฺพทา ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’’ติ มิจฺฉาฯ
โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘สพฺพทา
จตุตฺโถ นิคฺคโหฯ
๔. (ก) อวยวสจฺจิกฏฺโฐ
๑. อนุโลมปจฺจนีกํ
๑๓. ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ สพฺเพสุ ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ
อาชานาหิ
โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘สพฺเพสุ ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘สพฺเพสุ ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’’ติ มิจฺฉา…เป.…ฯ
ปญฺจโม นิคฺคโหฯ
๒. (ข) โอกาสสจฺจิกฏฺโฐ
๒. ปจฺจนีกานุโลมํ
๑๔. ปุคฺคโล
อาชานาหิ นิคฺคหํฯ หญฺจิ ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน
โน
ฉฏฺโฐ นิคฺคโหฯ
๓. (ข) กาลสจฺจิกฏฺโฐ
๒. ปจฺจนีกานุโลมํ
๑๕. ปุคฺคโล
อาชานาหิ
โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘สพฺพทา ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘สพฺพทา ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’’ติ มิจฺฉา…เป.…ฯ
สตฺตโม นิคฺคโหฯ
๔. (ข) อวยวสจฺจิกฏฺโฐ
๒. ปจฺจนีกานุโลมํ
๑๖. ปุคฺคโล
อาชานาหิ
โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘สพฺเพสุ ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข
อฏฺฐกนิคฺคโหฯ
๕. สุทฺธิกสํสนฺทนํ
๑๗. ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, รูปญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ อญฺญํ รูปํ อญฺโญ ปุคฺคโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ
อาชานาหิ นิคฺคหํฯ หญฺจิ ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, รูปญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญํ รูปํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, รูปญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘อญฺญํ รูปํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’’ติ
โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญํ รูปํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’ติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, รูปญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, รูปญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน’
๑๘. ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เวทนา จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.… สญฺญา จ อุปลพฺภติ…เป.… สงฺขารา จ อุปลพฺภนฺติ…เป.… วิญฺญาณญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ อญฺญํ วิญฺญาณํ อญฺโญ ปุคฺคโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ
อาชานาหิ นิคฺคหํฯ หญฺจิ ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, วิญฺญาณญฺจ อุปลพฺภติ
โน
๑๙. ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, จกฺขายตนญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.… โสตายตนญฺจ อุปลพฺภติ… ฆานายตนญฺจ อุปลพฺภติ… ชิวฺหายตนญฺจ อุปลพฺภติ… กายายตนญฺจ อุปลพฺภติ… รูปายตนญฺจ อุปลพฺภติ… สทฺทายตนญฺจ อุปลพฺภติ… คนฺธายตนญฺจ อุปลพฺภติ… รสายตนญฺจ อุปลพฺภติ… โผฏฺฐพฺพายตนญฺจ อุปลพฺภติ… มนายตนญฺจ อุปลพฺภติ… ธมฺมายตนญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.…ฯ
๒๐. จกฺขุธาตุ จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.… โสตธาตุ จ อุปลพฺภติ… ฆานธาตุ จ อุปลพฺภติ… ชิวฺหาธาตุ จ อุปลพฺภติ… กายธาตุ จ อุปลพฺภติ… รูปธาตุ จ อุปลพฺภติ… สทฺทธาตุ จ อุปลพฺภติ… คนฺธธาตุ จ อุปลพฺภติ… รสธาตุ จ อุปลพฺภติ… โผฏฺฐพฺพธาตุ จ อุปลพฺภติ… จกฺขุวิญฺญาณธาตุ จ อุปลพฺภติ… โสตวิญฺญาณธาตุ จ อุปลพฺภติ… ฆานวิญฺญาณธาตุ จ อุปลพฺภติ… ชิวฺหาวิญฺญาณธาตุ จ อุปลพฺภติ… กายวิญฺญาณธาตุ จ อุปลพฺภติ… มโนธาตุ จ อุปลพฺภติ… มโนวิญฺญาณธาตุ จ อุปลพฺภติ… ธมฺมธาตุ จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.…ฯ
๒๑. จกฺขุนฺทฺริยญฺจ
อาชานาหิ
โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ
๒๒.
อาชานาหิ ปฏิกมฺมํฯ หญฺจิ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน,’’ รูปญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญํ รูปํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘วุตฺตํ ภควตา – อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย
โน
๒๓. ปุคฺคโล
อาชานาหิ ปฏิกมฺมํฯ หญฺจิ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน,’’ วิญฺญาณญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญํ วิญฺญาณํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘วุตฺตํ ภควตา – อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน, วิญฺญาณญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘อญฺญํ วิญฺญาณํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’’ติ มิจฺฉาฯ
โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญํ วิญฺญาณํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’ติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘วุตฺตํ ภควตา – ‘อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน,’ วิญฺญาณญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘วุตฺตํ ภควตา – อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน,’ วิญฺญาณญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, โน จ วตฺตพฺเพ – ‘อญฺญํ วิญฺญาณํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’’ติ มิจฺฉา…เป.…ฯ
๒๔. ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อตฺถิ ปุคฺคโล
๒๕. จกฺขุธาตุ จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.… กายธาตุ จ อุปลพฺภติ…เป.… รูปธาตุ จ อุปลพฺภติ…เป.… โผฏฺฐพฺพธาตุ จ อุปลพฺภติ…เป.… จกฺขุวิญฺญาณธาตุ จ อุปลพฺภติ…เป.… มโนวิญฺญาณธาตุ จ อุปลพฺภติ…เป.… ธมฺมธาตุ จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.…ฯ
๒๖. จกฺขุนฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.… โสตินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.… อญฺญินฺทฺริยญฺจ
๒๗. ปุคฺคโล
อาชานาหิ ปฏิกมฺมํฯ หญฺจิ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน,’’ อญฺญาตาวินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘วุตฺตํ ภควตา – อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน, อญฺญาตาวินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’’ติ มิจฺฉาฯ
โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺโญ
สุทฺธิกสํสนฺทนาฯ
๖. โอปมฺมสํสนฺทนํ
๒๘. รูปํ
อาชานาหิ นิคฺคหํฯ หญฺจิ รูปํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เวทนา จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ รูปํ อญฺญา เวทนา, ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, รูปญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน; เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญํ รูปํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘รูปํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เวทนา จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ รูปํ อญฺญา เวทนา, ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, รูปญฺจ
โน
๒๙. รูปํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, สญฺญา จ อุปลพฺภติ…เป.… สงฺขารา จ อุปลพฺภนฺติ…เป.… วิญฺญาณญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ รูปํ อญฺญํ วิญฺญาณนฺติ? อามนฺตาฯ ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, รูปญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ อญฺญํ รูปํ อญฺโญ ปุคฺคโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ
อาชานาหิ
โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญํ รูปํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’ติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘รูปํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, วิญฺญาณญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ รูปํ อญฺญํ วิญฺญาณํ, ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, รูปญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘รูปํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, วิญฺญาณญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ รูปํ อญฺญํ วิญฺญาณํ, ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, รูปญฺจ อุปลพฺภติ
๓๐. เวทนา อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, สญฺญา จ อุปลพฺภติ…เป.… สงฺขารา จ อุปลพฺภนฺติ…เป.… วิญฺญาณญฺจ อุปลพฺภติ…เป.… รูปญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.…ฯ
๓๑. สญฺญา อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, สงฺขารา จ อุปลพฺภนฺติ…เป.… วิญฺญาณญฺจ อุปลพฺภติ…เป.… รูปญฺจ อุปลพฺภติ…เป.… เวทนา จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.…ฯ
๓๒. สงฺขารา อุปลพฺภนฺติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, วิญฺญาณญฺจ อุปลพฺภติ…เป.… รูปญฺจ อุปลพฺภติ…เป.… เวทนา จ อุปลพฺภติ…เป.… สญฺญา
๓๓. วิญฺญาณํ
อาชานาหิ
โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญํ วิญฺญาณํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’ติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘วิญฺญาณํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, สงฺขารา จ อุปลพฺภนฺติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ วิญฺญาณํ อญฺเญ สงฺขารา, ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, วิญฺญาณญฺจ
๓๔. จกฺขายตนํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, โสตายตนญฺจ อุปลพฺภติ…เป.… ธมฺมายตนญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.… โสตายตนํ อุปลพฺภติ…เป.… ธมฺมายตนํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, จกฺขายตนญฺจ อุปลพฺภติ…เป.… มนายตนญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.…ฯ
๓๕. จกฺขุธาตุ
๓๖. จกฺขุนฺทฺริยํ
อาชานาหิ นิคฺคหํฯ หญฺจิ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺญํ อญฺญินฺทฺริยํ, ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญาตาวินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน; เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺญํ อญฺญินฺทฺริยํ, ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญาตาวินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’’ติ มิจฺฉาฯ
โน
๓๗. รูปํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เวทนา จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ รูปํ อญฺญา เวทนาติ? อามนฺตาฯ วุตฺตํ
อาชานาหิ ปฏิกมฺมํฯ หญฺจิ รูปํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เวทนา จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ รูปํ อญฺญา เวทนา, วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน,’’ รูปญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน; เตน วต เร วตฺตพฺเพ – อญฺญํ รูปํ อญฺโญ ปุคฺคโลติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘รูปํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เวทนา จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ รูปํ อญฺญา เวทนา, วุตฺตํ ภควตา – อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน, รูปญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘อญฺญํ รูปํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’’ติ มิจฺฉาฯ
โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญํ รูปํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’ติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ
๓๘. รูปํ
๓๙. เวทนา
๔๐. สญฺญา อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, สงฺขารา จ
๔๑. สงฺขารา อุปลพฺภนฺติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, วิญฺญาณญฺจ อุปลพฺภติ… รูปญฺจ อุปลพฺภติ… เวทนา จ อุปลพฺภติ… สญฺญา จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.…ฯ
๔๒. วิญฺญาณํ
๔๓. จกฺขายตนํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, โสตายตนญฺจ อุปลพฺภติ…เป.… ธมฺมายตนญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.… โสตายตนํ อุปลพฺภติ…เป.… ธมฺมายตนํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน จกฺขายตนญฺจ อุปลพฺภติ…เป.… มนายตนญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.…ฯ
๔๔. จกฺขุธาตุ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, โสตธาตุ จ อุปลพฺภติ…เป.… ธมฺมธาตุ จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.… โสตธาตุ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.… ธมฺมธาตุ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, จกฺขุธาตุ จ อุปลพฺภติ…เป.… มโนวิญฺญาณธาตุ จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.…ฯ
๔๕. จกฺขุนฺทฺริยํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, โสตินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ…เป.… อญฺญาตาวินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.… โสตินฺทฺริยํ อุปลพฺภติ…เป.… อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, จกฺขุนฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ…เป.… อญฺญินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน; อญฺญํ
อาชานาหิ
โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’ติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺญํ อญฺญินฺทฺริยํ, วุตฺตํ ภควตา – ‘อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน,’ อญฺญาตาวินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ
โอปมฺมสํสนฺทนํฯ
๗. จตุกฺกนยสํสนฺทนํ
๔๖. ปุคฺคโล
อาชานาหิ
โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘รูปํ ปุคฺคโล’’ติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘รูปํ ปุคฺคโล’’’ติ มิจฺฉา…เป.…ฯ
๔๗. ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ รูปสฺมิํ ปุคฺคโล…เป.… อญฺญตฺร รูปา ปุคฺคโล…เป.… ปุคฺคลสฺมิํ รูปนฺติ? น
อาชานาหิ นิคฺคหํฯ หญฺจิ ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคลสฺมิํ รูป’’นฺติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน
โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคลสฺมิํ รูป’’นฺติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘ปุคฺคลสฺมิํ รูป’’’นฺติ มิจฺฉา…เป.…ฯ
๔๘. ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ เวทนา ปุคฺคโล…เป.… เวทนาย ปุคฺคโล…เป.… อญฺญตฺร เวทนาย ปุคฺคโล…เป.… ปุคฺคลสฺมิํ เวทนา…เป.…ฯ
สญฺญา
สงฺขารา ปุคฺคโล…เป.… สงฺขาเรสุ ปุคฺคโล…เป.… อญฺญตฺร สงฺขาเรหิ ปุคฺคโล…เป.… ปุคฺคลสฺมิํ สงฺขารา…เป.…ฯ
วิญฺญาณํ ปุคฺคโล…เป.… วิญฺญาณสฺมิํ ปุคฺคโล…เป.… อญฺญตฺร วิญฺญาณา ปุคฺคโล…เป.… ปุคฺคลสฺมิํ วิญฺญาณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ
อาชานาหิ นิคฺคหํฯ หญฺจิ ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคลสฺมิํ วิญฺญาณ’’นฺติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข
โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคลสฺมิํ วิญฺญาณ’’นฺติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘ปุคฺคลสฺมิํ
๔๙. ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ จกฺขายตนํ ปุคฺคโล…เป.… จกฺขายตนสฺมิํ ปุคฺคโล…เป.… อญฺญตฺร จกฺขายตนา ปุคฺคโล…เป.… ปุคฺคลสฺมิํ จกฺขายตนํ…เป.… ธมฺมายตนํ ปุคฺคโล…เป.… ธมฺมายตนสฺมิํ ปุคฺคโล…เป.… อญฺญตฺร ธมฺมายตนา ปุคฺคโล…เป.… ปุคฺคลสฺมิํ ธมฺมายตนํ…เป.…ฯ
จกฺขุธาตุ ปุคฺคโล…เป.… จกฺขุธาตุยา ปุคฺคโล…เป.… อญฺญตฺร จกฺขุธาตุยา ปุคฺคโล…เป.… ปุคฺคลสฺมิํ จกฺขุธาตุ…เป.… ธมฺมธาตุ ปุคฺคโล…เป.… ธมฺมธาตุยา ปุคฺคโล…เป.… อญฺญตฺร ธมฺมธาตุยา ปุคฺคโล…เป.… ปุคฺคลสฺมิํ ธมฺมธาตุ…เป.…ฯ
จกฺขุนฺทฺริยํ ปุคฺคโล…เป.… จกฺขุนฺทฺริยสฺมิํ ปุคฺคโล…เป.… อญฺญตฺร จกฺขุนฺทฺริยา ปุคฺคโล
อาชานาหิ นิคฺคหํฯ หญฺจิ ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคลสฺมิํ อญฺญาตาวินฺทฺริย’’นฺติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘ปุคฺคลสฺมิํ อญฺญาตาวินฺทฺริย’’’นฺติ มิจฺฉาฯ
โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคลสฺมิํ อญฺญาตาวินฺทฺริย’’นฺติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติ
๕๐. ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน’’ติ? อามนฺตาฯ รูปํ ปุคฺคโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ
อาชานาหิ
โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘รูปํ ปุคฺคโล’’ติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘วุตฺตํ ภควตา – ‘อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน’’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘วุตฺตํ ภควตา – อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘รูปํ ปุคฺคโล’’’ติ มิจฺฉา…เป.…ฯ
๕๑. ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน’’ติ? อามนฺตาฯ รูปสฺมิํ ปุคฺคโล…เป.… อญฺญตฺร รูปา ปุคฺคโล…เป.… ปุคฺคลสฺมิํ รูปํ…เป.…ฯ
เวทนา
สญฺญา ปุคฺคโล…เป.… สญฺญาย ปุคฺคโล…เป.… อญฺญตฺร สญฺญาย ปุคฺคโล…เป.… ปุคฺคลสฺมิํ
สงฺขารา ปุคฺคโล…เป.… สงฺขาเรสุ ปุคฺคโล…เป.… อญฺญตฺร สงฺขาเรหิ ปุคฺคโล…เป.… ปุคฺคลสฺมิํ สงฺขารา…เป.…ฯ
วิญฺญาณํ ปุคฺคโล…เป.… วิญฺญาณสฺมิํ ปุคฺคโล…เป.… อญฺญตฺร วิญฺญาณา ปุคฺคโล…เป.… ปุคฺคลสฺมิํ วิญฺญาณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ
อาชานาหิ ปฏิกมฺมํฯ หญฺจิ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน,’’ เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคลสฺมิํ วิญฺญาณ’’นฺติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘วุตฺตํ ภควตา – อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘ปุคฺคลสฺมิํ วิญฺญาณ’’’นฺติ มิจฺฉาฯ
โน
๕๒. ปุคฺคโล
จกฺขุธาตุ
จกฺขุนฺทฺริยํ ปุคฺคโล…เป.… จกฺขุนฺทฺริยสฺมิํ ปุคฺคโล…เป.… อญฺญตฺร จกฺขุนฺทฺริยา ปุคฺคโล…เป.… ปุคฺคลสฺมิํ จกฺขุนฺทฺริยํ…เป.… อญฺญาตาวินฺทฺริยํ ปุคฺคโล…เป.… อญฺญาตาวินฺทฺริยสฺมิํ ปุคฺคโล…เป.… อญฺญตฺร อญฺญาตาวินฺทฺริยา ปุคฺคโล…เป.… ปุคฺคลสฺมิํ อญฺญาตาวินฺทฺริยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ
อาชานาหิ ปฏิกมฺมํฯ หญฺจิ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน,’’ เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคลสฺมิํ
โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคลสฺมิํ อญฺญาตาวินฺทฺริย’’นฺติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘วุตฺตํ ภควตา – ‘อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน’’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘วุตฺตํ ภควตา – อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘ปุคฺคลสฺมิํ อญฺญาตาวินฺทฺริย’’’นฺติ มิจฺฉา…เป.…ฯ
จตุกฺกนยสํสนฺทนํฯ
๘. ลกฺขณยุตฺติกถา
๕๓. ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ ปุคฺคโล สปฺปจฺจโย…เป.… ปุคฺคโล อปฺปจฺจโย… ปุคฺคโล สงฺขโต
๕๔. ปุคฺคโล
ลกฺขณยุตฺติกถาฯ
๙. วจนโสธนํ
๕๕. ปุคฺคโล อุปลพฺภติ, อุปลพฺภติ ปุคฺคโลติ? ปุคฺคโล อุปลพฺภติ, อุปลพฺภติ เกหิจิ ปุคฺคโล เกหิจิ น ปุคฺคโลติฯ ปุคฺคโล เกหิจิ อุปลพฺภติ เกหิจิ น อุปลพฺภตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๕๖. ปุคฺคโล สจฺจิกฏฺโฐ, สจฺจิกฏฺโฐ ปุคฺคโลติ? ปุคฺคโล สจฺจิกฏฺโฐ, สจฺจิกฏฺโฐ เกหิจิ ปุคฺคโล เกหิจิ น ปุคฺคโลติฯ ปุคฺคโล
๕๗. ปุคฺคโล วิชฺชมาโน, วิชฺชมาโน ปุคฺคโลติ? ปุคฺคโล วิชฺชมาโน, วิชฺชมาโน เกหิจิ ปุคฺคโล เกหิจิ น ปุคฺคโลติฯ ปุคฺคโล เกหิจิ วิชฺชมาโน เกหิจิ น วิชฺชมาโนติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๕๘. ปุคฺคโล
๕๙. ปุคฺคโล อตฺถิ, อตฺถิ ปุคฺคโลติ? ปุคฺคโล อตฺถิ, อตฺถิ เกหิจิ ปุคฺคโล เกหิจิ น ปุคฺคโลติฯ ปุคฺคโล เกหิจิ อตฺถิ เกหิจิ นตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๖๐. ปุคฺคโล อตฺถิ, อตฺถิ น สพฺโพ ปุคฺคโลติ? อามนฺตา…เป.… ปุคฺคโล นตฺถิ, นตฺถิ น สพฺโพ ปุคฺคโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ (สํขิตฺตํ)
วจนโสธนํฯ
๑๐. ปญฺญตฺตานุโยโค
๖๑. รูปธาตุยา
๖๒. รูปธาตุยา รูปิโน สตฺตาติ? อามนฺตาฯ กามธาตุยา กามิโน สตฺตาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๖๓. อรูปธาตุยา อรูปี ปุคฺคโลติ? อามนฺตาฯ กามธาตุยา
๖๔. อรูปธาตุยา อรูปิโน สตฺตาติ? อามนฺตาฯ กามธาตุยา กามิโน สตฺตาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๖๕. รูปธาตุยา รูปี ปุคฺคโล อรูปธาตุยา อรูปี ปุคฺคโล, อตฺถิ
๖๖. รูปธาตุยา รูปิโน สตฺตา อรูปธาตุยา อรูปิโน สตฺตา, อตฺถิ จ โกจิ รูปธาตุยา จุโต อรูปธาตุํ อุปปชฺชตีติ? อามนฺตาฯ รูปี สตฺโต อุปจฺฉินฺโน, อรูปี สตฺโต ชาโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๖๗. กาโยติ วา สรีรนฺติ วา, สรีรนฺติ วา กาโยติ วา, กายํ อปฺปิยํ กริตฺวา เอเสเส เอกฏฺเฐ สเม สมภาเค ตชฺชาเตติ? อามนฺตาฯ ปุคฺคโลติ วา ชีโวติ วา, ชีโวติ วา ปุคฺคโลติ วา, ปุคฺคลํ อปฺปิยํ กริตฺวา เอเสเส เอกฏฺเฐ สเม สมภาเค ตชฺชาเตติ? อามนฺตาฯ อญฺโญ กาโย, อญฺโญ ปุคฺคโลติ? อามนฺตาฯ อญฺญํ ชีวํ, อญฺญํ สรีรนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ
อาชานาหิ นิคฺคหํฯ หญฺจิ กาโยติ วา สรีรนฺติ วา, สรีรนฺติ วา กาโยติ วา, กายํ อปฺปิยํ กริตฺวา เอเสเส เอกฏฺเฐ สเม สมภาเค ตชฺชาเต, ปุคฺคโลติ วา ชีโวติ วา, ชีโวติ วา ปุคฺคโลติ วา, ปุคฺคลํ อปฺปิยํ กริตฺวา เอเสเส เอกฏฺเฐ
โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีร’’นฺติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘กาโยติ วา สรีรนฺติ วา, สรีรนฺติ วา กาโยติ วา, กายํ อปฺปิยํ กริตฺวา เอเสเส เอกฏฺเฐ สเม สมภาเค ตชฺชาเต, ปุคฺคโลติ วา ชีโวติ วา, ชีโวติ วา ปุคฺคโลติ วา, ปุคฺคลํ อปฺปิยํ กริตฺวา เอเสเส เอกฏฺเฐ สเม สมภาเค ตชฺชาเต, อญฺโญ กาโย อญฺโญ ปุคฺคโล’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘กาโยติ
๖๘. กาโยติ วา สรีรนฺติ วา, สรีรนฺติ วา กาโยติ วา, กายํ อปฺปิยํ กริตฺวา เอเสเส เอกฏฺเฐ สเม สมภาเค ตชฺชาเตติ? อามนฺตาฯ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน’’ติ? อามนฺตาฯ อญฺโญ กาโย อญฺโญ ปุคฺคโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ
อาชานาหิ ปฏิกมฺมํฯ หญฺจิ กาโยติ วา สรีรนฺติ
โน
ปญฺญตฺตานุโยโคฯ
๑๑. คติอนุโยโค
๖๙. ปุคฺคโล
๗๐. ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? อามนฺตาฯ อญฺโญ ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๗๑. ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? อามนฺตาฯ โส จ อญฺโญ จ สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๗๒. ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? อามนฺตาฯ เนว โส สนฺธาวติ, น อญฺโญ สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? น
๗๓. ปุคฺคโล
๗๔. น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลก’’นฺติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ
‘‘ส สตฺตกฺขตฺตุปรมํ, สนฺธาวิตฺวาน ปุคฺคโล;
ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ, สพฺพสํโยชนกฺขยา’’ติ
อตฺเถว
๗๕. น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลก’’นฺติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อนมตคฺโคยํ
๗๖. ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? อามนฺตาฯ สฺเวว ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๗๗. สฺเวว ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ โกจิ มนุสฺโส หุตฺวา เทโว โหตีติ? อามนฺตาฯ สฺเวว มนุสฺโส โส เทโวติ? น
๗๘. สฺเวว มนุสฺโส โส เทโวติ? อามนฺตาฯ มนุสฺโส หุตฺวา เทโว โหติ, เทโว หุตฺวา มนุสฺโส
สเจ
๗๙. สฺเวว ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ โกจิ มนุสฺโส หุตฺวา ยกฺโข โหติ, เปโต โหติ, เนรยิโก โหติ
๘๐. สฺเวว มนุสฺโส โส มหิํโสติ? อามนฺตาฯ มนุสฺโส หุตฺวา มหิํโส โหติ, มหิํโส หุตฺวา มนุสฺโส โหติ, มนุสฺสภูโต อญฺโญ, มหิํโส อญฺโญ, มนุสฺสภูโต สฺเววายํ สนฺธาวตีติ มิจฺฉา…เป.…ฯ
สเจ หิ สนฺธาวติ สฺเวว ปุคฺคโล อิโต จุโต ปรํ โลกํ อนญฺโญ, เหวํ มรณํ น เหหิติ, ปาณาติปาโตปิ นุปลพฺภติฯ กมฺมํ อตฺถิ, กมฺมวิปาโก อตฺถิ, กตานํ กมฺมานํ วิปาโก อตฺถิ, กุสลากุสเล วิปจฺจมาเน สฺเววายํ สนฺธาวตีติ มิจฺฉาฯ
๘๑. สฺเวว ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? อามนฺตา
๘๒. อตฺถิ โกจิ ขตฺติโย หุตฺวา เวสฺโส โหติ, สุทฺโท โหตีติ? อามนฺตาฯ สฺเวว ขตฺติโย โส สุทฺโทติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๘๓. อตฺถิ โกจิ พฺราหฺมโณ หุตฺวา เวสฺโส โหติ, สุทฺโท โหติ, ขตฺติโย โหตีติ? อามนฺตาฯ สฺเวว พฺราหฺมโณ โส ขตฺติโยติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๘๔. อตฺถิ
๘๕. อตฺถิ โกจิ สุทฺโท หุตฺวา ขตฺติโย โหติ, พฺราหฺมโณ โหติ, เวสฺโส โหตีติ? อามนฺตาฯ สฺเวว สุทฺโท โส เวสฺโสติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๘๖. สฺเวว ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ
๘๗. น วตฺตพฺพํ – ‘‘สฺเวว ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลก’’นฺติ? อามนฺตาฯ นนุ
หญฺจิ โสตาปนฺโน ปุคฺคโล มนุสฺสโลกา จุโต เทวโลกํ อุปปนฺโน ตตฺถปิ โสตาปนฺโนว โหติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สฺเวว ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลก’’นฺติฯ
๘๘. โสตาปนฺโน ปุคฺคโล มนุสฺสโลกา จุโต เทวโลกํ อุปปนฺโน ตตฺถปิ โสตาปนฺโนว โหตีติ กตฺวา เตน จ การเณน สฺเวว ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? อามนฺตาฯ โสตาปนฺโน ปุคฺคโล มนุสฺสโลกา จุโต เทวโลกํ อุปปนฺโน ตตฺถปิ มนุสฺโส โหตีติ กตฺวา? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๘๙. สฺเวว
๙๐. อนญฺโญ อวิคโต สนฺธาวตีติ? อามนฺตาฯ หตฺถจฺฉินฺโน หตฺถจฺฉินฺโนว โหติ, ปาทจฺฉินฺโน ปาทจฺฉินฺโนว โหติ, หตฺถปาทจฺฉินฺโน หตฺถปาทจฺฉินฺโนว โหติ, กณฺณจฺฉินฺโน… นาสจฺฉินฺโน… กณฺณนาสจฺฉินฺโน… องฺคุลิจฺฉินฺโน… อฬจฺฉินฺโน… กณฺฑรจฺฉินฺโน… กุณิหตฺถโก… ผณหตฺถโก… กุฏฺฐิโย… คณฺฑิโย… กิลาสิโย… โสสิโย… อปมาริโย… โอฏฺโฐ… โคโณ… คทฺรโภ… สูกโร… มหิํโส มหิํโสว โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๙๑. สฺเวว
สเวทโน…เป.… สสญฺโญ…เป.… สสงฺขาโร…เป.… สวิญฺญาโณ สนฺธาวตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สวิญฺญาโณ สนฺธาวตีติ? อามนฺตา
๙๒. สฺเวว ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? อามนฺตาฯ อรูโป สนฺธาวตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อรูโป สนฺธาวตีติ? อามนฺตาฯ อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
อเวทโน…เป.… อสญฺโญ…เป.… อสงฺขาโร…เป.… อวิญฺญาโณ สนฺธาวตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อวิญฺญาโณ สนฺธาวตีติ? อามนฺตาฯ อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๙๓. สฺเวว ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? อามนฺตาฯ รูปํ สนฺธาวตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… รูปํ สนฺธาวตีติ? อามนฺตาฯ ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
เวทนา
๙๔. สฺเวว
เวทนา
ขนฺเธสุ ภิชฺชมาเนสุ, โส เจ ภิชฺชติ ปุคฺคโล;
อุจฺเฉทา ภวติ ทิฏฺฐิ, ยา พุทฺเธน วิวชฺชิตาฯ
ขนฺเธสุ ภิชฺชมาเนสุ, โน เจ ภิชฺชติ ปุคฺคโล;
ปุคฺคโล สสฺสโต โหติ, นิพฺพาเนน สมสโมติฯ
คติอนุโยโคฯ
๑๒. อุปาทาปญฺญตฺตานุโยโค
๙๕. รูปํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ รูปํ อนิจฺจํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ ขยธมฺมํ วยธมฺมํ วิราคธมฺมํ นิโรธธมฺมํ วิปริณามธมฺมนฺติ? อามนฺตา? ปุคฺคโลปิ อนิจฺโจ สงฺขโต ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโน ขยธมฺโม วยธมฺโม วิราคธมฺโม นิโรธธมฺโม วิปริณามธมฺโมติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๙๖. เวทนํ อุปาทาย… สญฺญํ อุปาทาย… สงฺขาเร อุปาทาย… วิญฺญาณํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ วิญฺญาณํ
๙๗. รูปํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ นีลํ รูปํ อุปาทาย นีลกสฺส
๙๘. เวทนํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ กุสลํ เวทนํ อุปาทาย กุสลสฺส ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… กุสลํ เวทนํ อุปาทาย กุสลสฺส ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ กุสลา เวทนา สผลา สวิปากา อิฏฺฐผลา กนฺตผลา มนุญฺญผลา อเสจนกผลา สุขุทฺรยา สุขวิปากาติ? อามนฺตาฯ กุสโลปิ ปุคฺคโล สผโล สวิปาโก อิฏฺฐผโล กนฺตผโล มนุญฺญผโล อเสจนกผโล สุขุทฺรโย สุขวิปาโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๙๙. เวทนํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ อกุสลํ
๑๐๐. เวทนํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ อพฺยากตํ เวทนํ อุปาทาย อพฺยากตสฺส ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อพฺยากตํ เวทนํ อุปาทาย อพฺยากตสฺส ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ อพฺยากตา เวทนา อนิจฺจา สงฺขตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา ขยธมฺมา วยธมฺมา วิราคธมฺมา นิโรธธมฺมา วิปริณามธมฺมาติ? อามนฺตาฯ อพฺยากโตปิ ปุคฺคโล อนิจฺโจ สงฺขโต ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโน ขยธมฺโม วยธมฺโม วิราคธมฺโม นิโรธธมฺโม วิปริณามธมฺโมติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๐๑. สญฺญํ อุปาทาย… สงฺขาเร อุปาทาย… วิญฺญาณํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ กุสลํ วิญฺญาณํ อุปาทาย กุสลสฺส ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? น เหวํ
๑๐๒. วิญฺญาณํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ อกุสลํ
๑๐๓. วิญฺญาณํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ อพฺยากตํ วิญฺญาณํ อุปาทาย อพฺยากตสฺส ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อพฺยากตํ วิญฺญาณํ อุปาทาย อพฺยากตสฺส ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ อพฺยากตํ วิญฺญาณํ อนิจฺจํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ ขยธมฺมํ วยธมฺมํ วิราคธมฺมํ นิโรธธมฺมํ วิปริณามธมฺมนฺติ? อามนฺตาฯ อพฺยากโตปิ ปุคฺคโล อนิจฺโจ สงฺขโต ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโน ขยธมฺโม วยธมฺโม วิราคธมฺโม นิโรธธมฺโม วิปริณามธมฺโมติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๐๔. จกฺขุํ อุปาทาย ‘‘จกฺขุมา ปุคฺคโล’’ติ วตฺตพฺโพติ? อามนฺตา
๑๐๕. มิจฺฉาทิฏฺฐิํ อุปาทาย ‘‘มิจฺฉาทิฏฺฐิโย ปุคฺคโล’’ติ วตฺตพฺโพติ? อามนฺตาฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิยา นิรุทฺธาย ‘‘มิจฺฉาทิฏฺฐิโย ปุคฺคโล นิรุทฺโธ’’ติ วตฺตพฺโพติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ มิจฺฉาสงฺกปฺปํ อุปาทาย… มิจฺฉาวาจํ อุปาทาย… มิจฺฉากมฺมนฺตํ อุปาทาย… มิจฺฉาอาชีวํ อุปาทาย
๑๐๖. สมฺมาทิฏฺฐิํ
๑๐๗. รูปํ อุปาทาย, เวทนํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ ทฺวินฺนํ ขนฺธานํ อุปาทาย ทฺวินฺนํ ปุคฺคลานํ ปญฺญตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… รูปํ อุปาทาย, เวทนํ อุปาทาย, สญฺญํ อุปาทาย, สงฺขาเร อุปาทาย, วิญฺญาณํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ อุปาทาย ปญฺจนฺนํ ปุคฺคลานํ ปญฺญตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๐๘. จกฺขายตนํ อุปาทาย, โสตายตนํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ ทฺวินฺนํ อายตนานํ อุปาทาย ทฺวินฺนํ ปุคฺคลานํ ปญฺญตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… จกฺขายตนํ อุปาทาย, โสตายตนํ อุปาทาย…เป.… ธมฺมายตนํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ ทฺวาทสนฺนํ อายตนานํ อุปาทาย ทฺวาทสนฺนํ ปุคฺคลานํ ปญฺญตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๐๙. จกฺขุธาตุํ อุปาทาย, โสตธาตุํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ ทฺวินฺนํ ธาตูนํ อุปาทาย ทฺวินฺนํ ปุคฺคลานํ ปญฺญตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… จกฺขุธาตุํ อุปาทาย, โสตธาตุํ อุปาทาย…เป.… ธมฺมธาตุํ อุปาทาย
๑๑๐. จกฺขุนฺทฺริยํ
๑๑๑. เอกโวการภวํ
๑๑๒. ยถา
๑๑๓. ยถา คามํ อุปาทาย คามิกสฺส ปญฺญตฺติ, เอวเมวํ รูปํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? ยถา คามํ อุปาทาย คามิกสฺส ปญฺญตฺติ, อญฺโญ คาโม อญฺโญ คามิโก, เอวเมวํ รูปํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺติ, อญฺญํ รูปํ อญฺโญ ปุคฺคโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๑๔. ยถา รฏฺฐํ อุปาทาย รญฺโญ ปญฺญตฺติ, เอวเมวํ รูปํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ
๑๑๕. ยถา น นิคโฬ เนคฬิโก, ยสฺส นิคโฬ โส เนคฬิโก, เอวเมวํ น รูปํ รูปวา, ยสฺส รูปํ โส รูปวาติ? ยถา น นิคโฬ เนคฬิโก, ยสฺส นิคโฬ โส เนคฬิโก, อญฺโญ นิคโฬ อญฺโญ เนคฬิโก, เอวเมวํ น รูปํ รูปวา, ยสฺส รูปํ โส รูปวา, อญฺญํ รูปํ อญฺโญ รูปวาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๑๖. จิตฺเต
อาชานาหิ นิคฺคหํฯ หญฺจิ ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘โสติ วา อญฺโญติ วา,’’ เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน น วตฺตพฺพํ – ‘กุมารโกติ วา กุมาริกาติ วา’’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน น วตฺตพฺพํ – โสติ วา อญฺโญติ วา, ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน วตฺตพฺพํ – กุมารโกติ วา กุมาริกาติ วา’’’ติ มิจฺฉาฯ
หญฺจิ วา ปน ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน วตฺตพฺพํ – ‘‘กุมารโกติ วา กุมาริกา’’ติ วา, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน วตฺตพฺพํ – ‘โสติ วา อญฺโญติ วา’’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน น วตฺตพฺพํ – โสติ วา อญฺโญติ วา, ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน วตฺตพฺพํ – กุมารโกติ วา กุมาริกาติ วา’’’ติ มิจฺฉาฯ
๑๑๗. ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘โสติ วา อญฺโญติ วา’’ติ? อามนฺตาฯ ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘อิตฺถีติ วา ปุริโสติ วา คหฏฺโฐติ วา ปพฺพชิโตติ วา เทโวติ วา มนุสฺโสติ วา’’ติ? วตฺตพฺพํฯ
อาชานาหิ
หญฺจิ วา ปน ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน วตฺตพฺพํ – ‘‘เทโวติ วา มนุสฺโสติ วา,’’ เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน วตฺตพฺพํ – ‘โสติ วา อญฺโญติ วา’’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน น วตฺตพฺพํ – โสติ วา อญฺโญติ วา, ทุติเย จิตฺเต อุปฺปนฺเน วตฺตพฺพํ – เทโวติ วา มนุสฺโสติ วา’’’ติ มิจฺฉา…เป.…ฯ
๑๑๘. น
๑๑๙. น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ โย สุณาติ…เป.… โย ฆายติ… โย สายติ… โย ผุสติ… โย วิชานาติ ยํ วิชานาติ เยน วิชานาติ, โส วิชานาติ ตํ วิชานาติ เตน วิชานาตีติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ โย วิชานาติ ยํ วิชานาติ เยน วิชานาติ, โส วิชานาติ ตํ วิชานาติ เตน วิชานาติ; เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ
๑๒๐. ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ นนุ โย น ปสฺสติ ยํ น ปสฺสติ เยน น ปสฺสติ, โส น ปสฺสติ ตํ น ปสฺสติ เตน น ปสฺสตีติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ โย น ปสฺสติ ยํ น ปสฺสติ เยน น ปสฺสติ, โส น ปสฺสติ ตํ น ปสฺสติ เตน น ปสฺสติ; โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ
ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ นนุ โย น สุณาติ…เป.… โย
๑๒๑. น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘ปสฺสามหํ, ภิกฺขเว, ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต จวมาเน อุปปชฺชมาเน หีเน ปณีเต สุวณฺเณ ทุพฺพณฺเณ, สุคเต ทุคฺคเต ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานามี’’ติ
๑๒๒. วุตฺตํ
ภควา ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน รูปํ ปสฺสติ ปุคฺคลํ ปสฺสตีติ? ปุคฺคลํ ปสฺสติฯ ปุคฺคโล รูปํ รูปายตนํ รูปธาตุ นีลํ ปีตกํ โลหิตกํ โอทาตํ จกฺขุวิญฺเญยฺยํ จกฺขุสฺมิํ ปฏิหญฺญติ, จกฺขุสฺส อาปาถํ อาคจฺฉตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ
ภควา ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน รูปํ ปสฺสติ ปุคฺคลํ ปสฺสตีติ? อุโภ ปสฺสติฯ อุโภ รูปํ รูปายตนํ รูปธาตุ, อุโภ นีลา, อุโภ ปีตกา, อุโภ โลหิตกา, อุโภ โอทาตา, อุโภ จกฺขุวิญฺเญยฺยา, อุโภ
อุปาทาปญฺญตฺตานุโยโคฯ
๑๓. ปุริสการานุโยโค
๑๒๓. กลฺยาณปาปกานิ กมฺมานิ อุปลพฺภนฺตีติ? อามนฺตาฯ กลฺยาณปาปกานํ กมฺมานํ กตฺตา กาเรตา อุปลพฺภตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๒๔. กลฺยาณปาปกานิ กมฺมานิ อุปลพฺภนฺตีติ, กลฺยาณปาปกานํ
๑๒๕. ตสฺส กตฺตา กาเรตา อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ ตสฺส ตสฺเสว นตฺถิ ทุกฺขสฺส อนฺตกิริยา, นตฺถิ วฏฺฏุปจฺเฉโท, นตฺถิ อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๒๖. กลฺยาณปาปกานิ
๑๒๗. กลฺยาณปาปกานิ กมฺมานิ อุปลพฺภนฺตีติ, กลฺยาณปาปกานํ กมฺมานํ กตฺตา กาเรตา อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ นิพฺพานํ อุปลพฺภตีติ, นิพฺพานสฺส กตฺตา กาเรตา อุปลพฺภตีติ? น
๑๒๘. กลฺยาณปาปกานิ กมฺมานิ อุปลพฺภนฺตีติ, กลฺยาณปาปกานํ กมฺมานํ กตฺตา กาเรตา
๑๒๙. กลฺยาณปาปกานิ กมฺมานิ อุปลพฺภนฺตีติ, กลฺยาณปาปกานํ กมฺมานํ กตฺตา กาเรตา อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ มหาสมุทฺโท อุปลพฺภตีติ, มหาสมุทฺทสฺส กตฺตา กาเรตา อุปลพฺภตีติ? น
๑๓๐. กลฺยาณปาปกานิ กมฺมานิ อุปลพฺภนฺตีติ, กลฺยาณปาปกานํ กมฺมานํ กตฺตา กาเรตา อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ สิเนรุปพฺพตราชา อุปลพฺภตีติ, สิเนรุสฺส ปพฺพตราชสฺส กตฺตา กาเรตา อุปลพฺภตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๓๑. กลฺยาณปาปกานิ กมฺมานิ อุปลพฺภนฺตีติ, กลฺยาณปาปกานํ กมฺมานํ กตฺตา กาเรตา อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ อาโป อุปลพฺภตีติ, อาปสฺส กตฺตา กาเรตา อุปลพฺภตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๓๒. กลฺยาณปาปกานิ กมฺมานิ อุปลพฺภนฺตีติ, กลฺยาณปาปกานํ กมฺมานํ กตฺตา กาเรตา อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ เตโช อุปลพฺภตีติ, เตชสฺส กตฺตา กาเรตา อุปลพฺภตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๓๓. กลฺยาณปาปกานิ กมฺมานิ อุปลพฺภนฺตีติ, กลฺยาณปาปกานํ กมฺมานํ กตฺตา กาเรตา อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ วาโย อุปลพฺภตีติ, วายสฺส กตฺตา กาเรตา อุปลพฺภตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๓๔. กลฺยาณปาปกานิ กมฺมานิ อุปลพฺภนฺตีติ, กลฺยาณปาปกานํ กมฺมานํ กตฺตา กาเรตา อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ ติณกฏฺฐวนปฺปตโย อุปลพฺภนฺตีติ
๑๓๕. กลฺยาณปาปกานิ กมฺมานิ อุปลพฺภนฺตีติ, กลฺยาณปาปกานํ กมฺมานํ กตฺตา กาเรตา
๑๓๖. กลฺยาณปาปกานํ
๑๓๗. กลฺยาณปาปกานํ กมฺมานํ วิปาโก อุปลพฺภตีติ, กลฺยาณปาปกานํ กมฺมานํ วิปากปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ ตสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๓๘. ตสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ ตสฺส ตสฺเสว นตฺถิ ทุกฺขสฺส อนฺตกิริยา, นตฺถิ วฏฺฏุปจฺเฉโท, นตฺถิ อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๓๙. กลฺยาณปาปกานํ กมฺมานํ วิปาโก อุปลพฺภตีติ, กลฺยาณปาปกานํ กมฺมานํ วิปากปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ ปุคฺคโล อุปลพฺภตีติ, ปุคฺคลสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๔๐. กลฺยาณปาปกานํ กมฺมานํ วิปาโก อุปลพฺภตีติ, กลฺยาณปาปกานํ กมฺมานํ วิปากปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ นิพฺพานํ อุปลพฺภตีติ, นิพฺพานสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๔๑. กลฺยาณปาปกานํ กมฺมานํ วิปาโก อุปลพฺภตีติ, กลฺยาณปาปกานํ กมฺมานํ วิปากปฏิสํเวที
๑๔๒. กลฺยาณปาปกานํ
๑๔๓. ทิพฺพํ สุขํ อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ ทิพฺพสฺส สุขสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๔๔. ทิพฺพํ สุขํ อุปลพฺภตีติ, ทิพฺพสฺส สุขสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ ตสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๔๕. ตสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ ตสฺส ตสฺเสว นตฺถิ ทุกฺขสฺส อนฺตกิริยา, นตฺถิ วฏฺฏุปจฺเฉโท, นตฺถิ อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๔๖. ทิพฺพํ สุขํ อุปลพฺภตีติ, ทิพฺพสฺส สุขสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ
๑๔๗. ทิพฺพํ สุขํ อุปลพฺภตีติ, ทิพฺพสฺส สุขสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ นิพฺพานํ อุปลพฺภตีติ, นิพฺพานสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๔๘. ทิพฺพํ สุขํ อุปลพฺภตีติ, ทิพฺพสฺส สุขสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? อามนฺตา
๑๔๙. ทิพฺพํ สุขํ อุปลพฺภตีติ, ทิพฺพสฺส สุขสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? อามนฺตา
๑๕๐. มานุสกํ สุขํ อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ มานุสกสฺส สุขสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๕๑. มานุสกํ
๑๕๒. ตสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ ตสฺส ตสฺเสว นตฺถิ ทุกฺขสฺส อนฺตกิริยา, นตฺถิ วฏฺฏุปจฺเฉโท, นตฺถิ อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๕๓. มานุสกํ สุขํ อุปลพฺภตีติ, มานุสกสฺส สุขสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ ปุคฺคโล อุปลพฺภตีติ, ปุคฺคลสฺส
๑๕๔. มานุสกํ สุขํ อุปลพฺภตีติ, มานุสกสฺส สุขสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ นิพฺพานํ อุปลพฺภตีติ, นิพฺพานสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๕๕. มานุสกํ
๑๕๖. มานุสกํ สุขํ อุปลพฺภตีติ, มานุสกสฺส สุขสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ
๑๕๗. อาปายิกํ ทุกฺขํ อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ อาปายิกสฺส ทุกฺขสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๕๘. อาปายิกํ ทุกฺขํ อุปลพฺภตีติ, อาปายิกสฺส ทุกฺขสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ ตสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๕๙. ตสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ ตสฺส ตสฺเสว นตฺถิ ทุกฺขสฺส อนฺตกิริยา, นตฺถิ วฏฺฏุปจฺเฉโท, นตฺถิ อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๖๐. อาปายิกํ
๑๖๑. อาปายิกํ ทุกฺขํ อุปลพฺภตีติ, อาปายิกสฺส ทุกฺขสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ นิพฺพานํ อุปลพฺภตีติ, นิพฺพานสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? น
๑๖๒. อาปายิกํ ทุกฺขํ อุปลพฺภตีติ, อาปายิกสฺส ทุกฺขสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ มหาปถวี อุปลพฺภตีติ…เป.… มหาสมุทฺโท อุปลพฺภตีติ… สิเนรุปพฺพตราชา อุปลพฺภตีติ… อาโป อุปลพฺภตีติ… เตโช อุปลพฺภตีติ… วาโย อุปลพฺภตีติ… ติณกฏฺฐวนปฺปตโย อุปลพฺภนฺตีติ, ติณกฏฺฐวนปฺปตีนํ ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๖๓. อาปายิกํ ทุกฺขํ อุปลพฺภตีติ, อาปายิกสฺส ทุกฺขสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ
๑๖๔. เนรยิกํ ทุกฺขํ อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ เนรยิกสฺส ทุกฺขสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ
เนรยิกํ ทุกฺขํ อุปลพฺภตีติ, เนรยิกสฺส ทุกฺขสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ ตสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๖๕. ตสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ ตสฺส
๑๖๖. เนรยิกํ ทุกฺขํ อุปลพฺภตีติ, เนรยิกสฺส ทุกฺขสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ ปุคฺคโล อุปลพฺภตีติ, ปุคฺคลสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๖๗. เนรยิกํ ทุกฺขํ อุปลพฺภตีติ, เนรยิกสฺส ทุกฺขสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ นิพฺพานํ
๑๖๘. เนรยิกํ
๑๖๙. เนรยิกํ ทุกฺขํ อุปลพฺภตีติ, เนรยิกสฺส ทุกฺขสฺส ปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ
๑๗๐. กลฺยาณปาปกานิ กมฺมานิ อุปลพฺภนฺตีติ, กลฺยาณปาปกานํ กมฺมานํ กตฺตา กาเรตา วิปากปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ โส กโรติ โส ปฏิสํเวเทตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๗๑. โส
๑๗๒. กลฺยาณปาปกานิ กมฺมานิ อุปลพฺภนฺตีติ, กลฺยาณปาปกานํ กมฺมานํ กตฺตา กาเรตา วิปากปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ อญฺโญ กโรติ อญฺโญ ปฏิสํเวเทตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๗๓. อญฺโญ กโรติ อญฺโญ ปฏิสํเวเทตีติ? อามนฺตาฯ ปรงฺกตํ สุขทุกฺขนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๗๔. กลฺยาณปาปกานิ กมฺมานิ อุปลพฺภนฺตีติ, กลฺยาณปาปกานํ กมฺมานํ กตฺตา กาเรตา วิปากปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? อามนฺตา
๑๗๕. โส จ อญฺโญ จ กโรนฺติ, โส จ อญฺโญ จ ปฏิสํเวเทนฺตีติ? อามนฺตาฯ สยงฺกตญฺจ ปรงฺกตญฺจ สุขทุกฺขนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๗๖. กลฺยาณปาปกานิ กมฺมานิ อุปลพฺภนฺตีติ, กลฺยาณปาปกานํ กมฺมานํ กตฺตา กาเรตา วิปากปฏิสํเวที อุปลพฺภตีติ? อามนฺตาฯ เนว โส
๑๗๗. เนว
๑๗๘. กลฺยาณปาปกานิ
๑๗๙. โส กโรติ โส ปฏิสํเวเทติ, อญฺโญ กโรติ อญฺโญ ปฏิสํเวเทติ, โส จ อญฺโญ จ กโรนฺติ โส จ อญฺโญ จ ปฏิสํเวเทนฺติ, เนว โส กโรติ น โส ปฏิสํเวเทติ, น อญฺโญ กโรติ น อญฺโญ ปฏิสํเวเทตีติ? อามนฺตาฯ สยงฺกตํ สุขทุกฺขํ, ปรงฺกตํ สุขทุกฺขํ, สยงฺกตญฺจ ปรงฺกตญฺจ สุขทุกฺขํ, อสยงฺการํ อปรงฺการํ อธิจฺจสมุปฺปนฺนํ สุขทุกฺขนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๘๐. กมฺมํ อตฺถีติ? อามนฺตา
๑๘๑. กมฺมํ อตฺถีติ, กมฺมการโก อตฺถีติ? อามนฺตาฯ ตสฺส การโก อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๘๒. ตสฺส การโก อตฺถีติ? อามนฺตาฯ ตสฺส ตสฺเสว นตฺถิ ทุกฺขสฺส อนฺตกิริยา, นตฺถิ วฏฺฏุปจฺเฉโท, นตฺถิ อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๘๓. กมฺมํ อตฺถีติ, กมฺมการโก อตฺถีติ? อามนฺตาฯ ปุคฺคโล อตฺถีติ, ปุคฺคลสฺส การโก อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๘๔. กมฺมํ
๑๘๕. กมฺมํ อตฺถีติ, กมฺมการโก อตฺถีติ? อามนฺตาฯ มหาปถวี อตฺถีติ…เป.… มหาสมุทฺโท อตฺถีติ… สิเนรุปพฺพตราชา อตฺถีติ… อาโป อตฺถีติ… เตโช อตฺถีติ… วาโย อตฺถีติ… ติณกฏฺฐวนปฺปตโย อตฺถีติ, ติณกฏฺฐวนปฺปตีนํ การโก อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๘๖. กมฺมํ อตฺถีติ, กมฺมการโก อตฺถีติ? อามนฺตาฯ อญฺญํ กมฺมํ, อญฺโญ กมฺมการโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๘๗. วิปาโก อตฺถีติ? อามนฺตาฯ วิปากปฏิสํเวที อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๘๘. วิปาโก อตฺถีติ, วิปากปฏิสํเวที อตฺถีติ? อามนฺตาฯ ตสฺส ปฏิสํเวที อตฺถีติ? น
๑๘๙. ตสฺส ปฏิสํเวที อตฺถีติ? อามนฺตาฯ ตสฺส ตสฺเสว นตฺถิ ทุกฺขสฺส อนฺตกิริยา, นตฺถิ วฏฺฏุปจฺเฉโท, นตฺถิ อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… วิปาโก อตฺถีติ, วิปากปฏิสํเวที อตฺถีติ? อามนฺตาฯ ปุคฺคโล อตฺถีติ, ปุคฺคลสฺส ปฏิสํเวที อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๙๐. วิปาโก อตฺถีติ, วิปากปฏิสํเวที อตฺถีติ? อามนฺตาฯ นิพฺพานํ อตฺถีติ, นิพฺพานสฺส ปฏิสํเวที อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๙๑. วิปาโก อตฺถีติ, วิปากปฏิสํเวที อตฺถีติ? อามนฺตาฯ มหาปถวี อตฺถีติ…เป.… มหาสมุทฺโท อตฺถีติ… สิเนรุปพฺพตราชา อตฺถีติ… อาโป อตฺถีติ… เตโช
๑๙๒. วิปาโก อตฺถีติ, วิปากปฏิสํเวที อตฺถีติ? อามนฺตาฯ อญฺโญ วิปาโก, อญฺโญ วิปากปฏิสํเวทีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ (สํขิตฺตํ)
ปุริสการานุโยโคฯ
กลฺยาณวคฺโค ปฐโมฯ
๑๔. อภิญฺญานุโยโค
๑๙๓. น
๑๙๔. น
๑๙๕. อตฺถิ โกจิ อิทฺธิํ วิกุพฺพตีติ กตฺวา เตน จ การเณน ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ โย อิทฺธิํ วิกุพฺพติ, สฺเวว ปุคฺคโล? โย อิทฺธิํ น วิกุพฺพติ, น โส ปุคฺคโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๙๖. โย ทิพฺพาย โสตธาตุยา สทฺทํ สุณาติ…เป.… โย ปรจิตฺตํ วิชานาติ… โย
อภิญฺญานุโยโคฯ
๑๕-๑๘. ญาตกานุโยคาทิ
๑๙๗. น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ มาตา อตฺถีติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ มาตา อตฺถิ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ
๑๙๘. น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ
๑๙๙. มาตา อตฺถีติ กตฺวา เตน จ การเณน ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ โกจิ น มาตา หุตฺวา มาตา โหตีติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ โกจิ น ปุคฺคโล หุตฺวา ปุคฺคโล โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อตฺถิ โกจิ น ปิตา หุตฺวา…เป.… น ภาตา หุตฺวา… น ภคินี หุตฺวา… น ขตฺติโย หุตฺวา… น พฺราหฺมโณ หุตฺวา… น เวสฺโส หุตฺวา… น สุทฺโท หุตฺวา… น คหฏฺโฐ หุตฺวา… น ปพฺพชิโต หุตฺวา… น เทโว หุตฺวา… น มนุสฺโส หุตฺวา มนุสฺโส โหตีติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ
๒๐๐. มาตา อตฺถีติ กตฺวา เตน จ การเณน ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ
อตฺถิ โกจิ ปิตา หุตฺวา… ภาตา หุตฺวา… ภคินี หุตฺวา… ขตฺติโย หุตฺวา… พฺราหฺมโณ หุตฺวา… เวสฺโส หุตฺวา… สุทฺโท หุตฺวา… คหฏฺโฐ หุตฺวา… ปพฺพชิโต หุตฺวา… เทโว หุตฺวา… มนุสฺโส หุตฺวา น มนุสฺโส โหตีติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ โกจิ ปุคฺคโล หุตฺวา น ปุคฺคโล โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๑๙. ปฏิเวธานุโยโค
๒๐๑. น
๒๐๒. น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ สกทาคามี อตฺถิ…เป.… อนาคามี อตฺถิ… อรหา อตฺถิ… อุภโตภาควิมุตฺโต อตฺถิ… ปญฺญาวิมุตฺโต อตฺถิ… กายสกฺขิ
หญฺจิ สทฺธานุสารี อตฺถิ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ
๒๐๓. โสตาปนฺโน อตฺถีติ กตฺวา เตน จ การเณน ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ โกจิ น โสตาปนฺโน หุตฺวา โสตาปนฺโน โหตีติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ โกจิ น ปุคฺคโล หุตฺวา ปุคฺคโล โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๒๐๔. อตฺถิ โกจิ น สกทาคามี หุตฺวา… น อนาคามี หุตฺวา… น อรหา หุตฺวา… น อุภโตภาควิมุตฺโต หุตฺวา… น ปญฺญาวิมุตฺโต หุตฺวา… น กายสกฺขิ หุตฺวา… น
๒๐๕. โสตาปนฺโน อตฺถีติ กตฺวา เตน จ การเณน ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ โกจิ โสตาปนฺโน หุตฺวา น โสตาปนฺโน โหตีติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ โกจิ ปุคฺคโล หุตฺวา น ปุคฺคโล โหตีติ? น
อตฺถิ โกจิ สกทาคามี หุตฺวา… อนาคามี หุตฺวา น อนาคามี โหตีติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ โกจิ ปุคฺคโล หุตฺวา น ปุคฺคโล โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
ปฏิเวธานุโยโคฯ
๒๐. สงฺฆานุโยโค
๒๐๖. น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ จตฺตาโร ปุริสยุคา อฏฺฐ ปุริสปุคฺคลา อตฺถีติ? อามนฺตา
๒๐๗. จตฺตาโร ปุริสยุคา อฏฺฐ ปุริสปุคฺคลา อตฺถีติ กตฺวา เตน จ การเณน ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ จตฺตาโร
ปุคฺคโล พุทฺธปาตุภาวา ปาตุภวตีติ? อามนฺตาฯ พุทฺธสฺส ภควโต ปรินิพฺพุเต อุจฺฉินฺโน ปุคฺคโล, นตฺถิ ปุคฺคโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
สงฺฆานุโยโคฯ
๒๑. สจฺจิกฏฺฐสภาคานุโยโค
๒๐๘. ปุคฺคโล
๒๐๙. ปุคฺคโล เนว สงฺขโต นาสงฺขโตติ? อามนฺตา
๒๑๐. สงฺขตญฺจ อสงฺขตญฺจ ฐเปตฺวา อตฺถญฺญา ตติยา โกฏีติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘ทฺเวมา, ภิกฺขเว, ธาตุโยฯ กตมา ทฺเว? สงฺขตา จ ธาตุ อสงฺขตา จ ธาตุฯ อิมา โข, ภิกฺขเว, ทฺเว ธาตุโย’’ติ
๒๑๑. ปุคฺคโล เนว สงฺขโต นาสงฺขโตติ? อามนฺตาฯ อญฺญํ
๒๑๒. ขนฺธา สงฺขตา, นิพฺพานํ อสงฺขตํ, ปุคฺคโล เนว สงฺขโต นาสงฺขโตติ? อามนฺตาฯ อญฺเญ ขนฺธา, อญฺญํ นิพฺพานํ, อญฺโญ ปุคฺคโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๒๑๓. รูปํ สงฺขตํ, นิพฺพานํ อสงฺขตํ, ปุคฺคโล เนว สงฺขโต นาสงฺขโตติ? อามนฺตาฯ อญฺญํ รูปํ, อญฺญํ นิพฺพานํ, อญฺโญ ปุคฺคโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ เวทนา… สญฺญา… สงฺขารา… วิญฺญาณํ สงฺขตํ, นิพฺพานํ อสงฺขตํ, ปุคฺคโล เนว สงฺขโต นาสงฺขโตติ? อามนฺตาฯ อญฺญํ วิญฺญาณํ, อญฺญํ นิพฺพานํ, อญฺโญ ปุคฺคโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๒๑๔. ปุคฺคลสฺส
๒๑๕. ปุคฺคลสฺส น อุปฺปาโท ปญฺญายติ, น วโย ปญฺญายติ, น ฐิตสฺส อญฺญถตฺตํ ปญฺญายตีติ? อามนฺตาฯ ปุคฺคโล อสงฺขโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… วุตฺตํ
๒๑๖. ปรินิพฺพุโต ปุคฺคโล อตฺถตฺถมฺหิ, นตฺถตฺถมฺหีติ? อตฺถตฺถมฺหีติฯ ปรินิพฺพุโต ปุคฺคโล สสฺสโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… นตฺถตฺถมฺหีติฯ ปรินิพฺพุโต ปุคฺคโล อุจฺฉินฺโนติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๒๑๗. ปุคฺคโล กิํ นิสฺสาย ติฏฺฐตีติ? ภวํ นิสฺสาย ติฏฺฐตีติฯ ภโว อนิจฺโจ สงฺขโต ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโน ขยธมฺโม วยธมฺโม วิราคธมฺโม นิโรธธมฺโม วิปริณามธมฺโมติ? อามนฺตาฯ ปุคฺคโลปิ อนิจฺโจ สงฺขโต ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโน ขยธมฺโม วยธมฺโม วิราคธมฺโม นิโรธธมฺโม วิปริณามธมฺโมติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๒๑๘. น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ อตฺถิ โกจิ สุขํ เวทนํ เวทิยมาโน ‘‘สุขํ เวทนํ เวทิยามี’’ติ ปชานาตีติ? อามนฺตา
๒๑๙. น
๒๒๐. อตฺถิ โกจิ สุขํ เวทนํ เวทิยมาโน ‘‘สุขํ เวทนํ เวทิยามี’’ติ ปชานาตีติ กตฺวา เตน จ การเณน ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ โย สุขํ เวทนํ เวทิยมาโน ‘‘สุขํ เวทนํ เวทิยามี’’ติ ปชานาติ, สฺเวว ปุคฺคโล; โย สุขํ เวทนํ เวทิยมาโน ‘‘สุขํ เวทนํ เวทิยามี’’ติ น ปชานาติ, น โส ปุคฺคโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
โย ทุกฺขํ เวทนํ เวทิยมาโน…เป.… โย อทุกฺขมสุขํ เวทนํ เวทิยมาโน ‘‘อทุกฺขมสุขํ เวทนํ เวทิยามี’’ติ ปชานาติ, สฺเวว ปุคฺคโล; โย อทุกฺขมสุขํ เวทนํ เวทิยมาโน ‘‘อทุกฺขมสุขํ เวทนํ เวทิยามี’’ติ น ปชานาติ, น โส ปุคฺคโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๒๒๑. อตฺถิ โกจิ สุขํ เวทนํ เวทิยมาโน ‘‘สุขํ เวทนํ เวทิยามี’’ติ ปชานาตีติ กตฺวา เตน จ การเณน ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ อญฺญา สุขา เวทนา, อญฺโญ สุขํ เวทนํ เวทิยมาโน ‘‘สุขํ เวทนํ เวทิยามี’’ติ ปชานาตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อญฺญา
๒๒๒. น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ อตฺถิ โกจิ กาเย กายานุปสฺสี วิหรตีติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ อตฺถิ โกจิ กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ
๒๒๓. น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ อตฺถิ โกจิ เวทนาสุ…เป.… จิตฺเต… ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรตีติ
๒๒๔. อตฺถิ โกจิ กาเย กายานุปสฺสี วิหรตีติ กตฺวา เตน จ การเณน ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ โย กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ, สฺเวว ปุคฺคโล; โย น กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ, น โส ปุคฺคโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
โย เวทนาสุ…เป.… จิตฺเต… ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ, สฺเวว ปุคฺคโล; โย น ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ, น โส ปุคฺคโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๒๒๕. อตฺถิ โกจิ กาเย กายานุปสฺสี วิหรตีติ กตฺวา เตน จ การเณน ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ อญฺโญ กาโย, อญฺโญ กาเย กายานุปสฺสี วิหรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อญฺญา
๒๒๖. ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา –
‘‘สุญฺญโต โลกํ อเวกฺขสฺสุ, โมฆราช สทา สโต;
อตฺตานุทิฏฺฐิํ อูหจฺจ
เอวํ โลกํ อเวกฺขนฺตํ, มจฺจุราชา น ปสฺสตี’’ติ
อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ
๒๒๗. ปุคฺคโล อเวกฺขตีติ? อามนฺตาฯ สห รูเปน อเวกฺขติ, วินา รูเปน อเวกฺขตีติ? สห รูเปน อเวกฺขตีติฯ ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… วินา รูเปน อเวกฺขตีติ, อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๒๒๘. ปุคฺคโล
๒๒๙. น
๒๓๐. น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ ภควา สจฺจวาที กาลวาที ภูตวาที ตถวาที อวิตถวาที อนญฺญถวาทีติ? อามนฺตาฯ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘เอกปุคฺคโล, ภิกฺขเว, โลเก อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ พหุชนหิตาย พหุชนสุขาย โลกานุกมฺปาย อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสาน’’นฺติ
๒๓๑. ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ นนุ ภควา สจฺจวาที กาลวาที ภูตวาที ตถวาที อวิตถวาที อนญฺญถวาทีติ? อามนฺตาฯ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตา’’ติ
๒๓๒. ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ นนุ
๒๓๓. ปุคฺคโล
‘‘กินฺนุ สตฺโตติ ปจฺเจสิ, มาร ทิฏฺฐิคตํ นุ เต;
สุทฺธสงฺขารปุญฺโชยํ, นยิธ สตฺตุปลพฺภติฯ
‘‘ยถา หิ
เอวํ ขนฺเธสุ สนฺเตสุ, โหติ สตฺโตติ สมฺมุติ
‘‘ทุกฺขเมว หิ สมฺโภติ, ทุกฺขํ ติฏฺฐติ เวติ จ;
นาญฺญตฺร ทุกฺขา สมฺโภติ, นาญฺญํ ทุกฺขา นิรุชฺฌตี’’ติ
อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ
๒๓๔. ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ นนุ อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘สุญฺโญ
๒๓๕. ปุคฺคโล
๒๓๖. ปุคฺคโล
‘‘อิธ ปน, เสนิย, เอกจฺโจ สตฺถา ทิฏฺเฐว หิ โข ธมฺเม อตฺตานํ สจฺจโต เถตโต ปญฺญาเปติ, โน จ โข อภิสมฺปรายํ อตฺตานํ สจฺจโต เถตโต ปญฺญาเปติฯ
‘‘อิธ ปน, เสนิย, เอกจฺโจ สตฺถา ทิฏฺเฐ เจว ธมฺเม อตฺตานํ สจฺจโต เถตโต น ปญฺญาเปติ, อภิสมฺปรายญฺจ อตฺตานํ สจฺจโต เถตโต น ปญฺญาเปติฯ
‘‘ตตฺร, เสนิย, ยฺวายํ สตฺถา ทิฏฺเฐ เจว ธมฺเม อตฺตานํ สจฺจโต เถตโต ปญฺญาเปติ, อภิสมฺปรายญฺจ อตฺตานํ สจฺจโต เถตโต ปญฺญาเปติ – อยํ วุจฺจติ, เสนิย, สตฺถา สสฺสตวาโทฯ
‘‘ตตฺร
‘‘ตตฺร, เสนิย, ยฺวายํ สตฺถา ทิฏฺเฐ เจว ธมฺเม อตฺตานํ สจฺจโต เถตโต
๒๓๗. ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ นนุ ภควา สจฺจวาที กาลวาที ภูตวาที ตถวาที อวิตถวาที อนญฺญถวาทีติ? อามนฺตาฯ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘สปฺปิกุมฺโภ’’ติ? อามนฺตา
๒๓๘. ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ นนุ ภควา สจฺจวาที กาลวาที ภูตวาที ตถวาที อวิตถวาที อนญฺญถวาทีติ? อามนฺตาฯ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘เตลกุมฺโภ… มธุกุมฺโภ… ผาณิตกุมฺโภ… ขีรกุมฺโภ… อุทกกุมฺโภ… ปานียถาลกํ… ปานียโกสกํ… ปานียสราวกํ… นิจฺจภตฺตํ… ธุวยาคู’’ติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ กาจิ ยาคุ นิจฺจา ธุวา สสฺสตา อวิปริณามธมฺมาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ…เป.…ฯ เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ (สํขิตฺตํ)
อฏฺฐกนิคฺคหเปยฺยาลา, สนฺธาวนิยา อุปาทาย;
จิตฺเตน ปญฺจมํ กลฺยาณํ, อิทฺธิสุตฺตาหรเณน อฏฺฐมํฯ
สจฺจิกฏฺฐสภาคานุโยโคฯ
ปุคฺคลกถา นิฏฺฐิตาฯ