๒. โทสปริหาราวโพธ-ทุติยปริจฺเฉท
๖๘.
กทาจิ กวิโกสลฺลา, วิโรโธ สกโล ปฺย’ยํ;
โทสสงฺขฺย มติกฺกมฺม, คุณวีถิํ วิคาหเตฯ
๖๙.
เตน วุตฺตวิโรธาน, มวิโรโธ ยถา สิยา;
ตถา โทสปริหารา, วโพโธ ทานิ นียเตฯ
ตตฺถ วิรุทฺธตฺถนฺตรสฺส ปริหาโร ยถา
๗๐.
วินฺทนฺตํ ปากสาลีนํ, สาลีนํ ทสฺสนา สุขํ;
ตํ กถํ นาม เมโฆ’ยํ, วิสโท สุขเย ชนํ?
ยถา วา
๗๑.
วินายโกปิ นาโค สิ, โคตโมปิ มหามติ;
ปณีโตปิ รสา’เปโต, จิตฺตา เม สามิ เต คติฯ
อฌ’ตฺถสฺส ยถา
๗๒.
กถํ ตาทิคุณาภาเว, โลกํ โตเสติ ทุชฺชโน?
โอภาสิตาเสสทิโส, ขชฺโชโต นาม กิํ ภเว?
๗๓.
ปเหลิกาย
ปิยา สุขา’ลิงฺคิตํ ก, มาลิงฺคติ นุ โน อิติฯ
๗๔.
ยมเก โน ปโยเชยฺย, กิลิฏฺฐปท มิจฺฉิเต;
ตโต ยมก มญฺญํ ตุ, สพฺพ เมตํมยํ วิยฯ
เทสวิโรธิโน ยถา
๗๕.
โพธิสตฺตปฺปภาเวน ถเลปิ ชลชานฺย’หุํ;
นุทนฺตานิ’ว สุจิรา, วาสกฺเลสํ ตหิํ ชเลฯ
กาลวิโรธิโน ยถา
๗๖.
มหานุภาว ปิสุโน, มุนิโน มนฺท มารุโต;
สพฺโพตุกมยํ วายิ, ธุนนฺโต กุสุมํ สมํฯ
กลาวิโรธิโน ยถา
๗๗.
นิมุคฺคมานโส พุทฺธ, คุเณ ปญฺจสิขสฺสปิ;
ตนฺติสฺสร วิโรโธ โส, น สมฺปีเณติ กํ ชนํ?
โลกวิโรธิโน ยถา
๗๘.
คณเย จกฺกวาฬํ โส, จนฺทนายปิ สีตลํ;
สมฺโพธิ สตฺต หทโย, ปทิตฺต’งฺคารปูริตํฯ
ญายวิโรธิโน ยถา
๗๙.
ปริจฺจตฺตภโวปิ ตฺว, มุปนีตภโว อสิ;
อจินฺตฺยคุณสาราย, นโม เต มุนิปุงฺควฯ
อาคมวิโรธิโน ยถา
๘๐.
เนวา’ลปติ เกนา’ปิ, วจีวิญฺญตฺติโต ยติ;
สมฺปชานมุสาวาทา, ผุเสยฺยา’ปตฺติทุกฺกฏํฯ
เนยฺยสฺส ยถา
๘๑.
มรีจิจนฺทนา’เลป, ลาภา สีตมรีจิโน;
อิมา สพฺพาปิ ธวลา, ทิสา โรจนฺติ นิพฺภรํฯ
ยถา วา
๘๒.
มโนนุรญฺชโน มาร, งฺคนาสิงฺคารวิพฺภโม;
ชิเนนา’สมนุญฺญาโต, มารสฺส หทยา’นโลฯ
วิเสสนาเปกฺขสฺส ยถา
๘๓.
อปยาตา’ปราธมฺปิ, อยํ เวรี ชนํ ชโน;
โกธปาฏลภูเตน, ภิยฺโย ปสฺสติ จกฺขุนาฯ
หีนตฺถสฺส ยถา
๘๔.
อปฺปกานมฺปิ ปาปานํ, ปภาวํ นาสเย พุโธ;
อปิ นิปฺปภาตา’นีต, ขชฺโชโต โหติ ภาณุมาฯ
อนตฺถสฺส ยถา
๘๕.
น
ยถา วนฺเท มุนินฺทสฺส, ปาทปงฺเกรุหํ วรํฯ
๘๖.
ภยโกธปสํสาทิ, วิเสโส ตาทิโส ยทิ;
วตฺตุํ กามียเต โทโส, น ตตฺเถ’กตฺถตากโตฯ
ยถา
๘๗.
สปฺโป สปฺโป! อยํ หนฺท, นิวตฺตตุ ภวํ ตโต,
ยทิ ชีวิตุกาโม’สิ, กถํ ต มุปสปฺปสิ?
ภคฺครีติโน ยถา
๘๘.
โยโกจิ รูปา’ติสโย, กนฺติ กาปิ มโนหรา;
วิลาสา’ติสโย โกปิ,
อโห! พุทฺธมโห’ทโยฯ
๘๙.
อพฺยาโมหกรํ พนฺธํ, อพฺยากิณฺณํ มโนหรํ;
อทูรปท วินฺยาสํ, ปสํสนฺติ กวิสฺสราฯ
ยถา
๙๐.
นีลุปฺปลา’ภํ นยนํ, พนฺธุกรุจิโร’ธโร;
นาสา เหม’งฺกุโส เตน, ชิโน’ยํ ปิยทสฺสโนฯ
๙๑.
สมติกฺกนฺต คามฺมตฺตํ, กนฺต วาจา’ภิสงฺขตํ;
พนฺธนํ รสเหตุตฺตา, คามฺมตฺตํ อติวตฺตติฯ
ยถา
๙๒.
ทุโนติ กามจณฺฑาโล, โส มํ สทย นิทฺทโย;
อีทิสํ พฺยสนา’ปนฺนํ, สุขีปิ กิ มุเปกฺขเส?
๙๓.
ยติหีนปริหาโร, น ปุเน’ทานิ นียเต;
ยโต น สวนุ’พฺเพคํ, เหฏฺฐา เยสํ วิจาริตํฯ
กมจฺจุตสฺส ยถา
๙๔.
อุทารจริโต’สิ ตฺวํ, เตเน’วา’ราธนา ตฺวยิ;
เทสํ วา เทหิ คามํ วา, เขตฺตํ วา มม โสภนํฯ
อติวุตฺตสฺส ยถา
๙๕.
มุนินฺทจนฺทสมฺภูต, ยโสราสิมรีจินํ;
สกโลปฺย’ย มากาโส, นา’วกาโส วิชมฺภเนฯ
๙๖.
วากฺยํ อเปตตฺถํ อนินฺทิตํ;
เตนุ’มฺมตฺตาทิกานํ ตํ, วจนา’ญฺญตฺร ทุสฺสติฯ
ยถา
๙๗.
สมุทฺโท ปียเต โส’ย, มห’มชฺช ชราตุโร;
อิเม คชฺชนฺติ ชีมูตา, สกฺกสฺเส’ราวโณ ปิโยฯ
๙๘.
สุขุมาลา’วิโรธิตฺต, ทิตฺตภาวปฺปภาวิตํ;
พนฺธนํ พนฺธผรุส, โทสํ สํทูสเยยฺย ตํฯ
ยถา
๙๙.
ปสฺสนฺตา รูปวิภวํ, สุณนฺตา มธุรํ คิรํ;
จรนฺติ สาธู สมฺพุทฺธ, กาเล เกฬิปรมฺมุขาฯ
อปกฺกมสฺส ยถา
๑๐๐.
ภาวนา, ทาน, สีลานิ, สมฺมา สมฺปาทิตานิ’ห;
นิพฺพาน, โภค, สคฺคาทิ, สาธนานิ น สํสโยฯ
๑๐๑.
อุทฺทิฏฺฐวิสโย โกจิ, วิเสโส ตาทิโส ยทิ;
อนุ’ทฺทิฏฺเฐสุ เนว’ตฺถิ, โทโส กมวิลงฺฆเนฯ
ยถา
๑๐๒.
กุสลา’กุสลํ อพฺยา, กต’มิจฺเจสุ ปจฺฉิมํ;
อพฺยากตํ ปากทํ น, ปากทํ ปฐมทฺวยํฯ
๑๐๓.
สคุณานา’วิกรเณ, การเณ สติ ตาทิเส;
โอจิตฺยหีนตา’ปตฺติ, นตฺถิ ภูตตฺถสํสิโนฯ
๑๐๔.
โอจิตฺยํ นาม วิญฺเญยฺยํ, โลเก วิขฺยาต มาทรา;
ตตฺโถ’ปเทสปภวา, สุชนา กวิปุงฺควาฯ
๑๐๕.
วิญฺญาโตจิตฺยวิภโว, จิตฺยหีนํ ปริหเร;
ตโต’จิตฺยสฺส สมฺโปเส,
รสโปโส สิยา กเตฯ
ยถา
๑๐๖.
โย มารเสน มาสนฺน, มาสนฺนวิชยุ’สฺสโว;
ติณายปิ น มญฺญิตฺถ, โส โว เทตุ ชยํ ชิโนฯ
๑๐๗.
อารทฺธกตฺตุกมฺมาทิ, กมา’ติกฺกมลงฺฆเน;
ภคฺครีติวิโรโธ’ยํ, คติํ น กฺวา’ปิ วินฺทติฯ
ยถา
๑๐๘.
สุชน’ญฺญาน มิตฺถีนํ,
วิสสฺส สิงฺคิโน โรค, นทีราชกุลสฺส จฯ
ยถา
๑๐๙.
เภสชฺเช วิหิเต สุทฺธ, พุทฺธาทิรตนตฺตเย;
ปสาท มาจเร นิจฺจํ, สชฺชเน สคุเณปิ จฯ
สสํสยสฺส ยถา
๑๑๐.
มุนินฺทจนฺทิมา’โลก, รส โลล วิโลจโน;
ชโน’วกฺกนฺตปนฺโถ’ว, รํสิทสฺสนปีณิโตฯ
๑๑๑.
สํสยาเย’ว ยํกิญฺจิ, ยทิ กีฬาทิเหตุนา;
ปยุชฺชเต น โทโส’ว, สสํสยสมปฺปิโตฯ
ยถา
๑๑๒.
ยาเต ทุติยํ นิลยํ, ครุมฺหิ สกเคหโต;
ปาปุเณยฺยาม นิยตํ, สุข’มชฺฌยนา’ทินาฯ
๑๑๓.
สุภคา ภคินี สา’ยํ, เอตสฺสิ’จฺเจวมาทิกํ;
น ‘คามฺม’มิติ นิทฺทิฏฺฐํ, กวีหิ สกเลหิปิฯ
๑๑๔.
ทุฏฺฐา’ลงฺการวิคเม, โสภนา’ลงฺกติกฺกโม;
อลงฺการปริจฺเฉเท, อาวิภาวํ คมิสฺสติฯ
๑๑๕.
โทเส ปรีหริตุ เมส วโร’ปเทโส,
สตฺถนฺตรานุสรเณน กโต มเยวํ;
วิญฺญายิ’มํ ครุวราน’ธิก’ปฺปสาทา,
โทเส ปรํ ปริหเรยฺย ยโสภิลาสีฯ
อิติ สงฺฆรกฺขิตมหาสามิวิรจิเต สุโพธาลงฺกาเร
โทสปริหาราวโพโธ นาม
ทุติโย ปริจฺเฉโทฯ