๑๒. โลหิจฺจสุตฺตวณฺณนา
โลหิจฺจพฺราหฺมณวตฺถุวณฺณนา
๕๐๑. เอวํ เม สุตํ…เป.… โกสเลสูติ โลหิจฺจสุตฺตํฯ ตตฺรายํ อนุตฺตานปทวณฺณนาฯ สาลวติกาติ ตสฺส คามสฺส นามํ, โส กิร วติยา วิย สมนฺตโต สาลปนฺติยา ปริกฺขิตฺโตฯ ตสฺมา สาลวติกาติ วุจฺจติฯ โลหิจฺโจติ ตสฺส พฺราหฺมณสฺส นามํฯ
๕๐๒-๕๐๓. ปาปกนฺติ ปรานุกมฺปา วิรหิตตฺตา ลามกํ, น ปน อุจฺเฉทสสฺสตานํ อญฺญตรํฯ อุปฺปนฺนํ โหตีติ ชาตํ โหติ, น เกวลญฺจ จิตฺเต ชาตมตฺตเมวฯ โส กิร ตสฺส วเสน ปริสมชฺเฌปิ เอวํ ภาสติเยวฯ กิญฺหิ ปโร ปรสฺสาติ ปโร โย อนุสาสียติ, โส ตสฺส อนุสาสกสฺส กิํ กริสฺสติฯ อตฺตนา ปฏิลทฺธํ กุสลํ ธมฺมํ อตฺตนาว สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา วิหาตพฺพนฺติ วทติฯ
๕๐๔-๔๐๗. โรสิกํ นฺหาปิตํ อามนฺเตสีติ โรสิกาติ เอวํ อิตฺถิลิงฺควเสน ลทฺธนามํ นฺหาปิตํ อามนฺเตสิฯ โส กิร ภควโต อาคมนํ สุตฺวา จินฺเตสิ – ‘‘วิหารํ คนฺตฺวา ทิฏฺฐํ นามํ ภาโร, เคหํ ปน อาณาเปตฺวา ปสฺสิสฺสามิ เจว ยถาสตฺติ จ อาคนฺตุกภิกฺขํ ทสฺสามี’’ติ, ตสฺมา เอวํ นฺหาปิตํ อามนฺเตสิฯ
๕๐๘. ปิฏฺฐิโต ปิฏฺฐิโตติ กถาผาสุกตฺถํ ปจฺฉโต ปจฺฉโต อนุพนฺโธ โหติฯ วิเวเจตูติ วิโมเจตุ, ตํ ทิฏฺฐิคตํ วิโนเทตูติ วทติฯ อยํ กิร อุปาสโก โลหิจฺจสฺส พฺราหฺมณสฺส ปิยสหายโกฯ ตสฺมา ตสฺส อตฺถกามตาย เอวมาหฯ อปฺเปว นาม สิยาติ เอตฺถ ปฐมวจเนน ภควา คชฺชติ, ทุติยวจเนน อนุคชฺชติฯ อยํ กิเรตฺถ
โลหิจฺจพฺราหฺมณานุโยควณฺณนา
๕๐๙. สมุทยสญฺชาตีติ สมุทยสฺส สญฺชาติ โภคุปฺปาโท, ตโต อุฏฺฐิตํ ธนธญฺญนฺติ อตฺโถฯ เย ตํ อุปชีวนฺตีติ เย ญาติปริชนทาสกมฺมกราทโย ชนา ตํ นิสฺสาย ชีวนฺติฯ อนฺตรายกโรติ ลาภนฺตรายกโรฯ หิตานุกมฺปีติ เอตฺถ หิตนฺติ วุฑฺฒิฯ อนุกมฺปตีติ อนุกมฺปี, อิจฺฉตีติ อตฺโถ, วุฑฺฒิํ อิจฺฉติ วา โน วาติ วุตฺตํ โหติฯ นิรยํ วา ติรจฺฉานโยนิํ วาติ สเจ สา มิจฺฉาทิฏฺฐิ สมฺปชฺชติ, นิยตา โหติ, เอกํเสน นิรเย นิพฺพตฺตติ, โน เจ, ติรจฺฉานโยนิยํ นิพฺพตฺตตีติ อตฺโถฯ
๕๑๐-๕๑๒. อิทานิ ยสฺมา ยถา อตฺตโน ลาภนฺตราเยน สตฺตา สํวิชฺชนฺติ น ตถา ปเรสํ, ตสฺมา สุฏฺฐุตรํ พฺราหฺมณํ ปเวเจตุกาโม ‘‘ตํ กิํ มญฺญสี’’ติ ทุติยํ อุปปตฺติมาหฯ เย จิเมติ เย จ อิเม ตถาคตสฺส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา อริยภูมิํ โอกฺกมิตุํ อสกฺโกนฺตา กุลปุตฺตา ทิพฺพา คพฺภาติ อุปโยคตฺเถ ปจฺจตฺตวจนํ, ทิพฺเพ คพฺเภติ อตฺโถฯ ทิพฺพา, คพฺภาติ จ ฉนฺนํ เทวโลกานเมตํ อธิวจนํฯ ปริปาเจนฺตีติ เทวโลกคามินิํ ปฏิปทํ ปูรยมานา ทานํ, ททมานา, สีลํ รกฺขมานา, คนฺธมาลาทีหิ, ปูชํ กุรุมานา ภาวนํ ภาวยมานา ปาเจนฺติ วิปาเจนฺติ ปริปาเจนฺติ ปริณามํ คเมนฺติฯ ทิพฺพานํ ภวานํ อภินิพฺพตฺติยาติ ทิพฺพภวา นาม เทวานํ วิมานานิ ทิพฺพา คพฺภาติ ทานาทโย ปุญฺญวิเสสาฯ ทิพฺพา ภวาติ เทวโลเก วิปากกฺขนฺธา, เตสํ นิพฺพตฺตนตฺถาย ตานิ ปุญฺญานิ กโรนฺตีติ อตฺโถฯ เตสํ อนฺตรายกโรติ เตสํ มคฺคสมฺปตฺติผลสมฺปตฺติทิพฺพภววิเสสานํ อนฺตรายกโรฯ อิติ ภควา เอตฺตาวตา อนิยมิเตเนว โอปมฺมวิธินา ยาว ภวคฺคา
ตโย โจทนารหวณฺณนา
๕๑๓. ตตฺถ สา โจทนาติ ตโย สตฺถาเร โจเทนฺตสฺส โจทนาฯ น อญฺญา จิตฺตํ อุปฏฺฐเปนฺตีติ อญฺญาย อาชานนตฺถาย จิตฺตํ น อุปฏฺฐเปนฺติฯ โวกฺกมฺมาติ นิรนฺตรํ ตสฺส สาสนํ อกตฺวา ตโต อุกฺกมิตฺวา วตฺตนฺตีติ อตฺโถฯ โอสกฺกนฺติยา วา อุสฺสกฺเกยฺยาติ ปฏิกฺกมนฺติยา อุปคจฺเฉยฺย, อนิจฺฉนฺติยา อิจฺเฉยฺย, เอกาย สมฺปโยคํ อนิจฺฉนฺติยา เอโก อิจฺเฉยฺยาติ วุตฺตํ โหติฯ ปรมฺมุขิํ วา อาลิงฺเคยฺยาติ ทฏฺฐุมฺปิ อนิจฺฉมานํ ปรมฺมุขิํ ฐิตํ ปจฺฉโต คนฺตฺวา อาลิงฺเคยฺยฯ เอวํสมฺปทมิทนฺติ อิมสฺสาปิ สตฺถุโน ‘‘มม อิเม สาวกา’’ติ สาสนา โวกฺกมฺม วตฺตมาเนปิ เต โลเภน อนุสาสโต อิมํ โลภธมฺมํ เอวํสมฺปทเมว อีทิสเมว วทามิฯ อิติ โส เอวรูโป ตว โลภธมฺโม เยน ตฺวํ โอสกฺกนฺติยา อุสฺสกฺกนฺโต วิย ปรมฺมุขิํ อาลิงฺคนฺโต วิย อโหสีติปิ ตํ โจทนํ อรหติฯ กิญฺหิ ปโร ปรสฺส กริสฺสตีติ เยน ธมฺเมน ปเร อนุสาสิ, อตฺตานเมว ตาว ตตฺถ สมฺปาเทหิ, อุชุํ กโรหิฯ กิญฺหิ ปโร ปรสฺส กริสฺสตีติ โจทนํ อรหติฯ
๕๑๔. นิทฺทายิตพฺพนฺติ สสฺสรูปกานิ ติณานิ อุปฺปาเฏตฺวา ปริสุทฺธํ กาตพฺพํฯ
๕๑๕. ตติยโจทนาย กิญฺหิ ปโร ปรสฺสาติ อนุสาสนํ อสมฺปฏิจฺฉนกาลโต ปฏฺฐาย ปโร อนุสาสิตพฺโพ, ปรสฺส
น โจทนารหสตฺถุวณฺณนา
๕๑๖. น โจทนารโหติ อยญฺหิ ยสฺมา ปฐมเมว อตฺตานํ ปติรูเป ปติฏฺฐาเปตฺวา สาวกานํ ธมฺมํ เทเสติฯ สาวกา จสฺส อสฺสวา หุตฺวา ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชนฺติ, ตาย จ ปฏิปตฺติยา มหนฺตํ วิเสสมธิคจฺฉนฺติฯ ตสฺมา น โจทนารโหติฯ
๕๑๗. นรกปปาตํ ปปตนฺโตติ มยา คหิตาย ทิฏฺฐิยา อหํ นรกปปาตํ ปปตนฺโตฯ อุทฺธริตฺวา ถเล ปติฏฺฐาปิโตติ ตํ ทิฏฺฐิํ ภินฺทิตฺวา ธมฺมเทสนาหตฺเถน อปายปตนโต อุทฺธริตฺวา สคฺคมคฺคถเล ฐปิโตมฺหีติ วทติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ
อิติ สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถายํ
โลหิจฺจสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ