(๙) ๔. สมณวคฺโค
๑. สมณสุตฺตํ
๘๒. ‘‘ตีณิมานิ , ภิกฺขเว, สมณสฺส สมณิยานิ สมณกรณียานิฯ กตมานิ ตีณิ? อธิสีลสิกฺขาสมาทานํ, อธิจิตฺตสิกฺขาสมาทานํ, อธิปญฺญาสิกฺขาสมาทานํ – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ตีณิ สมณสฺส สมณิยานิ สมณกรณียานิฯ
‘‘ตสฺมาติห, ภิกฺขเว, เอวํ สิกฺขิตพฺพํ – ‘ติพฺโพ โน ฉนฺโท ภวิสฺสติ อธิสีลสิกฺขาสมาทาเน, ติพฺโพ โน ฉนฺโท ภวิสฺสติ อธิจิตฺตสิกฺขาสมาทาเน, ติพฺโพ โน ฉนฺโท ภวิสฺสติ อธิปญฺญาสิกฺขาสมาทาเน’ติฯ เอวญฺหิ โว, ภิกฺขเว, สิกฺขิตพฺพ’’นฺติฯ ปฐมํฯ
๒. คทฺรภสุตฺตํ
๘๓. ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, คทฺรโภ โคคณํ ปิฏฺฐิโต ปิฏฺฐิโต อนุพนฺโธ โหติ – ‘อหมฺปิ ทมฺโม, อหมฺปิ ทมฺโม’ติ อหมฺปิ โค อมฺหา อหมฺปิ โค อมฺหาติ (สี.), อหมฺปิ อมฺหา อหมฺปิ อมฺหาติ (สฺยา. กํ. ปี.), อหมฺปิ โค อหมฺปิ โคติ (?)ฯ ตสฺส น ตาทิโส วณฺโณ โหติ เสยฺยถาปิ คุนฺนํ, น ตาทิโส สโร โหติ เสยฺยถาปิ คุนฺนํ, น ตาทิสํ ปทํ โหติ เสยฺยถาปิ คุนฺนํฯ โส โคคณํเยว ปิฏฺฐิโต ปิฏฺฐิโต อนุพนฺโธ โหติ – ‘อหมฺปิ ทมฺโม, อหมฺปิ ทมฺโม’’’ติฯ
‘‘เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ภิกฺขุ ภิกฺขุสงฺฆํ ปิฏฺฐิโต ปิฏฺฐิโต อนุพนฺโธ โหติ – ‘อหมฺปิ ภิกฺขุ, อหมฺปิ ภิกฺขู’ติฯ ตสฺส น ตาทิโส ฉนฺโท โหติ อธิสีลสิกฺขาสมาทาเน เสยฺยถาปิ อญฺเญสํ ภิกฺขูนํ, น ตาทิโส ฉนฺโท โหติ อธิจิตฺตสิกฺขาสมาทาเน เสยฺยถาปิ อญฺเญสํ ภิกฺขูนํ, น ตาทิโส ฉนฺโท โหติ อธิปญฺญาสิกฺขาสมาทาเน เสยฺยถาปิ อญฺเญสํ ภิกฺขูนํฯ โส ภิกฺขุสงฺฆํเยว ปิฏฺฐิโต ปิฏฺฐิโต อนุพนฺโธ โหติ – ‘อหมฺปิ ภิกฺขุ, อหมฺปิ ภิกฺขู’’’ติฯ
‘‘ตสฺมาติห , ภิกฺขเว, เอวํ สิกฺขิตพฺพํ – ‘ติพฺโพ โน ฉนฺโท ภวิสฺสติ อธิสีลสิกฺขาสมาทาเน, ติพฺโพ โน ฉนฺโท ภวิสฺสติ อธิจิตฺตสิกฺขาสมาทาเน, ติพฺโพ โน ฉนฺโท ภวิสฺสติ อธิปญฺญาสิกฺขาสมาทาเน’ติฯ เอวญฺหิ โว, ภิกฺขเว, สิกฺขิตพฺพ’’นฺติฯ ทุติยํฯ
๓. เขตฺตสุตฺตํ
๘๔. ‘‘ตีณิมานิ, ภิกฺขเว, กสฺสกสฺส คหปติสฺส ปุพฺเพ กรณียานิฯ กตมานิ ตีณิ? อิธ, ภิกฺขเว, กสฺสโก คหปติ ปฏิกจฺเจว ปฏิคจฺเจว (สี. ปี.) เขตฺตํ สุกฏฺฐํ กโรติ สุมติกตํ สุมตฺติกตํ (ก.), เอตฺถ มติสทฺโท กฏฺฐเขตฺตสฺส สมีกรณสาธเน ทารุภณฺเฑ วตฺตตีติ สกฺกตอภิธาเนสุ อาคตํฯ ตํ ‘‘มติยา สุฏฺฐุ สมีกต’’นฺติ อฏฺฐกถาย สเมติฯ ปฏิกจฺเจว เขตฺตํ สุกฏฺฐํ กริตฺวา สุมติกตํ กาเลน พีชานิ ปติฏฺฐาเปติฯ กาเลน พีชานิ ปติฏฺฐาเปตฺวา สมเยน อุทกํ อภิเนติปิ อปเนติปิฯ อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ตีณิ กสฺสกสฺส คหปติสฺส ปุพฺเพ กรณียานิฯ
‘‘เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, ตีณิมานิ ภิกฺขุสฺส ปุพฺเพ กรณียานิฯ กตมานิ ตีณิ? อธิสีลสิกฺขาสมาทานํ, อธิจิตฺตสิกฺขาสมาทานํ, อธิปญฺญาสิกฺขาสมาทานํ – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ตีณิ ภิกฺขุสฺส ปุพฺเพ กรณียานิฯ
‘‘ตสฺมาติห, ภิกฺขเว, เอวํ สิกฺขิตพฺพํ – ‘ติพฺโพ โน ฉนฺโท ภวิสฺสติ อธิสีลสิกฺขาสมาทาเน, ติพฺโพ โน ฉนฺโท ภวิสฺสติ อธิจิตฺตสิกฺขาสมาทาเน, ติพฺโพ โน ฉนฺโท ภวิสฺสติ อธิปญฺญาสิกฺขาสมาทาเน’ติฯ เอวญฺหิ โว, ภิกฺขเว, สิกฺขิตพฺพ’’นฺติฯ ตติยํฯ
๔. วชฺชิปุตฺตสุตฺตํ
๘๕. เอกํ สมยํ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํฯ อถ โข อญฺญตโร วชฺชิปุตฺตโก ภิกฺขุ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส วชฺชิปุตฺตโก ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สาธิกมิทํ, ภนฺเต, ทิยฑฺฒสิกฺขาปทสตํ ทิยฑฺฒํ สิกฺขาปทสตํ (สี.) อนฺวทฺธมาสํ อุทฺเทสํ อาคจฺฉติฯ นาหํ , ภนฺเต, เอตฺถ สกฺโกมิ สิกฺขิตุ’’นฺติฯ ‘‘สกฺขิสฺสสิ ปน ตฺวํ, ภิกฺขุ, ตีสุ สิกฺขาสุ สิกฺขิตุํ – อธิสีลสิกฺขาย, อธิจิตฺตสิกฺขาย อธิปญฺญาสิกฺขายา’’ติ? ‘‘สกฺโกมหํ, ภนฺเต, ตีสุ สิกฺขาสุ สิกฺขิตุํ – อธิสีลสิกฺขาย, อธิจิตฺตสิกฺขาย, อธิปญฺญาสิกฺขายา’’ติฯ ‘‘ตสฺมาติห ตฺวํ, ภิกฺขุ, ตีสุ สิกฺขาสุ สิกฺขสฺสุ – อธิสีลสิกฺขาย, อธิจิตฺตสิกฺขาย, อธิปญฺญาสิกฺขาย’’ฯ
‘‘ยโต โข ตฺวํ, ภิกฺขุ, อธิสีลมฺปิ สิกฺขิสฺสสิ, อธิจิตฺตมฺปิ สิกฺขิสฺสสิ, อธิปญฺญมฺปิ สิกฺขิสฺสสิ, ตสฺส ตุยฺหํ ภิกฺขุ อธิสีลมฺปิ สิกฺขโต อธิจิตฺตมฺปิ สิกฺขโต อธิปญฺญมฺปิ สิกฺขโต ราโค ปหียิสฺสติ, โทโส ปหียิสฺสติ, โมโห ปหียิสฺสติฯ โส ตฺวํ ราคสฺส ปหานา โทสสฺส ปหานา โมหสฺส ปหานา ยํ อกุสลํ น ตํ กริสฺสสิ, ยํ ปาปํ น ตํ เสวิสฺสสี’’ติฯ
อถ โข โส ภิกฺขุ อปเรน สมเยน อธิสีลมฺปิ สิกฺขิ, อธิจิตฺตมฺปิ สิกฺขิ, อธิปญฺญมฺปิ สิกฺขิฯ ตสฺส อธิสีลมฺปิ สิกฺขโต อธิจิตฺตมฺปิ สิกฺขโต อธิปญฺญมฺปิ สิกฺขโต ราโค ปหียิ, โทโส ปหียิ, โมโห ปหียิฯ โส ราคสฺส ปหานา โทสสฺส ปหานา โมหสฺส ปหานา ยํ อกุสลํ ตํ นากาสิ, ยํ ปาปํ ตํ น เสวีติฯ จตุตฺถํฯ
๕. เสกฺขสุตฺตํ
๘๖. อถ โข อญฺญตโร ภิกฺขุ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ –
‘‘‘เสโข, เสโข’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติฯ กิตฺตาวตา นุ โข, ภนฺเต, เสโข โหตี’’ติ? ‘‘สิกฺขตีติ โข, ภิกฺขุ, ตสฺมา เสโขติ วุจฺจติฯ กิญฺจ สิกฺขติ? อธิสีลมฺปิ สิกฺขติ, อธิจิตฺตมฺปิ สิกฺขติ, อธิปญฺญมฺปิ สิกฺขติฯ สิกฺขตีติ โข, ภิกฺขุ, ตสฺมา เสโขติ วุจฺจตี’’ติฯ
‘‘เสขสฺส สิกฺขมานสฺส, อุชุมคฺคานุสาริโน;
ขยสฺมิํ ปฐมํ ญาณํ, ตโต อญฺญา อนนฺตราฯ
‘‘ตโต อญฺญาวิมุตฺตสฺส อญฺญาวิมุตฺติยา (ก.), ญาณํ เว ญาณญฺจ (ก.) โหติ ตาทิโน;
อกุปฺปา เม วิมุตฺตีติ, ภวสํโยชนกฺขเย’’ติฯ ปญฺจมํ; ( ) (อฏฺฐมํ ภาณวารํ นิฏฺฐิตํ) (ก.)
๖. ปฐมสิกฺขาสุตฺตํ
๘๗. ‘‘สาธิกมิทํ , ภิกฺขเว, ทิยฑฺฒสิกฺขาปทสตํ อนฺวทฺธมาสํ อุทฺเทสํ อาคจฺฉติ, ยตฺถ อตฺตกามา กุลปุตฺตา สิกฺขนฺติฯ ติสฺโส อิมา, ภิกฺขเว, สิกฺขา ยตฺเถตํ สพฺพํ สโมธานํ คจฺฉติฯ กตมา ติสฺโส? อธิสีลสิกฺขา, อธิจิตฺตสิกฺขา อธิปญฺญาสิกฺขา – อิมา โข, ภิกฺขเว, ติสฺโส สิกฺขา, ยตฺเถตํ สพฺพํ สโมธานํ คจฺฉติฯ
‘‘อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สีเลสุ ปริปูรการี โหติ สมาธิสฺมิํ มตฺตโส การี ปญฺญาย มตฺตโส การีฯ โส ยานิ ตานิ ขุทฺทานุขุทฺทกานิ สิกฺขาปทานิ ตานิ อาปชฺชติปิ วุฏฺฐาติปิฯ ตํ กิสฺส เหตุ? น หิ เมตฺถ, ภิกฺขเว, อภพฺพตา วุตฺตาฯ ยานิ จ โข ตานิ สิกฺขาปทานิ อาทิพฺรหฺมจริยกานิ พฺรหฺมจริยสารุปฺปานิ, ตตฺถ ธุวสีโล ธุวสีลี (สี.) ปุ. ป. ๑๒๗-๑๒๙ (โถกํ วิสทิสํ) จ โหติ ฐิตสีโล ฐิตสีลี (สี.) จ, สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุฯ โส ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณฯ
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สีเลสุ ปริปูรการี โหติ สมาธิสฺมิํ มตฺตโส การี ปญฺญาย มตฺตโส การีฯ โส ยานิ ตานิ ขุทฺทานุขุทฺทกานิ สิกฺขาปทานิ ตานิ อาปชฺชติปิ วุฏฺฐาติปิฯ ตํ กิสฺส เหตุ? น หิ เมตฺถ, ภิกฺขเว, อภพฺพตา วุตฺตาฯ ยานิ จ โข ตานิ สิกฺขาปทานิ อาทิพฺรหฺมจริยกานิ พฺรหฺมจริยสารุปฺปานิ ตตฺถ ธุวสีโล จ โหติ ฐิตสีโล จ, สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุฯ โส ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา ราคโทสโมหานํ ตนุตฺตา สกทาคามี โหติ, สกิเทว อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติฯ
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สีเลสุ ปริปูรการี โหติ สมาธิสฺมิํ ปริปูรการี ปญฺญาย มตฺตโส การีฯ โส ยานิ ตานิ ขุทฺทานุขุทฺทกานิ สิกฺขาปทานิ ตานิ อาปชฺชติปิ วุฏฺฐาติปิฯ ตํ กิสฺส เหตุ? น หิ เมตฺถ, ภิกฺขเว, อภพฺพตา วุตฺตาฯ ยานิ จ โข ตานิ สิกฺขาปทานิ อาทิพฺรหฺมจริยกานิ พฺรหฺมจริยสารุปฺปานิ ตตฺถ ธุวสีโล จ โหติ ฐิตสีโล จ, สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุฯ โส ปญฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โอปปาติโก โหติ ตตฺถ ปรินิพฺพายี อนาวตฺติธมฺโม ตสฺมา โลกาฯ
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สีเลสุ ปริปูรการี โหติ สมาธิสฺมิํ ปริปูรการี ปญฺญาย ปริปูรการีฯ โส ยานิ ตานิ ขุทฺทานุขุทฺทกานิ สิกฺขาปทานิ ตานิ อาปชฺชติปิ วุฏฺฐาติปิฯ ตํ กิสฺส เหตุ? น หิ เมตฺถ, ภิกฺขเว, อภพฺพตา วุตฺตาฯ ยานิ จ โข ตานิ สิกฺขาปทานิ อาทิพฺรหฺมจริยกานิ พฺรหฺมจริยสารุปฺปานิ ตตฺถ ธุวสีโล จ โหติ ฐิตสีโล จ, สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุฯ โส อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ
‘‘อิติ โข, ภิกฺขเว, ปเทสํ ปเทสการี อาราเธติ ปริปูรํ ปริปูรการีฯ อวญฺฌานิ ตฺเววาหํ อวญฺจุวเนวาหํ (ก.), ภิกฺขเว, สิกฺขาปทานิ วทามี’’ติฯ ฉฏฺฐํฯ
๗. ทุติยสิกฺขาสุตฺตํ
๘๘. ‘‘สาธิกมิทํ, ภิกฺขเว, ทิยฑฺฒสิกฺขาปทสตํ อนฺวทฺธมาสํ อุทฺเทสํ อาคจฺฉติ ยตฺถ อตฺตกามา กุลปุตฺตา สิกฺขนฺติฯ ติสฺโส อิมา, ภิกฺขเว, สิกฺขา ยตฺเถตํ สพฺพํ สโมธานํ คจฺฉติฯ กตมา ติสฺโส? อธิสีลสิกฺขา, อธิจิตฺตสิกฺขา, อธิปญฺญาสิกฺขา – อิมา โข, ภิกฺขเว, ติสฺโส สิกฺขา ยตฺเถตํ สพฺพํ สโมธานํ คจฺฉติฯ
‘‘อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สีเลสุ ปริปูรการี โหติ สมาธิสฺมิํ มตฺตโส การี ปญฺญาย มตฺตโส การีฯ โส ยานิ ตานิ ขุทฺทานุขุทฺทกานิ สิกฺขาปทานิ ตานิ อาปชฺชติปิ วุฏฺฐาติปิฯ ตํ กิสฺส เหตุ? น หิ เมตฺถ, ภิกฺขเว, อภพฺพตา วุตฺตาฯ ยานิ จ โข ตานิ สิกฺขาปทานิ อาทิพฺรหฺมจริยกานิ พฺรหฺมจริยสารุปฺปานิ ตตฺถ ธุวสีโล จ โหติ ฐิตสีโล จ, สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุฯ โส ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา สตฺตกฺขตฺตุปรโม โหติ ฯ สตฺตกฺขตฺตุปรมํ เทเว จ มนุสฺเส จ สนฺธาวิตฺวา สํสริตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติฯ โส ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โกลํโกโล โหติ, ทฺเว วา ตีณิ วา กุลานิ สนฺธาวิตฺวา สํสริตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติฯ โส ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา เอกพีชี โหติ, เอกํเยว มานุสกํ ภวํ นิพฺพตฺเตตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติฯ โส ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา ราคโทสโมหานํ ตนุตฺตา สกทาคามี โหติ, สกิเทว อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติฯ
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สีเลสุ ปริปูรการี โหติ สมาธิสฺมิํ ปริปูรการี ปญฺญาย มตฺตโส การีฯ โส ยานิ ตานิ ขุทฺทานุขุทฺทกานิ สิกฺขาปทานิ ตานิ อาปชฺชติปิ วุฏฺฐาติปิฯ ตํ กิสฺส เหตุ? น หิ เมตฺถ, ภิกฺขเว, อภพฺพตา วุตฺตาฯ ยานิ จ โข ตานิ สิกฺขาปทานิ อาทิพฺรหฺมจริยกานิ พฺรหฺมจริยสารุปฺปานิ ตตฺถ ธุวสีโล จ โหติ ฐิตสีโล จ, สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุฯ โส ปญฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา อุทฺธํโสโต อกนิฏฺฐคามีฯ โส ปญฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา สสงฺขารปรินิพฺพายี โหติฯ โส ปญฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา อสงฺขารปรินิพฺพายี โหติฯ โส ปญฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา อุปหจฺจปรินิพฺพายี โหติฯ โส ปญฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา อนฺตราปรินิพฺพายี โหติฯ
‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สีเลสุ ปริปูรการี โหติ สมาธิสฺมิํ ปริปูรการี ปญฺญาย ปริปูรการีฯ โส ยานิ ตานิ ธุวสีโล จ โหติ ฐิตสีโล จ, สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุฯ โส อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ
‘‘อิติ โข, ภิกฺขเว, ปเทสํ ปเทสการี อาราเธติ, ปริปูรํ ปริปูรการี, อวญฺฌานิ ตฺเววาหํ, ภิกฺขเว, สิกฺขาปทานิ วทามี’’ติฯ สตฺตมํฯ
๘. ตติยสิกฺขาสุตฺตํ
๘๙. ‘‘สาธิกมิทํ , ภิกฺขเว, ทิยฑฺฒสิกฺขาปทสตํ อนฺวทฺธมาสํ อุทฺเทสํ อาคจฺฉติ ยตฺถ อตฺตกามา กุลปุตฺตา สิกฺขนฺติฯ ติสฺโส อิมา, ภิกฺขเว, สิกฺขา ยตฺเถตํ สพฺพํ สโมธานํ คจฺฉติฯ กตมา ติสฺโส? อธิสีลสิกฺขา, อธิจิตฺตสิกฺขา, อธิปญฺญาสิกฺขา – อิมา โข, ภิกฺขเว, ติสฺโส สิกฺขา ยตฺเถตํ สพฺพํ สโมธานํ คจฺฉติฯ
‘‘อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สีเลสุ ปริปูรการี โหติ สมาธิสฺมิํ ปริปูรการี ปญฺญาย ปริปูรการีฯ โส ยานิ ตานิ ขุทฺทานุขุทฺทกานิ สิกฺขาปทานิ ตานิ อาปชฺชติปิ วุฏฺฐาติปิฯ ตํ กิสฺส เหตุ? น หิ เมตฺถ, ภิกฺขเว, อภพฺพตา วุตฺตาฯ ยานิ จ โข ตานิ สิกฺขาปทานิ อาทิพฺรหฺมจริยกานิ พฺรหฺมจริยสารุปฺปานิ ตตฺถ ธุวสีโล จ โหติ ฐิตสีโล จ, สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุฯ โส อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ ตํ วา ปน อนภิสมฺภวํ อปฺปฏิวิชฺฌํ ปญฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา อนฺตราปรินิพฺพายี โหติฯ ตํ วา ปน อนภิสมฺภวํ อปฺปฏิวิชฺฌํ ปญฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา อุปหจฺจปรินิพฺพายี โหติฯ ตํ วา ปน อนภิสมฺภวํ อปฺปฏิวิชฺฌํ ปญฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา อสงฺขารปรินิพฺพายี โหติฯ ตํ วา ปน อนภิสมฺภวํ อปฺปฏิวิชฺฌํ ปญฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา สสงฺขารปรินิพฺพายี โหติฯ ตํ วา ปน อนภิสมฺภวํ อปฺปฏิวิชฺฌํ ปญฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา อุทฺธํโสโต โหติ อกนิฏฺฐคามี ตํ วา ปน อนภิสมฺภวํ อปฺปฏิวิชฺฌํ ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา, ราคโทสโมหานํ ตนุตฺตา สกทาคามี โหติ, สกิเทว อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติฯ ตํ วา ปน อนภิสมฺภวํ อปฺปฏิวิชฺฌํ ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา เอกพีชี โหติ, เอกํเยว มานุสกํ ภวํ นิพฺพตฺเตตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติฯ ตํ วา ปน อนภิสมฺภวํ อปฺปฏิวิชฺฌํ ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โกลํโกโล โหติ, ทฺเว วา ตีณิ วา กุลานิ สนฺธาวิตฺวา สํสริตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติฯ ตํ วา ปน อนภิสมฺภวํ อปฺปฏิวิชฺฌํ ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา สตฺตกฺขตฺตุปรโม โหติ, สตฺตกฺขตฺตุปรมํ เทเว จ มนุสฺเส จ สนฺธาวิตฺวา สํสริตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติฯ
‘‘อิติ โข, ภิกฺขเว, ปริปูรํ ปริปูรการี อาราเธติ ปเทสํ ปเทสการีฯ อวญฺฌานิตฺเววาหํ , ภิกฺขเว, สิกฺขาปทานิ วทามี’’ติฯ อฏฺฐมํฯ
๙. ปฐมสิกฺขตฺตยสุตฺตํ
๙๐. ‘‘ติสฺโส อิมา, ภิกฺขเว, สิกฺขาฯ กตมา ติสฺโส? อธิสีลสิกฺขา, อธิจิตฺตสิกฺขา, อธิปญฺญาสิกฺขาฯ
‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, อธิสีลสิกฺขา? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สีลวา โหติ…เป.… สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อธิสีลสิกฺขาฯ
‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, อธิจิตฺตสิกฺขา? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อธิจิตฺตสิกฺขาฯ
‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, อธิปญฺญาสิกฺขา? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ…เป.… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อธิปญฺญาสิกฺขาฯ อิมา โข, ภิกฺขเว, ติสฺโส สิกฺขา’’ติฯ นวมํฯ
๑๐. ทุติยสิกฺขตฺตยสุตฺตํ
๙๑. ‘‘ติสฺโส อิมา, ภิกฺขเว, สิกฺขาฯ กตมา ติสฺโส? อธิสีลสิกฺขา, อธิจิตฺตสิกฺขา, อธิปญฺญาสิกฺขาฯ
‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, อธิสีลสิกฺขา? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สีลวา โหติ…เป.… สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อธิสีลสิกฺขาฯ
‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, อธิจิตฺตสิกฺขา? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อธิจิตฺตสิกฺขาฯ
‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, อธิปญฺญาสิกฺขา? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อธิปญฺญา สิกฺขาฯ อิมา โข, ภิกฺขเว, ติสฺโส สิกฺขา’’ติฯ
‘‘อธิสีลํ อธิจิตฺตํ, อธิปญฺญญฺจ วีริยวา;
ถามวา ธิติมา ฌายี, สโต คุตฺตินฺทฺริโย อุปฺปตฺตินฺทฺริโย (ก.) จเรฯ
‘‘ยถา ปุเร ตถา ปจฺฉา, ยถา ปจฺฉา ตถา ปุเร;
ยถา อโธ ตถา อุทฺธํ, ยถา อุทฺธํ ตถา อโธฯ
‘‘ยถา ทิวา ตถา รตฺติํ, ยถา รตฺติํ ตถา ทิวา;
อภิภุยฺย ทิสา สพฺพา, อปฺปมาณสมาธินาฯ
‘‘ตมาหุ เสขํ ปฏิปทํ ปาฏิปทํ (?) ม. นิ. ๒.๒๗ ปสฺสิตพฺพํ, อโถ สํสุทฺธจาริยํ สํสุทฺธจารณํ (สี. ปี.), สํสุทฺธจารินํ (สฺยา. กํ.);
ตมาหุ โลเก สมฺพุทฺธํ, ธีรํ ปฏิปทนฺตคุํฯ
‘‘วิญฺญาณสฺส นิโรเธน, ตณฺหากฺขยวิมุตฺติโน;
ปชฺโชตสฺเสว นิพฺพานํ, วิโมกฺโข โหติ เจตโส’’ติฯ ทสมํ;
๑๑. สงฺกวาสุตฺตํ
๙๒. เอกํ สมยํ ภควา โกสเลสุ จาริกํ จรมาโน มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธิํ เยน สงฺกวา ปงฺกธา (สี. สฺยา. กํ. ปี.) นาม โกสลานํ นิคโม ตทวสริฯ ตตฺร สุทํ ภควา สงฺกวายํ วิหรติฯ เตน โข ปน สมเยน กสฺสปโคตฺโต นาม ภิกฺขุ สงฺกวายํ อาวาสิโก โหติฯ ตตฺร สุทํ ภควา สิกฺขาปทปฏิสํยุตฺตาย ธมฺมิยา กถาย ภิกฺขู สนฺทสฺเสติ สมาทเปติ สมุตฺเตเชติ สมฺปหํเสติฯ อถ โข กสฺสปโคตฺตสฺส ภิกฺขุโน ภควติ สิกฺขาปทปฏิสํยุตฺตาย ธมฺมิยา กถาย ภิกฺขู สนฺทสฺเสนฺเต สมาทเปนฺเต สมุตฺเตเชนฺเต สมฺปหํเสนฺเต อหุเทว อกฺขนฺติ อหุ อปฺปจฺจโย – ‘‘อธิสลฺลิขเตวายํ อธิสลฺเลขเตวายํ (สฺยา. กํ. ก.) สมโณ’’ติฯ อถ โข ภควา สงฺกวายํ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน ราชคหํ เตน จาริกํ ปกฺกามิฯ อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เยน ราชคหํ ตทวสริฯ ตตฺร สุทํ ภควา ราชคเห วิหรติฯ
อถ โข กสฺสปโคตฺตสฺส ภิกฺขุโน อจิรปกฺกนฺตสฺส ภควโต อหุเทว กุกฺกุจฺจํ อหุ วิปฺปฏิสาโร – ‘‘อลาภา วต เม, น วต เม ลาภา ; ทุลฺลทฺธํ วต เม, น วต เม สุลทฺธํ; ยสฺส เม ภควติ สิกฺขาปทปฏิสํยุตฺตาย ธมฺมิยา กถาย ภิกฺขู สนฺทสฺเสนฺเต สมาทเปนฺเต สมุตฺเตเชนฺเต สมฺปหํเสนฺเต อหุเทว อกฺขนฺติ อหุ อปฺปจฺจโย – ‘อธิสลฺลิขเตวายํ สมโณ’ติฯ ยํนูนาหํ เยน ภควา เตนุปสงฺกเมยฺยํ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต สนฺติเก อจฺจยํ อจฺจยโต เทเสยฺย’’นฺติฯ อถ โข กสฺสปโคตฺโต ภิกฺขุ เสนาสนํ สํสาเมตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน ราชคหํ เตน ปกฺกามิฯ อนุปุพฺเพน เยน ราชคหํ เยน คิชฺฌกูโฏ ปพฺพโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข กสฺสปโคตฺโต ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ –
‘‘เอกมิทํ, ภนฺเต, สมยํ ภควา สงฺกวายํ วิหรติ, สงฺกวา นาม โกสลานํ นิคโมฯ ตตฺร, ภนฺเต, ภควา สิกฺขาปทปฏิสํยุตฺตาย ธมฺมิยา กถาย ภิกฺขู สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิฯ ตสฺส มยฺหํ ภควติ สิกฺขาปทปฏิสํยุตฺตาย ธมฺมิยา กถาย ภิกฺขู สนฺทสฺเสนฺเต สมาทเปนฺเต สมุตฺเตเชนฺเต สมฺปหํเสนฺเต อหุเทว อกฺขนฺติ อหุ อปฺปจฺจโย – ‘อธิสลฺลิขเตวายํ สมโณ’ติฯ อถ โข ภควา สงฺกวายํ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน ราชคหํ เตน จาริกํ ปกฺกามิฯ ( ) (อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เยน ราชคหํ ตทวสริฯ ตตฺร สุทํ ภควา ราชคเห วิหรติฯ อถ โข (ก.) ตสฺส มยฺหํ, ภนฺเต, อจิรปกฺกนฺตสฺส ภควโต อหุเทว กุกฺกุจฺจํ อหุ วิปฺปฏิสาโร – อลาภา วต เม, น วต เม ลาภา; ทุลฺลทฺธํ วต เม, น วต เม สุลทฺธํ; ยสฺส เม ภควติ สิกฺขาปทปฏิสํยุตฺตาย ธมฺมิยา กถาย ภิกฺขู สนฺทสฺเสนฺเต สมาทเปนฺเต สมุตฺเตเชนฺเต สมฺปหํเสนฺเต อหุเทว อกฺขนฺติ อหุ อปฺปจฺจโย – ‘อธิสลฺลิขเตวายํ สมโณ’ติฯ ยํนูนาหํ เยน ภควา เตนุปสงฺกเมยฺยํ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต สนฺติเก อจฺจยํ อจฺจยโต เทเสยฺยนฺติฯ อจฺจโย มํ, ภนฺเต , อจฺจคมา ยถาพาลํ ยถามูฬฺหํ ยถาอกุสลํ ยสฺส เม ภควติ สิกฺขาปทปฏิสํยุตฺตาย ธมฺมิยา กถาย ภิกฺขู สนฺทสฺเสนฺเต สมาทเปนฺเต สมุตฺเตเชนฺเต สมฺปหํเสนฺเต อหุเทว อกฺขนฺติ อหุ อปฺปจฺจโย – ‘อธิสลฺลิขเตวายํ สมโณ’ติฯ ตสฺส เม, ภนฺเต, ภควา อจฺจยํ อจฺจยโต ปฏิคฺคณฺหาตุ, อายติํ สํวรายา’’ติฯ
‘‘ตคฺฆ ตํ ตคฺฆ ตฺวํ (สี. ปี.), กสฺสป, อจฺจโย อจฺจคมา ยถาพาลํ ยถามูฬฺหํ ยถาอกุสลํ, ยสฺส เต มยิ สิกฺขาปทปฏิสํยุตฺตาย ธมฺมิยา กถาย ภิกฺขู สนฺทสฺเสนฺเต สมาทเปนฺเต สมุตฺเตเชนฺเต สมฺปหํเสนฺเต อหุเทว อกฺขนฺติ อหุ อปฺปจฺจโย – ‘อธิสลฺลิขเตวายํ สมโณ’ติฯ ยโต จ โข ตฺวํ, กสฺสป, อจฺจยํ อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ ปฏิกโรสิ, ตํ เต มยํ ปฏิคฺคณฺหามฯ วุทฺธิเหสา, กสฺสป, อริยสฺส วินเย โย อจฺจยํ อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ ปฏิกโรติ, อายติํ สํวรํ อาปชฺชติฯ
‘‘เถโร เจปิ , กสฺสป, ภิกฺขุ โหติ น สิกฺขากาโม น สิกฺขาสมาทานสฺส วณฺณวาที, เย จญฺเญ ภิกฺขู น สิกฺขากามา เต จ น สิกฺขาย สมาทเปติ, เย จญฺเญ ภิกฺขู สิกฺขากามา เตสญฺจ น วณฺณํ ภณติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน, เอวรูปสฺสาหํ, กสฺสป, เถรสฺส ภิกฺขุโน น วณฺณํ ภณามิฯ ตํ กิสฺส เหตุ? สตฺถา หิสฺส วณฺณํ ภณตีติ อญฺเญ นํ ตํ (สี. ปี.) ภิกฺขู ภเชยฺยุํ, เย นํ ภเชยฺยุํ ตฺยาสฺส ทิฏฺฐานุคติํ อาปชฺเชยฺยุํ, ยฺยาสฺส ทิฏฺฐานุคติํ อาปชฺเชยฺยุํ เตสํ ตํ อสฺส ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขายาติฯ ตสฺมาหํ, กสฺสป, เอวรูปสฺส เถรสฺส ภิกฺขุโน น วณฺณํ ภณามิฯ
‘‘มชฺฌิโม เจปิ, กสฺสป, ภิกฺขุ โหติ…เป.… นโว เจปิ, กสฺสป, ภิกฺขุ โหติ น สิกฺขากาโม น สิกฺขาสมาทานสฺส วณฺณวาที, เย จญฺเญ ภิกฺขู น สิกฺขากามา เต จ น สิกฺขาย สมาทเปติ, เย จญฺเญ ภิกฺขู สิกฺขากามา เตสญฺจ น วณฺณํ ภณติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน, เอวรูปสฺสาหํ, กสฺสป, นวสฺส ภิกฺขุโน น วณฺณํ ภณามิฯ ตํ กิสฺส เหตุ? สตฺถา หิสฺส วณฺณํ ภณตีติ อญฺเญ นํ ภิกฺขู ภเชยฺยุํ, เย นํ ภเชยฺยุํ ตฺยาสฺส ทิฏฺฐานุคติํ อาปชฺเชยฺยุํ, ยฺยาสฺส ทิฏฺฐานุคติํ อาปชฺเชยฺยุํ เตสํ ตํ อสฺส ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขายาติฯ ตสฺมาหํ, กสฺสป, เอวรูปสฺส นวสฺส ภิกฺขุโน น วณฺณํ ภณามิฯ
‘‘เถโร เจปิ, กสฺสป, ภิกฺขุ โหติ สิกฺขากาโม สิกฺขาสมาทานสฺส วณฺณวาที, เย จญฺเญ ภิกฺขู น สิกฺขากามา เต จ สิกฺขาย สมาทเปติ, เย จญฺเญ ภิกฺขู สิกฺขากามา เตสญฺจ วณฺณํ ภณติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน, เอวรูปสฺสาหํ, กสฺสป, เถรสฺส ภิกฺขุโน วณฺณํ ภณามิฯ ตํ กิสฺส เหตุ? สตฺถา หิสฺส วณฺณํ ภณตีติ อญฺเญ นํ ภิกฺขู ภเชยฺยุํ, เย นํ ภเชยฺยุํ ตฺยาสฺส ทิฏฺฐานุคติํ อาปชฺเชยฺยุํ, ยฺยาสฺส ทิฏฺฐานุคติํ อาปชฺเชยฺยุํ เตสํ ตํ อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายาติฯ ตสฺมาหํ, กสฺสป, เอวรูปสฺส เถรสฺส ภิกฺขุโน วณฺณํ ภณามิฯ
‘‘มชฺฌิโม เจปิ, กสฺสป, ภิกฺขุ โหติ สิกฺขากาโม…เป.… นโว เจปิ, กสฺสป, ภิกฺขุ โหติ สิกฺขากาโม สิกฺขาสมาทานสฺส วณฺณวาที, เย จญฺเญ ภิกฺขู น สิกฺขากามา เต จ สิกฺขาย สมาทเปติ, เย จญฺเญ ภิกฺขู สิกฺขากามา เตสญฺจ วณฺณํ ภณติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน, เอวรูปสฺสาหํ, กสฺสป, นวสฺส ภิกฺขุโน วณฺณํ ภณามิฯ ตํ กิสฺส เหตุ? สตฺถา หิสฺส วณฺณํ ภณตีติ อญฺเญ นํ ภิกฺขู ภเชยฺยุํ, เย นํ ภเชยฺยุํ ตฺยาสฺส ทิฏฺฐานุคติํ อาปชฺเชยฺยุํ, ยฺยาสฺส ทิฏฺฐานุคติํ อาปชฺเชยฺยุํ เตสํ ตํ อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายาติฯ ตสฺมาหํ, กสฺสป, เอวรูปสฺส นวสฺส ภิกฺขุโน วณฺณํ ภณามี’’ติฯ เอกาทสมํฯ
สมณวคฺโค นวโมฯ
ตสฺสุทฺทานํ –
สมโณ คทฺรโภ เขตฺตํ, วชฺชิปุตฺโต จ เสกฺขกํ;
ตโย จ สิกฺขนา วุตฺตา, ทฺเว สิกฺขา สงฺกวาย จาติฯ