(๗) ๒. ปตฺตกมฺมวคฺโค
๑. ปตฺตกมฺมสุตฺตํ
๖๑. อถ
‘‘จตฺตาโรเม
‘‘โภเค ลทฺธา สหธมฺเมน ยโส เม อาคจฺฉตุ สห ญาตีหิ สห อุปชฺฌาเยหีติ, อยํ ทุติโย ธมฺโม อิฏฺโฐ กนฺโต มนาโป ทุลฺลโภ โลกสฺมิํฯ
‘‘โภเค ลทฺธา สหธมฺเมน ยสํ ลทฺธา สห ญาตีหิ สห อุปชฺฌาเยหิ จิรํ ชีวามิ ทีฆมายุํ ปาเลมีติ, อยํ ตติโย ธมฺโม อิฏฺโฐ กนฺโต มนาโป ทุลฺลโภ โลกสฺมิํฯ
‘‘โภเค ลทฺธา สหธมฺเมน ยสํ ลทฺธา สห ญาตีหิ สห อุปชฺฌาเยหิ จิรํ ชีวิตฺวา ทีฆมายุํ ปาเลตฺวา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคติํ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชามีติ, อยํ จตุตฺโถ ธมฺโม อิฏฺโฐ กนฺโต มนาโป ทุลฺลโภ โลกสฺมิํฯ อิเม โข, คหปติ, จตฺตาโร ธมฺมา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ทุลฺลภา โลกสฺมิํฯ
‘‘อิเมสํ โข, คหปติ, จตุนฺนํ ธมฺมานํ อิฏฺฐานํ กนฺตานํ มนาปานํ ทุลฺลภานํ โลกสฺมิํ จตฺตาโร ธมฺมา ปฏิลาภาย สํวตฺตนฺติฯ กตเม จตฺตาโร? สทฺธาสมฺปทา, สีลสมฺปทา, จาคสมฺปทา, ปญฺญาสมฺปทาฯ
‘‘กตมา
‘‘กตมา จ, คหปติ, สีลสมฺปทา? อิธ, คหปติ, อริยสาวโก ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ…เป.… สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา ปฏิวิรโต โหติฯ อยํ วุจฺจติ, คหปติ, สีลสมฺปทาฯ
‘‘กตมา จ, คหปติ, จาคสมฺปทา? อิธ, คหปติ, อริยสาวโก วิคตมลมจฺเฉเรน
‘‘กตมา
‘‘ส โข โส, คหปติ, อริยสาวโก อภิชฺฌาวิสมโลโภ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ, อิติ วิทิตฺวา อภิชฺฌาวิสมโลภํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสํ ปชหติฯ พฺยาปาโท จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ, อิติ วิทิตฺวา พฺยาปาทํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสํ ปชหติฯ ถินมิทฺธํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ, อิติ วิทิตฺวา ถินมิทฺธํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสํ ปชหติฯ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ จิตฺตสฺส
‘‘ยโต จ โข, คหปติ, อริยสาวกสฺส
‘‘ส โข โส, คหปติ, อริยสาวโก อุฏฺฐานวีริยาธิคเตหิ โภเคหิ พาหาพลปริจิเตหิ เสทาวกฺขิตฺเตหิ ธมฺมิเกหิ ธมฺมลทฺเธหิ จตฺตาริ ปตฺตกมฺมานิ กตฺตา โหติฯ กตมานิ จตฺตาริ? อิธ คหปติ, อริยสาวโก อุฏฺฐานวีริยาธิคเตหิ โภเคหิ พาหาพลปริจิเตหิ เสทาวกฺขิตฺเตหิ ธมฺมิเกหิ ธมฺมลทฺเธหิ อตฺตานํ สุเขติ ปีเณติ สมฺมา สุขํ ปริหรติฯ มาตาปิตโร สุเขติ ปีเณติ สมฺมา สุขํ ปริหรติฯ ปุตฺตทารทาสกมฺมกรโปริเส สุเขติ ปีเณติ สมฺมา สุขํ ปริหรติฯ มิตฺตามจฺเจ สุเขติ ปีเณติ สมฺมา สุขํ ปริหรติฯ อิทมสฺส ปฐมํ ฐานคตํ โหติ ปตฺตคตํ อายตนโส ปริภุตฺตํฯ
‘‘ปุน
‘‘ปุน จปรํ, คหปติ, อริยสาวโก อุฏฺฐานวีริยาธิคเตหิ โภเคหิ พาหาพลปริจิเตหิ เสทาวกฺขิตฺเตหิ ธมฺมิเกหิ ธมฺมลทฺเธหิ ปญฺจพลิํ กตฺตา โหติ – ญาติพลิํ, อติถิพลิํ, ปุพฺพเปตพลิํ, ราชพลิํ, เทวตาพลิํฯ อิทมสฺส ตติยํ ฐานคตํ โหติ ปตฺตคตํ อายตนโส ปริภุตฺตํฯ
‘‘ปุน จปรํ, คหปติ, อริยสาวโก อุฏฺฐานวีริยาธิคเตหิ โภเคหิ พาหาพลปริจิเตหิ เสทาวกฺขิตฺเตหิ ธมฺมิเกหิ ธมฺมลทฺเธหิ เย เต สมณพฺราหฺมณา มทปฺปมาทา ปฏิวิรตา ขนฺติโสรจฺเจ นิวิฏฺฐา เอกมตฺตานํ ทเมนฺติ, เอกมตฺตานํ สเมนฺติ, เอกมตฺตานํ ปรินิพฺพาเปนฺติ, ตถารูเปสุ สมณพฺราหฺมเณสุ อุทฺธคฺคิกํ ทกฺขิณํ ปติฏฺฐาเปติ โสวคฺคิกํ สุขวิปากํ สคฺคสํวตฺตนิกํ
‘‘ส โข โส, คหปติ, อริยสาวโก อุฏฺฐานวีริยาธิคเตหิ โภเคหิ พาหาพลปริจิเตหิ เสทาวกฺขิตฺเตหิ ธมฺมิเกหิ ธมฺมลทฺเธหิ อิมานิ จตฺตาริ ปตฺตกมฺมานิ กตฺตา โหติฯ ยสฺส กสฺสจิ, คหปติ, อญฺญตฺร อิเมหิ จตูหิ ปตฺตกมฺเมหิ โภคา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, อิเม วุจฺจนฺติ, คหปติ, โภคา อฏฺฐานคตา อปตฺตคตา อนายตนโส ปริภุตฺตาฯ ยสฺส กสฺสจิ, คหปติ, อิเมหิ จตูหิ ปตฺตกมฺเมหิ โภคา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, อิเม วุจฺจนฺติ, คหปติ, โภคา ฐานคตา ปตฺตคตา อายตนโส ปริภุตฺตา’’ติฯ
‘‘ภุตฺตา โภคา ภตา ภจฺจา
อุทฺธคฺคา ทกฺขิณา ทินฺนา, อโถ ปญฺจพลี กตา;
อุปฏฺฐิตา
‘‘ยทตฺถํ โภคํ อิจฺเฉยฺย, ปณฺฑิโต ฆรมาวสํ;
โส
‘‘เอตํ
อิเธว นํ ปสํสนฺติ, เปจฺจ สคฺเค ปโมทตี’’ติฯ ปฐมํ;
๒. อานณฺยสุตฺตํ
๖๒. อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อนาถปิณฺฑิกํ คหปติํ ภควา เอตทโวจ –
‘‘จตฺตาริมานิ, คหปติ, สุขานิ อธิคมนียานิ คิหินา กามโภคินา กาเลน กาลํ สมเยน สมยํ อุปาทายฯ กตมานิ จตฺตาริ? อตฺถิสุขํ, โภคสุขํ, อานณฺยสุขํ
‘‘กตมญฺจ, คหปติ, อตฺถิสุขํ? อิธ, คหปติ, กุลปุตฺตสฺส โภคา โหนฺติ อุฏฺฐานวีริยาธิคตา พาหาพลปริจิตา เสทาวกฺขิตฺตา ธมฺมิกา ธมฺมลทฺธา
‘‘กตมญฺจ, คหปติ, โภคสุขํ? อิธ, คหปติ, กุลปุตฺโต อุฏฺฐานวีริยาธิคเตหิ โภเคหิ พาหาพลปริจิเตหิ เสทาวกฺขิตฺเตหิ ธมฺมิเกหิ ธมฺมลทฺเธหิ ปริภุญฺชติ ปุญฺญานิ จ กโรติฯ โส ‘อุฏฺฐานวีริยาธิคเตหิ โภเคหิ พาหาพลปริจิเตหิ เสทาวกฺขิตฺเตหิ ธมฺมิเกหิ ธมฺมลทฺเธหิ ปริภุญฺชามิ ปุญฺญานิ จ กโรมี’ติ อธิคจฺฉติ สุขํ, อธิคจฺฉติ โสมนสฺสํฯ อิทํ วุจฺจติ, คหปติ, โภคสุขํ
‘‘กตมญฺจ, คหปติ, อานณฺยสุขํ? อิธ, คหปติ, กุลปุตฺโต น กสฺสจิ กิญฺจิ ธาเรติ อปฺปํ วา พหุํ วาฯ โส ‘น กสฺสจิ กิญฺจิ ธาเรมิ
‘‘กตมญฺจ, คหปติ, อนวชฺชสุขํ? อิธ, คหปติ, อริยสาวโก อนวชฺเชน กายกมฺเมน สมนฺนาคโต โหติ, อนวชฺเชน วจีกมฺเมน สมนฺนาคโต โหติ, อนวชฺเชน มโนกมฺเมน
‘‘อานณฺยสุขํ ญตฺวาน, อโถ อตฺถิสุขํ ปรํ;
ภุญฺชํ โภคสุขํ มจฺโจ, ตโต ปญฺญา วิปสฺสติฯ
‘‘วิปสฺสมาโน ชานาติ, อุโภ โภเค สุเมธโส;
อนวชฺชสุขสฺเสตํ, กลํ นาคฺฆติ โสฬสิ’’นฺติฯ ทุติยํ;
๓. พฺรหฺมสุตฺตํ
๖๓. ‘‘สพฺรหฺมกานิ, ภิกฺขเว
‘‘พฺรหฺมาติ, ภิกฺขเว, มาตาปิตูนํ
‘‘พฺรหฺมาติ มาตาปิตโร, ปุพฺพาจริยาติ วุจฺจเร;
อาหุเนยฺยา จ ปุตฺตานํ, ปชาย อนุกมฺปกาฯ
‘‘ตสฺมา
อนฺเนน อถ ปาเนน, วตฺเถน สยเนน จ;
อุจฺฉาทเนน นฺหาปเนน, ปาทานํ โธวเนน จฯ
‘‘ตาย นํ ปาริจริยาย, มาตาปิตูสุ ปณฺฑิตา;
อิเธว นํ ปสํสนฺติ, เปจฺจ สคฺเค ปโมทตี’’ติฯ ตติยํ;
๔. นิรยสุตฺตํ
๖๔. ‘‘จตูหิ
‘‘ปาณาติปาโต อทินฺนาทานํ, มุสาวาโท จ วุจฺจติ;
ปรทารคมนญฺจาปิ, นปฺปสํสนฺติ ปณฺฑิตา’’ติฯ จตุตฺถํ;
๕. รูปสุตฺตํ
๖๕. ‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิํฯ กตเม
‘‘เย จ รูเป ปมาณิํสุ
ฉนฺทราควสูเปตา, นาภิชานนฺติ เต ชนา
‘‘อชฺฌตฺตญฺจ
สมนฺตาวรโณ พาโล, ส เว โฆเสน วุยฺหติฯ
‘‘อชฺฌตฺตญฺจ น ชานาติ, พหิทฺธา จ วิปสฺสติ;
พหิทฺธา ผลทสฺสาวี, โสปิ โฆเสน วุยฺหติฯ
‘‘อชฺฌตฺตญฺจ ปชานาติ, พหิทฺธา จ วิปสฺสติ;
วินีวรณทสฺสาวี, น โส โฆเสน วุยฺหตี’’ติฯ ปญฺจมํ;
๖. สราคสุตฺตํ
๖๖. ‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิํฯ กตเม จตฺตาโร? สราโค, สโทโส, สโมโห, สมาโน – อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิ’’นฺติฯ
‘‘สารตฺตา
โมเหน อาวุตา
‘‘ราคชํ โทสชญฺจาปิ, โมหชํ จาปวิทฺทสู;
กโรนฺตากุสลํ กมฺมํ
‘‘อวิชฺชานิวุตา โปสา, อนฺธภูตา อจกฺขุกา;
ยถา ธมฺมา ตถา สนฺตา, น ตสฺเสวนฺติ
๗. อหิราชสุตฺตํ
๖๗. เอกํ
‘‘น หิ นูน
‘‘กตมานิ จตฺตาริ? วิรูปกฺขํ อหิราชกุลํ, เอราปถํ อหิราชกุลํ, ฉพฺยาปุตฺตํ อหิราชกุลํ, กณฺหาโคตมกํ อหิราชกุลํฯ น หิ นูน โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อิมานิ จตฺตาริ อหิราชกุลานิ เมตฺเตน จิตฺเตน ผริฯ สเจ หิ โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อิมานิ จตฺตาริ อหิราชกุลานิ เมตฺเตน จิตฺเตน ผเรยฺย, น หิ โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อหินา ทฏฺโฐ กาลงฺกเรยฺยฯ
‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อิมานิ จตฺตาริ อหิราชกุลานิ เมตฺเตน จิตฺเตน ผริตุํ อตฺตคุตฺติยา อตฺตรกฺขาย อตฺตปริตฺตายา’’ติฯ
ฉพฺยาปุตฺเตหิ เม เมตฺตํ, เมตฺตํ กณฺหาโคตมเกหิ จฯ
‘‘อปาทเกหิ เม เมตฺตํ, เมตฺตํ ทฺวิปาทเกหิ
จตุปฺปเทหิ
‘‘มา
มา มํ จตุปฺปโท หิํสิ, มา มํ หิํสิ พหุปฺปโทฯ
‘‘สพฺเพ สตฺตา สพฺเพ ปาณา, สพฺเพ ภูตา จ เกวลา;
สพฺเพ ภทฺรานิ ปสฺสนฺตุ, มา กญฺจิ
‘‘อปฺปมาโณ
อปฺปมาโณ สงฺโฆ, ปมาณวนฺตานิ สรีสปานิ
‘‘อหิวิจฺฉิกา สตปที, อุณฺณนาภี สรพู มูสิกา;
กตา เม รกฺขา กตา เม ปริตฺตา
โสหํ นโม ภควโต, นโม สตฺตนฺนํ สมฺมาสมฺพุทฺธาน’’นฺติฯ สตฺตมํ;
๘. เทวทตฺตสุตฺตํ
๖๘. เอกํ
‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, กทลี อตฺตวธาย ผลํ เทติ, ปราภวาย ผลํ เทติ; เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อตฺตวธาย เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ, ปราภวาย เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิฯ
‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, เวฬุ อตฺตวธาย ผลํ เทติ, ปราภวาย ผลํ เทติ; เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อตฺตวธาย เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ, ปราภวาย เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิฯ
‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, นโฬ อตฺตวธาย ผลํ เทติ, ปราภวาย ผลํ เทติ; เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อตฺตวธาย เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ, ปราภวาย เทวทตฺตสฺส
‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, อสฺสตรี อตฺตวธาย คพฺภํ คณฺหาติ, ปราภวาย คพฺภํ คณฺหาติ; เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อตฺตวธาย เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ, ปราภวาย เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาที’’ติฯ
‘‘ผลํ
สกฺกาโร กาปุริสํ หนฺติ, คพฺโภ อสฺสตริํ ยถา’’ติ
๙. ปธานสุตฺตํ
๖๙. ‘‘จตฺตาริมานิ
‘‘กตมญฺจ, ภิกฺขเว, ปหานปฺปธานํ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติฯ อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ปหานปฺปธานํฯ
‘‘กตมญฺจ, ภิกฺขเว, ภาวนาปฺปธานํ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติฯ อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ภาวนาปฺปธานํฯ
‘‘กตมญฺจ, ภิกฺขเว, อนุรกฺขณาปฺปธานํ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ฐิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติฯ อิทํ
‘‘สํวโร จ ปหานญฺจ, ภาวนา อนุรกฺขณา;
เอเต ปธานา จตฺตาโร, เทสิตาทิจฺจพนฺธุนา;
โย หิ
๑๐. อธมฺมิกสุตฺตํ
๗๐. ‘‘ยสฺมิํ
‘‘ยสฺมิํ, ภิกฺขเว, สมเย ราชาโน ธมฺมิกา โหนฺติ, ราชายุตฺตาปิ ตสฺมิํ สมเย ธมฺมิกา โหนฺติฯ ราชายุตฺเตสุ ธมฺมิเกสุ พฺราหฺมณคหปติกาปิ ตสฺมิํ สมเย ธมฺมิกา โหนฺติฯ พฺราหฺมณคหปติเกสุ ธมฺมิเกสุ เนคมชานปทาปิ ตสฺมิํ สมเย ธมฺมิกา โหนฺติฯ เนคมชานปเทสุ ธมฺมิเกสุ สมํ จนฺทิมสูริยา ปริวตฺตนฺติฯ สมํ จนฺทิมสูริเยสุ ปริวตฺตนฺเตสุ สมํ นกฺขตฺตานิ ตารกรูปานิ ปริวตฺตนฺติฯ สมํ นกฺขตฺเตสุ ตารกรูเปสุ ปริวตฺตนฺเตสุ สมํ รตฺตินฺทิวา ปริวตฺตนฺติฯ สมํ รตฺตินฺทิเวสุ ปริวตฺตนฺเตสุ สมํ มาสทฺธมาสา ปริวตฺตนฺติฯ สมํ มาสทฺธมาเสสุ ปริวตฺตนฺเตสุ สมํ อุตุสํวจฺฉรา ปริวตฺตนฺติฯ สมํ อุตุสํวจฺฉเรสุ ปริวตฺตนฺเตสุ สมํ วาตา วายนฺติ สมา ปญฺชสาฯ สมํ วาเตสุ วายนฺเตสุ สเมสุ ปญฺชเสสุ เทวตา อปริกุปิตา ภวนฺติฯ เทวตาสุ อปริกุปิตาสุ เทโว สมฺมา ธารํ อนุปฺปเวจฺฉติฯ เทเว สมฺมา ธารํ อนุปฺปเวจฺฉนฺเต สมปากานิ สสฺสานิ ภวนฺติฯ สมปากานิ, ภิกฺขเว, สสฺสานิ มนุสฺสา ปริภุญฺชนฺตา ทีฆายุกา จ โหนฺติ วณฺณวนฺโต จ พลวนฺโต จ อปฺปาพาธา จา’’ติฯ
‘‘คุนฺนํ
สพฺพา ตา ชิมฺหํ คจฺฉนฺติ, เนตฺเต ชิมฺหํ คเต สติฯ
‘‘เอวเมวํ มนุสฺเสสุ, โย โหติ เสฏฺฐสมฺมโต;
โส เจ อธมฺมํ จรติ, ปเคว อิตรา ปชา;
สพฺพํ
‘‘คุนฺนํ เจ ตรมานานํ, อุชุํ คจฺฉติ ปุงฺคโว;
สพฺพา ตา อุชุํ คจฺฉนฺติ, เนตฺเต อุชุํ คเต สติฯ
‘‘เอวเมวํ
โส สเจ
สพฺพํ
ปตฺตกมฺมวคฺโค ทุติโยฯ
ตสฺสุทฺทานํ –
ปตฺตกมฺมํ อานณฺยโก
สราคอหิราชา เทวทตฺโต, ปธานํ อธมฺมิเกน จาติฯ