เอกูนสฏฺฐิม ปริจฺเฉท
จตุราชจริย นิทฺเทโส
๑.
ตทารญฺโญ
มหามจฺจา จยตโย, ตถา ยตนวาสิโนฯ
๒.
ตพฺเพเต อาทิปาทสฺส, โรหเณ วสโต สโต;
อนาโรจาปยิตฺวาน, ภูปาลมตสาสนํฯ
๓.
สมฺภูยมนฺตยิตฺวาน, สมานจฺฉนฺทตํ คตา;
อทํสุ ยุวราชสฺส, ลงฺการชฺชาภิเสจนํฯ
๔.
โอปรชฺเช นิเวเสสุํ, มานภรณนามกํ;
กุมารํ ปุพฺพจาริตฺต-มคฺคํ ลงฺฆิตฺถ เต’ขิลาฯ
๕.
ตโย’ถ ภาตโร สพฺเพ, เต มาณภรณาทโย;
ชยพาหุมหีปาล-สหิตา สหสา ตทาฯ
๖.
มุตฺตามณิปฺปภูติกํ, รตนํ สารสมฺมตํ;
สพฺพํ หตฺถคตํ กตฺวา, วาหนญฺจ คชาทิกํฯ
๗.
สกลํ พลมาทาย, ปุลตฺถินครา ตทา;
ขิปฺปํ ตํ วิกฺกมภุชํ, คณฺหิสามา’ติ นิกฺขมุํฯ
๘.
สุตฺวา ปวตฺติํ สกลํ, อิมํ วิกฺกมพาหุโส;
ตา ตสฺสนฺติมสกฺการํ, วิธาตุํ หนฺทโน ลภิํฯ
๙.
อิทานิ ขิปฺปํ คนฺตฺวาน, ปุลตฺถินครํ ตหิํ,
ตา ตสฺสาฬาหนฏฺฐาน ทสฺสเน เนว โส อหํฯ
๑๐.
โสกภารํ วิโนเทสฺสํ, มม เจโต คตํ อิติ;
กตทฬฺห ววตฺถาโน, วินิคฺคมฺม ตโต ปุราฯ
๑๑.
ปุลตฺถิปุรมาคจฺฉํ, อาทิปาโท’ติ สาสโส;
สตฺตฏฺฐสตสงฺเขน, พเลน ปริวาริโตฯ
๑๒.
อนฺตราลปเถเยว, คุตฺตหาลกมณฺฑเล;
คาเม ปน สมุกฺกวฺเห, ทิสฺวา เสนงฺคมาคตํฯ
๑๓.
มหนฺตํ
ยุชฺฌิตฺวา เต ปลาเปสิ, ขเณเนว ทิโสทิสํฯ
๑๔.
ตโย เต ภาตโร ตตฺถ, สมฺปตฺตาว ชยา ตโต;
อภิมานุทฺธตา ขิปฺปํ, อนฺนยฺห พลวาหนํฯ
๑๕.
อาทิปาทกชมฺพูติ, วิสฺสุตมฺหิ ปเทสเก;
สงฺคาเมสุํ ปราเชสิ, ภิยฺโย ยุชฺฌิตฺถ โส ตโยฯ
๑๖.
ตติยํ กฏคามสฺมิํ, กาฬวาปฺยํ จตุตฺถกํ;
ปญฺจมํ อุทฺธฏทฺวาเร, ฉฏฺฐํโส ปงฺกเวลเกฯ
๑๗.
เตหิ ยุทฺธํ กริตฺวาน, คหีตวิชโย สทา;
ปุลตฺถิปุรมาคญฺจิ, สหามจฺจ ปริชฺชโนฯ
๑๘.
สจินฺติตกฺกเมเนว, ปสฺสิตฺวาฬาหนํ ปิตุ;
วิทูริตมหาเสโก, ลทฺธสฺสาโส ปุเรวสํฯ
๑๙.
ทุกฺเข สหาย ภูตาน-มตฺตโน โส ยถารหํ;
อมจฺจานมทา สพฺพ-โภเค ฐานนฺตเร หิ โสฯ
๒๐.
ภฏานญฺจาปิ สพฺเพสํ, สหายาตานมตฺตโน;
อนุรูปมทา วุตฺติํ, สรํ ทุกฺขสหายตํฯ
๒๑.
มาณาภรณภูโปปิ, สทฺธิํ เสเสหิ ภาตูหิ;
กริตฺวา โรหณํ ปสฺสํ, โรหณญฺจ สหตฺถคํฯ
๒๒.
ตโต กิตฺติสิรีเมเฆ, สทฺวาทสสหสฺสกํ;
รฏฺฐํ ทตฺวาน วสิตุํ, ตหิํเยว สมาทิสิฯ
๒๓.
อาณตฺโต ภาตรากิตฺติ-สิรีเมโฆ ชนาธิโป;
คนฺตฺวา วสิ ปุเรตตฺถ, มหานาคหุลวฺหเยฯ
๒๔.
สิรีวลฺลภนามสฺส, กุมารสฺสาปิ จาทิสิ;
เทสมฏฺฐสหสฺสวฺหํ, ทตฺวาน วสิตุํ ตหิํฯ
๒๕.
ตเถว โสปิ คนฺตฺวาน, อุทฺธนทฺวารนามกํ;
คามํ กตฺวา ราชทานิํ, วสนฺโต อนุสาสิตํฯ
๒๖.
สยญฺจ สหเสนาย, คนฺตฺวา ทกฺขิณปสฺสกํ;
วีรพาหูติ ปญฺญาโต, ปุงฺขคามํ สมาวสิฯ
๒๗.
มาตา จ ติณฺณํ ภาตูนํ, ชยพาหุ จ ภูมิโป;
นิวสิํสุ ตทา กิตฺติ-สิริเมฆสฺส สนฺติเกฯ
๒๘.
ตโต
เตนตฺตนิ กตํ ยุทฺเธ, สพฺพํ วิกฺกมพาหุนาฯ
๒๙.
ทุราโรหํ มหนฺตํ ตํ, ปราชยตราภวํ;
อนุสฺสรนฺตพหุโส, อภิมานสมุนฺนตาฯ
๓๐.
มุทฺธาภิสิตฺตราชูน-เมกากีราชรฏฺฐกํ;
วินายมภิเสเกน, กถํ นามานุโภสฺสติฯ
๓๑.
อิติ อิสฺสา ปรตฺตญฺจ, ยาตา สงฺคยฺหสาวเก;
ภิยฺโย สมฺภูยสงฺคาม-กรณตฺถาย นิกฺขมุํฯ
๓๒.
สุตฺวา ตมตฺถํ ทูเตหิ, โส วิกฺกมภุโชปิ จ;
อคา เตสํว วิสยํ, มหาเสนาปุรกฺขโตฯ
๓๓.
เทเส ทกฺขิณเก โพธิ-เสนปพฺพตคามเก;
ยุชฺฌิตฺวา เต ปราเชสิ, ตโย วิกฺกมพาหุโสฯ
๓๔.
ริปโว ทานิ เม สพฺเพ, อุมฺมูเลสฺสามหํ อิติ;
ปลายนฺเต นุพนฺธิตฺถ, ปทานุปทิกํ’ว เตฯ
๓๕.
เต จ ทุคฺคํ ปลายิํสุ, ปญฺจโยชนรฏฺฐเก;
ขิปฺปํ ปาเวกฺขิ กลฺยาณิํ, โส’ปิ เต คหณตฺถิโกฯ
๓๖.
วีโร อริยเทสิโย, วีรเทโวติ ปากโฏ;
ปฬนฺทีปิสฺสโร เอโก, ภูสํ สหสิโก ตทาฯ
๓๗.
สทฺธิํ สูเรหิ โยเธหิ, มหาติตฺถมฺหิ โอตริ;
กาตุํ หตฺถคหํ สกฺกา, ลํกาทีปนฺติ จินฺติยฯ
๓๘.
โส วิกฺกมภุโช สุตฺวา, ปวตฺติํ ภูภุโช ตทา;
ยาวตา นาตฺร ลํกายํ, ลทฺโธคาโห ภวิสฺสติฯ
๓๙.
ตาว อุมฺมูลนีโยติ, กลฺยาณิมฺหา วินิคฺคโต;
มหาติตฺถมฺหิ มนฺนาร-นามกํ คามกํ คโตฯ
๔๐.
กตฺวาน วีรเทโว’ปิ, สงฺคามํ เตน ราชินา;
อนีกงฺคาทโย ราช-ปุตฺเต ทฺเว ภาตโรปิ จฯ
๔๑.
เสนาธินายกญฺเจว, กิตฺตินามปฺปกาสิตํ;
ฆาเตตฺวา สหสา วีร-สมฺมเต จ พหูชเนฯ
๔๒.
คาเหตฺวา ชีวคฺคาหํโส, รกฺขกญฺจ จมูปติํ;
สพลํ ตํ ปราเชตฺวา, อนุพนฺธิ ปทาปทํฯ
๔๓.
ปลายมาโน
หตฺถสารํ สมาทาย, โกฏฺฐสารํ คโต ลหุํฯ
๔๔.
ปจฺฉโต ปจฺฉโต วีร-เทโว ตมนุพนฺธิย;
อาคนฺตฺวาน ปุเรวาสํ, กติปาหํ วิธายโสฯ
๔๕.
คณฺหิตุํ วิกฺกมภุชํ, ตตฺเถว ตุริตํ อคา;
เปสยิตฺวา สกํ โสปิ, มหนฺตํ สกลํ พลํฯ
๔๖.
ยุชฺฌาเปตฺวาน ฆาเตตฺวา, คาเม อนฺตรวิฏฺฐิเก;
มหากทฺทมทุคฺคมฺหิ, วีรเทวํ มหพฺพโลฯ
๔๗.
อภิเสกํ วินาเยว, ปุลตฺถิ นคเร วสํ;
อกาสิ ราชรฏฺฐสฺส, ปสาสนวิธิํ วิภูฯ
๔๘.
อปนียรเณ ฉนฺทํ, ภาตโรปิ ตโย ตโต;
อาวสิํสุ ยถาปุพฺพํ, คนฺตฺวา รฏฺฐํ สกํ สกํฯ
๔๙.
จตุโรปิ มหีปาลา, ยตมานา จิรํ ตหิํ;
เอกจฺฉตฺตงฺกิตํ กาตุํ, เนว สกฺขิํสุ สพฺพโสฯ
๕๐.
อนิสมฺมการิภาเวน, กุลีเน ปริหาปยุํ;
ฐเปสุญฺจ มหนฺตตฺเต, หีเน สาภิมเต ชเนฯ
๕๑.
วฑฺฒิตํเนกธา สมฺมา, รญฺญา วิชยพาหุนา;
สาสนญฺจ ตถาโลกํ, หาปยิํสุ สุพุทฺธิโนฯ
๕๒.
กุลีนานํ มนุสฺสาน-มภาเวปิ จ ตาทิเส;
โทเส วิตฺตํ ตทายตฺตํ, ปสยฺหาวหริํสุ จฯ
๕๓.
ปีเฬตุํ สกลํ โลก-มุทฺธรนฺตาธิกํ พลิํ;
อุจฺฉูว อุจฺฉุยนฺเตเต, ขีณโก สาธเนสิโนฯ
๕๔.
อุทฺธริตฺวาน พุทฺธาทิ-สนฺตเก โภคคามเก;
โส วิกฺกมภุโช ราชา, เสวเกสุ สมปฺปยีฯ
๕๕.
ปุลตฺถินคเร เนก-วิหาเร ธาตุมณฺฑิเต;
โสว เทสนฺตรียานํ, ภฏานํ วสิตุํ อทาฯ
๕๖.
สทฺเธหิ ปตฺตธาตุสฺส, ทาฐาธาตุวรสฺส จ;
ปูชนตฺถาย ทินฺนานิ, มณิมุตฺตาทิกานิ จฯ
๕๗.
จนฺทนาครุกปฺปุรํ, สุวณฺณาทิมยา พหู;
ปฏิมาโย จ อจฺฉิชฺช, ยถากามํ วยํ นยีฯ
๕๘.
สาสนสฺส
ปสฺสนฺตา พหุโส ตสฺมิํ, ตทา นิพฺพนฺนมานสาฯ
๕๙.
อฏฺฐมูลวิหาเรสุ, ยตโย ครุสมฺมตา;
ปํสุกูลิกภิกฺขู จ, โกฏฺฐาสทฺวยนิสฺสิตาฯ
๖๐.
เอวํ ติตฺถิยตุลฺยานํ, สาสโนปทฺทวํ พหุํ;
กโรนฺตานํ สกา สมฺภา-ปยาตํ ปวรํ อิติฯ
๖๑.
ทาฐาธาตุวรํ ปตฺต-ธาตุมาทาย โรหณํ;
คนฺตฺวา วาสมกปฺเปสุํ, ผาสุฐาเน ตหิํ ตหิํฯ
๖๒.
ตเถว ผาสุฐาเนสุ, วิปฺปกิณฺณา ตหิํ ตหิํ;
เต กุลีนา นิลีนา’ว, หุตฺวา วาสมกปฺปยุํฯ
๖๓.
ปกฺขทฺวยมหีปาล-คยฺหาสีมา สุฐาปิตา;
สามนฺตา อญฺญมญฺเญหิ, กโรนฺโต พหุโส รณํฯ
๖๔.
สุสมิทฺเธสุ เนเกสุ, คาเมสุ นิคเมสุ จ;
อคฺคิํ เทนฺตา ตฬาเก จ, ฉินฺทนฺตา ชลปูริเตฯ
๖๕.
นาเสนฺตา สพฺพถา สพฺพ-มาติกาวรณานิ จ;
ฉินฺทนฺตา นาฬิเกราทิ, โส ปกาเร จ ภูรุเหฯ
๖๖.
ยถา โปราณกคฺคาม-ฐานนฺติปิ น ญายเต;
วินาเสสุํ ตถา รฏฺฐํ, อญฺญมญฺญวิโรธิโนฯ
๖๗.
เต จ ภูมิ ปตีคาม-วิโลปํ ปตฺถโมสนํ;
กาเรนฺตา นิชจาเรหิ, อาจรุํ โลกุปทฺทวํฯ
๖๘.
กุลีนานํ มนุสฺสานํ, ทาสกมฺมกราปิ จ;
สสามิโน’ติ วตฺตนฺตา, นิสฺสงฺกา วีตภีติกาฯ
๖๙.
หุตฺวา ยุธียา ราชูนํ, อพฺภนฺตรปวตฺติโน;
พลวนฺตตรา ชาตา, ลทฺธฐานนฺตรา ตทาฯ
๗๐.
ชนา สมนฺตกูฏาทิ-เนกทุคฺคนิวาสิโน;
อเทนฺตา ภูมิปาลานํ, ปุพฺพปฏฺฐปิตํ กรํฯ
๗๑.
ราชาณมคเณนฺตา เต, คตา ทามริกตฺตนํ;
สกํ สกํ’ว วิสย-มาวสิํสุ สมุทฺธตาฯ
๗๒.
อนตฺเถ นิจิตา นาม, ปริวตฺตนฺติ สพฺพตา;
อิติ วตฺตพฺพ ตํเยว, ยาตํ ลงฺกาตลํ ตทาฯ
๗๓.
เอวํ
อจฺจนฺตํ พฺยสนาติ สตฺตหทยา ราชาภิมานุชฺฌิตาฯ
๗๔.
นิจฺจํ อตฺตปรตฺถสิทฺธิวิธุราสงฺคา วิหีนาสยา;
สพฺเพ เต วิหริํสุ ภูมิปตโย จาริตฺตมคฺคาติคาฯ
สุชนปฺปสาทสํเวคตฺถาย กเต มหาวํเส
จตุราชจริยนิทฺเทโส นาม
เอกูนสฏฺฐิโม ปริจฺเฉโทฯ