๘. อุณาทิกปฺป
ฉฏฺฐกณฺฑ
๖๒๔, ๕๖๓. กตฺตริ กิตฯ
กตฺตุอิจฺเจตสฺมิํ อตฺเถ กิต ปจฺจยา โหนฺติฯ
การุ, การุโก, การโก, ปาจโก, กตฺตา, ชนิตา, ปจิตา, เนตาฯ
๖๒๕, ๖๐๕. ภาวกมฺเมสุ กิจฺจตฺต ขตฺถาฯ
ภาวกมฺมอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ กิจฺจ ตฺต ขตฺถอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติฯ
อุปสมฺปาเทตพฺพํ อุปสมฺปาทนียํ ภวตา, สยิตพฺพํ ภวตา, กตฺตพฺพํ ภวตา, โภตฺตพฺโพ โอทโน ภวตา, อสิตพฺพํ โภชนํ ภวตา, อสิตํ ภวตา, สยิตํ ภวตา, ปจิตํ ภวตา, อสิตํ อสนํ ภวตา, สยิตํ สยนํ ภวตา, ปจิโต โอทโน ภวตา, กิญฺจิสฺสโย, อีสสฺสโย, ทุสฺสโย, สุสฺสโย ภวตาฯ
๖๒๖, ๖๓๔. กมฺมนิ ทุติยาย ตฺโตฯ
กมฺมนิ อิจฺเจตสฺมิํ อตฺเถ ทุติยายํ วิภตฺติยํ กตฺตริ ตฺตปจฺจโย โหติฯ
ทานํ ทินฺโน เทวทตฺโต, สีลํ รกฺขิโต เทวทตฺโต, ภตฺตํ ภุตฺโต เทวทตฺโต, ครุํ อุปาสิโต เทวทตฺโตฯ
๖๒๗, ๖๕๒. ขฺยาทีหิ มาน ม จ โต วาฯ
ขิ ภี สุ รุ หุ วา ธู หิ ลู ปี อทอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ มน ปจฺจโย โหติ, มสฺส จ โต โหติ วาฯ
ขียนฺติ อุปทฺทวา เอตฺถาติ เขโม, ภายิตพฺโพติ เภโม, ภายนฺติ เอตสฺมาติ วา เภโม, รํสิโย อภิสฺสเวตีติ โสโม, รวติ คจฺฉตีติ โรโม, หุวติ ชุหฺวติ เอเตนาติ โหโม, ปฏิโลมวเสน วาติ คจฺฉตีติ วาโม, ลามกวเสน วาติ คจฺฉติ ปวตฺตตีติ วา วาโม, ธุนาติ กมฺปตีติ ธูโม, เสฏฺฐภาเวน หิโนติ ปวตฺตติ จิตฺตํ เอตสฺมินฺติ เหโม, ลุนิตพฺโพติ โลโม, มํสจมฺมานิ ลุนาติ ฉินฺทตีติ วา โลโม, ปิยนํ เปโม, ปิยายิตพฺโพติ วา เปโม, สุขทุกฺขํ อทติ ภกฺขตีติ อตฺตา, ชาติชรามรณาทีหิ อทียเต ภกฺขียเตติ วา อตฺตา, อาตุมาฯ
๖๒๘, ๖๕๓. สมาทีหิ ถ มาฯ
สมุ ทมุ ทร รห ทุ หิ สิ ภี ทา ยา สา ฐาภสอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ถ ม ปจฺจยา โหนฺติฯ
สเมตีติ สมโถ, ทมตีติ ทมโถ, ทมนํ วา ทมโถ, ทมิตพฺโพติ วา ทมโถ, ทรตีติ ทรโถ, ชิณฺณภาวํ รหิสฺสติ คณฺหิสฺสตีติ รโถ, ทพฺพสมฺภาเร รหติ คณฺหาตีติ วา รโถ, ทวติ คจฺฉตีติ ทุโม, ทวติ วุทฺธิ วิรุฬฺหิ คจฺฉติ ปวตฺตตีติ อุทฺธํ วา ทุโม, ปถวีปพฺพตาทีสุ คจฺฉติ ปตตีติ หิโม, กมฺมวาจาย พนฺธติ เอตฺถาติ สีมาฯ พนฺธิตพฺพาติ วา สีมาฯ ภายนฺติ เอตสฺมาติ ภีโม, สตฺเต อวขณฺเฑนฺติ นิวาเรนฺติ เอเตนาติ ทาโม, มูสิกาทีหิ ขาทียติ อวขณฺฑียตีติ วา ทาโม, ยาติ คจฺฉตีติ ยาโม, ปเรสํ จิตฺตํ คณฺหิตุํ สมตฺเถตีติ สาโม, ติฏฺฐนฺติ เอเตนาติ ถาโม, ภสติ ภสฺมีกรียตีติ ภสฺมาฯ
๖๒๙, ๕๖๙. คหสฺสุ’ปธสฺเส วาฯ
คหอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อุปธสฺส อการสฺส เอตฺต โหติ วาฯ
ทพฺพสมฺภาร คณฺหาตีติ เคหํ, คหํฯ
๖๓๐, ๖๕๔. มสุสฺส สุสฺส จฺฉร จฺเฉราฯ
มสุอิจฺเจตสฺส ปาฏิปทิกสฺส สุสฺส จฺฉรจฺเฉราเทสา โหนฺติฯ
มจฺฉรตีติ มจฺฉโร, เอวํ มจฺเฉโรฯ
๖๓๑, ๖๕๕. อาปุพฺพจรสฺส จฯ
อาปุพฺพสฺส จรอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส จฺฉริยจฺฉรจฺเฉรา เทสา โหนฺติ, อาปุพฺพสฺส จ รสฺโส โหติฯ
อาภุโส จริตพฺพนฺติ อจฺฉริยํฯ เอวํ อจฺฉรํ, อจฺเฉรํฯ
จคฺคหเณน มสุสฺส สุสฺสาปิ จฺฉริยาเทโส โหติ, มจฺฉริยํฯ
๖๓๒, ๖๕๖. อล กล สเลหิ ลยาฯ
อล กล สลอิจฺเจเตหิ ธาตูหิ ล ยปจฺจยา โหนฺติฯ
อลติ สมตฺเถตีติ อลฺลํ, กลิตพฺพํ สงฺขฺยาตพฺพนฺติ กลฺลํ, สลติ คจฺฉติ ปวิสตีติ สลฺลํฯ เอวํ อลฺยํ, กลฺยํ, สลฺยํฯ
๖๓๓, ๖๕๗. ยาณ ลาณาฯ
เตหิ กล สลอิจฺเจเตหิ ธาตูหิ ยาณ ลาณปจฺจยา โหนฺติฯ
กลิตพฺพํ สงฺขฺยาตพฺพนฺติ กลฺยาณํ, คณโต ปฏิกฺกมิตฺวา สลนฺติ เอตฺถาติ ปฏิสลฺยาณํฯ เอวํ สลฺลาโณ, ปฏิสลฺลาโณฯ
๖๓๔, ๖๕๘. มถิสฺส ถสฺส โล จฯ
มถอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ถสฺส ลาเทโสโหติฯ อญฺญมญฺญํ มถติ วิโลฬตีติ มลฺโล, มลฺลํฯ
จคฺคหเณน ลโต โก จ อาคโม โหติฯ มลฺลโก, มลฺลกํฯ
๖๓๕, ๕๕๙. เปสาติสคฺคปตฺตกาเลสุกิจฺจาฯ
เปส อติสคฺค ปตฺตกาลอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ กิจฺจปจฺจยา โหนฺติฯ
กตฺตพฺพํ กมฺมํ ภวตา, กรณียํ กิจฺจํ ภวตา, โภตฺตพฺพํ โภชนํ ภวตา, โภชนียํ โภชนํ ภวตา, อชฺฌยิตพฺพํ อชฺเฌยฺยํ ภวตา, อชฺฌยนียํ อชฺเฌยฺยํ ภวตาฯ
๖๓๖, ๖๕๙. อวสฺสกา’ธมิเณสุ ณี จฯ
อวสฺสก อธมิณอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ ณีปจฺจโย โหติ, กิจฺจา จฯ
อวสฺสเต ตาว – การีสิ เม กมฺมํ อวสฺสํ หารีสิ เม ภารํ อวสฺสํฯ
อธมิเณ – ทายีสิ เม สตํ อิณํ, ธารีสิ เม สหสฺสํ อิณํฯ
กิจฺจา จ – ทาตพฺพํ เม ภวตา สตํ อิณํฯ ธารยิตพฺพํ เม ภวตา สหสฺสํ อิณํ, กตฺตพฺพํ เม ภวตา เคหํ, กรณียํ เม ภวตา กิจฺจํ, การิยํ เม ภวตา สยนํฯ
๖๓๗, ๐. อรหสกฺกาทีหิ ตุํฯ
อรห สกฺก ภพฺพอิจฺเจวมาทีหิ ปโยเค สติ สพฺพธาตูหิ ตุํปจฺจโย โหติฯ
อรหา ภวํ วตฺตุํ, อรหา ภวํ กตฺตุํ, สกฺกา ภวํ หนฺตุํ, สกฺกา ภวํ ชเนตุํ, ชนิตุํ, ภวิตุํ, สกฺกา ภวํ ทาตุํ, สกฺกา ภวํ คนฺตุํ, ตพฺโพ ภวํ ชเนตุํ อิจฺเจวมาทิฯ
๖๓๘, ๖๖๐. วชาทีหิปพฺพชฺชาทโย นิปฺปชฺชนฺเตฯ
วชอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, อุปสคฺคปจฺจยาทีหิ จ ปพฺพชฺชาทโย สทฺทา นิปฺปชฺชนฺเตฯ
ปฐมเมว วชิตพฺพาติ ปพฺพชฺชา, อิญฺชนํ เอชฺชา, สมชฺชนํ สมชฺชา, นิสีทนํ นิสชฺชา, วิชานนํ วิชฺชา วิสชฺชนํ วิสชฺชา, ปทนํ ปชฺชา, หนนํ วชฺฌา, เอสนํ อิจฺฉา, อติเอสนํ อติจฺฉา, สทนํ สชฺชา, สยนฺติ เอตฺถาติ เสยฺยา, สมฺมา จิตฺตํ นิเธติ เอตายาติ สทฺธา, จริตพฺพา จริยา, กรณํ กิริยา, รุชนํ รุจฺฉา, ปทนํ ปจฺฉา, ริญฺจนํ ริจฺฉา, ติกิจฺฉนํ ติติจฺฉา, สํโกจนํ สํกุจฺฉา, มทนํ มจฺฉา, ลภนํ ลจฺฉา, รทิหพฺพาติ รจฺฉา, รทนํ วิเลขนํ วารจฺฉา, อโธ ภาเคน คจฺฉตีติ ติรจฺฉา, ติรจฺฉาโน, อชนํ อจฺฉา, ติติกฺขตีติ ติติกฺขา, สห อาคมนํ สาคจฺฉา, ทุฏฺฐุ ภกฺขนํ โทภจฺฉา, ทุฏฺฐุ โรสนํ ทุรุจฺฉา, ปุจฺฉนํ ปุจฺฉา, มุหนํ มุจฺฉา, วสนํ วจฺฉา, กจนํ กจฺฉา, สห กถนํ สากจฺฉา, ตุทนํ ตุจฺฉา, วิสนํ วิจฺฉา, ปิสนํ ปิจฺฉิลฺลา, สุขทุกฺขํ มุทติ ภกฺขตีติ มจฺโฉ
๖๓๙, ๕๘๕. กฺวิโลโป จฯ
กฺวิโลโป โหติ, ปุน จ นิปฺปชฺชนฺเตฯ
วิวิเธหิ สีลาทิคุเณหิ ภวตีติ วิภู, วิเสเสน วา ภวตีติ วิภู, สยํ อตฺตนา ภวตีติ สยมฺภู, อภิวิตฺวา ภวตีติ อภิภู, สํ สุฏฺฐุ ธุนาติ กมฺปตีติ สนฺธู, วิเสเสน ภาติ ทิพฺพตีติ วิภา, นิสฺเสเสน ภาติ ทิพฺพตีติ นิภา, ปกาเรน ภาติ ทิพฺพตีติ ปภา, สห ภาสนฺติ เอตฺถาติ สภา, อาภุโส ภาติ ทิพฺพตีติ อาภา, ภุเชน กุฏิเลน คจฺฉตีติ ภุชโค, ตุริตตุริโต คจฺฉตีติ ตุรโค, สํ สุฏฺฐุ ปถวิํ ขนตีติ สงฺโข, วิเสเสน ยมติ อุปรมตีติ วิโย, สุฏฺฐุ มนติ ชานาตีติ สุโม, ปริ สมนฺตโต ตโนติ วิตฺถาเรตีติ ปริโต อิจฺเจวมาทิฯ
๖๔๐, ๐. สจชานํ กคา ณานุพนฺเธฯ
สจ ชานํ ธาตูนมนฺตานํ จชานํ กคาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ ณานุพนฺเธ ปจฺจเย ปเรฯ
โอโก
๖๔๑, ๕๗๒. นุทาทีหิ ยุณฺวูนมนานนากานนกา สการิเตหิ จฯ
นุท สูท ชน สุ ลู หุ ปุ ภู ญา อ ส สมุอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, ผนฺท จิติ อาณ อิจฺเจวมาทีหิ สการิเตหิ จ ยุณฺวูนํ ปจฺจยานํ อน อานน อก อานนกาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ กตฺตริ, ภาวกรเณสุ จฯ
กตฺตริ ตาว – ปนุทตีติ ปนูทโนฯ เอวํ สูทโน, ชนโน, สวโณ, ลวโน, หวโน, ปวโน, ภวโน, ญาโณ, อสโน, สมโณฯ
ภาเว จ – ปนุทเต ปนูทนํฯ เอวํ สูทนํ, ชนนํ, สวณํ, ลวนํ, หวนํ, ปวนํ, ภวนํ, ญาณํ, อสนํ, สมณํ, สญฺชานนํ, กุยเต กานนํฯ
การิเต จ – ผนฺทาปียเต ผนฺทาปนํ, เจตาปียเต เจตาปนํ, อาณาปียเต อาณาปนํฯ
กรเณ – นุทนฺติ อเนนาติ นูทนํ, เอวํ สูทนํ, ชนนํ, สวณํ, ลวณํ, หวนํ, ปวนํ, ภคนํ, ญาณํ, อสนํ, สวณํฯ
ปุน กตฺตริ – นุทตีติ นูทโก, สูทตีติ สูทธกา, ชเนตีติ ชนโก, สุโณตีติ สาวโก, ลุนาตีติ ลาวโก, ชุโหตีติ หาวโก, ปุนาตีติ ปาวโก, ภวตีติ ภาวโก, ชานาตีติ ชานโก, อสตีติ อสโก, อุปาสตีติ อุปาสโก, สเมตีติ สมโกฯ
การิเต ตุ – ผนฺทาปยตีติ ผนฺทาปยโกฯ เอวํ อาณาปยโก, เจตาปยโก, สญฺชานนโกฯ
๖๔๒, ๕๘๘. อิ ย ต ม กิ เอ สาน’มนฺตสฺสโร ทีฆํ กฺวจิ ทุ ส สฺส คุณํ โท รํ สกฺขี จฯ
อิย ต ม กิ เอ สอิจฺเจเตสํ สพฺพนามานมนฺโต สโร ทีฆมาปชฺชเต, กฺวจิ ทุสอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อุกาโร คุณมาปชฺชเต, ทกาโร รการมาปชฺชเต, ธาตฺวนฺตสฺส สสฺส จ ส กฺข อีอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ยถาสมฺภวํฯ เอเต สทฺทา สเกน สเกน นาเมน ยถานุปโรเธน พุทฺธสาสเน ปจฺฉา ปุน นิปฺปชฺชนฺเตฯ
อิมมิว นํ ปสฺสตีติ อีทิโส, ยมิว นํ ปสฺสตีติ ยาทิโส, ตมิว นํ ปสฺสตีติ ตาทิโส, มมิว นํ ปสฺสตีติ มาทิโส, กิมิว นํ ปสฺสตีติ กีทิโส, เอตมิว นํ ปสฺสตีติ เอทิโส, สมานมิว นํ ปสฺสตีติ สาทิโส
จคฺคหเณน เตสเมว สทฺทานํ อิยอิจฺเจวมาทีนมนฺโต จ สโร กฺวจิ ทีฆตฺถมาหุฯ อีทิกฺโข, ยาทิกฺโข, ตาทิกฺโข, มาทิกฺโข, กีทิกฺโข, เอทิกฺโข, สาทิกฺโขฯ อิทิโส, สทิโส, สริโส, สริกฺโขฯ
๖๔๓, ๖๓๕. ภฺยาทีหิ มติ พุธิ ปูชาทีหิ จ ตฺโตฯ
ภีอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, มติฯ พุธิ ปูชาทิโต จ ตฺต ปจฺจโย โหติฯ
ภายิตพฺโพติ ภีโต, สุปิตพฺโพติ สุตฺโต, มิชฺชิตพฺโพ สิเนเหตพฺโพติ มิตฺโต, สมฺมนฺนิตพฺโพติ สมฺมโต, สํ สุฏฺฐุ มานิตพฺโพ ปูเชตพฺโพติ สมฺมโต, สมฺมานียิตฺถาติ สมฺมโต, สํกปฺปียเตติ สงฺกปฺปิโต
๖๔๔, ๖๖๑. เวปุ สี ทว วมุ กุ ทา ภู หฺวาทีหิ ถุ ตฺติม ณิมา นิพฺพตฺเตฯ
เวปุ สี ทว วมุ กุ ทา ภู หุอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ยถาสมฺภวํ ถุ ตฺติม ณิมปจฺจยา โหนฺติ นิพฺพตฺตตฺเถฯ
เวปนํ เวโป, เตน นิพฺพตฺโต เวปถุ, สยนํ สโย, เตน นิพฺพตฺโต สยถุ, ทวนํ ทโว, เตน นิพฺพตฺโต ทวถุฯ วมนํ วโม, เตน นิพฺพตฺโต วมถุฯ กุตฺติ กรณํ, เตน นิพฺพตฺตํ กุตฺติมํฯ ทาติ ทานํ, เตน นิพฺพตฺตํ ทตฺติมํฯ ภูติ ภวนํ, เตน นิพฺพตฺตํ โภตฺติมํฯ อวหุติ อวหนํ, เตน นิพฺพตฺตํ โอหาวิมํฯ
๖๔๕, ๖๖๒. อกฺโกเส นมฺหานิฯ
อกฺโกสอิจฺเจตสฺมิํ อตฺเถ นมฺหิ ปฏิเสธยุตฺเต อานิปจฺจโย โหติ ธาตูหิฯ
น คมิตพฺพํ อคมานิ เต ชมฺม เทสํ, น กตฺตพฺพํ อกราณิ เต ชมฺม กมฺมํฯ
นมฺหีติ กิมตฺถํ? วิปตฺติ เต ชมฺม, วิกติ เต ชมฺมฯ
อกฺโกเสติ กิมตฺถํ? น คนฺตพฺพา อคติ เตฯ
๖๔๖, ๔๑๙. เอกาทิโต สกิสฺส กฺขตฺตุํฯ
เอกาทิโต สกิสฺส กฺขตฺตุํ โหติฯ
เอกสฺส ปทตฺถสฺส สกิํ วารํ เอกกฺขตฺตุํ, ทฺวินฺนํ ปทตฺถานํ สกิํ วารํ ทฺวิกฺขตฺตุํ, ติณฺณํ ปทตฺถานํ สกิํ วารํ ติกฺขตฺตุํ, เอวํ จตุกฺขตฺตุํ, ปญฺจกฺขตฺตุํ, ฉกฺขตฺตุํ, สตฺตกฺขตฺตุํ, อฏฺฐกฺขตฺตุํ, นวกฺขตฺตุํ, ทสกฺขตฺตุํฯ อิจฺเจวมาทโย สทฺทา โยเชตพฺพาฯ
๖๔๗, ๖๖๓. สุนสฺสุนสฺโสณ วานุวานูนุนขุนานาฯ
สุนอิจฺเจตสฺส ปาฏิปทิกสฺส อุนสฺส โอณ วาน อุวาน อูน อุนข อุน อา อานาเทสา โหนฺติฯ
สามิกสฺส
๖๔๘, ๖๖๔. ตรุณสฺส สุสุ จฯ
ตรุณอิจฺเจตสฺส ปาฏิปทิกสฺส สุสุ อาเทโส โหติฯ
สุสุ กาฬเกโสฯ
๖๔๙, ๖๖๕. ยุวสฺสุวสฺสุวุวานุนูนาฯ
ยุวอิจฺเจตสฺส ปาฏิปทิกสฺส อุวสฺส อุวอุวาน อุนอูนาเทสา โหนฺติฯ
ยุวา, ยุวาโน, ยุโน, ยูโนฯ
๖๕๐, ๖๕๑. กาเล วตฺตมานาตีเต ณฺวาทโยฯ
กาเล วตฺตมานตฺเถ จ อตีตตฺเถ จ ณุ ยุ ตปจฺจยา โหนฺติฯ
อกาสิ, กโรตีติ การุ, อคจฺฉิ, คจฺฉตีติ, วายุ, อภวิ, ภวตีติ ภูตํฯ
๖๕๑, ๖๔๗. ตวิสฺสติ คมาทีหิ ณี ฆิณฯ
ภวิสฺสติกาลตฺเถ คมุ ภช สุ ฐาอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ณี ฆิณ ปจฺจยา โหนฺติฯ
อายติํ คมิตุํ สีลํ ยสฺส, โส โหตีติ คามี, อายติํ ภชิตุํ สีลํ ยสฺส, โส โหตีติ ภาชี, อายติํ ปสฺสาปิตุํ สีลํ ยสฺส, โส โหตีติ ปสฺสาวิ, อายติํ ปฏฺฐายิตุํ สีลํ ยสฺส, โส โหตีติ ปฏฺฐายิฯ
๖๕๒, ๖๔๘. กฺริยายํ ณฺวุ ตโวฯ
กฺริยายมตฺเถ ณฺวุ ตุอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ ภวิสฺสติกาเลฯ
‘‘กริสฺส’’นฺติ การโก วชติ, ‘‘ภุญฺชิสฺส’’นฺติ โภตฺตา วชติฯ
๖๕๓, ๓๐๖. ภาววาจิมฺหิ จตุตฺถีฯ
ภาววาจิมฺหิ จตุตฺถีวิภตฺติ โหติ ภวิสฺสติกาเล,
ปจิสฺสเต, ปจนํ วา ปาโก, ปากาย วชติฯ ภุญฺชิสฺสเต, โภชนํ วา โภโค, โภคาย วชติฯ นจฺจิสฺสเต, นจฺจนํ วา นจฺจํ, นจฺจาย วชติฯ
๖๕๔, ๖๔๙. กมฺมนิ โณฯ
กมฺมนิ อุปปเท ณปจฺจโย โหติ ภวิสฺสติกาเลฯ
นครํ กริสฺสติ นครกาโร วชติ, สาลิํ ลาวิสฺสติ สาลิลาโว วชติ, ธญฺญํ วปิสฺสติ ธญฺญวาโป วชติ, โภคํ ททิสฺสติ โภคทาโย วชติ, สินฺธุํ ปิวิสฺสติ สินฺธุปาโย วชติฯ
๖๕๕, ๖๕๐. เสเส สฺสํ นฺตุมานานาฯ
เสสอิจฺเจตสฺมิํ อตฺเถ สฺสํ นฺตุ มาน อาน อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ ภวิสฺสติกาเล กมฺมูปปเทฯ
กมฺมํ กริสฺสติ กมฺมํ กริสฺสํ, เอวํ กมฺมํ กโรนฺโต, กมฺมํ กุรุมาโน, กมฺมํ กราโน วชติฯ โภชนํ ภุญฺชิสฺสติ โภชนํ ภุญฺชิสฺสํ, เอวํ โภชนํ ภุญฺชนฺโต, โภชนํ ภุญฺชมาโน, โภชนํ ภุญฺชาโน วชติฯ ขาทนํ ขาทิสฺสติ ขาทนํ ขาทิสฺสํ, เอวํ ขาทนํ ขาทนฺโต, ขาทนํ ขาทมาโน, ขาทนํ ขาทาโน วชติฯ มคฺคํ จริสฺสติ มคฺคํ จริสฺสํ, เอวํ มคฺคํ จรนฺโต, มคฺคํ จรมาโน, มคฺคํ จราโน วชติฯ ภิกฺขํ ภิกฺขิสฺสติ ภิกฺขํ ภิกฺขิสฺสํ, เอวํ ภิกฺขํ ภิกฺขนฺโต, ภิกฺขํ ภิกฺขมาโน, ภิกฺขํ ภิกฺขาโน วชติฯ
๖๕๖, ๖๖๖. ฉวาทีติ ตตฺรณฯ
ฉ ท จิ ติ สุ นี วิ ท ปท ตนุ ยต อท มท ยุช วตุมิท มา ปุ ก ล วร เว ปุ คุป ทา อิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตตฺรณ อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ ยถาสมฺภวํฯ
อาตปํ ฉาเทตีติ ฉตฺตํ, ฉตฺรํฯ อารมฺมณํ จินฺเตตีติ จิตฺตํ, จิตฺรํฯ จินฺเตนฺติ สมฺปยุตฺตธมฺมา เอเถนาติ วา จิตฺตํ, จิตฺรํฯ อตฺเถ อภิสฺสเวตีติ สุตฺตํ, สุตฺรํฯ อตฺเถ สูเจตีติ วา สุตฺตํ, สุตฺรํฯ สตฺเต เนตีติ เนตฺตํ, เนตฺรํฯ สตฺเต อิจฺฉิตฏฺฐานํ เนนฺติ เอเตนาติ วา เนตฺตํ, เนตฺรํฯ ปกาเรน วิทตีติ ปวิตฺตํ, ปวิตฺรํฯ วิวิเธน อากาเรน มงฺค ปาปํ ปุนาติ, โสเธตีติ ปวิตฺตํ, ปวิตฺรํฯ สุจิภาวํ วา ปาปุณาตีติ ปวิตฺตํ, ปวิตฺรํฯ ปทติ ปาปุณาตีติ ปตฺโต, ปตฺโรฯ อาหารา ปตนฺติ เอตฺถ ภาชเนติ ปตฺตํ, ปตฺรํฯ ปทติ ปวตฺตตีติ วา ปตฺตํ, ปตฺรํฯ ตโนติ วิตฺถาเรตีติ ตนฺตํ, ตนฺตฺรํ, ตนิตพฺพํ วิตฺถาเรตพฺพนฺติ วา ตนฺตํ, ตนฺตฺรฯ ยตตีติ ยตฺตํ, ยตฺรํฯ ยตติ วีริยํ กโรติ เอเตนาติ วา ยตฺตํ, ยตฺรํฯ ยตนํ วา ยตฺตํ, ยตฺรํฯ สุขทุกฺขํ อทติ ภกฺขตีติ อตฺตา, อตฺราฯ มทตีติ มตฺตํ, มตฺรํฯ วตฺถุํ ยุชฺชนฺติ เอเตนาติ โยตฺตํ, โยตฺรํฯ วตฺตตีติ วตฺตํ, วตฺรํฯ มิทติ
๖๕๗, ๖๖๗. วทาทีหิ ณิตฺโต คเณฯ
วท จร วรอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ณิตฺตปจฺจโย โหติ คณตฺเถฯ
วาทิตานํ คโณ วาทิตฺตํฯ เอวํ จาริตฺตํ, วาริตฺตํ, อิจฺเจวมาทิฯ
๖๕๘, ๖๖๘. มิทาทีหิ ตฺติติโยฯ
มิท ปท รนฺช ตนุ ธาอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตฺติ ติ อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติฯ
มิทติ สิเนหตีติ เมตฺติ, ปทติ คจฺฉตีติ ปตฺติ, รนฺชติ เอตฺถาติ รตฺติ, ตโนติ วิตฺถาเรตีติ ตนฺติ, อตฺตโน
๖๕๙, ๖๖๙. อุสุ รนฺช ทํสานํ ทํสสฺส ทฑฺโฒฒ ฐา จฯ
อุสุ รนฺช ทํสอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ ทํสสฺส ทฑฺฒาเทโส โหติ, ฒ ฐปจฺจยา จ โหนฺติฯ
อุสียเต อุฑฺโฒ, รนฺชนฺติ เอตฺถาติ รฏฺฐํ, ทํสียเตติ ทฑฺโฒฯ
๖๖๐, ๖๗๐. สูวุสานมูวุสานมโตโถจฯ
สูวุ อสอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ อูอุอสานํ อตาเทโส โหติ, ถปจฺจโย จฯ
สวติ หิํสติ เอเตนาติ สตฺถํ, หิโรตฺตปฺปํ สํวรติ เอเตนาติวตฺถํ, สทฺทานุรูปํ อสติภวตีติ อตฺโถ,
๖๖๑, ๖๗๑. รนฺชุทาทีหิ ธ ทิทฺท กิรา กฺวจิ ชทโลโปจฯ
รนฺช อุท อิทิ จทิ มทิ ขุท ฉิทิ รุทิ ทล สุส สุจ วจ วช อิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ธ ท อิทฺท ก อิรอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ, กฺวจิ ช ท โลโป จ, ปุน นิปฺปชฺชนฺเตฯ
รญฺชิตพฺพนฺติ รนฺธํ, รนฺชยิตฺถาติ วา รนฺธํ, อตฺตนิ สนฺนิสฺสิตานํ มจฺฉมกรานํ ปีติโสมนสฺสํ อุนฺทติ ปสวติ ชเนตีติ สมุทฺโท, อินฺทติ ปรมิสฺสริยํ กโรตีติ อินฺโท, อินฺทตฺตํ อธิปติภาวํ กโรตีติ วา อินฺโท, จนฺทิตพฺโพ อิจฺฉิตพฺโพติ จนฺโท, มนฺทติ หาเสตีติ มนฺโท, มทิตพฺโพ หาเสตพฺโพติ วา มนฺโท, ขุทติ ปิปาเสตีติ ขุทฺโท, ฉินฺทิตพฺโพติ ฉิทฺโท, รุทติ หิํสตีติ รุทฺโท, ทลติ ทุคฺคตภาวํ คจฺฉตีติ ทลิทฺโท, สุสฺสตีติ สุกฺกํ, สุจตีติโสโก, วจิตพฺพนฺติ วกฺกํ, อปฺปฏิหโต หุตฺวา วชติ คจฺฉตีติ วชิรํ อิจฺเจวมาทิฯ
๖๖๒, ๖๗๒. ปฏิโต หิสฺส เหรณ หีรณฯ
ปฏิอิจฺเจตสฺมา หิสฺส ธาตุสฺส เหรณ หีรณ อาเทสา โหนฺติฯ
ปฏิปกฺเขมทฺทิตฺวาคจฺฉติ ปวตฺตตีติ ปาฏิเหรํ, ปาฏิหีรํฯ
๖๖๓, ๖๗๓. กฑฺยาทีหิ โกฯ
กฑิ ฆฑิ วฑิ กรฑิ มฑิ สฑิ กุฐิ ภฑิ ปฑิ ทฑิ รฑิ ตฑิ อิสิฑิ จฑิ คฑิ อฑิ ลฑิ เมฑิ เอรฑิ ขฑิ อิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ กปจฺจโย โหติ สห ปจฺจเยน จ นิปฺปชฺชนฺเต ยถาสมฺภวํฯ
กณฺฑิตพฺโพ ฉินฺทิตพฺโพติ กณฺโฑ, ฆณฺฑิตพฺโพ ฆเฏตพฺโพติ ฆณฺโฑ, วณฺฑนฺติ เอตฺถาติ วณฺโฑ, กรณฺฑิตพฺโพ ภาเชตพฺโพติ กรณฺโฑ, มณฺฑียเต วิภูสียเต เอเตนาติ มณฺโฑ, สณฺฑนฺติ คุมฺพนฺติ เอตฺถาติ สณฺโฑ, องฺคมงฺคานิ กุณฺฐติ ฉินฺทตีติ กุฏฺฐํ, ภณฺฑิตพฺพนฺติ ภณฺฑํ, ปณฺฑติ ลิงฺคเวกลฺลภาวํ คจฺฉตีติ ปณฺฑโกฯ ทณฺฑติ อาณํ กโรติ เอเตนาติ ทณฺโฑ, รณฺฑติ หิํสตีติ รณฺโฑ, วิเสเสน ตณฺฑติ จาเลติ ปเรสํ วิญฺญูนํ หทยํ กมฺเปตีติ วิตณฺโฑ, อิสิณฺฑติ ปเรสํ มทฺทตีติ อิสิณฺโฑ, จณฺฑติ จณฺฑิกฺกภาวํ กโรตีติ จณฺโฑ, คณฺฑติ สนฺนิจยติ สมูหํ กโรติ เอตฺถาติ คณฺโฑ, อณฺฑียติ นิพฺพตฺตียตีติ อณฺโฑ, ลณฺฑิตพฺโพ ชิคุจฺฉิตพฺโพติ ลณฺโฑ, เมณฺฑติ
๖๖๔, ๖๗๔. ขาทามคมานํ ข นฺธ’นฺธ คนฺธาฯ
ขาท อม คมุอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ ขนฺธ อนฺธ คนฺธาเทสา โหนฺติ, กปจฺจโย จ โหติฯ
ชาติชรามรณาทีหิ สํสารทุกฺเขหิ ขาทิตพฺโพติ ขนฺโธ, อมติ องฺคมงฺคสฺส รุชฺชนภาวํ คจฺฉตีติ อนฺโธ, จกฺขุนา อมติ รุชฺชตีติ วา อนฺโธ, ตํ ตํ ฐานํ วาเตน คจฺฉตีติ คนฺโธฯ เอวํ ขนฺธโก, อนฺธโก, คนฺธโกฯ
๖๖๕, ๖๗๕. ปฏาทีหฺยลํฯ
ปฏ กล กุส กท ภคนฺท เมข วกฺก ตกฺก ปลฺล สทฺท มูล พิล วิท จฑํ ปญฺจ วา วส ปจิ มจ มุส โคตฺถุ ปุถุ พหุ มงฺค พห กมฺพ สมฺพ อคฺคอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ปาฏิ ปทิเกหิ จ อุตฺตรปเทสุ อลปจฺจโย โหติ, ปจฺฉา ปุน นิปฺปชฺชนฺเตฯ
ปเฏ อลนฺติ ปฏลํ, กเล อลนฺติ กลลํ, ปาปเก อกุสเล ธมฺเม กุสติ ฉินฺทตีติ กุสลํ, กุสภูเต ยถาสภาวธมฺเม อลนฺติ วา กุสลํ, กุเส อุทฺทิสฺส ทาเน อลนฺติ วา กุสลํ, กุเส สญฺจเย ธมฺมสมุทาเย อลนฺติ
๖๖๖, ๖๗๖. ปุถสฺส ปุถุ ปถา โม วาฯ
ปุถอิจฺเจตสฺส ปาฏิปทิกสฺส ปุถุ ปถาเทสา โหนฺติ, กฺวจิ อมปจฺจโย โหติฯ
ปุถ หุตฺวา ชาตนฺติ ปุถวี ปถเม ชาโต ปถโม, ปถวี, ปฐโม วา, ปุถุ กิเลเส ชเนตีติ ปุถุชฺชโน, ปุถุ หุตฺวา ชาตนฺติ ปถวี, ปถวี วาฯ
๖๖๗, ๖๗๗. สสฺวาทีหิ ตุ ทโวฯ
สสุ ทท อท มทอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตุ ทุอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติฯ
อญฺเญ สตฺเต สสติ หิํสตีติ สตฺตุ, ทุกฺขํ ททาตีติ ททฺทุ, ทุกฺเขน อทติ ภกฺขติ เอตฺถาติ อทฺทุ, ทุกฺขํ อทติ อนุภวติ ชโน เอเตนาติ วา อทฺทุ, ทุกฺขํ ภาชนํ
๖๖๘, ๖๗๘. ฌาทีหิ อีวโรฯ
จิ ปา ธาอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ อีวรปจฺจโยโหติฯ
จียตีติ จีวรํ, ปิวตีติ ปีวโร, ปาตพฺพํ รกฺขิตพฺพนฺติ วา ปีวรํฯ ธาเรติ ธาเรตฺวา ชีวิตํ กปฺเปตีติ ธีวโร, ธีวรํฯ
๖๖๙, ๖๗๙. มุนาทีหิ จิฯ
มุน ยต อคฺค ปต กว สุจ รุจ มหาล ภทฺทาล มนอิอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, ปาฏิปทิเกหิ จ อิปจฺจโย โหติฯ
อตฺถานตฺถํ มุนาติ, เญยฺยธมฺมํ ลกฺขณาทิวเสน วา ชานาตีติ มุนิ, ยตติ วีริยํ กโรตีติ ยติ, อคฺคติ กุฏิลภาวํ คจฺฉตีติ อคฺคิ, ปตติ เสฏฺโฐ หุตฺวา ปุรโต คจฺฉตีติ ปติ, กพฺยํ พนฺธตีติ กวิ, กนฺตํ มนาปวจนํ วทตีติ วา กวิฯ สุจติ ปริสุทฺธํ ภวตีติ สุจิ, รุจติ ทิพฺพตีติ รุจิ, มหนฺตํ วิภาวํ โภคกฺขนฺธํ ลาตีติ มหาลิ, ภทฺทํ ยสํ ลาตีติ ภทฺทาลิ, มนํ ตตฺถ รตเน นยตีติ มณิฯ
๖๗๐, ๖๘๐. วิทาทีหฺยูโร
วิท วลฺล มส สิท ทุกุกปุ มย อุทิ ขชฺช กุรอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, ปาฏิปทิเกหิ จ อูรปจฺจโยโหติฯ
วิทิตุํ อลนฺติ วิทูโร, วิทูรฏฺฐาเน ชาโต เวทูโร, วลฺลติ วลฺลภาเวน ภวตีติ วลฺลูโร, วลฺลติ อญฺญมญฺญํ พนฺธตีติ วา วลฺลูโร, อามสิตพฺโพติ มสูโร, สินฺทติ สิงฺคารภาวํ คจฺฉตีติ สินฺทูโร, สินฺทติ วิโรจตีติ วา สินฺทูโร, คมิตุํ อลํ อนาสนฺนตฺตาติ ทูโร, กุติ สทฺทํ กโรตีติ กูโร, อตฺตโน คนฺเธน อญฺญํ คนฺธํ กปติ หนติ หิํสตีติ กปฺปูโร, กปฺปติ โรคาปนยเน สมตฺเถตีติ วา กปฺปูโร, มหิยํ รวตีติ มยูโร, มหิยํ ยาติ คจฺฉตีติ มยูโร, ปํสุํ อุนฺทติ ปสวตีติ อุนฺทูโร, ขชฺชิตพฺโพ ขาทิตพฺโพติ ขชฺชูโร, กุรติ อกฺโกสตีติ กุรูโรฯ
๖๗๑, ๖๘๑. หนาทีหิ นุ ณุตโวฯ
หน ชน ภาริ ขนุ อม เว เวธา สิกิ หิ อิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ นุ ณุ กุอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติฯ
โภชนํ
๖๗๒, ๖๘๒. กุฏาทีหิ โฐฯ
กุฏ กุส กฏอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, ปาฏิปทิเกหิ จ ฐปจฺจโย โหตีฯ
องฺคมงฺคํ กุฏติ ฉินฺทตีตี กุฏฺฐํ, ธญฺเญน ฉาเทตพฺโพ ปูเรตพฺโพตี โกฏฺโฐ, กฏิตพฺพํ มทฺทิตพฺพนฺติ, กฏฺฐํฯ
๖๗๓, ๖๘๓. มนุ ปูร สุณาทีหิ อุสฺส นุสิสาฯ
มนุ ปูร สุณ กุสุ อิล อล มห สิ กิ อิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, ปาฏิปทิเกหิ จ อุส นุส อิสอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ, ปุน นิปฺปชฺชนฺเตฯ
กุสลากุสเล อิลฺลิโส, ตณฺหาย ทุพฺพโล หุตฺวา อิลติ กมฺปตีติ วา อิลฺลิโฆ, ปาปกรเณ อลติ สมตฺเถตีติ อลโส, มหิตพฺโพ ปูเชตพฺโพติ มหิโส, สียติ พนฺธียตีติ สีสํ, กิตพฺพํ หิํสิตพฺพนฺติ กิสํ, อิจฺเจวมาทิฯ
อิติ กิพฺพิธานกปฺเป อุณาทิกปฺโป ฉฏฺโฐ กณฺโฑฯ
อุณาทิกปฺโป นิฏฺฐิโตฯ
กจฺจายนปกรณํ นิฏฺฐิตํฯ