๕. ปญฺจโม ปริจฺเฉโท
นิพฺพานปญฺญตฺติปริทีปโน
๓๐๔.
ราคาทีนํ
สํสารทุกฺขสนฺตาปตตฺตสฺสาลํ สเมตเวฯ
๓๐๕.
ขยมตฺตํ น นิพฺพานํ, สคมฺภีราทิวาจโต;
อภาวสฺส หิ กุมฺมานํ, โลมสฺเสว น วาจตาฯ
๓๐๖.
ขโยติ วุจฺจเต มคฺโค, ตปฺปาปตฺตา อิทํ ขยํ;
อรหตฺตํ วิยุปฺปาท-วยาภาวา ธุวญฺจ ตํฯ
๓๐๗.
สงฺขตํ สมฺมุติญฺจาปิ, ญาณมาลมฺพ เนว หิ;
ฉินฺเท มเล ตโต วตฺถุ, อิจฺฉิตพฺพมสงฺขตํฯ
๓๐๘.
ปตฺตุกาเมน ตํ สนฺติํ, ฉพฺพิสุทฺธิํ สมาทิย;
ญาณทสฺสนสุทฺธี ตุ, สาเธตพฺพา หิตตฺถินาฯ
๓๐๙.
เจตนาทิวิธา สีล-สุทฺธิ ตตฺถ จตุพฺพิธา;
โสปจารสมาธี ตุ, จิตฺตสุทฺธีติ วุจฺจเตฯ
๓๑๐.
สมฺปาเทตฺวาทิทฺเวสุทฺธิํ, นมนา นามํ ตุ รุปฺป-
โต รูปํ นตฺถิ อตฺตาทิวตฺถูติ จ ววตฺถเปฯ
๓๑๑.
มณินฺธนาตเป
ยถา โหติ ตถา จิตฺตํ, วตฺถาลมฺพาทิสงฺคเมฯ
๓๑๒.
ปงฺคุลนฺธา ยถา คนฺตุํ, ปจฺเจกมสมตฺถกา;
ยนฺติ ยุตฺตา ยถา เอวํ, นามรูปวฺหยา กฺริยาฯ
๓๑๓.
น นามรูปโต อญฺโญ, อตฺตาทิ อิติ ทสฺสนํ;
โสธนตฺตา หิ ทุทฺทิฏฺฐิํ, ทิฏฺฐิสุทฺธีติ วุจฺจติฯ
๓๑๔.
อวิชฺชาตณฺหุปาทาน-กมฺเมนาทิมฺหิ
รูปํ กมฺมาทิโต นามํ, วตฺถาทีหิ ปวตฺติยํฯ
๓๑๕.
สทา สพฺพตฺถ สพฺเพสํ, สทิสํ น ยโต ตโต;
นาเหตุนาญฺโญ อตฺตาทินิจฺจเหตูติ ปสฺสติฯ
๓๑๖.
เอวํ ตีรยเต กงฺขา, ยาย ปญฺญาย ปจฺจเย;
ทิฏฺฐตฺตา สุทฺธิ สา กงฺขาตรณํ อิติ วุจฺจติฯ
๓๑๗.
ปตฺตญฺญาตปริญฺโญ โส, อตฺรฏฺโฐ ยตเตยติ;
ตีรณวฺหปริญฺญาย, วิสุทฺธตฺถํ สทาทโรฯ
๓๑๘.
ติกาลาทิวสา ขนฺเธ, สมาเสตฺวา กลาปโต;
อนิจฺจา ทุกฺขานตฺตาติ, อาโท เอวํ วิปสฺสติฯ
๓๑๙.
ขนฺธานิจฺจา ขยฏฺเฐน, ภยฏฺเฐน ทุขาว เต;
อนตฺตาสารกฏฺเฐน, อิติ ปสฺเส ปุนปฺปุนํฯ
๓๒๐.
อากาเรหิ อนิจฺจาทิจตฺตาลีเสหิ สมฺมเส;
ลกฺขณานํ วิภูตตฺถํ, ขนฺธานํ ปน สพฺพโสฯ
๓๒๑.
เอวญฺจาปิ อสิชฺฌนฺเต, นวธา นิสิตินฺทฺริโย;
สตฺตกทฺวยโต สมฺมา, รูปารูเป วิปสฺสเยฯ
๓๒๒.
รูปมาทานนิกฺเขปา, วโยวุทฺธตฺตคามิโต;
สมฺมเสวนฺนชาทีหิ, ธมฺมตารูปโตปิ จฯ
๓๒๓.
นามํ กลาปยมโต, ขณโต กมโตปิ จ;
ทิฏฺฐิมานนิกนฺตีนํ, ปสฺเส อุคฺฆาฏนาทิโตฯ
๓๒๔.
อวิชฺชาตณฺหากมฺมนฺน-เหตุโต
วินาหารํ สผสฺเสหิ, เวทนาทิตฺตยํ ภเวฯ
๓๒๕.
เตหิเยว วินา ผสฺสํ,
นามรูปาธิเกหิ ตุ;
จิตฺตํ
เวติ เว ตสฺส ตสฺส ตุฯ
๓๒๖.
เหตุโตทยนาเสวํ, ขโณทยวเยนปิ;
อิติ ปญฺญาสากาเรหิ, ปสฺเส ปุนูทยพฺพยํฯ
๓๒๗.
โยคิสฺเสวํ สมารทฺธอุทยพฺพยทสฺสิโน;
ปาตุโภนฺติ อุปกฺเลสา, สภาวา เหตุโตปิ จฯ
๓๒๘.
เต โอภาสมตุสฺสาหปสฺสทฺธิสุขุเปกฺขนา;
สติ ปีตาธิโมกฺโข จ, นิกนฺติ จ ทสีริตาฯ
๓๒๙.
ตณฺหาทิฏฺฐุนฺนติคฺคาหวตฺถุโต ติํสธา เต จ;
ตทุปฺปนฺเน จเล พาโล, อมคฺเค มคฺคทสฺสโกฯ
๓๓๐.
วิปสฺสนา ปโถกฺกนฺตา, ตทาสิ มติมาธุนา;
น มคฺโค คาหวตฺถุตฺตา, เตสํ อิติ วิปสฺสติฯ
๓๓๑.
อุปกฺเลเส อนิจฺจาทิ-วสเค โสทยพฺพเย;
ปสฺสโต วีถิโนกฺกนฺตทสฺสนํ วุจฺจเต ปโถฯ
๓๓๒.
มคฺคามคฺเค ววตฺเถตฺวา, ยา ปญฺญา เอวมุฏฺฐิตา;
มคฺคามคฺคิกฺขสงฺขาตา, สุทฺธิ สา ปญฺจมี ภเวฯ
๓๓๓.
ปหานวฺหปริญฺญาย, อาทิโต สุทฺธิสิทฺธิยา;
ตีรณวฺหปริญฺญาย, อนฺตโค ยตเตธุนาฯ
๓๓๔.
ชายเต นวญาณี สา, วิสุทฺธิ กมโตทย-
พฺพยาที ฆฏมานสฺส, นว โหนฺติ ปเนตฺถ หิฯ
๓๓๕.
สนฺตตีริยโต เจว, ฆเนนาปิ จ ฉนฺนโต;
ลกฺขณานิ น ขายนฺเต, สํกิลิฏฺฐา วิปสฺสนาฯ
๓๓๖.
ตโตตฺร สมฺมเส ภิยฺโย, ปุนเทวุทยพฺพยํ;
เตนานิจฺจาทิสมฺปสฺสํ, ปฏุตํ ปรมํ วเชฯ
๓๓๗.
อาวฏฺเฏตฺวา
ภงฺเคว ติฏฺฐเต ญาณํ, ตทา ภงฺคมตี สิยาฯ
๓๓๘.
เอวํ ปสฺสยโต ภงฺคํ, ติภโว ขายเต ยทา;
สีหาทิว ภยํ หุตฺวา, สิยา ลทฺธา ภยิกฺขณาฯ
๓๓๙.
สาทีนวา ปติฏฺฐนฺเต, ขนฺธาทิตฺตฆรํ วิย;
ยทา ตทา สิยา ลทฺธา, อาทีนวานุปสฺสนาฯ
๓๔๐.
สงฺขาราทีนวํ ทิสฺวา, รมเต น ภวาทิสุ;
มติ ยทา ตทา ลทฺธา, สิยา นิพฺพิทปสฺสนาฯ
๓๔๑.
ญาณํ มุจฺจิตุกามํ เต, สพฺพภูสงฺขเต ยทา;
ชาลาทีหิ จ มจฺฉาที, ตทา ลทฺธา จชฺชมติฯ
๓๔๒.
สงฺขาเร อสุภานิจฺจทุกฺขโตนตฺตโต มติ;
ปสฺสนฺตี จตฺตุมุสฺสุกฺกา, ปฏิสงฺขานุปสฺสนาฯ
๓๔๓.
วุตฺตาตฺร ปฏุภาวาย, สพฺพญาณปวตฺติยา;
มีนสญฺญาย สปฺปสฺส, คาหลุทฺทสโมปมาฯ
๓๔๔.
อตฺตตฺตนิยโต สุญฺญํ, ทฺวิธา ‘‘นาหํ กฺวจา’’ทินา;
จตุธา ฉพฺพิธา จาปิ, พหุธา ปสฺสโต ภุสํฯ
๓๔๕.
อาวฏฺฏติคฺคิมาสชฺช,
นฺหารูว มติ สงฺขตํ;
จตฺตภริโย ยถา โทเส,
ตถา ตํ สมุเปกฺขเตฯ
๓๔๖.
ตาว สาทีนวานมฺปิ, ลกฺขเณ ติฏฺฐเต มติ;
น ปสฺเส ยาว สา ตีรํ, สามุทฺทสกุณี ยถาฯ
๓๔๗.
สงฺขารุเปกฺขาญาณายํ, สิขาปตฺตา วิปสฺสนา;
วุฏฺฐานคามินีติ จ, สานุโลมาติ วุจฺจติฯ
๓๔๘.
ปตฺวา
ฌานงฺคาทิปฺปเภเท จ, ปาทกาทิวเสน สาฯ
๓๔๙.
อนิจฺจโต หิ วุฏฺฐานํ, ยทิ ยสฺสาสิ โยคิโน;
โสธิโมกฺขสฺส พาหุลฺลา, ติกฺขสทฺธินฺทฺริโย ภเวฯ
๓๕๐.
ทุกฺขโตนตฺตโต ตญฺเจ, สิยา โหนฺติ กเมน เต;
ปสฺสทฺธิเวทพาหุลฺลา, ติกฺเขกคฺคมตินฺทฺริยาฯ
๓๕๑.
ปญฺญาธุรตฺตมุทฺทิฏฺฐํ, วุฏฺฐานํ ยทินตฺตโต;
สทฺธาธุรตฺตํ เสเสหิ, ตํ วิยาภินิเวสโตฯ
๓๕๒.
ทฺเว ติกฺขสทฺธสมถา, สิยุํ สทฺธานุสาริโน;
อาโท มชฺเฌสุ ฐาเนสุ, ฉสุ สทฺธาวิมุตฺตกาฯ
๓๕๓.
อิตโร ธมฺมานุสารีโท, ทิฏฺฐิปฺปตฺโต อนนฺตเก;
ปญฺญามุตฺโตภยตฺถนฺเต, อฌานิฌานิกา จ เตฯ
๓๕๔.
ติกฺขสทฺธสฺส จนฺเตปิ, สทฺธามุตฺตตฺตมีริตํ;
วิสุทฺธิมคฺเค มชฺฌสฺส, กายสกฺขิตฺตมฏฺฐสุฯ
๓๕๕.
วุตฺตํ โมกฺขกถายํ ยํ, ติกฺขปญฺญารหสฺส ตุ;
ทิฏฺฐิปตฺตตฺตํ เหตญฺจ, ตญฺจ นตฺถาภิธมฺมิเกฯ
๓๕๖.
เต สพฺเพ อฏฺฐโมกฺขานํ, ลาภี เจ ฉสุ มชฺฌสุ;
กายสกฺขี สิยุํ อนฺเต, อุภโตภาคมุตฺตกาฯ
๓๕๗.
อนุโลมานิ จตฺตาริ, ตีณิ ทฺเว วา ภวนฺติ หิ;
มคฺคสฺส วีถิยํ มนฺทมชฺฌติกฺขมติพฺพสาฯ
๓๕๘.
วิสุทฺธิมคฺเค จตฺตาริ, ปฏิสิทฺธานิ สพฺพถา;
เอวมฏฺฐสาลินิยา, วุตฺตตฺตา เอวมีริตํฯ
๓๕๙.
ภวงฺคาสนฺนโทโสปิ, นปฺปนาย ถิรตฺตโต;
สุทฺธิํ ปฏิปทาญาณทสฺสเนวํ ลเภ ยติฯ
๓๖๐.
อาวชฺชํ
อนฺตรา สนฺติมารพฺภ, เตหิ โคตฺรภุ ชายเตฯ
๓๖๑.
สํโยชนตฺตยจฺเฉที, มคฺโค อุปฺปชฺชเต ตโต;
ผลานิ เอกํ ทฺเว ตีณิ, ตโต วุตฺตมติกฺกมาฯ
๓๖๒.
ตถา ภาวยโต โหติ, ราคโทสตนูกรํ;
ทุติโย ตปฺผลํ ตมฺหา, สกทาคามิ ตปฺผลีฯ
๓๖๓.
เอวํ ภาวยโต ราคโทสนาสกรุพฺภเว;
ตติโย ตปฺผลํ ตมฺหา, ตปฺผลฏฺโฐนาคามิโกฯ
๓๖๔.
เอวํ ภาวยโต เสสโทสนาสกรุพฺภเว;
จตุตฺโถ ตปฺผลํ ตมฺหา, อรหา ตปฺผลฏฺฐโกฯ
๓๖๕.
กตกิจฺโจ ภวจฺเฉโท, ทกฺขิเณยฺโยปธิกฺขยา;
นิพฺพุติํ ยาติ ทีโปว, สพฺพทุกฺขนฺตสญฺญิตํฯ
๓๖๖.
เอวํ สิทฺธา สิยา สุทฺธิ, ญาณทสฺสนสญฺญิตา;
วุตฺตํ เอตฺตาวตา สจฺจํ, ปรมตฺถํ สมาสโตฯ
๓๖๗.
สจฺจํ สมฺมุติ สตฺตาทิอวตฺถุ วุจฺจเต ยโต;
น ลพฺภาลาตจกฺกํว, ตํ หิ รูปาทโย วินาฯ
๓๖๘.
เตน เตน ปกาเรน, รูปาทิํ น วิหาย ตุ;
ตถา ตถาภิธานญฺจ, คาหญฺจ วตฺตเต ตโตฯ
๓๖๙.
ลพฺภเต ปริกปฺเปน, ยโต ตํ น มุสา ตโต;
อวุตฺตาลมฺพมิจฺจาหุ, ปริตฺตาทีสฺววาจโตฯ
๓๗๐.
ปาปกลฺยาณมิตฺโตยํ, สตฺโตติ ขนฺธสนฺตติ;
เอกตฺเตน คเหตฺวาน, โวหรนฺตีธ ปณฺฑิตาฯ
๓๗๑.
ปถวาทิ วิเยโกปิ, ปุคฺคโล น ยโต ตโต;
กุทิฏฺฐิวตฺถุภาเวน, ปุคฺคลคฺคหณํ ภเวฯ
๓๗๒.
เอตํ
อวิชฺชมานปญฺญตฺติ, อิติ ตญฺญูหิ ภาสิตาฯ
๓๗๓.
ปญฺญตฺติ
กายํ ปญฺญตฺติ เจ สุฏฺฐุ, วทโต สุณ สจฺจโตฯ
๓๗๔.
สวิญฺญตฺติวิกาโร หิ, สทฺโท สจฺจทฺวยสฺส ตุ;
ปญฺญาปนตฺตา ปญฺญตฺติ, อิติ ตญฺญูหิ ภาสิตาฯ
๓๗๕.
ปจฺจุปฺปนฺนาทิอาลมฺพํ, นิรุตฺติปฏิสมฺภิทา-
ญาณสฺสาติ อิทญฺเจวํ, สติ ยุชฺชติ นาญฺญถาฯ
๓๗๖.
สทฺทาภิเธยฺยสงฺขาทิ, อิติ เจ สพฺพวตฺถุนํ;
ปญฺญาเปตพฺพโต โหติ, ปญฺญตฺติปทสงฺคโหฯ
๓๗๗.
‘‘สพฺเพ ปญฺญตฺติธมฺมา’’ติ, เทเสตพฺพํ ตถา สติ;
อถ ปญฺญาปนสฺสาปิ, ปญฺญาเปตพฺพวตฺถุนํฯ
๓๗๘.
วิภาคํ ญาปนตฺถํ หิ, ตถุทฺเทโส กโตติ เจ;
น กตฺตพฺพํ วิสุํ เตน, ปญฺญตฺติปถสงฺคหํฯ
๓๗๙.
ปญฺญาปิยตฺตา จตูหิ, ปญฺญตฺตาทิปเทหิ สา;
ปเรหิ ปญฺญาปนตฺตา, อิติ อาจริยาพฺรวุํฯ
๓๘๐.
รูปาทโย อุปาทาย, ปญฺญาเปตพฺพโต กิร;
อวิชฺชมาโนปาทายปญฺญตฺติ ปฐมา ตโตฯ
๓๘๑.
โสตวิญฺญาณสนฺตานานนฺตรํ ปตฺตชาตินา;
คหิตปุพฺพสงฺเกตมโนทฺวาริกเจตสาฯ
๓๘๒.
ปญฺญาเปนฺติ คหิตาย, ยาย สตฺตรถาทโย;
อิติ สา นามปญฺญตฺติ, ทุติยาติ จ กิตฺติตาฯ
๓๘๓.
สทฺทโต อญฺญนามาวโพเธนตฺถาวโพธนํ;
กิจฺฉสาธนโต ปุพฺพนโย เอว ปสํสิโยฯ
๓๘๔.
สา
วิชฺชมาเนน จาวิชฺชมานา ตพฺพิปรีตกาฯ
๓๘๕.
อวิชฺชมาเนน วิชฺชมานตพฺพิปรีตกา;
อิจฺเจตา ฉพฺพิธา ตาสุ, ปฐมา มติอาทิกาฯ
๓๘๖.
สตฺโต
เสนิโย มนเจตนา;
อิจฺเจวเมตา วิญฺเญยฺยา,
กมโต ทุติยาทิกาฯ
๓๘๗.
เอวํ ลกฺขณโต ญตฺวา,
สจฺจทฺวยมสงฺกรํ;
กาตพฺโพ ปน โวหาโร,
วิญฺญูหิ น ยถา ตถาติฯ
อิติ สจฺจสงฺเขเป นิพฺพานปญฺญตฺติปริทีปโน นาม
ปญฺจโม ปริจฺเฉโทฯ
สจฺจสงฺเขโป นิฏฺฐิโตฯ