ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ
อภิธมฺมปิฏก
สํคายนสฺส ปุจฺฉา วิสฺสชฺชนา
ปุจฺฉา – ปฐมมหาสํคีติกาเล
วิสฺสชฺชนา – ปฐมมหาสํคีติกาเล ภนฺเต ธมฺมสํคาหกา มหากสฺสปาทโย มหาเถรวรา โปราณสํคีติการา ปฐมํ วินยปิฏกํ สํคายิตฺวา สุตฺตนฺตปิฏเก จ ทีฆมชฺฌิมสํยุตฺตองฺคุตฺตรสํขาเต จตฺตาโร นิกาเย สํคายิตฺวา ตทนนฺตรํ อภิธมฺมปิฏกํ นาม ปาวจนํ สํคายิํสุฯ
ปุจฺฉา – อิมิสฺสมฺปิ
วิสฺสชฺชนา – ธมฺมาติเรก ธมฺมวิเสสฏฺเฐน ภนฺเต อภิธมฺโมติ วุจฺจติฯ
ปุจฺฉา – โส
วิสฺสชฺชนา – โส โข ภนฺเต อภิธมฺโม สพฺพญฺญุพุทฺเธน มหาโพธิมณฺฑมูเล เวสาขปุณฺณมิยํ ยถาภูตํ อธิคโตฯ
ปุจฺฉา – กตฺถ ปเนส อาวุโส อภิธมฺโม ภควตา กทา จ วิจิโตฯ
วิสฺสชฺชนา – โส โข ภนฺเต อภิธมฺโม ภควตา มหาโพธิมณฺเฑ รตนฆรสตฺตาเห วิจิโตฯ
ปุจฺฉา – กตฺถ
วิสฺสชฺชนา – โส โข ภนฺเต อภิธมฺโม ภควตา เทเวสุ ตาวติํเสสุ ปาริจฺฉตฺตกมูลมฺหิ ปณฺฑุกมฺพลสิลายํ อภิสมฺโพธิโต สตฺตเม วสฺเส มาตรํ ปมุขํ กตฺวา ทสหิ จกฺกวาฬสหสฺเสหิ อาคมฺม สนฺนิสินฺนานํ เทวตานํ จตุโรฆนิตฺถรณตฺถาย อนฺโต วสฺสํ เทสิโตฯ
ปุจฺฉา – เกเนส
วิสฺสชฺชนา – อายสฺมตา ภนฺเต สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา เอส อภิธมฺโม ปฐมํ มนุสฺสโลเก ปติคฺคหิโต, เตเนว ภนฺเต อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน อตฺตโน สทฺธิวิหาริกานํ ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ เทสิโตฯ
ปุจฺฉา – เก
วิสฺสชฺชนา – เสขา จ ภนฺเต ปุถุชฺชนา กลฺยาณกา จ สิกฺขนฺติฯ
ปุจฺฉา – เก อาวุโส สิกฺขิตสิกฺขาฯ
วิสฺสชฺชนา – อรหนฺโต ภนฺเต สิกฺขิตสิกฺขาฯ
ปุจฺฉา – เก
วิสฺสชฺชนา – เยสํ ภนฺเต วตฺตติ, เต ธาเรนฺติฯ
ปุจฺฉา – กสฺส อาวุโส วจนํฯ
วิสฺสชฺชนา – ภควโต ภนฺเต วจนํ อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ
ปุจฺฉา – เกนาวุโส
วิสฺสชฺชนา – ปรํปราย ภนฺเต อาภตํฯ
ธมฺมสงฺคณี
ปุจฺฉา – โส
วิสฺสชฺชนา – ปฐมํ ภนฺเต ธมฺมสงฺคณิปกรณํ ภควตา เทสิตํฯ
ปุจฺฉา – ธมฺมสงฺคณิยํ อาวุโส อตฺถิ มาติกา, อตฺถิ ปทภาชนียํฯ เตสุ มาติกํ นิกฺขิปนฺเตน ภควตา กตํ นิกฺขิตฺตาฯ
วิสฺสชฺชนา – มาติกํ ภนฺเต นิกฺขิปนฺเตน ภควตา ‘‘กุสลา ธมฺมา อกุสลา ธมฺมา อพฺยากตา ธมฺมาฯ สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา ธมฺมา ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา ธมฺมา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา ธมฺมาฯ วิปากา ธมฺมา วิปากธมฺมธมฺมา เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมา’’ติ เอวมาทินา ทฺวาวีสติยา ติกานํ วเสนฯ ‘‘เหตู ธมฺมา น เหตู ธมฺมาฯ สเหตุกา ธมฺมา อเหตุกา ธมฺมาฯ
เหตุสมฺปยุตฺตา
กามาวจรกุสล
ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ธมฺมสงฺคณิปกรเณ จิตฺตุปฺปาทกณฺเฑ กุสลา ธมฺมาติ ปทสฺส อตฺถํ วิภชนฺเตน ภควตา ‘‘กตเม ธมฺมา กุสลาฯ ยสฺมิํ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺทารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺฐพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภฯ ตสฺมิํ สมเย ผสฺโส โหติ เวทนา โหติ สญฺญา โหติ เจตนา โหติ จิตฺตํ โหติ วิตกฺโก โหติ วิจาโร โหติ ปีติ โหติ สุขํ โหติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหตี’’ติ เอวมาทินา กามาวจรกุสลํ ตีหิ มหาวาเรหิ วิภชิตฺวา เทสิตํฯ
รูปาวจรกุสล
ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก
วิสฺสชฺชนา – รูปาวจรกุสลญฺจ อรูปาวจรกุสลญฺจ ภนฺเต ‘‘กตเม ธมฺมา กุสลาฯ ยสฺมิํ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิตกฺกํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปถวีกสิณ’’นฺติ เอวมาทินา ภควตา วิตฺถารโต เทสิตํฯ
โลกุตฺตรากุสล
ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ธมฺมสงฺคณิยํ จิตฺตุปฺปาทกณฺเฑ กุสลา ธมฺมาติ ปทสฺส อตฺถํ วิภชนฺเตน ภควตา ‘‘กตเม ธมฺมา กุสลาฯ ยสฺมิํ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามิํ ทิฏฺฐิคตานํ ปหานาย ปฐมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺญ’’นฺติ เอวมาทินา ภควตา โลกุตฺตรกุสลํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํฯ
อกุสล
ปุจฺฉา – ตตฺเถว
วิสฺสชฺชนา – ตตฺเถว ภนฺเต อกุสลา ธมฺมาติ มาติกาปทสฺส อตฺถํ วิภชนฺเตน ภควตา ‘‘กตเม ธมฺมา อกุสลาฯ ยสฺมิํ สมเย อกุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ทิฏฺฐิคตสมฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา สทฺธารมฺมณํ วา คนฺธารมฺมณํ วา รสารมฺมณํ วา โผฏฺฐพฺพารมฺมณํ วา ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภฯ ตสฺมิํ สมเย ผสฺโส โหติ เวทนา โหติ สญฺญา โหติ เจตนา โหติ จิตฺตํ โหตี’’ติ เอวมาทินา อกุสลํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํฯ
อพฺยากต
ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส ธมฺมสงฺคณีปาฬิยํ จิตฺตุปฺปาทกณฺฑรูปกณฺเฑสุ อพฺยากตา ธมฺมาติ มาติกาปทสฺส อตฺถํ วิภชนฺเตน
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ธมฺมสงฺคณิยํ อพฺยากตา ธมฺมาติ ปทสฺส อตฺถํ วิภชนฺเตน ภควตา ‘‘กตเม ธมฺมา อพฺยากตาฯ ยสฺมิํ สมเย กามาวจรสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา วิปากํ จกฺขุวิญฺญาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ รูปารมฺมณํฯ ตสฺมิํ สมเย ผสฺโส โหติ เวทนา โหติ สญฺญา โหติ เจตนา โหติ จิตฺตํ โหตี’’ติ เอวมาทินา จ จิตฺตุปฺปาทกณฺเฑ, รูปกณฺเฑ จ ‘‘กตเม ธมฺมา อพฺยากตาฯ กุสลากุสลานํ ธมฺมานํ วิปากา กามาวจรา รูปาวจรา อรูปาวจรา อปริยาปนฺนา เวทนากฺขนฺโธ สญฺญากฺขนฺโธ สงฺขารกฺขนฺโธ วิญฺญาณกฺขนฺโธฯ เย จ ธมฺมา กิริยา เนว กุสลา นากุสลา น จ กมฺมวิปากาฯ สพฺพญฺจ รูปํ อสงฺขตา จ ธาตุฯ อิเม ธมฺมา อพฺยากตา’’ติ เอวมาทินา จ อพฺยากตา ธมฺมา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตาฯ
วิภงฺค
ปุจฺฉา – สตฺตสุ
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต สตฺตสุ ปกรเณสุ ทุติเย วิภงฺคปฺปกรเณ ขนฺธวิภงฺโค อายตนวิภงฺโค ธาตุวิภงฺโค สจฺจวิภงฺโค อินฺทฺริยวิภงฺโค ปฏิจฺจสมุปฺปาทวิภงฺโค สติปฏฺฐานวิภงฺโค สมฺมปฺปธานวิภงฺโค อิทฺธิปาทวิภงฺโค โพชฺฌงฺควิภงฺโค มคฺคงฺควิภงฺโค ฌานวิภงฺโค อปฺปมญฺญาวิภงฺโค สิกฺขาปทวิภงฺโค ปฏิสมฺภิทาวิภงฺโค ญาณวิภงฺโค ขุทฺทกวตฺถุวิภงฺโค ธมฺมหทยวิภงฺโคติ ภควตา อฏฺฐารส วิภงฺคา เทสิตาฯ
ขนฺธวิภงฺค
ปุจฺฉา – เตสุ อาวุโส อฏฺฐารสสุ วิภงฺเคสุ ปฐเม ขนฺธวิภงฺเค ภควตา กถํ ขนฺธา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตาฯ
วิสฺสชฺชนา – เตสุ
อายตนวิภงฺค
ปุจฺฉา – ทุติเย
วิสฺสชฺชนา – ทุติเย ภนฺเต อายตนวิภงฺเค ‘‘ทฺวาทสายตนานิ จกฺขายตนํ รูปายตนํ โสตายตนํ สทฺทายตนํ ฆานายตนํ คนฺธายตนํ ชิวฺหายตนํ รสายตนํ กายายตนํ โผฏฺฐพฺพายตนํ มนายตนํ ธมฺมายตนํฯ จกฺขุํ อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา วิปริณามธมฺมํ, รูปา อนิจฺจา ทุกฺขา อนตฺตา วิปริณามธมฺมา’’ติ เอวมาทินา ภควตา สุตฺตนฺตภาชนียอภิธมฺมภาชนียปญฺหาปุจฺฉกสงฺขาเตหิ ตีเหว อายตนานิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตานิฯ
ธาตุวิภงฺค
ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก
วิสฺสชฺชนา – ตติเย ภนฺเต ธาตุวิภงฺเค ‘‘ฉ ธาตุโย ปถวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตุ อากาสธาตุ วิญฺญาณธาตู’’ติ ภนฺเต สุตฺตนฺตภาชนียอภิธมฺมภาชนียปญฺหาปุจฺฉกสงฺขาเตหิ ตีหิ มหานเยหิ ภควตา ธาตุโย วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตาฯ
สจฺจวิภงฺค
ปุจฺฉา – จตุตฺเถ
วิสฺสชฺชนา – จตุตฺเถ ภนฺเต สจฺจวิภงฺเค ‘‘จตฺตาริ อริยสจฺจานิ ทุกฺขํ อริยสจฺจํ, ทุกฺขสมุทยํ อริยสจฺจํ, ทุกฺขนิโรธํ อริยสจฺจํ, ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา อริยสจฺจํฯ ตตฺถ กตมํ ทุกฺขํ อริยสจฺจํ, ชาติปิ ทุกฺขา, ชราปิ ทุกฺขา, มรณมฺปิ ทุกฺขํ, โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสาปิ ทุกฺขา, อปฺปิเยหิ สมฺปโยโค ทุกฺโข, ปิเยหิ วิปฺปโยโค ทุกฺโข, ยมฺปิจฺฉํ น ลภติ, ตมฺปิ ทุกฺขํ, สํขิตฺเตน ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา ทุกฺขา’’ติ เอวมาทินา สุตฺตนฺตภาชนียอภิธมฺมภาชนียปญฺหาปุจฺฉกสงฺขาเตหิ ตีหิ มหานเยหิ ภควตา สจฺจานิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตานิฯ
อินฺทฺริยวิภงฺค
ปุจฺฉา – ปญฺจเม
วิสฺสชฺชนา – ปญฺจเม ปน ภนฺเต อินฺทฺริยวิภงฺเค ‘‘พาวีสตินฺทฺริยานิ จกฺขุนฺทฺริยํ โสตินฺทฺริยํ ฆานินฺทฺริยํ ชิวฺหินฺทฺริยํ กายินฺทฺริยํ มนินฺทฺริยํ…เป.… อญฺญาตาวินฺทฺริย’’นฺติ เอวมาทินา อภิธมฺมภาชนียปญฺหาปุจฺฉกสงฺขาเตหิ ทฺวีหิ มหานเยหิ ภควตา อินฺทฺริยานิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตานิฯ
ปฏิจฺจสมุปฺปาท วิภงฺค
ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก
วิสฺสชฺชนา – ฉฏฺเฐ ภนฺเต ปฏิจฺจสมุปฺปาทวิภงฺเค ‘‘อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา…เป.… สมุทโย โหตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ปฏิจฺจสมุปฺปาโท สุตฺตนฺตภาชนียอภิธมฺมภาชนียสงฺขาเตหิ ทฺวีหิ มหานเยหิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิโตฯ
สติปฏฺฐานวิภงฺค
ปุจฺฉา – สตฺตเม
วิสฺสชฺชนา – สตฺตเม ภนฺเต สติปฏฺฐานวิภงฺเค ‘‘จตฺตาโร สติปฏฺฐานา อิธ ภิกฺขุ อชฺฌตฺตํ กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ, พหิทฺธา กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ, อชฺฌตฺตพหิทฺธา กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺส’’นฺติ เอวมาทินา สุตฺตนฺตภาชนียอภิธมฺมภาชนียปญฺหาปุจฺฉกสงฺขาเตหิ ตีหิ มหานเยหิ ภควตา สติปฏฺฐานา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตาฯ
สมฺมปฺปธานวิภงฺค
ปุจฺฉา – อฏฺฐเม
วิสฺสชฺชนา – อฏฺฐเม ภนฺเต สมฺมปฺปธานวิภงฺเค ‘‘จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา อิธ ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ, อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ, อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ, อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ฐิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา สมฺมปฺปธานา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตาฯ
อิทฺธิปาทวิภงฺค
ปุจฺฉา – นวเม
วิสฺสชฺชนา – นวเม ภนฺเต อิทฺธิปาทวิภงฺเค ‘‘จตฺตาโร อิทฺธิปาทา อิธ ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ…เป.… วีมํสาสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวตี’’ติ เอวมาทินา ตีหิ มหานเยหิ ภควตา อิทฺธิปาทา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตาฯ
โพชฺฌงฺควิภงฺค
ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก
วิสฺสชฺชนา – ทสเม ภนฺเต โพชฺฌงฺควิภงฺเค ‘‘สตฺต โพชฺฌงฺคา สติสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค ปีติสมฺโพชฺฌงฺโค ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺโค สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺโคฯ ตตฺถ กตโม สติสมฺโพชฺฌงฺโค, อิธ ภิกฺขุ สติมา โหติ ปรเมน สติเนปกฺเกน สมนฺนาคโต จิรกตมฺปิ จิรภาสิตมฺปิ สริตา โหติ อนุสฺสริตา, อยํ วุจฺจติ สติสมฺโพชฺฌงฺโค’’ติ เอวมาทินา ภควตา สุตฺตนฺตภาชนียอภิธมฺมภาชนียปญฺหาปุจฺฉกสงฺขาเตหิ ตีหิ นเยหิ โพชฺฌงฺคา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตาฯ
มคฺคงฺควิภงฺค
ปุจฺฉา – เอกาทสเม
วิสฺสชฺชนา – เอกาทสเม
ฌานวิภงฺค
ปุจฺฉา – ทฺวาทสโม
วิสฺสชฺชนา – ทฺวาทสโม ภนฺเต ฌานวิภงฺโค ‘‘อิธ ภิกฺขุ ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรติ อาจารโคจรสมฺปนฺโน อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวาโร โภชเน มตฺตญฺญู ปุพฺพรตฺตาปรรตฺตํ ชาคริยานุโยคมนุยุตฺโต’’ติ เอวมาทินา ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิโตฯ
อปฺปมญฺญาวิภงฺค
ปุจฺฉา – เตรสเม
วิสฺสชฺชนา – เตรสเม ภนฺเต อปฺปมญฺญาวิภงฺเค ‘‘จตสฺโส อปฺปมญฺญาโย อิธ ภิกฺขุ เมตฺตาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ, ตถา ทุติยํฯ ตถา ตติยํฯ ตถา จตุตฺถํฯ อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ เมตฺตาสหคเตน เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเชน ผริตฺวา วิหรตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา สุตฺตนฺตภาชนียอภิธมฺมภาชนียปญฺหาปุจฺฉกสงฺขาเตหิ ตีหิ มหานเยหิ อปฺปมญฺญาโย วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตาฯ
สิกฺขาปทวิภงฺค
ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก
วิสฺสชฺชนา – จุทฺทสเม ภนฺเต สิกฺขาปทวิภงฺเค ‘‘ปญฺจ สิกฺขาปทานิ ปาณาติปาตา เวรมณี สิกฺขาปทํ, อทินฺนาทานา เวรมณี สิกฺขาปทํ, กาเมสุมิจฺฉาจารา เวรมณี สิกฺขาปทํ, มุสาวาทา เวรมณี สิกฺขาปทํ, สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณี สิกฺขาปทํฯ ตตฺถ กตมํ ปาณาติปาตา เวรมณี สิกฺขาปทํ, ยสฺมิํ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ ปาณาติปาตา วิรมนฺตสฺสา’’ติ เอวมาทินา อภิธมฺมภาชนียปญฺหาปุจฺฉกสงฺขาเตหิ ทฺวีหิ มหานเยหิ ภควตา สิกฺขาปทานิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตานิฯ
ปฏิสมฺภิทาวิภงฺค
ปุจฺฉา – ปนฺนรสเม
วิสฺสชฺชนา – ปนฺนรสเม ภนฺเต ปฏิสมฺภิทาวิภงฺเค ‘‘จตสฺโส ปฏิสมฺภิทา อตฺถปฏิสมฺภิทา ธมฺมปฏิสมฺภิทา นิรุตฺติปฏิสมฺภิทา ปฏิภานปฏิสมฺภิทาฯ อตฺเถ ญาณํ อตฺถปฏิสมฺภิทา, ธมฺเม ญาณํ ธมฺมปฏิสมฺภิทา, ตตฺร ธมฺมนิรุตฺตาภิลาเป ญาณํ นิรุตฺติปฏิสมฺภิทา, ญาเณสุ ญาณํ ปฏิภานปฏิสมฺภิทา’’ติ เอวมาทินา ภควตา จตสฺโส ปฏิสมฺภิทาโย สุตฺตนฺตภาชนียอภิธมฺมภาชนียปญฺหาปุจฺฉกสงฺขาเตหิ
ญาณวิภงฺค
ปุจฺฉา – โสฬสเม ปน อาวุโส ญาณวิภงฺเค ภควตา กถํ ญาณานิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตานิฯ
วิสฺสชฺชนา – โสฬสเม ภนฺเต ญาณวิภงฺเค ‘‘เอกวิเธน ญาณวตฺถุ ปญฺจวิญฺญาณา น เหตู, อเหตุกา, เหตุวิปฺปยุตฺตา, สปฺปจฺจยา
ขุทฺทกวตฺถุวิภงฺค
ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส วิภงฺคปฺปกรเณ สตฺตรสโม ขุทฺทกวตฺถุวิภงฺโค ภควตา กถํ เทสิโตฯ
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ทุติเย วิภงฺคปฺปกรเณ สตฺตรสโม ขุทฺทกวตฺถุวิภงฺโค ‘‘ชาติมโท, โคตฺตมโท, อาโรคฺยมโท, โยพฺพนมโท, ชีวิตมโท’’ติ เอวมาทินา เอกกโต ปฏฺฐาย ยาว อฏฺฐสตตณฺหาวิจริตํ ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิโตฯ
ธมฺมหทยวิภงฺค
ปุจฺฉา – ตตฺถ
วิสฺสชฺชนา – อฏฺฐารสโม
ปุจฺฉา – กถญฺจาวุโส ตตฺถ ภควตา อุปฺปาทกกมฺมอายุปฺปมาณวาโร วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทสิโตฯ
วิสฺสชฺชนา – ทานํ ทตฺวา สีลํ สมาทิยิตฺวา อุโปสถกมฺมํ กตฺวา กตฺถ อุปปชฺชนฺติฯ ทานํ ทตฺวา, สีลํ สมาทิยิตฺวา อุโปสถกมฺมํ กตฺวา
อุกฺขิตฺตา
ภวคฺคตมฺปิ สมฺปตฺตา, ปุนาคจฺฉนฺติ ทุคฺคติํ –
ธาตุกถา
ปุจฺฉา – เตนาวุโส
วิสฺสชฺชนา – ตติยํ ภนฺเต ธาตุกถํ นาม อภิธมฺมปิฏกํ ‘‘สงฺคโห อสงฺคโห, สงฺคหิเตน อสงฺคหิตํ, อสงฺคหิเตน สงฺคหิตํ, สงฺคหิเตน สงฺคหิตํ, อสงฺคหิเตน อสงฺคหิตํฯ สมฺปโยโค วิปฺปโยโค, สมฺปยุตฺเตน วิปฺปยุตฺตํ, วิปฺปยุตฺเตน สมฺปยุตฺตํ, สมฺปยุตฺเตน สมฺปยุตฺตํ, วิปฺปยุตฺเตน วิปฺปยุตฺตํฯ สงฺคหิเตน สมฺปยุตฺตํ วิปฺปยุตฺตํ, สมฺปยุตฺเตน สงฺคหิตํ อสงฺคหิตํ, อสงฺคหิเตน สมฺปยุตฺตํ วิปฺปยุตฺตํ, วิปฺปยุตฺเตน สงฺคหิตํ อสงฺคหิต’’นฺติ เอวมาทินา ปญฺจ มาติกาโย ปฐมํ นิกฺขิปิตฺวา สงฺคหาสงฺคหาทีหิ จุทฺทสหิ นเยหิ ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํฯ
ปุคฺคลปญฺญตฺติ
ปุจฺฉา – เตนาวุโส
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต จตุตฺถํ ปุคฺคลปญฺญตฺติปฺปกรณํ ‘‘ฉ ปญฺญตฺติโย ขนฺธปญฺญตฺติ อายตนปญฺญตฺติ ธาตุปญฺญตฺติ สจฺจปญฺญตฺติ อินฺทฺริยปญฺญตฺติ ปุคฺคลปญฺญตฺติฯ กิตฺตาวตา ขนฺธานํ ขนฺธปญฺญตฺติ, ยาวตา ปญฺจกฺขนฺธา, รูปกฺขนฺโธ เวทนากฺขนฺโธ สญฺญากฺขนฺโธ สงฺขารกฺขนฺโธ วิญฺญาณกฺขนฺโธฯ เอตฺตาวตา ขนฺธานํ ขนฺธปญฺญตฺตี’’ติ เอวมาทินา ขนฺธายตนธาตุสจฺจอินฺทฺริยปญฺญตฺติโย สํขิตฺเตน อุทฺทิสิตฺวา ปุคฺคลปญฺญตฺติํ จ เอกกทุกติกจตุกฺกปญฺจกฉกฺกสตฺตกอฏฺฐกนวกทสกวเสน วิตฺถารโต วิภชิตฺวา ภควตา เทสิตาฯ
กถาวตฺถุ
ปุจฺฉา – เตนาวุโส
วิสฺสชฺชนา – สพฺพปรมตฺถปญฺญตฺติธมฺมกุสเลน ภนฺเต ภควตา โลเก อคฺคปุคฺคเลน อภิธมฺมปิฏเก จตุตฺถํ ปุคฺคลปญฺญตฺติปฺปกรณํ เทเสตฺวา ตทนนฺตรํ กถาวตฺถุเทสนาย วาเร สมฺปตฺเต ‘‘อนาคเต มม สาวโก โมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถโร นาม อุปฺปนฺนํ สาสนมลํ โสเธตฺวา ตติยสงฺคีติํ กโรนฺโต ภิกฺขุสงฺฆสฺส มชฺเฌ นิสินฺโน สกวาเท ปญฺจ สุตฺตสตานิ ปรวาเท ปญฺจาติ สุตฺตสหสฺสํ สโมธาเนตฺวา, อิมํ ปกรณํ ภาเชสฺสตี’’ติ ตสฺโสกาสํ กโรนฺเตน ปุคฺคลวาเร อฏฺฐมุขา วาทยุตฺติํ อาทิํ กตฺวา สพฺพกถามคฺเคสุ อสมฺปุณฺณภาณวารตฺถาย ตนฺติยา มาติกา นิกฺเขปมตฺเตน ปญฺจมํ กถาวตฺถุปฺปกรณํ สํเขปโต เทสิตํฯ
ปุจฺฉา – อธุนา
วิสฺสชฺชนา – ตํ โข ภนฺเต ภควโต นยมุขํ นิสฺสาย อายสฺมตา มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถเรน ตติยสํคีติกาเล ปาฏลิปุตฺเต อโสการาเม สฏฺฐิภิกฺขุสตสหสฺสานํ สมาคเม ภควตา ทินฺนนยวเสน ตถาคเตน ฐปิตมาติกํ วิภชนฺเตน สกวาเท ปญฺจสุตฺตสตานิ ปรวาเท ปญฺจาติ สุตฺตสหสฺสํ อาหริตฺวา อิทํ ปรวาทมถนํ อธุนา ปากฏํ กถาวตฺถุปฺปกรณํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํฯ
ปุจฺฉา – กติ
วิสฺสชฺชนา – ตตฺถ ภนฺเต วาจนามคฺคโต ทฺเว จ สตานิ สตฺตวีสติ จ กถาโย อายสฺมตา มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถเรน วิตฺถารโต วิภชิตฺวา กถิตาฯ
ปุคฺคลกถา
ปุจฺฉา – กถญฺจาวุโส
วิสฺสชฺชนา – ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ, อามนฺตาฯ โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ, น เหวํ วตฺตพฺเพฯ อาชานาหิ นิคฺคหํ หญฺจิ ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เตน วต เร วตฺตพฺเพ ‘‘โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ ‘‘วตฺตพฺเพ โข ‘ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน’, โน จ วตฺตพฺเพ ‘โย สจฺจิกฏฺโฐ ปรมตฺโถ, ตโต โส ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติ, มิจฺฉาติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ปฐมา ปุคฺคลกถา ปญฺจ ภาณวารมตฺตาย ตนฺติยา อายสฺมตา มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถเรน วิตฺถารโต วิภชิตฺวา กถิตาฯ
อญฺญาณกถา
ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ปญฺจเม กถาวตฺถุปฺปกรเณ ทุติยวคฺเค ทุติยา อญฺญาณกถา ‘‘อตฺถิ อรหโต อญฺญาณนฺติ, อามนฺตาฯ อตฺถิ อรหโต อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค อวิชฺชานุสโย อวิชฺชาปริยุฏฺฐานํ อวิชฺชาสํโยชนํ อวิชฺชานีวรณนฺติ, น เหวํ วตฺตพฺเพฯ นตฺถิ อรหโต อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค อวิชฺชานุสโย อวิชฺชาปริยุฏฺฐานํ อวิชฺชาสํโยชนํ อวิชฺชานิวรณนฺติ, อามนฺตาฯ หญฺจิ นตฺถิ อรหโต อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค อวิชฺชานุสโย อวิชฺชาปริยุฏฺฐานํ อวิชฺชาสํโยชนํ อวิชฺชานีวรณํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ ‘‘อตฺถิ อรหโต อญฺญาณ’’นฺติ เอวมาทินา อายสฺมตา มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถเรน วิตฺถารโต วิภชิตฺวา ภาสิตาฯ
อสญฺญกถา
ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ปญฺจเม กถาวตฺถุปฺปกรเณ ตติยวคฺเค เอกาทสมา อสญฺญกถา ‘‘อสญฺญสตฺเตสุ สญฺญา อตฺถีติ, อามนฺตาฯ สญฺญาภโว สญฺญาคติ สญฺญาสตฺตาวาโส สญฺญาสํสาโร สญฺญาโยนิ สญฺญตฺตภาวปฏิลาโภติ, น เหวํ วตฺตพฺเพ’’ติ เอวมาทินา อายสฺมตา มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถเรน วิตฺถารโต วิภชิตฺวา กถิตาฯ
อสญฺญสตฺเตสุ
สญฺญาภโว
น เหวํ วตฺตพฺเพฯ
นนุ อสญฺญภโว อสญฺญคติ อสญฺญสตฺตาวาโส อสญฺญสํสาโร อสญฺญโยนิ อสญฺญตฺตภาวปฏิลาโภฯ
หญฺจิ
อสญฺญสตฺเตสุ สญฺญา อตฺถิฯ
ปญฺจโวการภโว คติ สตฺตาวาโส สํสาโร โยนิ อตฺตภาวปฏิลาโภฯ
นนุ
หญฺจิ เอกโวการภโว คติ สตฺตาวาโส สํสาโร โยนิ อตฺตภาวปฏิลาโภ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ อสญฺญสตฺเตสุ สญฺญา อตฺถิฯ
ฉฏฺฐวคฺค
ปถวีธาตุสนิทสฺสนาติอาทิกถา
ปุจฺฉา – ฉฏฺฐวคฺเค
วิสฺสชฺชนา – ฉฏฺฐวคฺเค ภนฺเต อฏฺฐมา ปถวีธาตุ สนิทสฺสนาติอาทิกถา ‘‘ปถวีธาตุ สนิทสฺสนาติ อามนฺตาฯ รูปํ รูปายตนํ รูปธาตุ นีลํ ปีตกํ โลหิตกํ โอทาตํ จกฺขุวิญฺเญยฺยํ จกฺขุสฺมิํ ปฏิหญฺญติ จกฺขุสฺส อาปาถํ อาคจฺฉตีติ, น เหวํ วตฺตพฺเพ’’ติ เอวมาทินา อายสฺมตา มหาโมคฺคลิ ปุตฺตติสฺสตฺเถเรน วิตฺถารโต วิภชิตฺวา กถิตาฯ
ปถวีธาตุ
จกฺขุญฺจ
เตน
อนฺตราภวกถา
ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส ปญฺจเม กถาวตฺถุปฺปกรเณ อฏฺฐมวคฺเค ทุติยา อนฺตราภวกถา อายสฺมตา มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถเรน
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ปญฺจเม กถาวตฺถุปฺปกรเณ อฏฺฐมวคฺเค ทุติยา อนฺตราภวกถา ‘‘อตฺถิ อนฺตราภโวติ, อามนฺตาฯ กามภโวติ, น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อตฺถิ อนฺตราภโวติ, อามนฺตาฯ รูปภโวติ, น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อตฺถิ อนฺตราภโวติ, อามนฺตาฯ อรูปภโวติ, น เหวํ วตฺตพฺเพ’’ติ เอวมาทินา อายสฺมตา มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถเรน วิตฺถารโต วิภชิตฺวา กถิตาฯ
อตฺถิ
น
อตฺถิ อนฺตราภโวฯ
กามภวสฺส
น เหวํ วตฺตพฺเพฯ
รูปภวสฺส จ อรูปภวสฺส จ อนฺตเร อตฺถิ อนฺตราภโวฯ
กามภวสฺส จ รูปภวสฺส จ อนฺตเร นตฺถิ อนฺตราภโวฯ
หญฺจิ
สฬายตนุปฺปตฺติกถา
ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก อาวุโส ปญฺจเม กถาวตฺถุปฺปกรเณ จุทฺทสมวคฺเค ทุติยา สฬายตนุปฺปตฺติกถา อายสฺมตา มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถเรน กถํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตาฯ
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ปญฺจเม กถาวตฺถุปฺปกรเณ จุทฺทสเมวคฺเค ทุติยา สฬายตนุปฺปตฺติกถา ‘‘สฬายตนํ อปุพฺพํ อจริมํ มาตุกุจฺฉิสฺมิํ สณฺฐาตีติ, อามนฺตาฯ สพฺพงฺคปจฺจงฺคี อหีนินฺทฺริโย มาตุกุจฺฉิสฺมิํ โอกฺกมตีติ, น เหวํ วตฺตพฺเพ’’ติ เอวมาทินา
สฬายตนํ
สพฺพงฺคปฺปจฺจงฺคี อหีนินฺทฺริโย มาตุกุจฺฉิสฺมิํ โอกฺกมติฯ
น
อุปปตฺเตสิเยน จิตฺเตน จกฺขายตนํ สณฺฐาติฯ
อุปปตฺเตสิเยน จิตฺเตน หตฺถา สณฺฐนฺติ, ปาทา สณฺฐนฺติ, สีสํ สณฺฐาติ, กณฺโณ สณฺฐาติ, นาสิกา สณฺฐาติ, มุขํ สณฺฐาติ, ทนฺตา สณฺฐนฺติฯ
น
ปุจฺฉา – เตนาวุโส
วิสฺสชฺชนา – ภควตา ภนฺเต ยมสฺส วิสยาตีเตน ยมกปาฏิหีราวสาเน ตาวติํสเทวโลกํ คนฺตฺวา ตตฺถ ทสสหสฺสโลกธาตูหิ อาคมฺม สนฺนิสินฺนานํ เทวตานํ อภิธมฺมปิฏกํ เทเสนฺเตน อภิธมฺมปิฏเก ปูริมานิ ปญฺจปฺปกรณานิ เทเสตฺวา ตทนนฺตรํ ฉฏฺฐํ ยมกปฺปกรณํ มูลยมกํ ขนฺธยมกํ อายตนยมกํ ธาตุยมกํ สจฺจยมกํ สงฺขารยมกํ อนุสยยมกํ จิตฺตยมกํ ธมฺมยมกํ อินฺทฺริยยมกนฺติ ทส ยมกปฺปกรณานิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตานิฯ
มูลยมก
ปุจฺฉา – กถญฺจาวุโส
วิสฺสชฺชนา – เย เกจิ กุสลา ธมฺมา, สพฺเพ เต กุสลมูลาฯ เย วา ปน กุสลมูลา, สพฺเพ เต ธมฺมา กุสลาฯ เย เกจิ กุสลา ธมฺมา, สพฺเพ เต กุสลมูเลน เอกมูลาฯ เย วา
เย เกจิ กุสลา ธมฺมา, สพฺเพ เต กุสลมูลาฯ
เย เกจิ กุสลา ธมฺมา, สพฺเพ เต กุสลมูลาติ, ตีเณว กุสลมูลานิ อวเสสา กุสลา ธมฺมา, น กุสลมูลา, เย วา ปน กุสลมูลา, สพฺเพ เต ธมฺมา กุสลาติ, อามนฺตา –
ขนฺธยมก
ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ฉฏฺเฐ ยมกปฺปกรเณ ทุติยํ ขนฺธยมกํ ‘‘ปญฺจกฺขนฺธา – รูปกฺขนฺโธ เวทนากฺขนฺโธ สญฺญากฺขนฺโธ สงฺขารกฺขนฺโธ วิญฺญาณกฺขนฺโธฯ รูปํ รูปกฺขนฺโธ, รูปกฺขนฺโธ รูปํฯ เวทนา เวทนากฺขนฺโธ, เวทนากฺขนฺโธ เวทนาฯ สญฺญา สญฺญากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ สญฺญาฯ สงฺขารา สงฺขารกฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ สงฺขาราฯ วิญฺญาณํ วิญฺญาณกฺขนฺโธ, วิญฺญาณกฺขนฺโธ วิญฺญาณ’’นฺติ เอวมาทินา ภควตา ปณฺณตฺติวารปวตฺติวารปริญฺญาวารสงฺขาเตหิ ตีหิ วาเรหิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํฯ
อายตนยมก
ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ฉฏฺเฐ ยมกปฺปกรเณ ตติยํ อายตนยมกํ ‘‘ทฺวาทสายตนานิ – จกฺขายตนํ โสตายตนํ ฆานายตนํ ชิวฺหายตนํ กายายตนํ รูปายตนํ สทฺทายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺฐพฺพายตนํ มนายตนํ ธมฺมายตนํฯ จกฺขุ จกฺขายตนํ, จกฺขายตนํ จกฺขุฯ โสตํ โสตายตนํ, โสตายตนํ โสต’’นฺติ เอวมาทินา ปณฺณตฺติวารปวตฺติวารปริญฺญาวารสงฺขาเตหิ ตีหิ วาเรหิ ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํฯ
ธาตุยมก
ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก
สจฺจยมก
ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ฉฏฺเฐ ยมกปฺปกรเณ ทสสุ ยมเกสุ ปญฺจมํ สจฺจยมกํ ‘‘จตฺตาริ สจฺจานิ – ทุกฺขสจฺจํ สมุทยสจฺจํ นิโรธสจฺจํ มคฺคสจฺจํฯ ทุกฺขํ ทุกฺขสจฺจํ, ทุกฺขสจฺจํ ทุกฺขํฯ สมุทโย สมุทยสจฺจํ, สมุทยสจฺจํ สมุทโยฯ นิโรโธ นิโรธสจฺจํ, นิโรธสจฺจํ นิโรโธฯ มคฺโค มคฺคสจฺจํ, มคฺคสจฺจํ มคฺโค’’ติ เอวมาทินา ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํฯ
สงฺขารยมก
ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ฉฏฺเฐ ยมกปฺปกรเณ ทสสุ ยมเกสุ ฉฏฺฐํ สงฺขารยมกํ ‘‘ตโย สงฺขารา – กายสงฺขาโร วจีสงฺขาโร
อนุสยยมก
ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ฉฏฺเฐ ยมกปฺปกรเณ ทสสุ ยมเกสุ สตฺตมํ อนุสยยมกํ ‘‘สตฺต อนุสยา – กามราคานุสโย ปฏิฆานุสโย มานานุสโย ทิฏฺฐานุสโย วิจิกิจฺฉานุสโย ภวราคานุสโย อวิชฺชานุสโยฯ กตฺถ กามราคานุสโย อนุเสติ, กามธาตุยา ทฺวีสุ เวทนาสุ เอตฺถ กามราคานุสโย อนุเสตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา อุปฺปตฺติฏฺฐานวาร อนุสยวาร สานุสยวาร ปชหนวาร ปริญฺญาวาร ปหีนวาร อุปฺปชฺชนวาร ธาตุวารสงฺขาเตหิ อฏฺฐหิ มหาวาเรหิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํฯ
จิตฺตยมก
ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ฉฏฺเฐ ยมกปฺปกรเณ ทสสุ ยมเกสุ อฏฺฐมํ จิตฺตยมกํ ‘‘ยสฺส จิตฺตํ อุปฺปชฺชติ น นิรุชฺฌติ, ตสฺส จิตฺตํ นิรุชฺฌิสฺสติ น อุปฺปชฺชิสฺสติฯ ยสฺส วา ปน จิตฺตํ นิรุชฺฌิสฺสติ น อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตสฺส จิตฺตํ อุปฺปชฺชติ น นิรุชฺฌตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา สุทฺธจิตฺตสามญฺญสุตฺตนฺตจิตฺตมิสฺสกวิเสสอภิธมฺมจิตฺตมิสฺสกวิเสส- สงฺขาเตหิ ตีหิ มหานเยติ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํฯ
ธมฺมยมก
ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ฉฏฺเฐ ยมกปฺปกรเณ ทสสุ ยมเกสุ นวมํ ธมฺมยมกํ ‘‘กุสลา กุสลา ธมฺมา, กุสลา ธมฺมา กุสลาฯ อกุสลา อกุสลา ธมฺมา, อกุสลา ธมฺมา อกุสลาฯ อพฺยากตา อพฺยากตา ธมฺมา, อพฺยากตา ธมฺมา อพฺยากตา’’ติ เอวมาทินา ภควตา ปณฺณตฺติวารปวตฺติวารปริญฺญาวารสงฺขาเตหิ ตีหิ มหาวาเรหิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํฯ
อินฺทฺริยยมก
ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต ฉฏฺเฐ ยมกปฺปกรเณ ทสสุ ยมเกสุ ทสมํ อินฺทฺริยยมกํ ‘‘พาวีสตินฺทฺริยานิ – จกฺขุนฺทฺริยํ โสตินฺทฺริยํ ฆานินฺทฺริยํ ชิวฺหินฺทฺริยํ กายินฺทฺริยํ อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ มนินฺทฺริยํ สุขินฺทฺริยํ ทุกฺขินฺทฺริยํ โสมนสฺสินฺทฺริยํ โทมนสฺสินฺทฺริยํ อุเปกฺขินฺทฺริยํ สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปญฺญินฺทฺริยํ อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยํ อญฺญินฺทฺริยํ อญฺญาตาวินฺทฺริย’’นฺติ เอวมาทินา ภควตา ปณฺณตฺติวาร ปวตฺติวาร ปริญฺญาวารสงฺขาเตหิ ตีหิ มหาวาเรหิ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํฯ
อตีตวาร
ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก
อุปฺปาทอนาคตวาร
ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต อินฺทฺริยยมเก ตีสุ มหาวาเรสุ ปวตฺติวาเร อุปฺปาทอนาคตวาโร ‘‘ยสฺส จกฺขุนฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตสฺส โสตินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสตีติ, อามนฺตาฯ ยสฺส วา ปน โสตินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตสฺส จกฺขุนฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสตี’’ติ อามนฺตาฯ ยสฺส จกฺขุนฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตสฺส ฆานินฺทฺริยํ, ชิวฺหินฺทฺริยํ, กายินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสตีติ, เย รูปาวจรํ อุปปชฺชิตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสนฺติ, เตสํ จกฺขุนฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสติ, โน จ เตสํ กายินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสติ, อิตเรสํ เตสํ จกฺขุนฺทฺริยญฺจ อุปฺปชฺชิสฺสติ กายินฺทฺริยญฺจ อุปฺปชฺชิสฺสตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิโตฯ
ยสฺส
ยสฺส
ยสฺส อิตฺถินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตสฺส ปุริสินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชิสฺสตีติ, ยา อิตฺถิโย เอเตเนว ภาเวน กติจิ ภเว ทสฺเสตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสนฺติ, ตาสํ
ปฏฺฐาน
ปุจฺฉา – เตนาวุโส
วิสฺสชฺชนา – เตน ภนฺเต ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน อภิสมฺพุทฺธกาลโต สตฺตเม วสฺเส มนุสฺสโลเก สาวตฺถิยํ กณฺฑมฺพมูเล ยมกปาฏิหีรํ ทสฺเสตฺวา ตทนนฺตรํ ตาวติํสเทวโลกํ คนฺตฺวา ตตฺถ ปณฺฑุกมฺพลสิลายํ สนฺนิปติตฺวา ทสหิ จกฺกวาฬสหสฺเสหิ อาคมฺม สนฺนิสินฺนานํ เทวานํ อภิธมฺมเทสนํ เทเสนฺเตน ปุริมานิ ฉ อภิธมฺมปฺปกรณานิ เทเสตฺวา ตทนนฺตรํ อนนฺตนยสมนฺตปฏฺฐานํ นาม สตฺตมํ มหาปกรณํ เทสิตํฯ
ปุจฺฉา – ตํ
วิสฺสชฺชนา – ตํ ปเนตํ ภนฺเต ปฏฺฐานํ นานปฺปการปจฺจยฏฺเฐน วิภชนฏฺเฐน ปฏฺฐิตฏฺเฐน จ ปฏฺฐานนฺติ วุจฺจติฯ
ปุจฺฉา – ตญฺจาวุโส
วิสฺสชฺชนา – ตํ โข ภนฺเต ภควตา ปฏฺฐานมหาปกรณํ เทเสนฺเตน มาติกานิกฺเขปวารสงฺขาโต ปจฺจยุทฺเทโส ปจฺจยนิทฺเทโส มหาวาเรติ ทฺวีหิ ปริจฺเฉทวาเรหิ วิภชิตฺวา เทสิตํฯ
ปุจฺฉา – เตสุ
วิสฺสชฺชนา – เตสุ ภนฺเต ทฺวีสุ ปริจฺเฉทวาเรสุ ปฐเม มาติกานิกฺเขปวาเร ปจฺจยุทฺเทเส เหตุปจฺจโย อารมฺมณปจฺจโย อธิปติปจฺจโย อนนฺตรปจฺจโย สมนนฺตรปจฺจโย สหชาตปจฺจโย อญฺญมญฺญปจฺจโย นิสฺสยปจฺจโย…เป.… อวิคตปจฺจโย’’ติฯ เอวํ โข ภนฺเต ภควตา วิภชิตฺวา เทสิโตฯ
ปุจฺฉา – ตทนนฺตรํ
วิสฺสชฺชนา – ตทนนฺตรํ ปน ภนฺเต ปจฺจยนิทฺเทสวาโร ‘‘เหตุปจฺจโยติ – เหตู เหตุสมฺปยุตฺตกานํ ธมฺมานํ ตํสมุฏฺฐานานญฺจ รูปานํ เหตุปจฺจเยน ปจฺจโยฯ อารมฺมณปจฺจโยติ – รูปารมฺมณํ จกฺขุวิญฺญาณธาตุยา ตํสมฺปยุตฺตกานญฺจ ธมฺมานํ อารมฺมณปจฺจเยน ปจฺจโยฯ สทฺธายตนํ โสตวิญฺญาณธาตุยา…ฯ คนฺธายตนํ ฆานวิญฺญาณธาตุยา…ฯ รสายตนํ ชิวฺหาวิญฺญาณธาตุยา…ฯ โผฏฺฐพฺพายตนํ กายวิญฺญาณธาตุยา ตํสมฺปยุตฺตกานญฺจ ธมฺมานํ อารมฺมณปจฺจเยน ปจฺจโยฯ รูปายตนํ สทฺทายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺฐพฺพายตนํ มโนธาตุยา ตํสมฺปยุตฺตกานญฺจ ธมฺมานํ อารมฺมณปจฺจเยน ปจฺจโยฯ สพฺเพ ธมฺมา มโนวิญฺญาณธาตุยา ตํสมฺปยุตฺตกานญฺจ ธมฺมานํ อารมฺมณปจฺจเยน ปจฺจโยฯ ยํ ยํ ธมฺมํ อารพฺภ เย เย ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา, เต เต ธมฺมา เตสํ เตสํ ธมฺมานํ อารมฺมณปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ เอวมาทินา ภควตา วิภชิตฺวา เทสิโตฯ
ปุจฺฉา – เตนาวุโส…เป.…
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต สตฺตสุ ปกรเณสุ สตฺตเม อนนฺตนยสมนฺตปฏฺฐาเน มหาปกรเณ ทฺวีสุ ปธานปริจฺเฉทวาเรสุ ทุติเย มหาวาเร ธมฺมานุโลเม ฉ ปฏฺฐานานิ, ตถา ธมฺมปจฺจนีเย ธมฺมานุโลมปจฺจนีเย ธมฺมปจฺจนียานุโลเมติ จตุวีสติ ปฏฺฐานานิ ภควตา วิภชิตฺวา เทสิตานิฯ
ธมฺมานุโลม ติกปฏฺฐาน
ปุจฺฉา – เตสุปิ
วิสฺสชฺชนา – เตสุ ภนฺเต จตุวีสติยา มหาปฏฺฐาเนสุ ปฐเม ธมฺมานุโลมติกปฏฺฐาเน ทฺวาวีสติติกา ปฏิจฺจวาโร สหชาตวาโร ปจฺจยวาโร นิสฺสยวาโร สํสฏฺฐวาโร สมฺปยุตฺตวาโร ปญฺหาวาโรติ สตฺตหิ สตฺตหิ วาเรหิ วิภชิตฺวา ภควตา เทสิตาฯ
กุสลติก ปฏิจฺจวาร
ปุจฺฉา – เตสุ
วิสฺสชฺชนา – เตสุ ภนฺเต ทฺวาวีสติยา ติเกสุ ปฐเม กุสลตฺติเก สตฺตสุ มหาวาเรสุ ปฐโม ปฏิจฺจมหาวาโร สิยา กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ กุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺเชยฺย เหตุปจฺจยาฯ สิยา กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ อกุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺเชยฺย เหตุปจฺจยาฯ สิยา กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ อพฺยากโต ธมฺโม อุปฺปชฺเชยฺย เหตุปจฺจยาฯ สิยา กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ กุสลา จ อพฺยากตา จ ธมฺมา อุปฺปชฺเชยฺยุํ เหตุปจฺจยาฯ สิยา กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ อกุสโล จ อพฺยากโต จ ธมฺมา อุปฺปชฺเชยฺยุํ เหตุปจฺจยาฯ สิยา กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ กุสโล จ อกุสโล จ ธมฺมา อุปฺปชฺเชยฺยุํ เหตุปจฺจยาฯ สิยา กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ กุสโล จ อกุสโล จ อพฺยากโต จ ธมฺมา อุปฺปชฺเชยฺยุํ เหตุปจฺจยา’’ติ เอวมาทินา ปุจฺฉาวาเรน จฯ ‘‘กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ กุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยาฯ กุสลํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา, ตโย ขนฺเธ ปฏิจฺจ เอโก ขนฺโธ, ทฺเว ขนฺเธ ปฏิจฺจ ทฺเว ขนฺธาฯ กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ อพฺยากโต ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยาฯ กุสเล ขนฺเธ ปฏิจฺจ จิตฺตสมุฏฺฐานํ รูปํฯ กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ กุสโล จ อพฺยากโต จ ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ เหตุปจฺจยาฯ กุสลํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ รูปํ, ตโย ขนฺเธ ปฏิจฺจ เอโก ขนฺโธ จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ รูปํ, ทฺเว ขนฺเธ ปฏิจฺจ ทฺเว ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ รูป’’นฺติ เอวมาทินา วิสฺสชฺชนา วิสฺสชฺชนาวาเรน จฯ ‘‘เหตุยา นว, อารมฺมเณ ตีณิ, อธิปติยา นว, อนนฺตเร สมนนฺตเร ตีณิ, สหชาเต นว, อญฺญมญฺเญ ตีณิ, นิสฺสเย นว, อุปนิสฺสเย ตีณิ, ปุเรชาเต ตีณิ, อาเสวเน ตีณิ, กมฺเม นว, วิปาเก เอกํ, อาหาเร ฌาเน อินฺทฺริเย
สิยา กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ กุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺเชยฺย เหตุปจฺจยาฯ
กุสลติก สหชาตวาร
ปุจฺฉา – เตนาวุโส
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต อนนฺตนยปฏฺฐาเน มหาปกรเณ จตุวีสติยา ปฏฺฐาเนสุ ปฐเม ธมฺมานุโลมติกปฏฺฐาเน ทฺวาวีสติยา ติเกสุ ปฐเม กุสลตฺติเก สตฺตสุ มหาวาเรสุ ทุติโย สหชาตาวาโร ‘‘กุสลํ ธมฺมํ สหชาโต กุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา, กุสลํ เอกํ ขนฺธํ สหชาตา ตโย ขนฺธา, ตโย ขนฺเธ สหชาโต เอโก ขนฺโธ, ทฺเว ขนฺเธ สหชาตา ทฺเว ขนฺธาฯ กุสลํ ธมฺมํ สหชาโต อพฺยากโต ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา, กุสเล ขนฺเธ สหชาตํ จิตฺตสมุฏฺฐานํ รูปํฯ กุสลํ ธมฺมํ สหชาโต กุสโล จ อพฺยากโต จ ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ เหตุปจฺจยา, กุสลํ เอกํ ขนฺธํ สหชาตา ตโย ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ รูปํ, ตโย ขนฺเธ สหชาโต เอโก ขนฺโธ จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ รูปํ, ทฺเว ขนฺเธ จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ รูป’’นฺติ เอวมาทินา วิสฺสชฺชนาวาเรน จฯ เหตุยา นว, อารมฺมเณ ตีณิ, อธิปติยา นว, อนนฺตเร สมนนฺตเร ตีณี’’ติ เอวมาทินา สงฺขฺยาวาเรน จ วาจนามคฺคโต ทฺวีหิ วาเรหิ ปฏิมณฺฑิตฺวา ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิโตฯ
กุสลติก ปจฺจยวาร
ปุจฺฉา – เตนาวุโส
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต สตฺตสุ ปกรเณสุ สตฺตเม อนนฺตนยสมนฺตปฏฺฐาเน มหาปกรเณ จตุวีสติยา ปฏฺฐาเนสุ ปฐเม ธมฺมานุโลมติกปฏฺฐาเน พาวีสติยา ติเกสุ ปฐเม กุสลตฺติเก สตฺตสุ มหาวาเรสุ ตติโย ปจฺจยวาโร ‘‘สิยา กุสลํ ธมฺมํ ปจฺจยา กุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺเชยฺย เหตุปจฺจยา, สิยา กุสลํ ธมฺมํ ปจฺจยา อกุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺเชยฺย เหตุปจฺจยา, สิยา กุสลํ ธมฺมํ ปจฺจยา อพฺยากโต ธมฺโม อุปฺปชฺเชยฺย เหตุปจฺจยา’’ติ เอวมาทินา ปุจฺฉาวาเรน จฯ ‘‘กุสลํ ธมฺมํ ปจฺจยา กุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา, กุสลํ เอกํ ขนฺธํ ปจฺจยา ตโย ขนฺธา, ตโย ขนฺเธ ปจฺจยา เอโก ขนฺโธ, ทฺเว ขนฺเธ ปจฺจยา ทฺเว ขนฺธา’’ติ เอวมาทินา วิสฺสชฺชนาวาเรน จฯ ‘‘เหตุยา สตฺตรส, อารมฺมเณ สตฺต, อธิปติยา สตฺตรส, อนนฺตเร สมนนฺตเร สตฺต, สหชาเต สตฺตรสฯ อญฺญมญฺเญ สตฺตา’’ติ เอวมาทินา สงฺขฺยาวาเรน จฯ ปจฺจยานุโลม ปจฺจย ปจฺจนิย ปจฺจยานุโลม ปจฺจนีย ปจฺจย ปจฺจนียานุโลมสงฺขาเตหิ
กุสลํ ธมฺมํ ปจฺจยา กุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยาฯ กุสลํ เอกํ ขนฺธํ ปจฺจยา ตโย ขนฺธา, ตโย ขนฺเธ ปจฺจยา เอโก ขนฺโธ, ทฺเว ขนฺเธ ปจฺจยา ทฺเว ขนฺธา- ….
ปญฺหาวาร
ปุจฺฉา – เตนาวุโส
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต สตฺตสุ ปกรเณสุ สตฺตเม อนนฺตนยสมนฺตปฏฺฐาเน มหาปกรเณ จตุวีสติยา ปฏฺฐาเนสุ ปฐเม ธมฺมานุโลมติกปฏฺฐาเน ทฺวาวีสติยา ติเกสุ ปฐเม กุสลตฺติเก สตฺตสุ มหาวาเรสุ สตฺตโม ปญฺหาวาโร ‘‘สิยา กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส ธมฺมสฺส เหตุปจฺจเยน ปจฺจโยฯ สิยา กุสโล ธมฺโม อกุสลสฺส ธมฺมสฺส เหตุปจฺจเยน ปจฺจโยฯ สิยา กุสโล ธมฺโม อพฺยากตสฺส
กุสโล
วิสฺสชฺชนาวาร
เหตุปจฺจยวิภงฺค
ปุจฺฉา – เตนาวุโส
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต สตฺตสุ ปกรเณสุ สตฺตเม อนนฺตนยสมนฺตปฏฺฐาเน มหาปกรเณ จตุวีสติยา ปฏฺฐาเนสุ ปฐเม ธมฺมานุโลมติกปฏฺฐาเน ทฺวาวีสติยา ติเกสุ ปฐเม กุสลตฺติเก สตฺตสุ มหาวาเรสุ สตฺตเม ปญฺหาวาเร ปจฺจยานุโลมปจฺจยปจฺจนีย ปจฺจยานุโลม ปจฺจนียปจฺจย ปจฺจยนียานุโลมสงฺขาเตสุ จตูสุ นเยสุ ปฐเม ปจฺจยานุโลมนเย ปุจฺฉาวารวิสฺสชฺชนาวารสงฺขฺยาวารสงฺขาเตสุ ตีสุปิ วาเรสุ ทุติเย วิสฺสชฺชนาวาเร เหตุปจฺจยวิภงฺโค ‘‘กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส ธมฺมสฺส เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย, กุสลา เหตู สมฺปยุตฺตกานํ ขนฺธานํ เหตุปจฺจเยน ปจฺจโยฯ กุสโล ธมฺโม อพฺยากตสฺส ธมฺมสฺส เหตุปจฺจเยน ปจฺจโยฯ กุสลา เหตู จิตฺตสมุฏฺฐานานํ รูปานํ เหตุปจฺจเยน
… ‘‘กุสโล
อารมฺมณปจฺจยวิภงฺค
ปุจฺฉา – เตนาวุโส…เป.… สมฺมาสมฺพุทฺเธน อภิธมฺมปิฏเก สตฺตสุ ปกรเณสุ สตฺตเม ปฏฺฐานมหาปกรเณ จตุวีสติยา ปฏฺฐาเนสุ ปฐเม ธมฺมานุโลมติกปฏฺฐาเน ทฺวาวีสติยา ติเกสุ ปฐเม กุสลตฺติเก สตฺตสุ มหาวาเรสุ สตฺตเม ปญฺหาวาเร จตูสุ นเยสุ ปฐเม ปจฺจยานุโลมนเย ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนาสงฺขฺยาวารสงฺขาเตสุ ตีสุ วาเรสุ ทุติเย วิสฺสชฺชนาวาเร เหตุปจฺจยวิภงฺคาทีสุ จตุวีสติยา วิภงฺเคสุ ทุติโย อารมฺมณปจฺจยวิภงฺโค กถํ วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทสิโตฯ
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก
อธิปติปจฺจยวิภงฺค
ปุจฺฉา – อภิธมฺมปิฏเก
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต สตฺตสุ ปกรเณสุ สตฺตเม อนนฺตนยสมนฺตปฏฺฐาเน มหาปกรเณ จตุวีสติยา ปฏฺฐาเนสุ ปฐเม ธมฺมานุโลมติกปฏฺฐาเน พาวีสติยา ติเกสุ ปฐเม กุสลตฺติเก สตฺตสุ มหาวาเรสุ สตฺตเม ปญฺหาวาเร จตูสุ นเยสุ ปฐเม ปจฺจยานุโลมนเย ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนาสงฺขฺยาสงฺขาเตสุ ตีสุ วาเรสุ ทุติเย วิสฺสชฺชนาสงฺขาเต วิภงฺควาเร เหตุปจฺจยวิภงฺคาทีสุ จตุวีสติยา วิภงฺเคสุ ตติโย อธิปติปจฺจยวิภงฺโค ‘‘กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส ธมฺมสฺส อธิปติปจฺจเยน ปจฺจโยฯ อารมฺมณาธิปติ, สหชาตาธิปติฯ อารมฺมณาธิปติ–ทานํ ทตฺวา สีลํ สมาทิยิตฺวา อุโปสถกมฺมํ กตฺวา ตํ ครุํ กตฺวา ปจฺจเวกฺขติฯ ปุพฺเพ สุจิณฺณานิ ครุํ กตฺวา ปจฺจเวกฺขติ, ฌานา วุฏฺฐหิตฺวา ฌานํ ครุํ กตฺวา ปจฺจเวกฺขติ, เสกฺขา โคตฺรภุํ ครุํ กตฺวา ปจฺจเวกฺขนฺติ, โวทานํ ครุํ กตฺวา ปจฺจเวกฺขนฺติ, เสกฺขา มคฺคา วุฏฺฐหิตฺวา มคฺคํ ครุํ กตฺวา ปจฺจเวกฺขนฺติฯ สหชาตาธิปติ–กุสลาธิปติ สมฺปยุตฺตกานํ ขนฺธานํ อธิปติปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ เอวมาทินา ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิโตฯ
อนนฺตรปจฺจยวิภงฺค
ปุจฺฉา – เตนาวุโส
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต…เป.… จตุตฺโถ อนนฺตรปจฺจยวิภงฺโค ‘‘กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส ธมฺมสฺส อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย, ปุริมา ปุริมา กุสลา ขนฺธา ปจฺฉิมานํ ปจฺฉิมานํ กุสลานํ ขนฺธานํ อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโยฯ อนุโลมํ โคตฺรภุสฺส, อนุโลมํ โวทานสฺส, โคตฺรภุ มคฺคสฺส, โวทานํ มคฺคสฺส อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ เอวมาทินา ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิโตฯ
สหชาตปจฺจยวิภงฺค
ปุจฺฉา – เตนาวุโส…เป.…
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก
อุปนิสฺสยปจฺจยวิภงฺค
ปุจฺฉา – เตนาวุโส
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต…เป.… นวโม อุปนิสฺสยปจฺจยวิภงฺโค ‘‘กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส ธมฺมสฺส อุปนิสฺสยปจฺจเยน ปจฺจโยฯ อารมฺมณูปนิสฺสโย, อนนฺตรูปนิสฺสโย, ปกตูปนิสฺสโยฯ อารมฺมณูปนิสฺสโย–ทานํ ทตฺวา สีลํ สมาทิยิตฺวา อุโปสถกมฺมํ กตฺวา กํ ครุํ กตฺวา ปจฺจเวกฺขติ…เป.…
ปกตูปนิสฺสโย – สทฺธํ
ปุเรชาตปจฺจยวิภงฺค
ปุจฺฉา – เตนาวุโส…เป.…
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต…เป.… ทสโม ปุเรชาตปจฺจยวิภงฺโค ‘‘อพฺยากโต ธมฺโม อพฺยากตสฺส ธมฺมสฺส ปุเรชาตปจฺจเยน ปจฺจโยฯ อารมฺมณปุเรชาตํ, วตฺถุปุเรชาตํฯ อารมฺมณปุเรชาตํ–อรหา จกฺขุํ อนิจฺจโต ทุกฺขโต อนตฺตโต วิปสฺสติฯ ฆานํ, ชิวฺหํ, กายํ, รูเป, สทฺเท, คนฺเธ, รเส, โผฏฺฐพฺเพ, วตฺถุํ อนิจฺจโต ทุกฺขโต อนตฺตโต วิปสฺสติฯ ทิพฺเพน จกฺขุนา รูปํ ปสฺสติ, ทิพฺพาย โสตธาตุยา สทฺทํ สุณาติ, รูปายตนํ จกฺขุวิญฺญาณสฺส, สทฺทายตนํ โสตวิญฺญาณสฺส, คนฺธายตนํ ฆานวิญฺญาณสฺส, รสายตนํ ชิวฺหาวิญฺญาณสฺส, โผฏฺฐพฺพายตนํ กายวิญฺญาณสฺส ปุเรชาตปจฺจเยน ปจฺจโยฯ วตฺถุปุเรชาตํ–จกฺขายตนํ จกฺขุวิญฺญาณสฺส, โสตายตนํ โสตวิญฺญาณสฺส, ฆานายตนํ ฆานวิญฺญาณสฺส, ชิวฺหายตนํ ชิวฺหาวิญฺญาณสฺส, กายายตนํ กายวิญฺญาณสฺส, วตฺถุ วิปากาพฺยากตานํ กฺริยาพฺยากตานํ ขนฺธานํ ปุเรชาตปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ เอวมาทินา ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิโตฯ
กมฺมปจฺจยวิภงฺค
ปุจฺฉา – เตนาวุโส
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต…เป.… เตรสโม กมฺมปจฺจยวิภงฺโค ‘‘กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส ธมฺมสฺส กมฺมปจฺจเยน ปจฺจโย, กุสลา เจตนา สมฺปยุตฺตกานํ ขนฺธานํ กมฺมปจฺจเยน ปจฺจโยฯ กุสโล ธมฺโม อพฺยากตสฺส ธมฺมสฺส กมฺมปจฺจเยน ปจฺจโยฯ สหชาตา, นานากฺขณิกาฯ สหชาตา–กุสลา เจตนา จิตฺตสมุฏฺฐานานํ รูปานํ กมฺมปจฺจเยน ปจฺจโยฯ นานากฺขณิกา–กุสลา เจตนา วิปากานํ ขนฺธานํ กฏตฺตา จ รูปานํ กมฺมปจฺจเยน ปจฺจโยฯ กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส จ อพฺยากตสฺส จ ธมฺมสฺส กมฺมปจฺจเยน ปจฺจโยฯ กุสลา เจตนา สมฺปยุตฺตกานํ ขนฺธานํ จิตฺตสมุฏฺฐานานญฺจ รูปานํ กมฺมปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ เอวมาทินา ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิโตฯ
อาหารปจฺจยวิภงฺค
ปุจฺฉา – เตนาวุโส…เป.…
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต…เป.… ปนฺนรสโม อาหารปจฺจยวิภงฺโค ‘‘กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส ธมฺมสฺส อาหารปจฺจเยน ปจฺจโยฯ กุสลา อาหารา สมฺปยุตฺตกานํ ขนฺธานํ อาหารปจฺจเยน ปจฺจโยฯ กุสโล ธมฺโม อพฺยากตสฺส ธมฺมสฺส อาหารปจฺจเยน ปจฺจโยฯ กุสลา อาหารา จิตฺตสมุฏฺฐานานํ รูปานํ อาหารปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ เอวมาทินา ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิโตฯ
อินฺทฺริยปจฺจยวิภงฺค
ปุจฺฉา – เตนาวุโส
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต…เป.… โสฬสโม อินฺทฺริยปจฺจยวิภงฺโค ‘‘กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส ธมฺมสฺส อินฺทฺริยปจฺจเยน ปจฺจโย, กุสโล อินฺทฺริยา สมฺปยุตฺตกานํ ขนฺธานํ อินฺทฺริยปจฺจเยน ปจฺจโยฯ กุสโล ธมฺโม อพฺยากตสฺส ธมฺมสฺส อินฺทฺริยปจฺจเยน ปจฺจโย, กุสลา อินฺทฺริยา จิตฺตสมุฏฺฐานานํ
สงฺขฺยาวาร
ปุจฺฉา – เตนาวุโส…เป.…
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต…เป.… ตติโย สงฺขฺยาวาโร ‘‘เหตุยา สตฺต, อารมฺมเณ นว, อธิปติยา ทส, อนนฺตร สมนนฺตเร สตฺต, สหชาเต นว, อญฺญมญฺเญ ตีณิ, นิสฺสเย เตรส, อุปนิสฺสเย นว, ปุเรชาเต ปจฺฉาชาเต อาเสวเน ตีณิ
เหตุ
เวทนาติก ปฏิจฺจวาร
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ภควตา…เป.… ปฐมํ กุสลตฺติกํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา ตทนนฺตรํ อวเสสา เวทนาตฺติกาทโย เอกวีสติติกา กถํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตาฯ
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต…เป.… ปฐมํ กุสลตฺติกํ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา ตทนนฺตรํ อวเสสา เวทนาตฺติกาทโย เอกวีสติติกา
ทุกปฏฺฐาน
ปุจฺฉา – เตนาวุโส…เป.…
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต…เป.… ติกปฏฺฐานาทีสุ ฉสุ อนฺโตคธปฏฺฐานาทีสุ ปฐมํ ติกปฏฺฐานํ วิภชิตฺวา ตทนนฺตรํ ทุกปฏฺฐานํ ‘‘เหตุํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ เหตุ ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา, อโลภํ ปฏิจฺจ อโทโส อโมโห, อโทสํ ปฏิจฺจ อโลโภ อโมโห, อโมหํ ปฏิจฺจ อโลโภ อโทโสฯ โลภํ ปฏิจฺจ โมโห, โมหํ ปฏิจฺจ โลโภ, โทสํ ปฏิจฺจ โมโห, โมหํ ปฏิจฺจ โทโส’’ติ เอวมาทินา จฯ สรณํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ สรโณ ทมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา, สรณํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา, ตโย ขนฺเธ ปฏิจฺจ เอโก ขนฺโธ, ทฺเว ขนฺเธ ปฏิจฺจ ทฺเว ขนฺธาฯ สรณํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ อรโณ ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา, สรโณ ขนฺเธ ปฏิจฺจ จิตฺตสมุฏฺฐานํ รูปํฯ สรณํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ สรโณ จ อรโณ จ ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ เหตุปจฺจยาฯ สรณํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ รูปํ, ตโย ขนฺเธ ปฏิจฺจ เอโก ขนฺโธ จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ รูปํ, ทฺเว ขนฺเธ ปฏิจฺจ ทฺเว ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ
สรณํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ สรโณ ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา, สรณํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา, ตโย ขนฺเธ ปฏิจฺจ เอโก ขนฺโธ, ทฺเว
ขนฺเธ
ทุกติกปฏฺฐาน ทุกทุกปฏฺฐาน
ปุจฺฉา – เตนาวุโส…เป.… ติกปฏฺฐานาทีสุ ฉสุ อนฺโตคธปฏฺฐาเนสุ ปฐมํ ติกปฏฺฐานญฺจ ทุติยํ ทุกปฏฺฐานญฺจ วิภชิตฺวา ตทวเสสานิ ทุกติกปฏฺฐานาทีนิ จตฺตาโร ปฏฺฐานานิ กถํ วิภชิตฺวา เทสิตานิฯ
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต…เป.… ติกปฏฺฐานาทีสุ ฉสุ อนฺโตคธปฏฺฐาเนสุ ปฐมํ ติกปฏฺฐานญฺจ ทุติยํ ทุกปฏฺฐานญฺจ วิภชิตฺวา ตทวเสสา
ธมฺมปจฺจนียปฏฺฐาน
ปุจฺฉา – เตนาวุโส
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต…เป.… ปฐมํ ธมฺมานุโลมปฏฺฐานํ วิภชิตฺวา ตทนนฺตรํ ทุติยํ ธมฺมปจฺจนียปฏฺฐานํ ‘‘นกุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ นกุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยาฯ อกุสลาพฺยากตํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ อกุสลาพฺยากตา ตโย ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ รูปํฯ ตโย ขนฺเธ ปฏิจฺจ เอโก ขนฺโธ จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ รูปํฯ ทฺเว ขนฺเธ ปฏิจฺจ ทฺเว ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ รูปํฯ นกุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ นอกุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุ ปจฺจยาฯ วิปากาพฺยากตํ กิริยาพฺยากตํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ รูปํฯ ตโย ขนฺเธ ปฏิจฺจ เอโก ขนฺโธ จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ รูปํฯ ทฺเว ขนฺเธ ปฏิจฺจ ทฺเว ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ
ธมฺมานุโลมปจฺจนียปฏฺฐาน
ปุจฺฉา – เตนาวุโส
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก…เป.… ตติยํ ธมฺมานุโลมปจฺจนียปฏฺฐานํ ‘‘กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ นกุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยาฯ กุสเล ขนฺเธ ปฏิจฺจ จิตฺตสมุฏฺฐานรูปํฯ กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ นอกุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยาฯ กุสลํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ รูปํฯ ตโย ขนฺเธ ปฏิจฺจ เอโก ขนฺโธ จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ รูปํฯ ทฺเว ขนฺเธ ปฏิจฺจ ทฺเว ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ รูปํฯ กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ นอพฺยากโต ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยาฯ กุสลํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา, ตโย ขนฺเธ ปฏิจฺจ เอโก ขนฺโธ, ทฺเว ขนฺเธ ปฏิจฺจ ทฺเว ขนฺธาฯ กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ นอกุสโล จ นอพฺยากโต จ ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ เหตุปจฺจยาฯ กุสลํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ
ธมฺมปจฺจนียานุโลมปฏฺฐาน
ปุจฺฉา – เตนาวุโส
วิสฺสชฺชนา – อภิธมฺมปิฏเก ภนฺเต…เป.… ธมฺมานุโลมปฏฺฐานาทีสุ จตูสุ ปธานภูเตสุ มหาปฏฺฐาเนสุ จตุตฺถํ ปริโยสานภูตํ ธมฺมปจฺจนียานุโลมปฏฺฐานํ ‘‘นกุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ อกุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา, อกุสลํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา, ตโย ขนฺเธ ปฏิจฺจ เอโก ขนฺโธ, ทฺเว ขนฺเธ ปฏิจฺจ ทฺเว ขนฺธาฯ นกุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ นอกุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยาฯ อกุสเล ขนฺเธ ปฏิจฺจ จิตฺตสมุฏฺฐานรูปํ, วิปากาพฺยากตํ กฺริยาพฺยากตํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ รูปํ…เป.… ทฺเว ขนฺเธ ปฏิจฺจ ทฺเว ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ รูปํฯ ขนฺเธ ปฏิจฺจ วตฺถุ, วตฺถุํ ปฏิจฺจ ขนฺธาฯ นกุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ นอพฺยากโต ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา, อกุสลํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา, ตโย ขนฺเธ ปฏิจฺจ เอโก ขนฺโธ, ทฺเว ขนฺเธ ปฏิจฺจ ทฺเว ขนฺธา’’ติ เอวมาทินา ติกปฏฺฐานาทีหิ จาติ อนฺโตคธปเภทปฏฺฐาเนหิ เอเกกสฺมิญฺจ ติกปฏฺฐาเน ทุกปฏฺฐาเน ทุกติกติกทุกติกติกทุกทุกปฏฺฐาเน ปฏิจฺจวาราทีหิ สตฺตหิ มหาวาเรหิ เอเกกสฺมิญฺจ มหาวาเร ปจฺจยานุโลมาทีหิ จตูหิ จตูหิ นเยหิ ภควตา วิตฺถารโต วิภชิตฺวา เทสิตํฯ