๑๔. วิปากปจฺจโย
ฉตฺติํสวิธา วิปากภูตา สหชาตจิตฺตเจตสิกา ธมฺมา วิปาก ปจฺจโยฯ เตเยว อญฺญมญฺญญฺจ ปฏิสนฺธิกฺขเณ กมฺมชรูปานิ จ ปวตฺติกฺขเณ วิปาก จิตฺตชาตานิ จิตฺตชรูปานิ จ วิปากปจฺจยุปฺปนฺนาฯ
เกนฏฺเฐน วิปาโกติฯ วิปจฺจนฏฺเฐน วิปาโกฯ วิปจฺจนํ นาม มุทุตรุณภาวํ อติกฺกมฺม วิปกฺกภาวํ อาปชฺชนํฯ กสฺส ปน ธมฺมสฺส มุทุตรุณภาโว, กสฺส วิปกฺกภาโวติฯ นานากฺขณิกกมฺมปจฺจย สงฺขาตสฺส อตีตกมฺมสฺส มุทุตรุณภาโว, ตสฺเสว กมฺมสฺส วิปกฺกภาโวฯ
ตตฺถ เอกสฺส กมฺมสฺส จตสฺโส อวตฺถาโย โหนฺติ เจตนา วตฺถา กมฺมาวตฺถา นิมิตฺตาวตฺถา วิปากาวตฺถาติฯ
ตตฺถ ตาย เจตนาย นิรุทฺธายปิ ตสฺสา กิริยา วิเสโส น นิรุชฺฌติ, ตํ จิตฺตสนฺตานํ อนุคจฺฉติเยวฯ อยํ กมฺมาวตฺถา นามฯ
นิมิตฺตาวตฺถาติ ตํ กมฺมํ ยทา วิปจฺจิตุํ โอกาสํ ลภติ, ตทา มรณาสนฺนกาเล ตสฺส ปุคฺคลสฺส ตเมว กมฺมํ วา ปจฺจุปฏฺฐาติ, โส ปุคฺคโล ตทา ทานํ เทนฺโต วิย สีลํ รกฺขนฺโต วิย ปาณฆาตํ วา กโรนฺโต วิย โหติฯ กมฺมนิมิตฺตํ วา ปจฺจุปฏฺฐาติ, ทาน วตฺถุอาทิกํ วา สตฺถาทิกํ วา อญฺญํ วาปิ ปุพฺเพ ตสฺส กมฺมสฺส อุปกรณภูตํ อารมฺมณํ ตทา ตสฺส ปุคฺคลสฺส หตฺถคตํ วิย โหติฯ คตินิมิตฺตํ วา ปจฺจุปฏฺฐาติ, ทิพฺพวิมานาทิกํ วา นิรยคฺคิชาลาทิกํ วา อุปฺปชฺชมานภเว อุปลภิตพฺพํ วา อนุภวิตพฺพํ วา อารมฺมณํ ตทา ทิสฺสมานํ โหติฯ อยํ นิมิตฺตา วตฺถา นามฯ
วิปากาวตฺถาติ สเจ โส ปุคฺคโล ตถา ปจฺจุปฏฺฐิตํ ตํ กมฺมํ วา กมฺมนิมิตฺตํ วา คตินิมิตฺตํ วา เอกํ อารมฺมณํ อมุญฺจมาโน มรติ, ตทา ตํ กมฺมํ ตสฺมิํภเว วิปจฺจติ, ตํ กมฺมํ ตสฺมิํภเว เอโก อตฺตภาโว หุตฺวา ปาตุภวติ
ตตฺถ ยถา อมฺพปฺผลานิ นาม ยทา วิปกฺกภาวํ อาปชฺชนฺติ, ตทา สพฺพโส สินิทฺธรูปานิ โหนฺติฯ เอวเมวํ วิปากธมฺมา นาม นิรุสฺสาหา นิพฺยาปารา หุตฺวา สพฺพโส สนฺตรูปา โหนฺติฯ เตสํ สนฺตรูปตฺตาเยว ภวงฺคจิตฺตานํ อารมฺมณํ อวิภูตํ โหติ, ภวงฺคโต วุฏฺฐานกาเล ตํ อารมฺมณํ น ชานาติฯ ตถาหิ รตฺติยํ นิทฺทายนฺตสฺส ปุริมภเว มรณาสนฺนกาเล ยถาคหิตํ กมฺมาทิกํ อารมฺมณํ อารพฺภ ภวงฺคโสตํ ปวตฺตมานํปิ ตสฺส ภวงฺคโสตสฺส ตํ อารมฺมณํ อารพฺภ อิทํ นาม เม ปุริมภเว อารมฺมณํ ทิฏฺฐนฺติ กสฺสจิ ชานนวีถิจิตฺตสฺส อุปฺปตฺติยา ปจฺจโย น โหติฯ โส ปุคฺคโล นิทฺทายนกาเลปิ อุฏฺฐานกาเลปิ ปุริมภวสิทฺธํ ตํ นิมิตฺตํ น ชานาติฯ เอวํ นิรุสฺสาหนิพฺยาปารสนฺตรูป ภาเวน อุปการกตา วิปากปจฺจยตา นามาติฯ วิปาก ปจฺจยทีปนา นิฏฺฐิตาฯ