ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ
องฺคุตฺตรนิกาโย
จตุกฺกนิปาตปาฬิ
๑. ปฐมปณฺณาสกํ
๑. ภณฺฑคามวคฺโค
๑. อนุพุทฺธสุตฺตํ
๑. เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา วชฺชีสุ วิหรติ ภณฺฑคาเมฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติฯ ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํฯ ภควา เอตทโวจ –
‘‘จตุนฺนํ, ภิกฺขเว, ธมฺมานํ อนนุโพธา อปฺปฏิเวธา เอวมิทํ ทีฆมทฺธานํ สนฺธาวิตํ สํสริตํ มมญฺเจว ตุมฺหากญฺจฯ กตเมสํ จตุนฺนํ? อริยสฺส, ภิกฺขเว, สีลสฺส อนนุโพธา อปฺปฏิเวธา เอวมิทํ ทีฆมทฺธานํ สนฺธาวิตํ สํสริตํ มมญฺเจว ตุมฺหากญฺจฯ อริยสฺส, ภิกฺขเว, สมาธิสฺส อนนุโพธา อปฺปฏิเวธา เอวมิทํ ทีฆมทฺธานํ สนฺธาวิตํ สํสริตํ มมญฺเจว ตุมฺหากญฺจฯ อริยาย, ภิกฺขเว, ปญฺญาย อนนุโพธา อปฺปฏิเวธา เอวมิทํ ทีฆมทฺธานํ สนฺธาวิตํ สํสริตํ มมญฺเจว ตุมฺหากญฺจ ฯ อริยาย, ภิกฺขเว, วิมุตฺติยา อนนุโพธา อปฺปฏิเวธา เอวมิทํ ทีฆมทฺธานํ สนฺธาวิตํ สํสริตํ มมญฺเจว ตุมฺหากญฺจฯ ตยิทํ, ภิกฺขเว, อริยํ สีลํ อนุพุทฺธํ ปฏิวิทฺธํ, อริโย สมาธิ อนุพุทฺโธ ปฏิวิทฺโธ, อริยา ปญฺญา อนุพุทฺธา ปฏิวิทฺธา, อริยา วิมุตฺติ อนุพุทฺธา ปฏิวิทฺธา, อุจฺฉินฺนา ภวตณฺหา, ขีณา ภวเนตฺติ, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติฯ
อิทมโวจ ภควาฯ อิทํ วตฺวาน สุคโต อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –
‘‘สีลํ สมาธิ ปญฺญา จ, วิมุตฺติ จ อนุตฺตรา;
อนุพุทฺธา อิเม ธมฺมา, โคตเมน ยสสฺสินาฯ
‘‘อิติ พุทฺโธ อภิญฺญาย, ธมฺมมกฺขาสิ ภิกฺขุนํ;
ทุกฺขสฺสนฺตกโร สตฺถา, จกฺขุมา ปรินิพฺพุโต’’ติฯ ปฐมํ;
๒. ปปติตสุตฺตํ
๒. ‘‘จตูหิ, ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ อสมนฺนาคโต ‘อิมสฺมา ธมฺมวินยา ปปติโต’ติ วุจฺจติฯ กตเมหิ จตูหิ? อริเยน, ภิกฺขเว, สีเลน อสมนฺนาคโต ‘อิมสฺมา ธมฺมวินยา ปปติโต’ติ วุจฺจติฯ อริเยน, ภิกฺขเว, สมาธินา อสมนฺนาคโต ‘อิมสฺมา ธมฺมวินยา ปปติโต’ติ วุจฺจติฯ อริยาย, ภิกฺขเว, ปญฺญาย อสมนฺนาคโต ‘อิมสฺมา ธมฺมวินยา ปปติโต’ติ วุจฺจติฯ อริยาย, ภิกฺขเว, วิมุตฺติยา อสมนฺนาคโต ‘อิมสฺมา ธมฺมวินยา ปปติโต’ติ วุจฺจติฯ อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ ธมฺเมหิ อสมนฺนาคโต ‘อิมสฺมา ธมฺมวินยา ปปติโต’ติ วุจฺจติฯ
‘‘จตูหิ , ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ‘อิมสฺมา ธมฺมวินยา อปปติโต’ติ อปฺปปติโตติ (ก.) วุจฺจติฯ กตเมหิ จตูหิ? อริเยน, ภิกฺขเว, สีเลน สมนฺนาคโต ‘อิมสฺมา ธมฺมวินยา อปปติโต’ติ วุจฺจติฯ อริเยน, ภิกฺขเว, สมาธินา สมนฺนาคโต ‘อิมสฺมา ธมฺมวินยา อปปติโต’ติ วุจฺจติฯ อริยาย, ภิกฺขเว, ปญฺญาย สมนฺนาคโต ‘อิมสฺมา ธมฺมวินยา อปปติโต’ติ วุจฺจติฯ อริยาย, ภิกฺขเว, วิมุตฺติยา สมนฺนาคโต ‘อิมสฺมา ธมฺมวินยา อปปติโต’ติ วุจฺจติฯ อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ‘อิมสฺมา ธมฺมวินยา อปปติโต’ติ วุจฺจตี’’ติฯ
‘‘จุตา ปตนฺติ ปติตา, คิทฺธา จ ปุนราคตา;
กตํ กิจฺจํ รตํ รมฺมํ, สุเขนานฺวาคตํ สุข’’นฺติฯ ทุติยํ;
๓. ปฐมขตสุตฺตํ
๓. ‘‘จตูหิ , ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต พาโล อพฺยตฺโต อวฺยตฺโต (สี. ปี.) อสปฺปุริโส ขตํ อุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ, สาวชฺโช จ โหติ สานุวชฺโช จ วิญฺญูนํ, พหุญฺจ อปุญฺญํ ปสวติฯ กตเมหิ จตูหิ? อนนุวิจฺจ อปริโยคาเหตฺวา อวณฺณารหสฺส วณฺณํ ภาสติ, อนนุวิจฺจ อปริโยคาเหตฺวา วณฺณารหสฺส อวณฺณํ ภาสติ, อนนุวิจฺจ อปริโยคาเหตฺวา อปฺปสาทนีเย ฐาเน ปสาทํ อุปทํเสติ, อนนุวิจฺจ อปริโยคาเหตฺวา ปสาทนีเย ฐาเน อปฺปสาทํ อุปทํเสติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต พาโล อพฺยตฺโต อสปฺปุริโส ขตํ อุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ, สาวชฺโช จ โหติ สานุวชฺโช จ วิญฺญูนํ, พหุญฺจ อปุญฺญํ ปสวติฯ
‘‘จตูหิ, ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ปณฺฑิโต วิยตฺโต วฺยตฺโต (สี. ปี.), พฺยตฺโต (สฺยา. กํ.) สปฺปุริโส อกฺขตํ อนุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ, อนวชฺโช จ โหติ อนนุวชฺโช จ วิญฺญูนํ, พหุญฺจ ปุญฺญํ ปสวติฯ กตเมหิ จตูหิ? อนุวิจฺจ ปริโยคาเหตฺวา อวณฺณารหสฺส อวณฺณํ ภาสติ , อนุวิจฺจ ปริโยคาเหตฺวา วณฺณารหสฺส วณฺณํ ภาสติ, อนุวิจฺจ ปริโยคาเหตฺวา อปฺปสาทนีเย ฐาเน อปฺปสาทํ อุปทํเสติ, อนุวิจฺจ ปริโยคาเหตฺวา ปสาทนีเย ฐาเน ปสาทํ อุปทํเสติ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ปณฺฑิโต วิยตฺโต สปฺปุริโส อกฺขตํ อนุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ, อนวชฺโช จ โหติ อนนุวชฺโช จ วิญฺญูนํ, พหุญฺจ ปุญฺญํ ปสวตี’’ติฯ
สุ. นิ. ๖๖๓; สํ. นิ. ๑.๑๘๐ ‘‘โย นินฺทิยํ ปสํสติ,
ตํ วา นินฺทติ โย ปสํสิโย;
วิจินาติ มุเขน โส กลิํ,
กลินา เตน สุขํ น วินฺทติฯ
สุ. นิ. ๖๖๓; สํ. นิ. ๑.๑๘๐ ‘‘อปฺปมตฺโต อยํ กลิ,
โย อกฺเขสุ ธนปราชโย;
สพฺพสฺสาปิ สหาปิ อตฺตนา,
อยเมว มหนฺตตโร กลิ;
โย สุคเตสุ มนํ ปโทสเยฯ
‘‘สตํ สหสฺสานํ นิรพฺพุทานํ,
ฉตฺติํสตี ปญฺจ จ อพฺพุทานิ;
ยมริยครหี ยมริยํ ครหีย (สฺยา. กํ.) นิรยํ อุเปติ,
วาจํ มนญฺจ ปณิธาย ปาปก’’นฺติฯ ตติยํ;
๔. ทุติยขตสุตฺตํ
๔. ‘‘จตูสุ, ภิกฺขเว, มิจฺฉา ปฏิปชฺชมาโน พาโล อพฺยตฺโต อสปฺปุริโส ขตํ อุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ สาวชฺโช จ โหติ สานุวชฺโช จ วิญฺญูนํ, พหุญฺจ อปุญฺญํ ปสวติฯ กตเมสุ จตูสุ? มาตริ, ภิกฺขเว, มิจฺฉา ปฏิปชฺชมาโน พาโล อพฺยตฺโต อสปฺปุริโส ขตํ อุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ, สาวชฺโช จ โหติ สานุวชฺโช จ วิญฺญูนํ, พหุญฺจ อปุญฺญํ ปสวติฯ ปิตริ, ภิกฺขเว, มิจฺฉา ปฏิปชฺชมาโน…เป.… ตถาคเต , ภิกฺขเว, มิจฺฉา ปฏิปชฺชมาโน…เป.… ตถาคตสาวเก, ภิกฺขเว, มิจฺฉา ปฏิปชฺชมาโน พาโล อพฺยตฺโต อสปฺปุริโส ขตํ อุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ, สาวชฺโช จ โหติ สานุวชฺโช จ วิญฺญูนํ, พหุญฺจ อปุญฺญํ ปสวติฯ อิเมสุ โข, ภิกฺขเว, จตูสุ มิจฺฉา ปฏิปชฺชมาโน พาโล อพฺยตฺโต อสปฺปุริโส ขตํ อุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ, สาวชฺโช จ โหติ สานุวชฺโช จ วิญฺญูนํ, พหุญฺจ อปุญฺญํ ปสวติฯ
‘‘จตูสุ, ภิกฺขเว, สมฺมา ปฏิปชฺชมาโน ปณฺฑิโต วิยตฺโต สปฺปุริโส อกฺขตํ อนุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ, อนวชฺโช จ โหติ อนนุวชฺโช จ วิญฺญูนํ, พหุญฺจ ปุญฺญํ ปสวติฯ กตเมสุ จตูสุ? มาตริ, ภิกฺขเว, สมฺมา ปฏิปชฺชมาโน ปณฺฑิโต วิยตฺโต สปฺปุริโส อกฺขตํ อนุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ, อนวชฺโช จ โหติ อนนุวชฺโช จ วิญฺญูนํ, พหุญฺจ ปุญฺญํ ปสวติฯ ปิตริ, ภิกฺขเว, สมฺมา ปฏิปชฺชมาโน…เป.… ตถาคเต, ภิกฺขเว, สมฺมา ปฏิปชฺชมาโน…เป.… ตถาคตสาวเก, ภิกฺขเว, สมฺมา ปฏิปชฺชมาโน ปณฺฑิโต วิยตฺโต สปฺปุริโส อกฺขตํ อนุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ, อนวชฺโช จ โหติ อนนุวชฺโช จ วิญฺญูนํ, พหุญฺจ ปุญฺญํ ปสวติฯ อิเมสุ โข, ภิกฺขเว, จตูสุ สมฺมา ปฏิปชฺชมาโน ปณฺฑิโต วิยตฺโต สปฺปุริโส อกฺขตํ อนุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ, อนวชฺโช จ โหติ อนนุวชฺโช จ วิญฺญูนํ, พหุญฺจ ปุญฺญํ ปสวตี’’ติฯ
‘‘มาตริ ปิตริ จาปิ, โย มิจฺฉา ปฏิปชฺชติ;
ตถาคเต วา สมฺพุทฺเธ, อถ วา ตสฺส สาวเก;
พหุญฺจ โส ปสวติ, อปุญฺญํ ตาทิโส นโรฯ
‘‘ตาย นํ อธมฺมจริยาย ตาย อธมฺมจริยาย (สี. สฺยา. กํ. ปี.), มาตาปิตูสุ ปณฺฑิตา;
อิเธว นํ ครหนฺติ, เปจฺจาปายญฺจ คจฺฉติฯ
‘‘มาตริ ปิตริ จาปิ, โย สมฺมา ปฏิปชฺชติ;
ตถาคเต วา สมฺพุทฺเธ, อถ วา ตสฺส สาวเก;
พหุญฺจ โส ปสวติ, ปุญฺญํ เอตาทิโส ปุญฺญมฺปิ ตาทิโส (สี. สฺยา. กํ.) นโรฯ
‘‘ตาย นํ ธมฺมจริยาย, มาตาปิตูสุ ปณฺฑิตา;
อิเธว อิธ เจว (สี.) นํ ปสํสนฺติ, เปจฺจ สคฺเค ปโมทตี’’ติ สคฺเค จ โมทตีติ (สี.)ฯ จตุตฺถํ;
๕. อนุโสตสุตฺตํ
๕. ‘‘จตฺตาโรเม , ภิกฺขเว, ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิํฯ กตเม จตฺตาโร? อนุโสตคามี ปุคฺคโล, ปฏิโสตคามี ปุคฺคโล, ฐิตตฺโต ปุคฺคโล, ติณฺโณ ปารงฺคโต ปารคโต (สี. สฺยา. กํ.) ถเล ติฏฺฐติ พฺราหฺมโณฯ กตโม จ, ภิกฺขเว, อนุโสตคามี ปุคฺคโล? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล กาเม จ ปฏิเสวติ, ปาปญฺจ กมฺมํ กโรติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อนุโสตคามี ปุคฺคโลฯ
‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, ปฏิโสตคามี ปุคฺคโล? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล กาเม จ นปฺปฏิเสวติ, ปาปญฺจ กมฺมํ น กโรติ, สหาปิ ทุกฺเขน สหาปิ โทมนสฺเสน อสฺสุมุโขปิ รุทมาโน ปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ จรติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ปฏิโสตคามี ปุคฺคโลฯ
‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, ฐิตตฺโต ปุคฺคโล? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล ปญฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โอปปาติโก โหติ, ตตฺถ ปรินิพฺพายี, อนาวตฺติธมฺโม ตสฺมา โลกาฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ฐิตตฺโต ปุคฺคโลฯ
‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ติณฺโณ ปารงฺคโต ถเล ติฏฺฐติ พฺราหฺมโณ? อิธ , ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ติณฺโณ ปารงฺคโต ถเล ติฏฺฐติ พฺราหฺมโณฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิ’’นฺติฯ
‘‘เย เกจิ กาเมสุ อสญฺญตา ชนา,
อวีตราคา อิธ กามโภคิโน;
ปุนปฺปุนํ ชาติชรูปคามิ เต ชาติชรูปคาหิโน (สี.), ชาติชรูปคา หิ เต (สฺยา. กํ.),
ตณฺหาธิปนฺนา อนุโสตคามิโนฯ
‘‘ตสฺมา หิ ธีโร อิธุปฏฺฐิตสฺสตี,
กาเม จ ปาเป จ อเสวมาโน;
สหาปิ ทุกฺเขน ชเหยฺย กาเม,
ปฏิโสตคามีติ ตมาหุ ปุคฺคลํฯ
‘‘โย เว กิเลสานิ ปหาย ปญฺจ,
ปริปุณฺณเสโข อปริหานธมฺโม;
เจโตวสิปฺปตฺโต สมาหิตินฺทฺริโย,
ส เว ฐิตตฺโตติ นโร ปวุจฺจติฯ
‘‘ปโรปรา ยสฺส สเมจฺจ ธมฺมา,
วิธูปิตา อตฺถคตา น สนฺติ;
ส เว มุนิ ส เวทคู (สี. สฺยา. กํ. ปี.) วุสิตพฺรหฺมจริโย,
โลกนฺตคู ปารคโตติ วุจฺจตี’’ติฯ ปญฺจมํ;
๖. อปฺปสฺสุตสุตฺตํ
๖. ‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิํฯ กตเม จตฺตาโร? อปฺปสฺสุโต สุเตน อนุปปนฺโน, อปฺปสฺสุโต สุเตน อุปปนฺโน, พหุสฺสุโต สุเตน อนุปปนฺโน, พหุสฺสุโต สุเตน อุปปนฺโนฯ กถญฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อปฺปสฺสุโต โหติ สุเตน อนุปปนฺโน ? อิธ , ภิกฺขเว, เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส อปฺปกํ สุตํ โหติ – สุตฺตํ เคยฺยํ เวยฺยากรณํ คาถา อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ เวทลฺลํฯ โส ตสฺส อปฺปกสฺส สุตสฺส น อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญาย น ธมฺมมญฺญาย (ปี. ก.) ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน โหติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อปฺปสฺสุโต โหติ สุเตน อนุปปนฺโนฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อปฺปสฺสุโต โหติ สุเตน อุปปนฺโน? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส อปฺปกํ สุตํ โหติ – สุตฺตํ เคยฺยํ เวยฺยากรณํ คาถา อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ เวทลฺลํฯ โส ตสฺส อปฺปกสฺส สุตสฺส อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญาย ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน โหติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อปฺปสฺสุโต โหติ สุเตน อุปปนฺโนฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล พหุสฺสุโต โหติ สุเตน อนุปปนฺโน? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส พหุกํ สุตํ โหติ – สุตฺตํ เคยฺยํ เวยฺยากรณํ คาถา อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ เวทลฺลํฯ โส ตสฺส พหุกสฺส สุตสฺส น อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญาย น ธมฺมมญฺญาย (ปี.) ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน โหติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล พหุสฺสุโต โหติ สุเตน อนุปปนฺโนฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล พหุสฺสุโต โหติ สุเตน อุปปนฺโน? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส พหุกํ สุตํ โหติ – สุตฺตํ เคยฺยํ เวยฺยากรณํ คาถา อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ เวทลฺลํฯ โส ตสฺส พหุกสฺส สุตสฺส อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญาย ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน โหติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล พหุสฺสุโต โหติ สุเตน อุปปนฺโนฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิ’’นฺติฯ
‘‘อปฺปสฺสุโตปิ เจ โหติ, สีเลสุ อสมาหิโต;
อุภเยน นํ ครหนฺติ, สีลโต จ สุเตน จฯ
‘‘อปฺปสฺสุโตปิ เจ โหติ, สีเลสุ สุสมาหิโต;
สีลโต นํ ปสํสนฺติ, ตสฺส สมฺปชฺชเต สุตํฯ
‘‘พหุสฺสุโตปิ เจ โหติ, สีเลสุ อสมาหิโต;
สีลโต นํ ครหนฺติ, นาสฺส สมฺปชฺชเต สุตํฯ
‘‘พหุสฺสุโตปิ เจ โหติ, สีเลสุ สุสมาหิโต;
อุภเยน นํ ปสํสนฺติ, สีลโต จ สุเตน จฯ
‘‘พหุสฺสุตํ ธมฺมธรํ, สปฺปญฺญํ พุทฺธสาวกํ;
เนกฺขํ ชมฺโพนทสฺเสว, โก ตํ นินฺทิตุมรหติ;
เทวาปิ นํ ปสํสนฺติ, พฺรหฺมุนาปิ ปสํสิโต’’ติฯ ฉฏฺฐํ;
๗. โสภนสุตฺตํ
๗. ‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, วิยตฺตา วินีตา วิสารทา พหุสฺสุตา ธมฺมธรา ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺนา สงฺฆํ โสเภนฺติฯ กตเม จตฺตาโร? ภิกฺขุ, ภิกฺขเว, วิยตฺโต วินีโต วิสารโท พหุสฺสุโต ธมฺมธโร ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน สงฺฆํ โสเภติฯ ภิกฺขุนี, ภิกฺขเว, วิยตฺตา วินีตา วิสารทา พหุสฺสุตา ธมฺมธรา ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺนา สงฺฆํ โสเภติฯ อุปาสโก, ภิกฺขเว, วิยตฺโต วินีโต วิสารโท พหุสฺสุโต ธมฺมธโร ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน สงฺฆํ โสเภติฯ อุปาสิกา, ภิกฺขเว, วิยตฺตา วินีตา วิสารทา พหุสฺสุตา ธมฺมธรา ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺนา สงฺฆํ โสเภติฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร วิยตฺตา วินีตา วิสารทา พหุสฺสุตา ธมฺมธรา ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺนา สงฺฆํ โสเภนฺตี’’ติฯ
‘‘โย โหติ วิยตฺโต วฺยตฺโต (สี. ปี.), พฺยตฺโต (สฺยา. กํ.) จ วิสารโท จ,
พหุสฺสุโต ธมฺมธโร จ โหติ;
ธมฺมสฺส โหติ อนุธมฺมจารี,
ส ตาทิโส วุจฺจติ สงฺฆโสภโน สํฆโสภโณ (ก.)ฯ
‘‘ภิกฺขุ จ สีลสมฺปนฺโน, ภิกฺขุนี จ พหุสฺสุตา;
อุปาสโก จ โย สทฺโธ, ยา จ สทฺธา อุปาสิกา;
เอเต โข สงฺฆํ โสเภนฺติ, เอเต หิ สงฺฆโสภนา’’ติฯ สตฺตมํ;
๘. เวสารชฺชสุตฺตํ
๘. ‘‘จตฺตาริมานิ , ภิกฺขเว, ตถาคตสฺส เวสารชฺชานิ, เยหิ เวสารชฺเชหิ สมนฺนาคโต ตถาคโต อาสภํ ฐานํ ปฏิชานาติ , ปริสาสุ สีหนาทํ นทติ, พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตติฯ กตมานิ จตฺตาริ? ‘สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส เต ปฏิชานโต อิเม ธมฺมา อนภิสมฺพุทฺธา’ติ ตตฺร วต มํ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา เทโว วา มาโร วา พฺรหฺมา วา โกจิ วา โลกสฺมิํ สหธมฺเมน ปฏิโจเทสฺสตีติ นิมิตฺตเมตํ, ภิกฺขเว, น สมนุปสฺสามิ ฯ เอตมหํ เอตมฺปหํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.), ภิกฺขเว, นิมิตฺตํ อสมนุปสฺสนฺโต เขมปฺปตฺโต อภยปฺปตฺโต เวสารชฺชปฺปตฺโต วิหรามิฯ
‘‘‘ขีณาสวสฺส เต ปฏิชานโต อิเม อาสวา อปริกฺขีณา’ติ ตตฺร วต มํ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา เทโว วา มาโร วา พฺรหฺมา วา โกจิ วา โลกสฺมิํ สหธมฺเมน ปฏิโจเทสฺสตีติ นิมิตฺตเมตํ, ภิกฺขเว, น สมนุปสฺสามิฯ เอตมหํ, ภิกฺขเว, นิมิตฺตํ อสมนุปสฺสนฺโต เขมปฺปตฺโต อภยปฺปตฺโต เวสารชฺชปฺปตฺโต วิหรามิฯ
‘‘‘เย โข ปน เต อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’ติ ตตฺร วต มํ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา เทโว วา มาโร วา พฺรหฺมา วา โกจิ วา โลกสฺมิํ สหธมฺเมน ปฏิโจเทสฺสตีติ นิมิตฺตเมตํ, ภิกฺขเว, น สมนุปสฺสามิฯ เอตมหํ, ภิกฺขเว, นิมิตฺตํ อสมนุปสฺสนฺโต เขมปฺปตฺโต อภยปฺปตฺโต เวสารชฺชปฺปตฺโต วิหรามิฯ
‘‘‘ยสฺส โข ปน เต อตฺถาย ธมฺโม เทสิโต โส น นิยฺยาติ ตกฺกรสฺส สมฺมา ทุกฺขกฺขยายา’ติ ตตฺร วต มํ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา เทโว วา มาโร วา พฺรหฺมา วา โกจิ วา โลกสฺมิํ สหธมฺเมน ปฏิโจเทสฺสตีติ นิมิตฺตเมตํ, ภิกฺขเว, น สมนุปสฺสามิฯ เอตมหํ, ภิกฺขเว, นิมิตฺตํ อสมนุปสฺสนฺโต เขมปฺปตฺโต อภยปฺปตฺโต เวสารชฺชปฺปตฺโต วิหรามิฯ อิมานิ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาริ ตถาคตสฺส เวสารชฺชานิ, เยหิ เวสารชฺเชหิ สมนฺนาคโต ตถาคโต อาสภํ ฐานํ ปฏิชานาติ, ปริสาสุ สีหนาทํ นทติ, พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตตี’’ติฯ
‘‘เย เกจิเม วาทปถา ปุถุสฺสิตา,
ยํ นิสฺสิตา สมณพฺราหฺมณา จ;
ตถาคตํ ปตฺวา น เต ภวนฺติ,
วิสารทํ วาทปถาติวตฺตํ วาทปถาภิวตฺตินํ (สี.), วาทปถาติ วุตฺตํ (ปี. ก.)ฯ
‘‘โย ธมฺมจกฺกํ อภิภุยฺย เกวลี เกวลํ (สฺยา.), เกวโล (ก.),
ปวตฺตยี สพฺพภูตานุกมฺปี;
ตํ ตาทิสํ เทวมนุสฺสเสฏฺฐํ,
สตฺตา นมสฺสนฺติ ภวสฺส ปารคุ’’นฺติฯ อฏฺฐมํ;
๙. ตณฺหุปฺปาทสุตฺตํ
๙. ‘‘จตฺตาโรเม , ภิกฺขเว, ตณฺหุปฺปาทา ยตฺถ ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติฯ กตเม จตฺตาโร? จีวรเหตุ วา, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ; ปิณฺฑปาตเหตุ วา, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ; เสนาสนเหตุ วา, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ; อิติภวาภวเหตุ วา, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร ตณฺหุปฺปาทา ยตฺถ ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชตี’’ติฯ
‘‘ตณฺหา ทุติโย ปุริโส, ทีฆมทฺธาน สํสรํ;
อิตฺถภาวญฺญถาภาวํ, สํสารํ นาติวตฺตติฯ
‘‘เอวมาทีนวํ ญตฺวา, ตณฺหํ ทุกฺขสฺส สมฺภวํ;
วีตตณฺโห อนาทาโน, สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเช’’ติ อิติวุ. ๑๕, ๑๐๕ฯ นวมํ;
๑๐. โยคสุตฺตํ
๑๐. ‘‘จตฺตาโรเม , ภิกฺขเว, โยคาฯ กตเม จตฺตาโร? กามโยโค, ภวโยโค, ทิฏฺฐิโยโค, อวิชฺชาโยโคฯ กตโม จ, ภิกฺขเว, กามโยโค? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ กามานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อตฺถคมญฺจ (สี. ปี.) อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ ตสฺส กามานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ อปฺปชานโต นปฺปชานโต (สฺยา. กํ. ก.) โย กาเมสุ กามราโค กามนนฺที กามนนฺทิ (สี. สฺยา. กํ.) กามสฺเนโห กามมุจฺฉา กามปิปาสา กามปริฬาโห กามชฺโฌสานํ กามตณฺหา สานุเสติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, กามโยโคฯ อิติ กามโยโคฯ
‘‘ภวโยโค จ กถํ โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ภวานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ ตสฺส ภวานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ อปฺปชานโต โย ภเวสุ ภวราโค ภวนนฺที ภวสฺเนโห ภวมุจฺฉา ภวปิปาสา ภวปริฬาโห ภวชฺโฌสานํ ภวตณฺหา สานุเสติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ภวโยโคฯ อิติ กามโยโค ภวโยโคฯ
‘‘ทิฏฺฐิโยโค จ กถํ โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ทิฏฺฐีนํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ ตสฺส ทิฏฺฐีนํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ อปฺปชานโต โย ทิฏฺฐีสุ ทิฏฺฐิราโค ทิฏฺฐินนฺที ทิฏฺฐิสฺเนโห ทิฏฺฐิมุจฺฉา ทิฏฺฐิปิปาสา ทิฏฺฐิปริฬาโห ทิฏฺฐิชฺโฌสานํ ทิฏฺฐิอชฺโฌสานํ (สี. ปี.) ทิฏฺฐิตณฺหา สานุเสติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ทิฏฺฐิโยโคฯ อิติ กามโยโค ภวโยโค ทิฏฺฐิโยโคฯ
‘‘อวิชฺชาโยโค จ กถํ โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ ตสฺส ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ อปฺปชานโต ยา ฉสุ ผสฺสายตเนสุ อวิชฺชา อญฺญาณํ สานุเสติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อวิชฺชาโยโคฯ อิติ กามโยโค ภวโยโค ทิฏฺฐิโยโค อวิชฺชาโยโค, สํยุตฺโต ปาปเกหิ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สํกิเลสิเกหิ โปโนภวิเกหิ โปโน พฺภวิเกหิ (สฺยา. ก.) สทเรหิ ทุกฺขวิปาเกหิ อายติํ ชาติชรามรณิเกหิฯ ตสฺมา อโยคกฺเขมีติ วุจฺจติฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร โยคาฯ
‘‘จตฺตาโรเม , ภิกฺขเว, วิสํโยคาฯ กตเม จตฺตาโร? กามโยควิสํโยโค, ภวโยควิสํโยโค, ทิฏฺฐิโยควิสํโยโค, อวิชฺชาโยควิสํโยโคฯ กตโม จ, ภิกฺขเว, กามโยควิสํโยโค? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ กามานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ ปชานาติฯ ตสฺส กามานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ ปชานโต โย กาเมสุ กามราโค กามนนฺที กามสฺเนโห กามมุจฺฉา กามปิปาสา กามปริฬาโห กามชฺโฌสานํ กามตณฺหา สา นานุเสติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, กามโยควิสํโยโคฯ อิติ กามโยควิสํโยโคฯ
‘‘ภวโยควิสํโยโค จ กถํ โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ภวานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ ปชานาติฯ ตสฺส ภวานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ ปชานโต โย ภเวสุ ภวราโค ภวนนฺที ภวสฺเนโห ภวมุจฺฉา ภวปิปาสา ภวปริฬาโห ภวชฺโฌสานํ ภวตณฺหา สา นานุเสติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ภวโยควิสํโยโคฯ อิติ กามโยควิสํโยโค ภวโยควิสํโยโคฯ
‘‘ทิฏฺฐิโยควิสํโยโค จ กถํ โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ทิฏฺฐีนํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ ปชานาติฯ ตสฺส ทิฏฺฐีนํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ ปชานโต โย ทิฏฺฐีสุ ทิฏฺฐิราโค ทิฏฺฐินนฺที ทิฏฺฐิสฺเนโห ทิฏฺฐิมุจฺฉา ทิฏฺฐิปิปาสา ทิฏฺฐิปริฬาโห ทิฏฺฐิชฺโฌสานํ ทิฏฺฐิตณฺหา สา นานุเสติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ทิฏฺฐิโยควิสํโยโคฯ อิติ กามโยควิสํโยโค ภวโยควิสํโยโค ทิฏฺฐิโยควิสํโยโคฯ
‘‘อวิชฺชาโยควิสํโยโค จ กถํ โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ ปชานาติฯ ตสฺส ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ ปชานโต ยา ฉสุ ผสฺสายตเนสุ อวิชฺชา อญฺญาณํ สา นานุเสติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อวิชฺชาโยควิสํโยโค ฯ อิติ กามโยควิสํโยโค ภวโยควิสํโยโค ทิฏฺฐิโยควิสํโยโค อวิชฺชาโยควิสํโยโค, วิสํยุตฺโต ปาปเกหิ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สํกิเลสิเกหิ โปโนภวิเกหิ สทเรหิ ทุกฺขวิปาเกหิ อายติํ ชาติชรามรณิเกหิฯ ตสฺมา โยคกฺเขมีติ วุจฺจติฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร วิสํโยคา’’ติฯ
‘‘กามโยเคน สํยุตฺตา, ภวโยเคน จูภยํ;
ทิฏฺฐิโยเคน สํยุตฺตา, อวิชฺชาย ปุรกฺขตาฯ
‘‘สตฺตา คจฺฉนฺติ สํสารํ, ชาติมรณคามิโน;
เย จ กาเม ปริญฺญาย, ภวโยคญฺจ สพฺพโสฯ
‘‘ทิฏฺฐิโยคํ สมูหจฺจ, อวิชฺชญฺจ วิราชยํ;
สพฺพโยควิสํยุตฺตา, เต เว โยคาติคา มุนี’’ติฯ ทสมํ;
ภณฺฑคามวคฺโค ปฐโมฯ
ตสฺสุทฺทานํ –
อนุพุทฺธํ ปปติตํ ทฺเว, ขตา อนุโสตปญฺจมํ;
อปฺปสฺสุโต จ โสภนํ, เวสารชฺชํ ตณฺหาโยเคน เต ทสาติฯ