๑๐. ทสมวคฺโค
(๙๕) ๑. นิโรธกถา
๕๗๑. อุปปตฺเตสิเย ปญฺจกฺขนฺเธ อนิรุทฺเธ กิริยา ปญฺจกฺขนฺธา อุปฺปชฺชนฺตีติ? อามนฺตาฯ ทสนฺนํ ขนฺธานํ สโมธานํ โหติ, ทส ขนฺธา สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตีติ ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ทสนฺนํ ขนฺธานํ สโมธานํ โหติ, ทส ขนฺธา สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตีติ? อามนฺตาฯ ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ…เป.… ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
อุปปตฺเตสิเย ปญฺจกฺขนฺเธ อนิรุทฺเธ กิริยา จตฺตาโร ขนฺธา อุปฺปชฺชนฺตีติ? อามนฺตาฯ นวนฺนํ ขนฺธานํ สโมธานํ โหติ, นว ขนฺธา สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… นวนฺนํ ขนฺธานํ สโมธานํ โหติ, นว ขนฺธา สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตีติ? อามนฺตาฯ ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ…เป.… ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
อุปปตฺเตสิเย ปญฺจกฺขนฺเธ อนิรุทฺเธ กิริยาญาณํ อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตาฯ ฉนฺนํ ขนฺธานํ สโมธานํ โหติ, ฉ ขนฺธา สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ฉนฺนํ ขนฺธานํ สโมธานํ โหติ, ฉ ขนฺธา สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตีติ? อามนฺตาฯ ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ…เป.… ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๕๗๒. อุปปตฺเตสิเย ปญฺจกฺขนฺเธ นิรุทฺเธ มคฺโค อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตาฯ มโต มคฺคํ ภาเวติ, กาลงฺกโต มคฺคํ ภาเวตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
นิโรธกถา นิฏฺฐิตาฯ
๑๐. ทสมวคฺโค
(๙๖) ๒. รูปํ มคฺโคติกถา
๕๗๓. มคฺคสมงฺคิสฺส รูปํ มคฺโคติ? อามนฺตาฯ สารมฺมณํ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา อาโภโค สมนฺนาหาโร มนสิกาโร เจตนา ปตฺถนา ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… นนุ อนารมฺมณํ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ อนารมฺมณํ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธิ; โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘มคฺคสมงฺคิสฺส รูปํ มคฺโค’’ติฯ
สมฺมาวาจา มคฺโคติ? อามนฺตาฯ สารมฺมณา, อตฺถิ ตาย อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… นนุ อนารมฺมณา, นตฺถิ ตาย อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ อนารมฺมณา, นตฺถิ ตาย อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธิ; โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สมฺมาวาจา มคฺโค’’ติฯ
สมฺมากมฺมนฺโต …เป.… สมฺมาอาชีโว มคฺโคติ? อามนฺตาฯ สารมฺมโณ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… นนุ อนารมฺมโณ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? อามนฺตา ฯ หญฺจิ อนารมฺมโณ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธิ; โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สมฺมาอาชีโว มคฺโค’’ติฯ
๕๗๔. สมฺมาทิฏฺฐิ มคฺโค, สา จ สารมฺมณา, อตฺถิ ตาย อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? อามนฺตาฯ สมฺมาวาจา มคฺโค, สา จ สารมฺมณา, อตฺถิ ตาย อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ …เป.… สมฺมาทิฏฺฐิ มคฺโค, สา จ สารมฺมณา, อตฺถิ ตาย อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? อามนฺตาฯ สมฺมากมฺมนฺโต…เป.… สมฺมาอาชีโว มคฺโค, โส จ สารมฺมโณ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สมฺมาสงฺกปฺโป…เป.… สมฺมาวายาโม…เป.… สมฺมาสติ…เป.…ฯ
สมฺมาสมาธิ มคฺโค, โส จ สารมฺมโณ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? อามนฺตาฯ สมฺมาวาจา มคฺโค, สา จ สารมฺมณา, อตฺถิ ตาย อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สมฺมาสมาธิ มคฺโค, โส จ สารมฺมโณ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? อามนฺตาฯ สมฺมากมฺมนฺโต…เป.… สมฺมาอาชีโว มคฺโค, โส จ สารมฺมโณ, อตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
สมฺมาวาจา มคฺโค, สา จ อนารมฺมณา, นตฺถิ ตาย อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? อามนฺตาฯ สมฺมาทิฏฺฐิ มคฺโค, สา จ อนารมฺมณา, นตฺถิ ตาย อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สมฺมาวาจา มคฺโค, สา จ อนารมฺมณา, นตฺถิ ตาย อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? อามนฺตาฯ สมฺมาสงฺกปฺโป…เป.… สมฺมาวายาโม… สมฺมาสติ … สมฺมาสมาธิ มคฺโค, โส จ อนารมฺมโณ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
สมฺมากมฺมนฺโต …เป.… สมฺมาอาชีโว มคฺโค, โส จ อนารมฺมโณ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? อามนฺตาฯ สมฺมาทิฏฺฐิ… สมฺมาสงฺกปฺโป… สมฺมาวายาโม… สมฺมาสติ…เป.… สมฺมาสมาธิ มคฺโค, โส จ อนารมฺมโณ, นตฺถิ ตสฺส อาวฏฺฏนา…เป.… ปณิธีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๕๗๕. น วตฺตพฺพํ – ‘‘มคฺคสมงฺคิสฺส รูปํ มคฺโค’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ สมฺมาวาจา สมฺมากมฺมนฺโต สมฺมาอาชีโว มคฺโคติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ สมฺมาวาจา สมฺมากมฺมนฺโต สมฺมาอาชีโว มคฺโค, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘มคฺคสมงฺคิสฺส รูปํ มคฺโค’’ติฯ
รูปํ มคฺโคติกถา นิฏฺฐิตาฯ
๑๐. ทสมวคฺโค
(๙๗) ๓. ปญฺจวิญฺญาณสมงฺคิสฺส มคฺคกถา
๕๗๖. ปญฺจวิญฺญาณสมงฺคิสฺส อตฺถิ มคฺคภาวนาติ? อามนฺตาฯ นนุ ปญฺจวิญฺญาณา อุปฺปนฺนวตฺถุกา อุปฺปนฺนารมฺมณาติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ ปญฺจวิญฺญาณา อุปฺปนฺนวตฺถุกา อุปฺปนฺนารมฺมณา, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปญฺจวิญฺญาณสมงฺคิสฺส อตฺถิ มคฺคภาวนา’’ติฯ
นนุ ปญฺจวิญฺญาณา ปุเรชาตวตฺถุกา ปุเรชาตารมฺมณา อชฺฌตฺติกวตฺถุกา พาหิรารมฺมณา อสมฺภินฺนวตฺถุกา อสมฺภินฺนารมฺมณา นานาวตฺถุกา นานารมฺมณา น อญฺญมญฺญสฺส โคจรวิสยํ ปจฺจนุโภนฺติ, น อสมนฺนาหารา อุปฺปชฺชนฺติ, น อมนสิการา อุปฺปชฺชนฺติ, น อพฺโพกิณฺณา อุปฺปชฺชนฺติ, น อปุพฺพํ อจริมํ อุปฺปชฺชนฺติ, น อญฺญมญฺญสฺส สมนนฺตรา อุปฺปชฺชนฺติ, นนุ ปญฺจวิญฺญาณา อนาโภคาติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ ปญฺจวิญฺญาณา อนาโภคา, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปญฺจวิญฺญาณสมงฺคิสฺส อตฺถิ มคฺคภาวนา’’ติฯ
๕๗๗. จกฺขุวิญฺญาณสมงฺคิสฺส อตฺถิ มคฺคภาวนาติ? อามนฺตาฯ จกฺขุวิญฺญาณํ สุญฺญตํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… จกฺขุวิญฺญาณํ สุญฺญตํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตาฯ จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ สุญฺญตญฺจ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺญาณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ สุญฺญตญฺจ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺญาณนฺติ? อามนฺตาฯ ‘‘จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ สุญฺญตญฺจ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺญาณ’’นฺติ – อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? นตฺถิฯ ‘‘จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺญาณ’’นฺติ – อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ ‘‘จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺญาณ’’นฺติ – อตฺเถว สุตฺตนฺโต, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ สุญฺญตญฺจ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺญาณ’’นฺติฯ
๕๗๘. จกฺขุวิญฺญาณสมงฺคิสฺส อตฺถิ มคฺคภาวนาติ? อามนฺตาฯ จกฺขุวิญฺญาณํ อตีตานาคตํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… จกฺขุวิญฺญาณสมงฺคิสฺส อตฺถิ มคฺคภาวนาติ? อามนฺตาฯ จกฺขุวิญฺญาณํ ผสฺสํ อารพฺภ…เป.… เวทนํ อารพฺภ… สญฺญํ อารพฺภ … เจตนํ อารพฺภ… จิตฺตํ อารพฺภ… จกฺขุํ อารพฺภ… กายํ อารพฺภ…เป.… สทฺทํ อารพฺภ…เป.… โผฏฺฐพฺพํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
มโนวิญฺญาณสมงฺคิสฺส อตฺถิ มคฺคภาวนา, มโนวิญฺญาณํ สุญฺญตํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตาฯ จกฺขุวิญฺญาณสมงฺคิสฺส อตฺถิ มคฺคภาวนา, จกฺขุวิญฺญาณํ สุญฺญตํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… มโนวิญฺญาณสมงฺคิสฺส อตฺถิ มคฺคภาวนา, มโนวิญฺญาณํ อตีตานาคตํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตาฯ จกฺขุวิญฺญาณสมงฺคิสฺส อตฺถิ มคฺคภาวนา, จกฺขุวิญฺญาณํ อตีตานาคตํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… มโนวิญฺญาณสมงฺคิสฺส อตฺถิ มคฺคภาวนา, มโนวิญฺญาณํ ผสฺสํ อารพฺภ… เวทนํ อารพฺภ…เป.… โผฏฺฐพฺพํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตาฯ จกฺขุวิญฺญาณสมงฺคิสฺส อตฺถิ มคฺคภาวนา, จกฺขุวิญฺญาณํ ผสฺสํ อารพฺภ… เวทนํ อารพฺภ…เป.… โผฏฺฐพฺพํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๕๗๙. น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปญฺจวิญฺญาณสมงฺคิสฺส อตฺถิ มคฺคภาวนา’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา น นิมิตฺตคฺคาหี โหติ นานุพฺยญฺชนคฺคาหี…เป.… โสเตน สทฺทํ สุตฺวา…เป.… ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา…เป.… ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา…เป.… กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา น นิมิตฺตคฺคาหี โหติ นานุพฺยญฺชนคฺคาหี’’ติ! ม. นิ. ๑.๓๔๙; อ. นิ. ๔.๓๗ อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา ฯ เตน หิ ปญฺจวิญฺญาณสมงฺคิสฺส อตฺถิ มคฺคภาวนาติฯ
ปญฺจวิญฺญาณสมงฺคิสฺส มคฺคกถา นิฏฺฐิตาฯ
๑๐. ทสมวคฺโค
(๙๘) ๔. ปญฺจวิญฺญาณา กุสลาปิ อกุสลาปีติกถา
๕๘๐. ปญฺจวิญฺญาณา กุสลาปิ อกุสลาปีติ? อามนฺตาฯ นนุ ปญฺจวิญฺญาณา อุปฺปนฺนวตฺถุกา อุปฺปนฺนารมฺมณาติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ ปญฺจวิญฺญาณา อุปฺปนฺนวตฺถุกา อุปฺปนฺนารมฺมณา, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปญฺจวิญฺญาณา กุสลาปิ อกุสลาปี’’ติฯ นนุ ปญฺจวิญฺญาณา ปุเรชาตวตฺถุกา ปุเรชาตารมฺมณา อชฺฌตฺติกวตฺถุกา พาหิรารมฺมณา อสมฺภินฺนวตฺถุกา อสมฺภินฺนารมฺมณา นานาวตฺถุกา นานารมฺมณา น อญฺญมญฺญสฺส โคจรวิสยํ ปจฺจนุโภนฺติ, น อสมนฺนาหารา อุปฺปชฺชนฺติ, น อมนสิการา อุปฺปชฺชนฺติ, น อพฺโพกิณฺณา อุปฺปชฺชนฺติ, น อปุพฺพํ อจริมํ อุปฺปชฺชนฺติ, น อญฺญมญฺญสฺส สมนนฺตรา อุปฺปชฺชนฺติ, นนุ ปญฺจวิญฺญาณา อนาโภคาติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ ปญฺจวิญฺญาณา อนาโภคา, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปญฺจวิญฺญาณา กุสลาปิ อกุสลาปี’’ติฯ
๕๘๑. จกฺขุวิญฺญาณํ กุสลนฺติ? อามนฺตาฯ จกฺขุวิญฺญาณํ สุญฺญตํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… จกฺขุวิญฺญาณํ สุญฺญตํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตาฯ จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ สุญฺญตญฺจ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺญาณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ สุญฺญตญฺจ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺญาณนฺติ? อามนฺตาฯ จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ สุญฺญตญฺจ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺญาณ’’นฺติ – อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? นตฺถิฯ ‘‘จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺญาณ’’นฺติ – อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา ฯ หญฺจิ ‘‘จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺญาณ’’นฺติ – อตฺเถว สุตฺตนฺโต, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ สุญฺญตญฺจ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺญาณ’’นฺติฯ
๕๘๒. จกฺขุวิญฺญาณํ กุสลมฺปิ อกุสลมฺปีติ? อามนฺตาฯ จกฺขุวิญฺญาณํ อตีตานาคตํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ จกฺขุวิญฺญาณํ กุสลมฺปิ อกุสลมฺปีติ? อามนฺตาฯ จกฺขุวิญฺญาณํ ผสฺสํ อารพฺภ…เป.… จิตฺตํ อารพฺภ… จกฺขุํ อารพฺภ…เป.… กายํ อารพฺภ… สทฺทํ อารพฺภ…เป.… โผฏฺฐพฺพํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
มโนวิญฺญาณํ กุสลมฺปิ อกุสลมฺปิ, มโนวิญฺญาณํ สุญฺญตํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตาฯ จกฺขุวิญฺญาณํ กุสลมฺปิ อกุสลมฺปิ, จกฺขุวิญฺญาณํ สุญฺญตํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… มโนวิญฺญาณํ กุสลมฺปิ อกุสลมฺปิ, มโนวิญฺญาณํ อตีตานาคตํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตาฯ จกฺขุวิญฺญาณํ กุสลมฺปิ อกุสลมฺปิ, จกฺขุวิญฺญาณํ อตีตานาคตํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… มโนวิญฺญาณํ กุสลมฺปิ อกุสลมฺปิ, มโนวิญฺญาณํ ผสฺสํ อารพฺภ…เป.… จิตฺตํ อารพฺภ…เป.… กายํ อารพฺภ … สทฺทํ อารพฺภ …เป.… โผฏฺฐพฺพํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตาฯ จกฺขุวิญฺญาณํ กุสลมฺปิ อกุสลมฺปิ, จกฺขุวิญฺญาณํ ผสฺสํ อารพฺภ…เป.… โผฏฺฐพฺพํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๕๘๓. น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปญฺจวิญฺญาณา กุสลาปิ อกุสลาปี’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา นิมิตฺตคฺคาหี โหติ…เป.… น นิมิตฺตคฺคาหี โหติ…เป.… โสเตน สทฺทํ สุตฺวา…เป.… กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา นิมิตฺตคฺคาหี โหติ…เป.… น นิมิตฺตคฺคาหี โหตี’’ติ! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ ปญฺจวิญฺญาณา กุสลาปิ อกุสลาปีติฯ
ปญฺจวิญฺญาณา กุสลาปิ อกุสลาปีติกถา นิฏฺฐิตาฯ
๑๐. ทสมวคฺโค
(๙๙) ๕. สาโภคาติกถา
๕๘๔. ปญฺจวิญฺญาณา สาโภคาติ? อามนฺตาฯ นนุ ปญฺจวิญฺญาณา อุปฺปนฺนวตฺถุกา อุปฺปนฺนารมฺมณาติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ ปญฺจวิญฺญาณา อุปฺปนฺนวตฺถุกา อุปฺปนฺนารมฺมณา, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปญฺจวิญฺญาณา สาโภคา’’ติฯ นนุ ปญฺจวิญฺญาณา ปุเรชาตวตฺถุกา ปุเรชาตารมฺมณา อชฺฌตฺติกวตฺถุกา พาหิรารมฺมณา อสมฺภินฺนวตฺถุกา อสมฺภินฺนารมฺมณา นานาวตฺถุกา นานารมฺมณา น อญฺญมญฺญสฺส โคจรวิสยํ ปจฺจนุโภนฺติ, น อสมนฺนาหารา อุปฺปชฺชนฺติ, น อมนสิการา อุปฺปชฺชนฺติ, น อพฺโพกิณฺณา อุปฺปชฺชนฺติ, น อปุพฺพํ อจริมํ อุปฺปชฺชนฺติ, นนุ ปญฺจวิญฺญาณา น อญฺญมญฺญสฺส สมนนฺตรา อุปฺปชฺชนฺตีติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ ปญฺจวิญฺญาณา น อญฺญมญฺญสฺส สมนนฺตรา อุปฺปชฺชนฺติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ปญฺจวิญฺญาณา สาโภคา’’ติฯ
๕๘๕. จกฺขุวิญฺญาณํ สาโภคนฺติ? อามนฺตาฯ จกฺขุวิญฺญาณํ สุญฺญตํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… จกฺขุวิญฺญาณํ สุญฺญตํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตาฯ จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ สุญฺญตญฺจ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺญาณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ สุญฺญตญฺจ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺญาณนฺติ? อามนฺตาฯ ‘‘จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ สุญฺญตญฺจ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺญาณ’’นฺติ – อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? นตฺถิ…เป.… ‘‘จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺญาณ’’นฺติ – อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ ‘‘จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺญาณ’’นฺติ – อตฺเถว สุตฺตนฺโต, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ สุญฺญตญฺจ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺญาณ’’นฺติฯ
จกฺขุวิญฺญาณํ สาโภคนฺติ? อามนฺตาฯ จกฺขุวิญฺญาณํ อตีตานาคตํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… จกฺขุวิญฺญาณํ สาโภคนฺติ? อามนฺตาฯ จกฺขุวิญฺญาณํ ผสฺสํ อารพฺภ…เป.… โผฏฺฐพฺพํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… มโนวิญฺญาณํ สาโภคํ, มโนวิญฺญาณํ สุญฺญตํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตาฯ จกฺขุวิญฺญาณํ สาโภคํ, จกฺขุวิญฺญาณํ สุญฺญตํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… มโนวิญฺญาณํ สาโภคํ, มโนวิญฺญาณํ อตีตานาคตํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตาฯ จกฺขุวิญฺญาณํ สาโภคํ, จกฺขุวิญฺญาณํ อตีตานาคตํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… มโนวิญฺญาณํ สาโภคํ, มโนวิญฺญาณํ ผสฺสํ อารพฺภ…เป.… โผฏฺฐพฺพํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตาฯ จกฺขุวิญฺญาณํ สาโภคํ, จกฺขุวิญฺญาณํ ผสฺสํ อารพฺภ…เป.… โผฏฺฐพฺพํ อารพฺภ อุปฺปชฺชตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๕๘๖. น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปญฺจวิญฺญาณา สาโภคา’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา นิมิตฺตคฺคาหี โหติ…เป.… น นิมิตฺตคฺคาหี โหติ…เป.… กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา นิมิตฺตคฺคาหี โหติ…เป.… น นิมิตฺตคฺคาหี โหตี’’ติ! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ ปญฺจวิญฺญาณา สาโภคาติ…เป.…ฯ
สาโภคาติกถา นิฏฺฐิตาฯ
๑๐. ทสมวคฺโค
(๑๐๐) ๖. ทฺวีหิสีเลหิกถา
๕๘๗. มคฺคสมงฺคี ทฺวีหิ สีเลหิ สมนฺนาคโตติ? อามนฺตาฯ มคฺคสมงฺคี ทฺวีหิ ผสฺเสหิ ทฺวีหิ เวทนาหิ ทฺวีหิ สญฺญาหิ ทฺวีหิ เจตนาหิ ทฺวีหิ จิตฺเตหิ ทฺวีหิ สทฺธาหิ ทฺวีหิ วีริเยหิ ทฺวีหิ สตีหิ ทฺวีหิ สมาธีหิ ทฺวีหิ ปญฺญาหิ สมนฺนาคโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
มคฺคสมงฺคี โลกิเยน สีเลน สมนฺนาคโตติ? อามนฺตาฯ มคฺคสมงฺคี โลกิเยน ผสฺเสน โลกิยาย เวทนาย โลกิยาย ปญฺญาย โลกิยาย เจตนาย โลกิเยน จิตฺเตน โลกิยาย สทฺธาย โลกิเยน วีริเยน โลกิยาย สติยา โลกิเยน สมาธินา โลกิยาย ปญฺญาย สมนฺนาคโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
มคฺคสมงฺคี โลกิเยน จ โลกุตฺตเรน จ สีเลน สมนฺนาคโตติ? อามนฺตาฯ มคฺคสมงฺคี โลกิเยน จ โลกุตฺตเรน จ ผสฺเสน สมนฺนาคโต…เป.… โลกิยาย จ โลกุตฺตราย จ ปญฺญาย สมนฺนาคโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… มคฺคสมงฺคี โลกิเยน สีเลน สมนฺนาคโตติ? อามนฺตาฯ มคฺคสมงฺคี ปุถุชฺชโนติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๕๘๘. มคฺคสมงฺคี โลกิยาย สมฺมาวาจาย สมนฺนาคโตติ? อามนฺตาฯ มคฺคสมงฺคี โลกิยาย สมฺมาทิฏฺฐิยา สมนฺนาคโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… มคฺคสมงฺคี โลกิยาย สมฺมาวาจาย สมนฺนาคโตติ ? อามนฺตาฯ มคฺคสมงฺคี โลกิเยน สมฺมาสงฺกปฺเปน…เป.… โลกิเยน สมฺมาวายาเมน…เป.… โลกิยาย สมฺมาสติยา…เป.… โลกิเยน สมฺมาสมาธินา สมนฺนาคโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… มคฺคสมงฺคี โลกิเยน สมฺมากมฺมนฺเตน…เป.… โลกิเยน สมฺมาอาชีเวน สมนฺนาคโตติ? อามนฺตาฯ มคฺคสมงฺคี โลกิยาย สมฺมาทิฏฺฐิยา…เป.… โลกิเยน สมฺมาสมาธินา สมนฺนาคโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
มคฺคสมงฺคี โลกิยาย จ โลกุตฺตราย จ สมฺมาวาจาย สมนฺนาคโตติ? อามนฺตาฯ มคฺคสมงฺคี โลกิยาย จ โลกุตฺตราย จ สมฺมาทิฏฺฐิยา สมนฺนาคโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… มคฺคสมงฺคี โลกิยาย จ โลกุตฺตราย จ สมฺมาวาจาย สมนฺนาคโตติ? อามนฺตาฯ มคฺคสมงฺคี โลกิเยน จ โลกุตฺตเรน จ สมฺมาสงฺกปฺเปน…เป.… โลกิเยน จ โลกุตฺตเรน จ สมฺมาวายาเมน …เป.… โลกิยาย จ โลกุตฺตราย จ สมฺมาสติยา…เป.… โลกิเยน จ โลกุตฺตเรน จ สมฺมาสมาธินา สมนฺนาคโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
มคฺคสมงฺคี โลกิเยน จ โลกุตฺตเรน จ สมฺมากมฺมนฺเตน…เป.… สมฺมาอาชีเวน สมนฺนาคโตติ? อามนฺตาฯ มคฺคสมงฺคี โลกิยาย จ โลกุตฺตราย จ สมฺมาทิฏฺฐิยา สมนฺนาคโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… มคฺคสมงฺคี โลกิเยน จ โลกุตฺตเรน จ สมฺมาอาชีเวน สมนฺนาคโตติ? อามนฺตา ฯ มคฺคสมงฺคี โลกิเยน จ โลกุตฺตเรน จ สมฺมาสงฺกปฺเปน…เป.… โลกิเยน จ โลกุตฺตเรน จ สมฺมาสมาธินา สมนฺนาคโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๕๘๙. น วตฺตพฺพํ – ‘‘มคฺคสมงฺคี ทฺวีหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต’’ติ? อามนฺตาฯ โลกิเย สีเล นิรุทฺเธ มคฺโค อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตาฯ ทุสฺสีโล ขณฺฑสีโล ฉินฺนสีโล มคฺคํ ภาเวตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ …เป.… เตน หิ มคฺคสมงฺคี ทฺวีหิ สีเลหิ สมนฺนาคโตติฯ
ทฺวีหิสีเลหิกถา นิฏฺฐิตาฯ
๑๐. ทสมวคฺโค
(๑๐๑) ๗. สีลํ อเจตสิกนฺติกถา
๕๙๐. สีลํ อเจตสิกนฺติ? อามนฺตาฯ รูปํ…เป.… นิพฺพานํ…เป.… จกฺขายตนํ …เป.… กายายตนํ… รูปายตนํ…เป.… โผฏฺฐพฺพายตนนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สีลํ อเจตสิกนฺติ? อามนฺตาฯ ผสฺโส อเจตสิโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ …เป.… สีลํ อเจตสิกนฺติ? อามนฺตาฯ เวทนา…เป.… สญฺญา…เป.… เจตนา…เป.… สทฺธา…เป.… วีริยํ…เป.… สติ…เป.… สมาธิ…เป.… ปญฺญา อเจตสิกาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
ผสฺโส เจตสิโกติ? อามนฺตาฯ สีลํ เจตสิกนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… เวทนา…เป.… สญฺญา…เป.… เจตนา…เป.… สทฺธา…เป.… วีริยํ…เป.… สติ…เป.… สมาธิ…เป.… ปญฺญา เจตสิกาติ? อามนฺตาฯ สีลํ เจตสิกนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๕๙๑. สีลํ อเจตสิกนฺติ? อามนฺตาฯ อนิฏฺฐผลนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… นนุ อิฏฺฐผลนฺติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ อิฏฺฐผลํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สีลํ อเจตสิก’’นฺติฯ
สทฺธา อิฏฺฐผลา, สทฺธา เจตสิกาติ? อามนฺตาฯ สีลํ อิฏฺฐผลํ, สีลํ เจตสิกนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… วีริยํ…เป.… สติ…เป.… สมาธิ…เป.… ปญฺญา อิฏฺฐผลา, ปญฺญา เจตสิกาติ? อามนฺตาฯ สีลํ อิฏฺฐผลํ, สีลํ เจตสิกนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
สีลํ อิฏฺฐผลํ, สีลํ อเจตสิกนฺติ? อามนฺตา ฯ สทฺธา อิฏฺฐผลา, สทฺธา อเจตสิกาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สีลํ อิฏฺฐผลํ, สีลํ อเจตสิกนฺติ? อามนฺตาฯ วีริยํ…เป.… สติ…เป.… สมาธิ…เป.… ปญฺญา อิฏฺฐผลา, ปญฺญา อเจตสิกาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๕๙๒. สีลํ อเจตสิกนฺติ? อามนฺตาฯ อผลํ อวิปากนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… นนุ สผลํ สวิปากนฺติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ สผลํ สวิปากํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สีลํ อเจตสิก’’นฺติ…เป.…ฯ
จกฺขายตนํ อเจตสิกํ อวิปากนฺติ? อามนฺตาฯ สีลํ อเจตสิกํ อวิปากนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… โสตายตนํ…เป.… กายายตนํ …เป.… รูปายตนํ…เป.… โผฏฺฐพฺพายตนํ อเจตสิกํ อวิปากนฺติ? อามนฺตาฯ สีลํ อเจตสิกํ อวิปากนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
สีลํ อเจตสิกํ สวิปากนฺติ? อามนฺตาฯ จกฺขายตนํ อเจตสิกํ สวิปากนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สีลํ อเจตสิกํ สวิปากนฺติ? อามนฺตาฯ โสตายตนํ…เป.… กายายตนํ… รูปายตนํ…เป.… โผฏฺฐพฺพายตนํ อเจตสิกํ สวิปากนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๕๙๓. สมฺมาวาจา อเจตสิกาติ? อามนฺตาฯ สมฺมาทิฏฺฐิ อเจตสิกาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สมฺมาวาจา อเจตสิกาติ? อามนฺตาฯ สมฺมาสงฺกปฺโป…เป.… สมฺมาวายาโม…เป.… สมฺมาสติ…เป.… สมฺมาสมาธิ อเจตสิโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สมฺมากมฺมนฺโต…เป.… สมฺมาอาชีโว อเจตสิโกติ? อามนฺตาฯ สมฺมาทิฏฺฐิ อเจตสิกาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สมฺมาอาชีโว อเจตสิโกติ? อามนฺตาฯ สมฺมาสงฺกปฺโป… สมฺมาวายาโม… สมฺมาสติ… สมฺมาสมาธิ อเจตสิโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
สมฺมาทิฏฺฐิ เจตสิกาติ? อามนฺตาฯ สมฺมาวาจา เจตสิกาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สมฺมาทิฏฺฐิ เจตสิกาติ? อามนฺตาฯ สมฺมากมฺมนฺโต…เป.… สมฺมาอาชีโว เจตสิโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สมฺมาสงฺกปฺโป…เป.… สมฺมาวายาโม…เป.… สมฺมาสติ…เป.… สมฺมาสมาธิ เจตสิโกติ? อามนฺตาฯ สมฺมาวาจา เจตสิกาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สมฺมาสมาธิ เจตสิโกติ? อามนฺตาฯ สมฺมากมฺมนฺโต…เป.… สมฺมาอาชีโว เจตสิโกติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๕๙๔. น วตฺตพฺพํ – ‘‘สีลํ อเจตสิก’’นฺติ? อามนฺตาฯ สีเล อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุทฺเธ ทุสฺสีโล โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ เตน หิ สีลํ อเจตสิกนฺติฯ
สีลํ อเจตสิกนฺติกถา นิฏฺฐิตาฯ
๑๐. ทสมวคฺโค
(๑๐๒) ๘. สีลํ น จิตฺตานุปริวตฺตีติกถา
๕๙๕. สีลํ น จิตฺตานุปริวตฺตีติ? อามนฺตาฯ รูปํ… นิพฺพานํ… จกฺขายตนํ…เป.… โผฏฺฐพฺพายตนนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สีลํ น จิตฺตานุปริวตฺตีติ? อามนฺตาฯ ผสฺโส น จิตฺตานุปริวตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สีลํ น จิตฺตานุปริวตฺตีติ? อามนฺตาฯ เวทนา…เป.… สญฺญา… เจตนา… สทฺธา… วีริยํ… สติ… สมาธิ…เป.… ปญฺญา น จิตฺตานุปริวตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
ผสฺโส จิตฺตานุปริวตฺตีติ? อามนฺตาฯ สีลํ จิตฺตานุปริวตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… เวทนา…เป.… สญฺญา… เจตนา … สทฺธา… วีริยํ… สติ… สมาธิ…เป.… ปญฺญา จิตฺตานุปริวตฺตีติ? อามนฺตาฯ สีลํ จิตฺตานุปริวตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๕๙๖. สมฺมาวาจา น จิตฺตานุปริวตฺตีติ? อามนฺตาฯ สมฺมาทิฏฺฐิ น จิตฺตานุปริวตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สมฺมาวาจา น จิตฺตานุปริวตฺตีติ? อามนฺตาฯ สมฺมาสงฺกปฺโป… สมฺมาวายาโม… สมฺมาสติ…เป.… สมฺมาสมาธิ น จิตฺตานุปริวตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
สมฺมากมฺมนฺโต…เป.… สมฺมาอาชีโว น จิตฺตานุปริวตฺตีติ? อามนฺตา ฯ สมฺมาทิฏฺฐิ น จิตฺตานุปริวตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สมฺมาอาชีโว น จิตฺตานุปริวตฺตีติ ? อามนฺตาฯ สมฺมาสงฺกปฺโป… สมฺมาวายาโม… สมฺมาสติ…เป.… สมฺมาสมาธิ น จิตฺตานุปริวตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
สมฺมาทิฏฺฐิ จิตฺตานุปริวตฺตีติ? อามนฺตาฯ สมฺมาวาจา จิตฺตานุปริวตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สมฺมาทิฏฺฐิ จิตฺตานุปริวตฺตีติ? อามนฺตาฯ สมฺมากมฺมนฺโต…เป.… สมฺมาอาชีโว จิตฺตานุปริวตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
สมฺมาสงฺกปฺโป … สมฺมาวายาโม… สมฺมาสติ…เป.… สมฺมาสมาธิ จิตฺตานุปริวตฺตีติ? อามนฺตาฯ สมฺมาวาจา จิตฺตานุปริวตฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สมฺมาสมาธิ จิตฺตานุปริวตฺตีติ? อามนฺตาฯ สมฺมากมฺมนฺโต…เป.… สมฺมาอาชีโว จิตฺตานุปริวตฺตีติ ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๕๙๗. น วตฺตพฺพํ – ‘‘สีลํ น จิตฺตานุปริวตฺตี’’ติ? อามนฺตาฯ สีเล อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุทฺเธ ทุสฺสีโล โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ เตน หิ สีลํ น จิตฺตานุปริวตฺตีติฯ
สีลํ น จิตฺตานุปริวตฺตีติกถา นิฏฺฐิตาฯ
๑๐. ทสมวคฺโค
(๑๐๓) ๙. สมาทานเหตุกถา
๕๙๘. สมาทานเหตุกํ สีลํ วฑฺฒตีติ? อามนฺตาฯ สมาทานเหตุโก ผสฺโส วฑฺฒติ, เวทนา วฑฺฒติ, สญฺญา วฑฺฒติ, เจตนา วฑฺฒติ, จิตฺตํ วฑฺฒติ, สทฺธา วฑฺฒติ, วีริยํ วฑฺฒติ, สติ วฑฺฒติ, สมาธิ วฑฺฒติ, ปญฺญา วฑฺฒตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
สมาทานเหตุกํ สีลํ วฑฺฒตีติ? อามนฺตาฯ ลตา วิย วฑฺฒติ, มาลุวา วิย วฑฺฒติ, รุกฺโข วิย วฑฺฒติ, ติณํ วิย วฑฺฒติ, มุญฺชปุญฺโช วิย วฑฺฒตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๕๙๙. สมาทานเหตุกํ สีลํ วฑฺฒตีติ? อามนฺตาฯ สีลํ สมาทิยิตฺวา กามวิตกฺกํ วิตกฺเกนฺตสฺส พฺยาปาทวิตกฺกํ วิตกฺเกนฺตสฺส วิหิํสาวิตกฺกํ วิตกฺเกนฺตสฺส สีลํ วฑฺฒตีติ? อามนฺตาฯ ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ…เป.… ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ…เป.… ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ ? อามนฺตาฯ กุสลากุสลา สาวชฺชานวชฺชา หีนปณีตา กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคา ธมฺมา สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
กุสลากุสลา สาวชฺชานวชฺชา หีนปณีตา กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคา ธมฺมา สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตีติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘จตฺตาริมานิ, ภิกฺขเว, สุวิทูรวิทูรานิ! กตมานิ จตฺตาริ? นภญฺจ, ภิกฺขเว, ปถวี จ – อิทํ ปฐมํ สุวิทูรวิทูรํ…เป.… ตสฺมา สตํ ธมฺโม อสพฺภิ อารกา’’ติฯ อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา ฯ เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘กุสลากุสลา สาวชฺชานวชฺชา หีนปณีตา กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคา ธมฺมา สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตี’’ติฯ
๖๐๐. น วตฺตพฺพํ – ‘‘สมาทานเหตุกํ สีลํ วฑฺฒตี’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อารามโรปา วนโรปา…เป.… ธมฺมฏฺฐา สีลสมฺปนฺนา เต ชนา สคฺคคามิโน’’ติฯ อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ สมาทานเหตุกํ สีลํ วฑฺฒตีติฯ
สมาทานเหตุกถา นิฏฺฐิตาฯ
๑๐. ทสมวคฺโค
(๑๐๔) ๑๐. วิญฺญตฺติ สีลนฺติกถา
๖๐๑. วิญฺญตฺติ สีลนฺติ? อามนฺตาฯ ปาณาติปาตา เวรมณีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อทินฺนาทานา เวรมณีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… กาเมสุมิจฺฉาจารา เวรมณีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ …เป.… มุสาวาทา เวรมณีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
อภิวาทนํ สีลํ, ปจฺจุฏฺฐานํ สีลํ, อญฺชลิกมฺมํ สีลํ, สามีจิกมฺมํ สีลํ, อาสนาภิหาโร สีลํ, เสยฺยาภิหาโร สีลํ, ปาโททกาภิหาโร สีลํ, ปาทกถลิกาภิหาโร สีลํ, นฺหาเน ปิฏฺฐิปริกมฺมํ สีลนฺติ? อามนฺตา ฯ ปาณาติปาตา เวรมณีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
๖๐๒. น วตฺตพฺพํ – ‘‘วิญฺญตฺติ สีล’’นฺติ? อามนฺตาฯ ทุสฺสิลฺยนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… เตน หิ วิญฺญตฺติ สีลนฺติฯ
วิญฺญตฺติ สีลนฺติกถา นิฏฺฐิตาฯ
๑๐. ทสมวคฺโค
(๑๐๕) ๑๑. อวิญฺญตฺติ ทุสฺสิลฺยนฺติกถา
๖๐๓. อวิญฺญตฺติ ทุสฺสิลฺยนฺติ? อามนฺตาฯ ปาณาติปาโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อทินฺนาทานนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… กาเมสุมิจฺฉาจาโรติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… มุสาวาโทติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
ปาปกมฺมํ สมาทิยิตฺวา ทานํ ททนฺตสฺส ปุญฺญญฺจ อปุญฺญญฺจ อุโภ วฑฺฒนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ปุญฺญญฺจ อปุญฺญญฺจ อุโภ วฑฺฒนฺตีติ? อามนฺตา ฯ ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ…เป.… ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ…เป.… ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? อามนฺตาฯ กุสลากุสลา สาวชฺชานวชฺชา หีนปณีตา กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคา ธมฺมา สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ
กุสลากุสลา สาวชฺชานวชฺชา หีนปณีตา กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคา ธมฺมา สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตีติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘จตฺตาริมานิ, ภิกฺขเว, สุวิทูรวิทูรานิ ! กตมานิ จตฺตาริ? นภญฺจ, ภิกฺขเว, ปถวี จ – อิทํ ปฐมํ สุวิทูรวิทูรํ…เป.… ตสฺมา สตํ ธมฺโม อสพฺภิ อารกา’’ติฯ อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘กุสลากุสลา สาวชฺชานวชฺชา หีนปณีตา กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคา ธมฺมา สมฺมุขีภาวํ อาคจฺฉนฺตี’’ติฯ
๖๐๔. น วตฺตพฺพํ – ‘‘อวิญฺญตฺติ ทุสฺสิลฺย’’นฺติ? อามนฺตาฯ นนุ ปาปกมฺมํ สมาทินฺโน อาสีติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ ปาปกมฺมํ สมาทินฺโน อาสิ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อวิญฺญตฺติ ทุสฺสิลฺย’’นฺติฯ
อวิญฺญตฺติ ทุสฺสิลฺยนฺติกถา นิฏฺฐิตาฯ
ทสมวคฺโคฯ
ตสฺสุทฺทานํ –
อุปปตฺเตสิเย ปญฺจกฺขนฺเธ อนิรุทฺเธ กิริยา ปญฺจกฺขนฺธา อุปฺปชฺชนฺติ, มคฺคสมงฺคิสฺส รูปํ มคฺโค, ปญฺจวิญฺญาณสมงฺคิสฺส อตฺถิ มคฺคภาวนา, ปญฺจวิญฺญาณา กุสลาปิ อกุสลาปิ, ปญฺจวิญฺญาณา สาโภคา, มคฺคสมงฺคี ทฺวีหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต, สีลํ อเจตสิกํ, สีลํ น จิตฺตานุปริวตฺติ, สมาทานเหตุกํ สีลํ วฑฺฒตีติ, วิญฺญตฺติสีลํ อวิญฺญตฺติ ทุสฺสิลฺยนฺติฯ
ทุติโย ปณฺณาสโกฯ
ตสฺสุทฺทานํ –
นิยามสงฺคหคตานิสํสตา จ นิโรโธติ นิยาม สงฺคหคตานิสํสตา อตฺถิ ปญฺจโวการภโว นิโรโธ มคฺคสมงฺคิสฺส ปญฺจโวการภโวติ (สี. สฺยา. ก.), นิยาม สงฺคห คตานิสํสตา อตฺถิ ปญฺจโวการภโว มคฺคสมงฺคิสฺส โน ปญฺจโวการภโว (ปี.)ฯ