๗. กิพฺพิธานกปฺป
ปฐมกณฺฑ
(ก)
พุทฺธํ
วนฺทิตฺวา ปุพฺพมหํ, วกฺขามิ สสาธนํ หิ กิตกปฺปํฯ
(ข)
สาธนมูลํ หิ ปโยคํ,
อาหุ ปโยคมูลมตฺถญฺจ;
อตฺเถสุ วิสารทมตโย,
สาสนสฺสุธรา ชินสฺส มตาฯ
(ค)
อนฺโธ เทสกวิกโล,
ฆตมธุเตลานิ ภาชเนน วินา;
นฏฺโฐ นฏฺฐานิ ยถา,
ปโยควิกโล ตถา อตฺโถฯ
(ฆ)
ตสฺมา สํรกฺขณตฺถํ, มุนิวจนตฺถสฺส ทุลฺลภสฺสาหํ;
วกฺขามิ สิสฺสกหิตํ, กิตกปฺปํ สาธเนน ยุตํฯ
๕๒๔, ๕๖๑. ธาตุยา กมฺมาทิมฺหิ โณฯ
ธาตุยา กมฺมาทิมฺหิ ณปจฺจโย โหติฯ
กมฺมํ กโรตีติ กมฺมกาโร, เอวํ กุมฺภกาโร, มาลากาโร, กฏฺฐกาโร, รถกาโร, รชตกาโร
๕๒๕, ๕๖๕. สญฺญายม นุฯ
สญฺญายมภิเธยฺยายํ ธาตุยา กมฺมาทิมฺหิ อการปจฺจโย โหติ, นามมฺหิ จ นุการาคโม โหติฯ
อริํ ทเมตีติ อรินฺทโม, ราชาฯ เวสฺสํ ตรตีติ เวสฺสนฺตโร, ราชาฯ ตณฺหํ กโรตีติ ตณฺหงฺกโร, ภควาฯ เมธํ กโรตีติ เมธงฺกโร, ภควาฯ สรณํ กโรตีติ สรณงฺกโร, ภควาฯ ทีปํ กโรตีติ ทีปงฺกโร, ภควาฯ
๕๒๖, ๕๖๗. ปุเร ททา จ อิํฯ
ปุรสทฺเท อาทิมฺหิ ททอิจฺเจตาย ธาตุยา อการปจฺจโย โหติ, ปุรสทฺทสฺส อการสฺส จ อิํ โหติฯ
ปุเร ทานํ อทาสีติ ปุรินฺทโท เทวราชาฯ
๕๒๗, ๕๖๘. สพฺพโต ณฺวุ ตฺวาวี วาฯ
สพฺพโต ธาตุโต กมฺมาทิมฺหิ วา อกมฺมาทิมฺหิ วา อการ ณฺวุ ตุ อาวีอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติฯ
ตํ
ณฺวุมฺหิ – รถํ กโรตีติ รถการโก, อนฺนํ, ททาตีติ อนฺนทายโก, วิเนติ สตฺเตติ วินายโก, กโรตีติ การโก, ททาตีติ ทายโก, เนตีติ นายโกฯ
ตุมฺหิ – ตํ กโรตีติ ตกฺกตฺตา, ตสฺส กตฺตาติ วา ตกฺกตฺตาฯ โภชนํ ททาตีติ โภชนทาตา, โภชนสฺส ทาตาติ วา โภชนทาตาฯ กโรตีติ กตฺตาฯ สรตีติ สริตาฯ
อาวีมฺหิ – ภยํ ปสฺสตีติ ภยทสฺสาวี อิจฺเจวมาทิฯ
๕๒๘, ๕๗๗. วิส รุช ปทาทิโต ณฯ
วิส รุช ปทอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ณ ปจฺจโย โหติฯ
ปวิสตีติ ปเวโส, รุชตีติ โรโค, อุปฺปชฺชตีติ อุปฺปาโท, ผุสตีติ ผสฺโส, อุจตีติ โอโก, ภวตีติ ภาโว, อยตีติ อาโย, สมฺมา พุชฺฌตีติ สมฺโพโธ, วิหรตีติ วิหาโรฯ
๕๒๙, ๕๘๐. ภาเว จฯ
ภาวตฺถาภิเธยฺเย สพฺพธาตูหิ ณปจฺจโย โหติฯ
ปจฺจเต, ปจนํ วา ปาโต, จชเต, จชนํ วา จาโค, เอวํ ยาโค, โยโค, ภาโค, ปริทาโหฯ
๕๓๐, ๕๘๔. กฺวิ จฯ
สพฺพธาตูหิ กฺวิปจฺจโย โหติฯ
สมฺภวตีติ สมฺภู, วิเสเสน ภวตีติ วิภู, ภุเชน คจฺฉตีติ ภุชโค, สํ อตฺตานํ ขนติ, สํ สฏฺฐุ ขนตีติ วา สงฺโขฯ
๕๓๑, ๕๘๙. ธราทีหิ รมฺโมฯ
ธรอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ รมฺมปจฺจโย โหติฯ
ธรติ เตนาติ ธมฺโม, กรียเต ตนฺติ กมฺมํฯ
๕๓๒, ๕๙๐. ตสฺสีลาทีสุ ณีตฺวาวี จฯ
สพฺเพหิ ธาตูหิ ตสฺสีลาทีสฺวตฺเถสุ ณี ตุ อาวี อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติฯ
ปิยํ ปสํสิตุํ สีลํ ยสฺส รญฺโญ, โส โหติ ราชา ปิยปสํสี, พฺรหฺมํ จริตุํ สีลํ ยสฺส ปุคฺคลสฺส โส
๕๓๓, ๕๙๑. สทฺท กุ ธ จล มณฺฑตฺถรุธาทีหิยุฯ
สทฺท กุธ จล มณฺฑตฺเถหิ จ รุจาทีหิ จ ธาตูหิ ยุปจฺจโย โหติ ตสฺสีลาทีสฺวตฺเถสุฯ
โฆสนสีโล โฆสโน, ภาสนสีโล ภาสโนฯ เอวํ วิคฺคโห กาตพฺโพฯ โกธโน, โทสโน, จลโน, กมฺปโน, ผนฺทโน, มณฺฑโน, วิภูสโน, โรจโน, โชตโน, วฑฺฒโนฯ
๕๓๔, ๕๖๒. ปาราทิคมิมฺหา รูฯ
คมุอิจฺเจตมฺหา ธาตุมฺหา ปารสทฺทาทิมฺหา รูปจฺจโย โหติ ตสฺสีลาทีสฺวตฺเถสุฯ
ภวสฺส ปารํ ภวปารํ, ภวปารํ คนฺตุํ สีลํ ยสฺส ปุริสสฺส, โส โหติ ปุริโส ภวปารคูฯ
ตสฺสีลาทีสฺวีติ กิมตฺถํ? ปารงฺคโตฯ
ปาราทิคมิมฺหาติ กิมตฺถํ? อนุคามีฯ
๕๓๕, ๕๙๓. ภิกฺขาทิโต จฯ
ภิกฺขอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ รูปจฺจโย โหติ ตสฺสีลาทีสฺวตฺเถสุฯ
ภิกฺขนสีโล ยาจนสีโล ภิกฺขุ, วิชานนสีโล วิญฺญูฯ
๕๓๖, ๕๙๔. ตนตฺยาทีนํ ณุโกฯ
หนตฺยาทีนํ ธาตูนํ อนฺเต ณุกปจฺจโย โหติ ตสฺสีลาทีสฺวตฺเถสุฯ
อาหนนสีโล อาฆาตุโก, กรณสีโล การุโกฯ
๕๓๗, ๕๖๖. นุ นิคฺคหิตํ ปทนฺเตฯ
ปทนฺเต นุการาคโม นิคฺคหิตมาปชฺชเตฯ
อริํ ทเมตีติ อรินฺทโม, ราชาฯ เวสฺสํ ตรตีติ เวสฺสนฺตโร, ราชาฯ ปภํ กโรตีติ ปภงฺกโร, ภควาฯ
๕๓๘, ๕๙๕. สํหนาญฺญาย วา โร โฆฯ
สํปุพฺพาย หนอิจฺเจตาย ธาตุยา, อญฺญาย วา ธาตุยา รปจฺจโย, หนสฺส จ โฆ โหติฯ
สมคฺคํ
สํอิติ กิมตฺถํ? อุปหนนํ อุปฆาโตฯ
๕๓๙, ๕๕๘. รมฺหิ รนฺโต ราทิโนฯ
รมฺหิ ปจฺจเย ปเร สพฺโพ ธาตฺวนฺโต รการาทิ โลโป โหติฯ
อนฺตโก, ปารคู, สตฺถา, ทิฏฺโฐ อิจฺเจวมาทิฯ
๕๔๐, ๕๔๕. ภาวกมฺเมสุ ตพฺพานียาฯ
ภาวกมฺมอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ ตพฺพ อนียอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ สพฺพธาตูหิฯ
ภวิตพฺพํ, ภวนียํ, อาสิตพฺพํ, อาสนียํ, ปชฺชิตพฺพํ, ปชฺชนียํ, กตฺตพฺพํ, กรณียํ, คนฺตพฺพํ, คมนียํฯ
๕๔๑, ๕๕๒. ณฺโย จฯ
ภาวกมฺเมสุ สพฺพธาตูหิ ณฺยปจฺจโย โหติฯ
กตฺตพฺพํ การิยํ, เชตพฺพํ เชยฺยํ, เนตพฺพํ เนยฺยํ, อิจฺเจวมาทิฯ
จคฺคหเณน เตยฺยปจฺจโย โหติฯ ญาตพฺพํ ญาเตยฺยํ, ทฏฺเฐยฺยํ, ปตฺเตยฺยํ อิจฺเจวมาทิฯ
๕๔๒, ๕๕๗. กรมฺหา ริจฺจฯ
กรอิจฺเจตมฺหา ธาตุมฺหา ริจฺจปจฺจโย โหติ ภาวกมฺเมสุฯ
กตฺตพฺพํ กิจฺจํฯ
๕๔๓, ๕๕๕. ภูโต’พฺพฯ
ภูอิจฺเจตาย ธาตุยา ณฺยปจฺจยสฺส อูกาเรน สห อพฺพาเทโส โหติ ภาวกมฺเมสุฯ
ภวิตพฺโพ ภพฺโพ, ภวิตพฺพํ ภพฺพํฯ
๕๔๔, ๕๕๖. วท มท คมุ ยุช ครหาการาทีหิ ชฺช มฺม คฺค ยฺเหยฺยา คาโร วาฯ
วท มท คมุ ยุช ครหาการนฺตอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ณฺยปจฺจยสฺส ยถาสงฺขฺยํ ชฺช มฺม คฺค ยฺห เอยฺยาเทสา โหนฺติ วา ธาตฺวนฺเตน สห, ครสฺสํ จ คาโร โหติ ภาวกมฺเมสุฯ
วตฺตพฺพํ วชฺชํ, มทนียํ มชฺชํ, คมนียํ คมฺมํ, โยชนียํ โยคฺคํ, ครหิตพฺพํ คารยฺหํ, ทาตพฺพํ เทยฺยํ, ปาตพฺพํ เปยฺยํ, หาตพฺพํ
๕๔๕, ๕๔๘. เต กิจฺจาฯ
เย ปจฺจยา ตพฺพาทโย ริจฺจนฺตา, เต กิจฺจสญฺญาติ เวทิตพฺพาฯ
กิจฺจสญฺญาย กิํปโยชนํ? ภาวกมฺเมสุ กิจฺจตฺตขตฺถาฯ
๕๔๖, ๕๖๒. อญฺเญ กิตฯ
อญฺเญ ปจฺจยา กิต เอว สญฺญา โหนฺติฯ
กิต สญฺญาย กิํปโยชนํ? กตฺตริ กิตฯ
๕๔๗, ๕๙๖. นนฺทาทีหิ ยุฯ
นนฺทาทีหิ ธาตูหิ ยุปจฺจโย โหติ ภาวกมฺเมสุฯ
นนฺทียเต นนฺทนํ, นินฺทิตพฺพํ วา นนฺทนํ, คหณียํ คหณํ, จริตพฺพํ จรณํ, เอวํ สพฺพตฺถ โยเชตพฺพาฯ
๕๔๘, ๕๙๗. กตฺตุกรณปเทเสสุ จฯ
กตฺตุกรณปเทสอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ จ ยุปจฺจโย โหติฯ
กตฺตริ
กรเณ ตาว – กโรติ เตนาติ กรณํฯ
ปเทเส ตาว – ติฏฺฐนฺติ ตสฺมินฺติ ฐานํฯ เอวํ สพฺพตฺถ โยเชตพฺพาฯ
๕๔๙, ๕๕๐. รหาทิโต ณฯ
รการหการาทฺยนฺเตหิ ธาตูหิ อนาเทสสฺส นสฺส โณ โหติฯ
กโรติ เตนาติ กรณํ, ปูเรติ เตนาติ ปูรณํฯ คหณียํ เตนาติ คหณํฯ เอวมญฺเญปิ โยเชตพฺพาฯ
อิติ กิพฺพิธานกปฺเป ปฐโม กณฺโฑฯ
ทุติยกณฺฑ
๕๕๐, ๕๔๖. ณาทโย เตกาลิกาฯ
ณาทโย ปจฺจยา ยุปจฺจยนฺตา เตกาลิกาติ เวทิตพฺพาฯ
กุมฺภํ กโรติ อกาสิ กริสฺสตีติ กุมฺภกาโร, กโรติ อกาสิ กริสฺสติ เตนาติ กรณํฯ เอวมญฺเญปิ โยเชตพฺพาฯ
๕๕๑, ๕๙๘. สญฺญายํ ทา ธาโต อิฯ
สญฺญายมภิเธยฺยายํ ทา ธาโต อิปจฺจโย โหติฯ
ปฐมํ อาทียตีติ อาทิ, อุทกํ ทธาตีติ อุทมิ, มโหทกานิ ทธาตีติ มโหทธิ, วาลานิ ทธาติ ตสฺมินฺติ วาลธิ, สมฺมา ธียตีติ สนฺธิฯ
๕๕๒, ๖๐๙. ติ กิต จาสิฏฺเฐฯ
สญฺญายมภิเธยฺยายํ สพฺพธาตูหิ ติปจฺจโย โหติ, กิต จ อาสิฏฺเฐฯ
ชิโน ชนํ พุชฺฌตูติ ชินพุทฺธิ, ธนํ อสฺส ภวตูติ ธนภูติ, ภวตูติ ภูโต, ภวตูติ ภาโว, ธมฺโม ชนํ ททาตูติ ธมฺมทินฺโน, วฑฺฒตูติ วฑฺฒมาโนฯ เอวมญฺเญปิ โยเชตพฺพาฯ
๕๕๓, ๕๙๙. อิตฺถิยมติยโว วาฯ
อิตฺถิยมภิเธยฺยายํ สพฺพธาตูหิ อการ ติ ยุ อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ วาฯ
ชีรตีตี ชรา, มญฺญตีติ มติ, เจตยตีติ เจตนา, เวทยตีติ เวทนาฯ เอวมญฺเญปิ โยเชตพฺพาฯ
๕๕๔, ๖๐๑. กรโต ริริยฯ
กรโต อิตฺถิยมนิตฺถิยํ วา อภิเขยฺยายํ ริรียปจฺจโย โหติ วาฯ
กตฺตพฺพา กิริยา, กรณียํ กิริยํฯ
๕๕๕, ๖๑๒. อตีเต ตตวนฺตุตาวีฯ
อตีเต กาเล สพฺพธาตูหิ ตตวนฺตุตาวีอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติฯ
หุโต, หุตวา, หุตาวีฯ วุสิโต, วุสิตวา, วุสิตาวีฯ ภุตฺโต, ภุตฺตวา, ภุตฺตาวีฯ
๕๕๖, ๖๒๒. ภาวกมฺเมสุ ตฯ
ภาวกมฺเมสุ อตีเต กาเล ตปจฺจโย โหติ สพฺพธาตูหิฯ
ภาเว ตาว – ตสฺส คีตํ, นจฺจํ, นฏฺฏํ, หสิตํฯ
กมฺมนิ ตาว – เตน ภาสิตํ, เทสิตํฯ
๕๕๗, ๖๐๖. พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริฯ
พุธคมุอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตทตฺเถ คมฺยมาเน ตปจฺจโย โหติ กตฺตริ สพฺพกาเลฯ
สพฺเพ
๕๕๘, ๖๐๒. ชิโต อิน สพฺพตฺถฯ
ชิอิจฺเจตาย ธาตุยา อินปจฺจโย โหติ สพฺพกาเล กตฺตริฯ
ปาปเก อกุสเล ธมฺเม ชินาติ อชินิ ชินิสฺสตีติ ชิโนฯ
๕๕๙, ๖๐๓. สุปโต จฯ
สุปอิจฺเจตาย ธาตุยา อินปจฺจโย โหติ กตฺตริ, ภาเว จฯ
สุปตีติ สุปินํ, สุปียเต สุปินํฯ
๕๖๐, ๖๐๔. อีสํทุสูหิ ขฯ
อีสํทุสุสทฺทาทีหิ สพฺพธาตูหิ ขปจฺจโย โหติฯ
อีสสฺสโย, ทุสฺสโย, สุสฺสโย ภวตา, อีสกฺกรํ, ทุกฺกรํ, สุกรํ, ภวตาฯ
๕๖๑, ๖๓๖. อิจฺฉตฺเถสุ สมานกตฺตุเกสุ ตเว ตุํ วาฯ
อิจฺฉตฺเถสุ สมานกตฺตุเกสุ สพฺพธาตูหิตเวตุํอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ สพฺพกาเล กตฺตริฯ
ปุญฺญานิ กาตเว, สทฺธมฺมํ โสตุ มิจฺฉติฯ
๕๖๒, ๖๓๘. อรหสกฺกาทีสุ จฯ
อรหสกฺกาทีสุ จ อตฺเถสุ สพฺพธาตูหิ ตุํปจฺจโย โหติฯ
โก ตํ นินฺทิตุมรหติ, สกฺกา เชตุํ ธเนน วาฯ เอวมญฺเญปิ โยเชตพฺพาฯ
๕๖๓, ๖๓๙. ปตฺตวจเน อลมตฺเถสุ จฯ
ปตฺตวจเน อลมตฺเถสุ สพฺพธาตูหิ ตุํปจฺจโย โหติฯ
อลเมว ทานานิ ทาตุํ, อลเมว ปุญฺญานิ กาตุํฯ
๕๖๔, ๖๔๐. ปุพฺพกาเล’ กกตฺตุกานํ ตุน ตฺวาน ตฺวาวาฯ
ปุพฺพกาเล เอกกตฺตุกานํ ธาตูนํ ตุนตฺวาน ตฺวาอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ วาฯ
กาตุน
๕๖๕, ๖๔๖. วตฺตมาเน มานนฺตาฯ
วตฺตมาเน กาเล สพฺพธาตูหิ มานอนฺตอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติฯ
สรมาโน โรทติฯ คจฺฉนฺโต คณฺหาติฯ
๕๖๖, ๕๗๔. สาสาทีหิ รตฺถุฯ
สาสอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ รตฺถุปจฺจโย โหติฯ
สาสตีติ สตฺถา, สาสติ หิํสตีติ วา สตฺถาฯ
๕๖๗, ๕๗๕. ปาติโตริตุฯ
ปาอิจฺเจตาย ธาตุยา ริตุปจฺจโย โหติฯ
ปาติ ปุตฺตนฺติ ปิตาฯ
๕๖๘, ๕๗๖. มานาทีหิ ราตุฯ
มานอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ราตุปจฺจโย โหติ, ริตุ ปจฺจโย จฯ
ธมฺเมน ปุตฺตํ มาเนตีติ มาตา, ปุพฺเพ ภาสตีติ ภาตา, มาตาปิตูหิ ธารียตีติ ธีตาฯ
๕๖๙, ๖๑๐. อาคมา ตุโกฯ
อาอิจฺจาทิมฺหา คมิโต ตุกปจฺจโย โหติฯ
อาคจฺฉตีติ อาคนฺตุโก, ภิกฺขุฯ
๕๗๐, ๖๑๑. ภพฺเพ อิกฯ
คมุอิจฺเจตมฺหา ธาตุมฺหา อิกปจฺจโย โหติ ภพฺเพฯ คมิสฺสติ คนฺตุํ ภพฺโพติ คมิโก, ภิกฺขุฯ
อิติ กิพฺพิธานกปฺเป ทุติโย กณฺโฑฯ
ตติยกณฺฑ
๕๗๑, ๖๒๔. ปจฺจยาทนิฏฺฐา นิปาตนา สิชฺฌนฺติ,
สงฺขฺยานามสมาสตทฺธิตาขฺยาตกิตกปฺปมฺหิ สปฺปจฺจยา เย สทฺทา อนิฏฺฐงฺคตา, เต สาธเนน นิรกฺขิตฺวา สเกหิ สเกหิ นาเมหิ นิปาตนา สิชฺฌนฺติฯ
สงฺขฺยายํ เอกสฺส เอตา โหติ, ทสสฺส จ ทการสฺส รการาเทโส โหติฯ เอโก จ ทส จ เอการสฯ
ทฺวิสฺส พา โหติ, ทสสฺส จ ทการสฺส รการาเทโส โหติ, ทฺเว จ ทส จ พารสฯ
ทฺวิสฺส พา โหติ, ทสสฺส จ วีสํ โหติฯ ทฺเว จ วีสญฺจ พาวีสํฯ
ฉสฺส โส โหติ, ทสสฺส จ ทการสฺส โฬ โหติ, ฉ จ ทส จ โสฬสฯ
ฉอายตนมฺหิ ฉสฺส สโฬ โหติ, สฬายตนํฯ เอวํ เสสา สงฺขฺยา กาตพฺพาฯ
นามิเก ตาว-อิม สมาน อปรอิจฺเจเตหิ ชฺชชฺชุ ปจฺจยา โหนฺติ, อิม สมานสทฺทานญฺจ อการสการาเทสา โหนฺติฯ อิมสฺมิํ กาเล อชฺช, อชฺชุ, สมาเน กาเล สชฺช, สชฺชุ, อปรสฺมิํ กาเล อปรชฺช, อปรชฺชุฯ
สมาเส ตาว – ภูมิคโต, อปายคโต, อิสฺสรกตํฯ สลฺลวิทฺโธ, กถินทุสฺสํ, โจรภยํ, ธญฺญราสิ, สํสารทุกฺขํ, ปุพฺพาปรํฯ
ตทฺธิเต
อาขฺยาเต ตาว – ‘‘อส ภาเว’’ติ ธาตุโต วตฺตมาเนสุ เอกวจนพหุวจเนสุ เอกวจนสฺส ติสฺส สฺโส โหติ อนฺเตน สห, พหุวจนสฺส อนฺติสฺส สฺสุ โหติ อนฺเตน สหฯ เอวมสฺส วจนีโย, เอวมสฺสุ วจนียาฯ
อาณตฺติยํ หิสฺส สฺสุ โหติ วา, คจฺฉสฺสุ, คจฺฉาหิฯ
กิตเก ตาว – วท หนอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ กปจฺจโย โหติ, วทสฺส จ วาโท โหติ, หนสฺส จ ฆาโต โหติฯ วาทโก, ฆาตโกฯ
นฏธาตุโต ตปญฺจยสฺส จฺจ ฏฺฏาเทสา โหนฺติ อนฺเตน สหฯ นจฺจํ, นฏฺฏํฯ อิจฺเจวมาทโย นิปาตนา สิชฺฌนฺติฯ
๕๗๒, ๖๒๕. สาส ทิสโต ตสฺส ริฏฺโฐ จฯ
สาส ทิสอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตปจฺจยสฺส ริฏฺฐาเทโส โหติ ฐาเนฯ
อนุสิฏฺโฐ โส มยา, ทิฏฺฐํ เม รูปํฯ
จคฺคหเณน ตุํ ปจฺจยสฺส จ รฏฺฐรฏฺฐุํอาเทสา โหนฺติฯ ทสฺสนียํ ทฏฺฐพฺพํฯ ทฏฺฐุํ วิหารํ คจฺฉนฺติ สมณานํฯ
๕๗๓, ๖๒๖. สาทิสนฺต ปุจฺฉ ภนฺช หนฺสาทีหิฏฺโฐฯ
สการนฺต ปุจฺฉ ภนฺช หนฺส อิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตปจฺจยสฺส สหาทิพฺยญฺชเนน ฏฺฐาเทโส โหติ ฐาเนฯ
ตุฏฺโฐ, อหินา ทฏฺโฐ นโร, มยา ปุฏฺโฐ, ภฏฺโฐ, ปภฏฺโฐ, หฏฺโฐ, ปหฏฺโฐ, ยิฏฺโฐฯ เอวมญฺเญปิ ธาตโว สพฺพตฺถ โยเชตพฺพาฯ
๕๗๔, ๖๑๓. วสโต อุฏฺฐฯ
วสอิจฺเจตมฺหา ธาตุมฺหา ตการปจฺจยสฺส สหาทิพฺยญฺชเนน อุฏฺฐาเทโส โหติ ฐาเนฯ
วสฺสํวุฏฺโฐฯ
๕๗๕, ๖๑๔. วสฺส วา วุฯ
วสสฺเสว ธาตุสฺส ตปจฺจเย ปเร วการสฺส อุการาเทโส โหติ วาฯ
วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, อุฏฺโฐฯ วุโฐ วาฯ
๕๗๖, ๖๐๗. ธ ฒ ภ เย หิ ธ ฒา จฯ
ธ ฒ ภ หอิจฺเจวมนฺเตหิ ธาตูหิ ตการปจฺจยสฺส ยถากฺกมํ ธ ฒาเทสา โหนฺติฯ
ยถา? พุทฺโธ ภควา, วฑฺโฒ ภิกฺขุ, ลทฺธํ เม ปตฺถจีวรํ, อคฺคินา ทฑฺฒํ วนํฯ
๕๗๗, ๖๒๘. ภนฺชโต คฺโว จฯ
ภนฺชโต ธาตุมฺหา ตการปจฺจยสฺส คฺโค อาเทโส โหติ สหาทิพฺยญฺชเนนฯ
ภคฺโคฯ
๕๗๘, ๕๖๐. ภุชาทีนมนฺโต โน ทฺวิ จฯ
ภุชอิจฺเจวมาทีนํ ธาตูนํ อนฺโต โน โหติ, ตปจฺจยสฺส จ ทฺวิตาโว โหติฯ
ภุตฺโต, ภุตฺตาวี, จตฺโต, สตฺโต, รตฺโต, ยุตฺโต, วิวิตฺโตฯ
๕๗๙, ๖๒๙. วจ วาวุฯ
วจอิจฺเจตสฺส อุการาเทโส โหติ อนฺโต จกาโร โน โหติ, ตปจฺจยสฺส จ ทฺเวภาโว โหติ วาฯ
วุตฺตํ ภควตา, อุตฺตํ วาฯ
๕๘๐, ๖๓๐. คุปาทีนญฺจฯ
คุปอิจฺเจวมาทีนํ ธาตูนํ อนฺโต จ พฺยญฺชโน โน โหติ, ตปจฺจยสฺส จ ทฺเวภาโว โหติฯ
สุคุตฺโต, จตฺโต, ลิตฺโต, สนฺตตฺโต, อุตฺโต, วิวิตฺโต, สิตฺโตฯ เอวมญฺเญปิ โยเชตพฺพาฯ
๕๘๑, ๖๑๖. ตราทีหิ อิณฺโณฯ
ตรอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตปจฺจยสฺส อิณฺณาเทโส โหติ, อนฺโต จ พฺยญฺชโน โน โหติฯ
ตรตีติ ติณฺโณ, อุตฺตรตีติ อุตฺติณฺโณ, สํปูรตีติ สมฺปุณฺโณ, ตุรตีติ ตุณฺโณ, ปริชีรตีติ ปริชิณฺโณ, อากิรตีติ อากิณฺโณฯ
๕๘๒, ๖๓๑. ภิทาทิโต อินฺน อนฺน อีณาวาฯ
ภิทิอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตปจฺจยสฺส อินฺน อนฺน อีณาเทสา โหนฺติ วา, อนฺโต จ พฺยญฺชโน โน โหติฯ
ภินฺทิตพฺโพติ ภินฺโน, ฉินฺทียตีติ ฉินฺโน, อุจฺฉินฺทียิตฺถาติ อุจฺฉินฺโน, ทียตีติ ทินฺโน, นิสีทตีติ นิสินฺโน, สุฏฺฐุ ฉาทียตีติ สุฉนฺโน, ขิทตีติ ขินฺโน, โรทตีติ รุนฺโน, ขีณา ชาติฯ
วาติ กิมตฺถํ? ภิชฺชตีติ ภิตฺติฯ
๕๘๓, ๖๑๗. สุส ปจ สกโต กฺข กฺกา จฯ
สุส ปจ สกอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตปจฺจยสฺส กฺขกฺกาเทสา โหนฺติ, อนฺโต จ พฺยญฺชโน โน โหติฯ
สุสฺสตีติ สุกฺขํ, กฏฺฐํ, ปจฺจตีติ ปกฺกํ, ผลํฯ สกติ สมตฺเถติ, ปูเชตีติ วา สกฺโก, สุชมฺปติฯ
๕๘๔, ๖๑๘. ปกฺกมาทีหิ นฺโต จฯ
ปกฺกมอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตปจฺจยสฺส นฺโตอาเทโส โหติ, อนฺโต จ โน โหติฯ
ปกฺกมตีติ
จคฺคหณํ กิมตฺถํ? เตเหว ธาตูหิ ตปจฺจยสฺสนฺติ โหติฯ อนฺโต จ โน โหติฯ กนฺติ, ขนฺติฯ เอวํ สพฺพตฺถฯ
๕๘๕, ๖๑๙. ชนาทีนมา ติมฺหิ จฯ
ชนอิจฺเจวมาทีนํ ธาตูนํ อนฺตสฺส พฺยญฺชนสฺส อาตฺตํ โหติ ตปจฺจเย ปเร, ติมฺหิ จฯ
อชนีติ ชาโต, ชนนํ ชาติฯ
ติมฺหีติ กิมตฺถํ? อญฺญสฺมิมฺปิ ปจฺจเย ปเร อาการนิวตฺตนตฺถํฯ ชนิตฺวา, ชนิตา, ชนิตุํ, ชนิตพฺพํ อิจฺเจวมาทิฯ
๕๘๖, ๖๐๐. คม ขน หน รมาทีนมนฺโตฯ
คม ขน หน รมุอิจฺเจวมาทีนํ ธาตูนํ อนฺโต พฺยญฺชโน โน โหติ วา ตปจฺจเย ปเร ติมฺหิ จฯ
สุนฺทรํ นิพฺพานํ คจฺฉตีติ สุคโตฯ สุนฺทรํ นิพฺพานํ คจฺฉตีติ สุคติ, ขตํ, ขติฯ อุปหตํ, อุปหติฯ รโต, รติ, มโต, มติฯ
วาติ
๕๘๗, ๖๓๒. รกาโร จฯ
รกาโร จ ธาตูนมนฺตภูโต โน โหติ ตปจฺจเย, ปเร ติมฺหิ จฯ
ปกาเรน กรียตีติ ปกโต, ปฐมํ กรียตีติ ปกติ, วิสรียตีติ วิสโต, วิสติฯ
๕๘๘, ๖๒๐. ฐาปานมิ อี จฯ
ฐา ปาอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ อนฺตสฺส อาการสฺส อิการ อีการาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ ตปจฺจเย ปเร, ติมฺหิ จฯ
ยตฺร ฐิโต, ฐิติ, ปีโต, ปีติฯ
๕๘๙, ๖๒๑. หนฺเตหิ โห หสฺส โฬ วา อทหนหานํฯ
หการนฺเตหิ ธาตูหิ ตปจฺจยสฺส หการาเทโส โหติ, หการสฺส ธาตฺวนฺตสฺส โฬ โหติ วา อทหนหานํฯ
อารุหิตฺถาติ อารุฬฺโหฯ คาฬฺโห, พาฬฺโหฯ มูโฬฯ
อทหนหานมิติ
อิติ กิพฺพิธานกปฺเป ตติโย กณฺโฑฯ
จตุตฺถกณฺฑ
๕๙๐, ๕๗๙. ณมฺหิรนฺชสฺส โช ภาวกรเณสุฯ
ณมฺหิ ปจฺจเย ปเร รนฺชอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อนฺตภูตสฺส นฺชการสฺส โชอาเทโส โหติ ภาวกรเณสุฯ
รญฺชนํ ราโค, รนฺชนฺติ เอเตนาติ ราโคฯ
ภาวกรเณสูติ กิมตฺถํ? รนฺชตีติ รงฺโคฯ
๕๙๑, ๕๔๔. หนสฺส ฆาโตฯ
หนอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺส ฆาตาเทโส โหติ ณมฺหิ ปจฺจเย ปเรฯ
อุปหนตีติ อุปฆาโต, คาโว หนตีติ โคฆาตโกฯ
๕๙๒, ๕๐๓. วโธ วา สพฺพตฺถฯ
หนอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส วธาเทโส โหติ วา สพฺพตฺถ ฐาเนสุฯ
หนตีติ วโธ, วธโก, อวธิ, อหนิ วาฯ
๕๙๓, ๕๖๔. อาการนฺตานมาโยฯ
อาการนฺตานํ ธาตูนํ อนฺตสฺส อาการสฺส อายาเทโส โหติ ณมฺหิ ปจฺจเย ปเรฯ
ททาตีติ ทายโก, ทานํ ทาตุํ สีลํ ยสฺสาติ ทานทายี, มชฺชํ ทาตุํ สีลํ ยสฺสาติ มชฺชทายี, นครํ ยาตุํ สีลํ ยสฺสาติ นครยายีฯ
๕๙๔, ๕๘๒. ปุร สมุป ปรีหิ กโรติสฺส ข ขรา วา ตปฺปจฺจเยสุจฯ
ปุร สํ อุป ปริอิจฺเจเตหิ กโรติสฺส ธาตุสฺส ข ขราเทสา โหนฺติ วา ตปจฺจเย ปเร, ณมฺหิ จฯ
ปุเร กรียตีติ ปุรกฺขโต, สมฺมา กรียตีติ สงฺขโต, อุปคนฺตฺวา กรียตีติ อุปกฺขโต, ปริสมนฺตโต กโรตีติ ปริกฺขาโร, สํกรียตีติ สงฺขาโรฯ
วาติ กิมตฺถํ? อุปคนฺตฺวา กโรตีติ อุปกาโรฯ
๕๙๕, ๖๓๗. ตเว ตุนาทีสุ กาฯ
ตเว ตุนอิจฺเจวมาทีสุ ปจฺจเยสุ กโรติสฺส ธาตุสฺส กาอาเทโส โหติ วาฯ
กาตเว, กาตุํ, กตฺตุํ วา, กาตุน, กตฺตุน วาฯ
๕๙๖, ๕๕๑. คม ขน หนาทีนํ ตุํ ตพฺพาทีสุ นฯ
คม ขน หนอิจฺเจวมาทีนํ ธาตูนํ อนฺตสฺส นกาโร โหติ วา ตุํ ตพฺพาทีสุ ปจฺจเยสุฯ
คนฺตุํ, คมิตุํ, คนฺตพฺพํ, คมิตพฺพํฯ ขนฺตุํฯ ขนิตุํ, ขนฺตพฺพํ, ขนิตพฺพํฯ หนฺตุํ, หนิตุํ, หนฺตพฺพํฯ หนิตพฺพํฯ มนฺตุํ, มนิตุํ, มนฺตพฺพํ, มนิตพฺพํฯ
อาทิคฺคหณํ กิมตฺถํ? ตุนคฺคหณตฺถํฯ คนฺตุน, ขนฺตุน, หนฺตุน, มนฺตุนฯ
๕๙๗, ๖๔๑. สพฺเพหิ ตุนาทีนํ โยฯ
สพฺเพหิ ธาตูหิ ตุนาทีนํ ปจฺจยานํ ยการาเทโส โหติ วาฯ
อภิวนฺทิย, อภิวนฺทิตฺวา, โอหาย, โอหิตฺวา, อุปนีย, อุปเนตฺวา, ปสฺสิย, ปสฺสิตฺวา, อุทฺทิสฺส, อุทฺทิสิตฺวา, อาทาย, อาทิยิตฺวาฯ
๕๙๘, ๖๔๓. จนนฺเตหิ รจฺจํฯ
จการนการนฺเตหิ ธาตูหิ ตุนาทีนํ ปจฺจยานํ รจฺจาเทโส โหติ วาฯ
วิวิจฺจ, อาหจฺจ, อุหจฺจฯ
วาติ กิมตฺถํ? หนฺตฺวาฯ
๕๙๙, ๖๔๔. ทิสา สฺวาน สฺวานฺตโลโป จฯ
ทิสอิจฺเจตาย ธาตุยา ตุนาทีนํ ปจฺจยานํ สฺวานสฺวาเทสา โหนฺติ, อนฺตโลโป จฯ
ทิสฺวาน, ทิสฺวาฯ
๖๐๐, ๖๔๕. ม ห ท เภหิ มฺม ยฺห ชฺช พฺภ ทฺธา จฯ
ม ห ท ภ อิจฺเจวมนฺเตหิ ธาตูหิ ตุนาทีนํ ปจฺจยานํ มฺม ยฺห ชฺช พฺภ ทฺธา อาเทสา โหนฺติ วา อนฺตโลโป จฯ
อาคมฺม, อาคมิตฺวา, โอกฺกมฺมฯ โอกฺกมิตฺวา, ปคฺคยฺห, ปคฺคณฺหิตฺวา, อุปฺปชฺช, อุปฺปชฺชิตฺวา, อารพฺภ, อารภิตฺวา, อารทฺธ, อารภิตฺวาฯ
๖๐๑, ๓๓๔. ตทฺธิตสมาสกิตกา นามํ วา’ ตเว ตุนาทีสุ จฯ
ตทฺธิตสมาสกิตกอิจฺเจวมนฺตา สทฺทานามํว ทฏฺฐพฺพา ตเว ตุน ตฺวาน ตฺวาทิปจฺจยนฺเต วชฺเชตฺวาฯ
วาสิฏฺโฐ, ปตฺตธมฺโม, กุมฺภกาโร อิจฺเจวมาทิฯ
๖๐๒, ๖. ทุมฺหิ ครุฯ
ทุมฺหิ อกฺขเร โย ปุพฺโพ อกฺขโร, โส ครุโกว ทฏฺฐพฺโพฯ
ภิตฺวา, ฉิตฺวา, ทตฺวา, หุตฺวาฯ
๖๐๓, ๗. ทีโฆ จฯ
ทีโฆ จ สโร ครุโกว ทฏฺฐพฺโพฯ
อาหาโร, นที, วธู, เต ธมฺมา, โอปนยิโกฯ
๖๐๔, ๖๘๔. อกฺขเรหิ การฯ
อกฺขรตฺเถหิ อกฺขราภิเธยฺเยหิ การปจฺจโย โหติ ปโยเค สติฯ
อ เอว อกาโร, อา เอว อากาโร, ย เอว ยกาโรฯ
๖๐๕, ๖๔๗. ยถาคมมิกาโร
ยถาคมํ สพฺพธาตูหิ สพฺพปจฺจเยสุ อิการาคโม โหติฯ
การิยํ, ภวิตพฺพํ, ชนิตพฺพํ, วิทิตพฺพํ, กริตฺวา, อิจฺฉิตํฯ
๖๐๖, ๖๔๒. ทธนฺตโต โย กฺวจิฯ
ทการธการนฺตาย ธาตุยา ยถาคมํ ยการาคโม โหติ กฺวจิ ตุนาทีสุ ปจฺจเยสุฯ
พุทฺโธ โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา, ธมฺมํ พุชฺฌิตฺวาฯ
ทธนฺตโตติ กิมตฺถํ? ลภิตฺวาฯ
กฺวจีติ กิมตฺถํ? อุปฺปาเทตฺวาฯ
อิติ กิพฺพิธานกปฺเป จตุตฺโถ กณฺโฑฯ
ปญฺจมกณฺฑ
๖๐๗, ๕๗๘. นิคฺคหิต สํโยคาทิโนฯ
สํโยคาทิภูโต นกาโร นิคฺคหิตมาปชฺชเตฯ
รงฺโค, ภงฺโค, สงฺโคฯ
๖๐๘, ๖๒๓. สพฺพตฺถ เค คีฯ
เคอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส คีอาเทโส โหติ สพฺพตฺถ ฐาเนฯ
คีตํ คายติฯ
๖๐๙, ๔๘๔. สทสฺส สีทตฺตํฯ
สทอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สีทาเทโส โหติ สพฺพตฺถ ฐาเนฯ
นิสินฺโน, นิสีทติฯ
๖๑๐, ๖๒๗. ยชสฺส สรสฺสิ ฏฺเฐฯ
ยชอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สรสฺส อิการาเทโส โหติ ฏฺเฐ ปเรฯ
ยิฏฺโฐ, ยิฏฺฐาฯ
ฏฺเฐติ กิมตฺถํ? ยชนํฯ
๖๑๑, ๖๐๘. หจตุตฺถานมนฺตานํ โท เธฯ
หจตุตฺถานํ ธาตฺวนฺตานํ โท อาเทโส โหติ เธ ปเรฯ
สนฺนทฺโธ, กุทฺโธ, ยุทฺโธ, สิทฺโธ, ลทฺโธ, อารทฺโธฯ
๖๑๒, ๖๑๕. โฑ ฒกาเรฯ
หจตุตฺถานํ ธาตฺวนฺตานํ โฑ อาเทโส โหติ ฒกาเร ปเรฯ
ทยฺหตีติ ทฑฺโฒ, วฑฺฒตีติ วุฑฺโฒฯ
ฒกาเรติ กิมตฺถํ? ทาโหฯ
๖๑๓, ๕๘๓. คหสฺส ฆร เณ วาฯ
คหอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺส ฆราเทโส โหติ วา ณปจฺจเย ปเรฯ
ฆรํ, ฆรานิฯ
วาติ กิมตฺถํ? คาโหฯ
๖๑๔, ๕๘๑. ทหสฺส โท ฬํฯ
ทหอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ทกาโร ฬตฺตมาปชฺชเต วา ณปจฺจเย ปเรฯ
ปริทหนํ ปริฬาโหฯ
วาติ กิมตฺถํ? ปริทาโหฯ
๖๑๕, ๕๘๖. ธาตฺวนฺตสฺส โลโป กฺวิมฺหิฯ
ธาตฺวนฺตสฺส พฺยญฺชนสฺส โลโป โหติ กฺวิมฺหิ ปจฺจเย ปเรฯ
ภุเชน
๖๑๖, ๕๘๗. วิทนฺเต อูฯ
วิทอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อนฺเต อูการาคโม โหติ กฺวิมฺหิ ปจฺจเย ปเรฯ
โลกํ วิทติ ชานาตีติ โลกวิทูฯ
๖๑๗, ๖๓๓. น ม ก รานมนฺตานํ นิยุตฺตตมฺหิฯ
นการ มการ กการ รการานํ ธาตฺวนฺตานํ โลโป น โหติ อิการยุตฺเต ตปจฺจเย ปเรฯ
หนิภุํ, คมิโต, รมิโต, สกิโต, สริโต, กริตฺวาฯ
อิยุตฺตตมฺหีติ กิมตฺถํ? คโต, สโตฯ
๖๑๘, ๕๗๑. น ก คตฺตํ จ ชาณฺวุมฺหิฯ
จการ ชการา กการ คการตฺตํ นาปชฺชนฺเต ณฺวุมฺหิ ปจฺจเย ปเรฯ
ปจตีติ ปาจโก, ยชตีติ ยาชโกฯ
๖๑๙, ๕๗๓. กรสฺส จ ตตฺตํ ตุสฺมิํฯ
กรอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อนฺตสฺส รการสฺส ตการตฺตํ โหติ ตุปจฺจเย ปเรฯ
กโรตีติ กตฺตา, กโรนฺตีติ กตฺตาโรฯ
๖๒๐, ๕๔๙. ตุํ ตุน ตพฺเพสุ วาฯ
กรอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อนฺตสฺส รการสฺส ตการตฺตํ โหติ วา ตุํ ตุน ตพฺพอิจฺเจเตสุ ปจฺจเยสุฯ
กตฺตุํ, กาตุํ, กตฺตุนฯ กาตุน, กตฺตพฺพํ, กาตพฺพํฯ
๖๒๑, ๕๕๓. การิตํ วิย ณานุพนฺโธฯ
ณการานุพนฺโธ ปจฺจโย การิตํ วิย ทฏฺฐพฺโพ วาฯ
ทาโห, เทโห, วาโห, พาโห, จาโค, วาโร, จาโร, ปริกฺขาโร, ทายโก, นายโก, ลาวโก, ภาวโก, การี, ฆาตี, ทายีฯ
วาติ กิมตฺถํ? อุปกฺขโรฯ
๖๒๒, ๕๗๐. อนกา ยุ ณฺวูนํฯ
ยุณฺวุอิจฺเจเตสํ ปจฺจยานํ อน อกอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติฯ
นนฺทนํ, การโกฯ
๖๒๓, ๕๕๔. ก คา จ ชานํฯ
จ ชอิจฺเจเตสํ ธาตฺวนฺตานํ กการคการาเทสา โหนฺติ ณานุพนฺเธ ปจฺจเย ปเรฯ
ปาโก, โยโคฯ
อิติ กิพฺพิธานกปฺเป ปญฺจโม กณฺโฑฯ
กิตกปฺโป นิฏฺฐิโตฯ