ผาหิยมทฺธานกฺกมกถา
ผาหิยนฺนาเมน หิ จินภิกฺขุนา ๙๕๖-พุทฺธวสฺเส สีหฬทีปโต สกฺกตภาสาโรปิตํ มหิสาสกวินยปิฏกญฺจ ทีฆาคโม จ สํยุตฺตาคโม จ สนฺนิปาตปิฏกญฺจ อตฺตนา สห จินรฏฺฐมานีตนฺติ ตสฺส อทฺธานกฺกมกถายํ มหายานปิฏกญฺเจว เถรวาทปิฏกญฺจา’’ติ จ เตเนว จินภิกฺขุนา ทสฺสิตํฯ
ยสฺมา ปน อภยคิริวาสิโน มหายานปิฏกมฺปิ อุคฺคณฺหนฺติ, ตสฺมา ตสฺมิํ วิหาเร มหายานิกานํ ปธานาจริยภูเตหิ อสฺสโฆสนาคชฺชุเนหิ กตคนฺถาปิ สํวิชฺชมานาเยว ภเวยฺยุํ, ตโตเยว เตสํ นยญฺจ นามญฺจ อาจริยพุทฺธโฆสตฺเถโรปิ อญฺเญปิ ตํกาลิกา มหาวิหารวาสิโน สุตสมฺปนฺนา เถรา ชาเนยฺยุํเยวฯ อปิจ ทกฺขิณอินฺทิยรฏฺเฐ สมุทฺทสมีเป คุนฺตาชนปเท นาคารชุนโกณฺฑํ นาม ฐานมตฺถิ, ยตฺถ นาคชฺชุโน มหายานิกานํ ปธานาจริยภูโต วสนฺโต พุทฺธสาสนํ ปติฏฺฐาเปสิฯ อาจริยพุทฺธโฆสสฺส จ ตนฺเทสิกภาวนิมิตฺตํ ทิสฺสติ, ตํ ปจฺฉโต (๓๓-ปิฏฺเฐ) อาวิภวิสฺสติฯ ตสฺมาปิ อาจริยพุทฺธโฆสตฺเถโร นาคชฺชุนสฺส จ อสฺสโฆสสฺส จ นยญฺจ นามญฺจ ชาเนยฺยเยวาติ สกฺกา อนุมินิตุํฯ
ชานโตเยว ปน เตสํ นยสฺส วา นามสฺส วา อตฺตโน อฏฺฐกถายมปฺปกาสนํ เตสํ นิกายนฺตรภาวโตเยวสฺสฯ ตถา หิ เตสํ อสฺสโฆสนาคชฺชุนานํ อสฺสโฆโส สพฺพตฺถิวาทคเณ ปริยาปนฺโน, นาคชฺชุโน จ มหาสงฺฆิก-เจติยวาทิคณาทีหิ ชาเต มหายานนิกาเย ปริยาปนฺโน, ‘‘มหาวิหารวาสีนํ วํสาลงฺการภูเตนา’’ติฯ ตสฺมา ‘‘อาจริยพุทฺธโฆโส เตสํ นยํ ชานนฺโตเยว อตฺตโน คนฺเถสุ นิกายนฺตรสมเยหิ อสมฺมิสฺสนตฺถํ นปฺปกาเสสี’’ติ เวทิตพฺพํฯ
เอตฺตาวตา จ ยานิ ‘‘โพธิมณฺฑสมีปมฺหิ, ชาโต พฺราหฺมณมาณโว’’ติอาทินา วุตฺตสฺส มหาวํสวจนสฺส วิจารณมุเขน อาจริยพุทฺธโฆสสฺส วมฺภนวจนานิ ธมฺมานนฺทโกสมฺพินา วุตฺตานิ, ตานิ อมูลกภาเวน อนุวิจาริตานิฯ ตถาปิ ‘‘อาจริยพุทฺธโฆโส โพธิมณฺฑสมีเป ชาโต’’ติ เอตํ ปน อตฺถํ สาเธตุํ ทฬฺหการณํ น ทิสฺสเตว ฐเปตฺวา ตํ มหาวํสวจนํ, ยมฺปิ พุทฺธโฆสุปฺปตฺติยํ วุตฺตํ, ตมฺปิ มหาวํสเมว นิสฺสาย วุตฺตวจนตฺตา น ทฬฺหการณํ โหตีติฯ