ปฐโม ปริจฺเฉโท
๑. จิตฺตวิภาโค
๑. สรูปสงฺคหกถา
๒.
จิตฺตํ
จตุธา เทสยี ธมฺเม, จตุสจฺจปฺปกาสโนฯ
๓.
จิตฺตเมกูนนวุติวิธํ ตตฺถ วิภาวเย;
เอกนวุติวิธํ วา, เอกวีสสตมฺปิ วาฯ
๔.
ทฺเวปญฺญาส สรูเปน, ธมฺมา เจตสิกา มตา;
จิตฺตุปฺปาทวสา ภินฺนา, สมฺปโยคานุสารโตฯ
๕.
อฏฺฐวีสวิธํ รูปํ, ภูโตปาทายเภทโต;
ทุวิธํ รูปรูปํ ตุ, อฏฺฐารสวิธํ ภเวฯ
๖.
นิพฺพานํ ปน ทีเปนฺติ, อสงฺขตมนุตฺตรํ;
อตฺถนามวสา ทฺเวธา, ปญฺญตฺตีติ ปวุจฺจติฯ
๗.
เตสํ ทานิ ปวกฺขามิ, วิภาคํ ตุ ยถากฺกมํ;
จตุธา ปรมตฺถานํ, ทฺวิธา ปญฺญตฺติยา กถํฯ
๘.
กุสลาทิวิภาเคน
ตถา ภูมิวิภาเคน, กามภูมาทิโต กถํฯ
๙.
โสมนสฺสสหคตํ, อุเปกฺขาสหิตํ ตถา;
ญาเณน สมฺปยุตฺตญฺจ, วิปฺปยุตฺตนฺติ เภทิตํฯ
๑๐.
อสงฺขารํ สสงฺขารมิติ ภินฺนํ ปุนฏฺฐธา;
กามาวจรกุสลํ, กาเม สุคติสาธกํฯ
๑๑.
ตกฺกจารปีติสุข-จิตฺตสฺเสกคฺคตายุตํ
ปฐมชฺฌานกุสลํ, ปญฺจงฺคิกมุทาหฏํฯ
๑๒.
วิตกฺกหีนํ ทุติยํ, ฌานํ ตุ จตุรงฺคิกํ;
วิจารหีนํ ตติยํ, ฌานํ ปน ติวงฺคิกํฯ
๑๓.
ปีติหีนํ จตุตฺถญฺจ, อุเปกฺเขกคฺคตายุตํ;
ปญฺจมญฺจ ปกาเสนฺติ, อุภยมฺปิ ทุวงฺคิกํฯ
๑๔.
เอวํ ฌานงฺคเภเทน, จิตฺตํ ปญฺจวิธํ ภเว;
รูปาวจรกุสลํ, รูปภูมิปวตฺตกํฯ
๑๕.
อากาสานญฺจายตนํ, กุสลํ ปฐมํ ภเว;
วิญฺญาณญฺจายตนนฺติ, ทุติยํ ตติยํ ตถาฯ
๑๖.
อากิญฺจญฺญายตนํ ตุ, จตุตฺถํ ปน มานสํ;
เนวสญฺญานาสญฺญาย-ตนญฺเจติ จตุพฺพิธํฯ
๑๗.
อารุปฺปกุสลํ นาม, อุเปกฺเขกคฺคตายุตํ;
ทุวงฺคิกมิทํ สพฺพํ, อารุปฺปภวสาธกํฯ
๑๘.
โสตาปตฺติมคฺคจิตฺตํ, ปฐมานุตฺตรํ ตถา;
สกทาคามิ อนาคามิ, อรหตฺตนฺติ สพฺพถาฯ
๑๙.
จตุธา มคฺคเภเทน, ฌานเภเทน ปญฺจธา;
วีสตาปริยาปนฺนกุสลํ ทฺวยมิสฺสิตํฯ
๒๐.
อิตฺถํ ภูมิวิภาเคน, กุสลํ ตุ จตุพฺพิธํ;
เอกวีสาปิ พาวีสํ, สตฺตติํสวิธมฺปิ วาฯ
๒๑.
โสมนสฺสสหคตํ
ทิฏฺฐิคตสมฺปยุตฺตํ, วิปฺปยุตฺตนฺติ เภทิตํฯ
๒๒.
อสงฺขารํ สสงฺขารมิติ ภินฺนํ ปุนฏฺฐธา;
โลภมูลํ ปกาเสนฺติ, โลภโมหทฺวิเหตุกํฯ
๒๓.
โทมนสฺสสหคตํ
อสงฺขารํ สสงฺขารมิติ ภินฺนํ ทฺวิธา ปนฯ
๒๔.
โทสมูลํ ปกาเสนฺติ, โทสโมหทฺวิเหตุกํ;
วิจิกิจฺฉาสหคตํ, อุทฺธจฺจสหิตนฺติ จฯ
๒๕.
อุเปกฺขาเวทนายุตฺตํ, โมมูหํ ทุวิธํ ปน;
โมหมูลํ ปกาเสนฺติ, โมเหเนเวกเหตุกํฯ
๒๖.
ทฺวาทสากุสลา นาม, จตุราปายสาธกา;
เอเต สุคติยญฺจาปิ, วิปตฺติผลทายกาฯ
๒๗.
จกฺขุโสตฆานชิวฺหา-กายวิญฺญาณนามกา;
ปญฺจวิญฺญาณยุคฬา, ยุคฬํ สมฺปฏิจฺฉนํฯ
๒๘.
สนฺตีรณทฺวยญฺเจว, อุเปกฺขาสหิตํ ตถา;
ปุญฺญาปุญฺญวเสเนว, วิปากา ทุวิธา ฐิตาฯ
๒๙.
อุเปกฺขาสหิตา ตตฺถ, มานสา ทฺวาทเสริตา;
กายวิญฺญาณยุคฬํ, สุขทุกฺขยุตํ กมาฯ
๓๐.
โสมนสฺสสหคตํ, ยํ สนฺตีรณมานสํ;
ตํ ปุญฺญปากเมวาหุ, ปาปปากํ น วิชฺชติฯ
๓๑.
ปญฺจทฺวารมโนทฺวาร-วเสน ทุวิธํ ปน;
อุเปกฺขาเวทนายุตฺตํ, กฺริยาวชฺชนนามกํฯ
๓๒.
โสมนสฺสสหคตํ, หสิตุปฺปาทมานสํ;
กฺริยาชวนมิจฺเจวํ, ติวิธาเหตุกกฺริยาฯ
๓๓.
อฏฺเฐว ปุญฺญปากานิ, ปาปปากานิ สตฺตธา;
กฺริยจิตฺตานิ ตีณีติ, อฏฺฐารส อเหตุกาฯ
๓๔.
สปุญฺเญหิ
มหคฺคตกฺริยา ปากา, ผลจิตฺตานิ จ กมาฯ
๓๕.
อิตฺถเมกูนนวุติ-วิธํ
เอกนวุติวิธํ วา, เอกวีสสตมฺปิ วาฯ
๓๖.
ตกฺกจารปีติสุขจิตฺตสฺเสกคฺคตายุตํ;
โสตาปตฺติมคฺคจิตฺตํ, ปฐมชฺฌานิกํ มตํฯ
๓๗.
ทุติยํ ตกฺกโต หีนํ, ตติยํ ตุ วิจารโต;
จตุตฺถํ ปีติโต หีนํ, อุเปกฺเขกคฺคตายุตํฯ
๓๘.
ปญฺจมนฺติ จ ปญฺเจเต, ปฐมานุตฺตรา มตา;
ทิฏฺฐิกงฺขาสีลพฺพตปรามาสปฺปหายิโนฯ
๓๙.
ตเถว สกทาคามิมคฺคจิตฺตญฺจ ปญฺจธา;
ราคโทสโมหตฺตยตนุตฺตกรมีริตํฯ
๔๐.
กามโทสสมุคฺฆาตกรํ นิรวเสสโต;
ตติยานุตฺตรญฺจาปิ, กุสลํ ปญฺจธา ตถาฯ
๔๑.
รูปราคารูปราคมานุทฺธจฺจาปิ จาปรา;
อวิชฺชา เจติ ปญฺจุทฺธํภาคิยานมเสสโตฯ
๔๒.
สํโยชนานํ เสสานํ, สมุคฺฆาตกรํ ปรํ;
จตุตฺถานุตฺตรํ มคฺคจิตฺตํ ปญฺจวิธนฺติ จฯ
๔๓.
จตฺตาริ ปญฺจกาเนว, มคฺเคสุ จ ผเลสุ จ;
เสสานิ เจกาสีตีติ, เอกวีสสตํ ภเวฯ
๔๔.
โลกุตฺตรานํ อฏฺฐนฺนํ, อิจฺเจวํ ปญฺจธา ปุน;
ฌานงฺคมคฺคโพชฺฌงฺค-วิภาคาย ยถารหํฯ
๔๕.
ปาทกชฺฌานมามฏฺฐฌานํ อชฺฌาสโย ตถา;
วุฏฺฐานคามินี เจว, นิยาเมติ วิปสฺสนาติฯ
อิติ จิตฺตวิภาเค สรูปสงฺคหกถา นิฏฺฐิตาฯ
ปฐโม ปริจฺเฉโทฯ