๘. นิสฺสยปจฺจโย
ติวิโธ นิสฺสยปจฺจโย, สหชาตนิสฺสโย วตฺถุ ปุเรชาตนิสฺสโย วตฺถารมฺมณปุเรชาตนิสฺสโยฯ
ตตฺถ กตโม สหชาตนิสฺสโยฯ สพฺโพ สหชาต ปจฺจโย สหชาตนิสฺสโยฯ ตสฺมา ตตฺถ ปจฺจยวิภาโค จ ปจฺจยุปฺปนฺนวิภาโค จ สหชาตปจฺจเย วุตฺตนเยน เวทิตพฺโพฯ
กตโม ปน วตฺถุปุเรชาตนิสฺสโยฯ ฉ วตฺถูนิ จกฺขุ วตฺถุ โสตวตฺถุ ฆานวตฺถุ ชิตฺหวตฺถุ กายวตฺถุ หทยวตฺถุฯ อิมานิ ฉวตฺถูนิ ปวตฺติกาเล สตฺตานํ วิญฺญาณธาตูนํ วตฺถุปุเร ชาตนิสฺสโยฯ
วตฺถุรูปเมว
ตตฺถ ปฏิสนฺธิจิตฺตํ ตทา ปุเรชาตสฺส วตฺถุรูปสฺส อภาวโต อตฺตนา สหุปฺปนฺนเมว หทยวตฺถุรูปํ นิสฺสาย อุปฺปชฺชติฯ ปฐม ภวงฺคจิตฺตํ ปน ปฏิสนฺธิจิตฺเตน สหุปฺปนฺนหทย วตฺถุรูปํ นิสฺสาย อุปฺปชฺชติฯ ทุติยภวงฺคจิตฺตํ ปฐมภวงฺคจิตฺเตน สหุปฺปนฺนํ นิสฺสาย อุปฺปชฺชติฯ เอวํ ตติยภวงฺคจิตฺตํ ทุติย ภวงฺคจิตฺเตน สหุปฺปนฺนนฺติอาทินา ยาวมรณาสนฺนกาลา ทฺวินฺนํ มโนธาตุมโนวิญฺญาณธาตูนํ วตฺถุปุเรชาตนิสฺสโย เวทิตพฺโพฯ
ยถา วีณาสทฺทา นาม วีณาตนฺตีสุ วีณาทณฺฑเกหิ ปหรณเวเคน เอว ชายนฺติ, โน อญฺญถาฯ ตถา ปญฺจวิญฺญาณานิ นาม ปญฺจวตฺถุสงฺขาเตสุ ปญฺจทฺวาเรสุ ปญฺจนฺนํ อารมฺมณานํ อาปาตา คมนเวเคน เอว ชายนฺติ, โน อญฺญถาฯ
อาปาตาคมนญฺจ เตสํ ทฺวารารมฺมณานํ ฐิติปตฺตกาเล เอว โหติฯ อาปาตาคมนปจฺจยา จ ทฺวิกฺขตฺตุํ ภวงฺคํ จลติฯ ภวงฺคจลน ปจฺจยา จ อาวชฺชนํ อุปฺปชฺชติฯ อาวชฺชนปจฺจยา จ ตานิ ปญฺจวิญฺญาณานิ อุปฺปชฺชนฺติฯ ตสฺมา จกฺขาทีนิ ปญฺจวตฺถูนิ ปุเร อตีตภวงฺคจิตฺตสฺส อุปฺปาทกฺขเณ อุปฺปนฺนานิ เอว ปญฺจวิญฺญาณธาตูนํ วตฺถุปุเรชาตปจฺจยา โหนฺติฯ
มรณาสนฺนกาเล ปน สพฺพานิ ฉ วตฺถูนิ จุติจิตฺตโต ปุเร สตฺตรสมสฺส ภวงฺคจิตฺตสฺส อุปฺปาทกฺขเณ เอว อุปฺปชฺชนฺติ, ตโต ปรํ น อุปฺปชฺชนฺติฯ ตสฺมา มรณาสนฺนกาเล ภวงฺคจิตฺตานิ จ สพฺพานิ ฉทฺวาริกวีถิจิตฺตานิ จ จุติจิตฺตญฺจ ปุเรตรํ อุปฺปนฺนานิ ตานิเยว อตฺตโน อตฺตโน วตฺถูนิ นิสฺสาย อุปฺปชฺชนฺติฯ อยํ วตฺถุปุเรชาต นิสฺสโยฯ
กตโม ปน วตฺถารมฺมณปุเรชาตนิสฺสโยฯ ยทา อตฺตโน อชฺฌตฺตํ วตฺถุรูปํ อารพฺภ ยํ รูปํ นิสฺสาย มม มโนวิญฺญาณํ วตฺตติ, เอตํ มม เอโส หมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ เอวํ ตณฺหามาน ทิฏฺฐีหิ คหณวเสน วา เอตํ อนิจฺจํ เอตํ ทุกฺขํ เอตํ อนตฺตาติ เอวํ สมฺมสนวเสน วา อาวชฺชนาทีนิ มโนทฺวาริกวีถิ จิตฺตานิ ปวตฺตนฺติฯ ตทา ตํ ตํ วตฺถุรูปํ ปจฺเจกํ เตสํ นิสฺสยวตฺถุ จ โหติ เตสํ อารมฺมณญฺจฯ ตสฺมา ตํ ตํ หทยรูปํ ตสฺส ตสฺส จิตฺตุปฺปาทสฺส วตฺถารมฺมณปุเรชาตปจฺจโย โหติฯ อยํ วตฺถารมฺมณ ปุเรชาตนิสฺสโยฯ เอวํ นิสฺสยปจฺจโย ติวิโธ โหติฯ
อิธ