(๑๔) ๔. ปุคฺคลวคฺโค
๑. สํโยชนสุตฺตวณฺณนา
๑๓๑. จตุตฺถสฺส ปฐเม อุปปตฺติปฺปฏิลาภํ สํวตฺตนิกานีติ อุปปตฺติปฏิลาภิยานิฯ ภวปฏิลาภิยานีติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ เยหีติ เยหิ สํโยชเนหิ เหตุภูเตหิ, กรณภูเตหิ วาฯ นนุ จ โสตาปนฺนสฺสปิ โอรมฺภาคิยานิ สํโยชนานิ อปฺปหีนานิ, กสฺมา ปน สกทาคามีเยว อิธ คหิโตติ อาห ‘‘สกทาคามิสฺสาติ อิทํ อปฺปหีนสํโยชเนสุ อริเยสุ อุตฺตมโกฏิยา คหิต’’นฺติฯ ตตฺถ อปฺปหีนสํโยชเนสูติ อปฺปหีนโอรมฺภาคิยสํโยชเนสุฯ อุตฺตมโกฏิยา คหิตนฺติ อุกฺกฏฺฐปริจฺเฉเทน คหิตํฯ สกทาคามิโต ปรญฺหิ อปฺปหีนโอรมฺภาคิยสํโยชโน อริโย นาม นตฺถิฯ นนุ จ สกทาคามิสฺส ปหีนานิปิ โอรมฺภาคิยานิ สํโยชนานิ อตฺถิ ทิฏฺฐิวิจิกิจฺฉาสีลพฺพตปรามาสสํโยชนานํ ปหีนตฺตา, ตสฺมา ‘‘โอรมฺภาคิยานิ สํโยชนานิ อปฺปหีนานี’’ติ กสฺมา วุตฺตนฺติ อาห ‘‘โอรมฺภาคิเยสุ จ อปฺปหีนํ อุปาทายา’’ติอาทิฯ ยสฺมา กามราคพฺยาปาทสํโยชนานิ สกทาคามิสฺส อปฺปหีนานิ, ตสฺมา ตานิ อปฺปหีนานิ อุปาทาย ‘‘โอรมฺภาคิยานิ สํโยชนานิ อปฺปหีนานี’’ติ วุตฺตํ, น สพฺเพสํ อปฺปหีนตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ
สํโยชนสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
๒. ปฏิภานสุตฺตวณฺณนา
๑๓๒. ทุติเย ยุตฺตปฺปฏิภาโนฯ ปุจฺฉานนฺตรเมว สีฆํ พฺยากาตุํ อสมตฺถตาย โนมุตฺตปฺปฏิภานมสฺสาติ โนมุตฺตปฺปฏิภาโนฯ อิมินา นเยน เสสา เวทิตพฺพาฯ เอตฺถ ปน ปฐโม กญฺจิ กาลํ วีมํสิตฺวา ยุตฺตเมว เปกฺขติ ติปิฏกจูฬนาคตฺเถโร วิยฯ โส ปน ปญฺหํ ปุฏฺโฐ ปริคฺคเหตฺวา ยุตฺตปฺปตฺตการณเมว กเถติฯ ทุติโย ปุจฺฉานนฺตรเมว เยน วา เตน วา วจเนน ปฏิพาหติ, วีมํสิตฺวาปิ จ ยุตฺตํ น ปกฺเขติ จตุนิกายิกปิณฺฑติสฺสตฺเถโร วิยฯ โส ปน ปญฺหํ ปุฏฺโฐ ปญฺหปริโยสานมฺปิ นาคเมติ, ยํ วา ตํ วา กเถติเยว, วจนตฺถํ ปนสฺส วีมํสิยมานํ กตฺถจิ น ลคติฯ ตติโย ปุจฺฉาสมกาลเมว ยุตฺตํ เปกฺขติ, ตํขณํเยว จ นํ พฺยากโรติ ติปิฏกจูฬาภยตฺเถโร วิยฯ โส ปน ปญฺหํ ปุฏฺโฐ สีฆเมว กเถติ, ยุตฺตปฺปตฺตการโณ จ โหติฯ จตุตฺโถ ปุฏฺโฐ สมาโน เนว ยุตฺตํ เปกฺขติ, น เยน วา เตน วา ปฏิพาหิตุํ สกฺโกติ, ติพฺพนฺธการนิมุคฺโค วิย โหติ ลาฬุทายิตฺเถโร วิยฯ
ปฏิภานสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
๓-๔. อุคฺฆฏิตญฺญูสุตฺตาทิวณฺณนา
๑๓๓-๔. ตติเย อุคฺฆฏิตญฺญูติ เอตฺถ อุคฺฆฏนํ นาม ญาณุคฺฆฏนํ, ญาเณน อุคฺฆฏิตมตฺเตเยว ชานาตีติ อตฺโถฯ สห อุทาหฏเวลายาติ อุทาหาเร อุทาหฏมตฺเตเยวฯ ธมฺมาภิสมโย โหตีติ จตุสจฺจธมฺมสฺส ญาเณน สทฺธิํ อภิสมโยฯ อยํ วุจฺจตีติ อยํ ‘‘จตฺตาโร สติปฏฺฐานา’’ติอาทินา (วิภ. ๓๕๕) นเยน สํขิตฺเตน มาติกาย ฐปิยมานาย เทสนานุสาเรน ญาณํ เปเสตฺวา อรหตฺตํ คณฺหิตุํ สมตฺโถ ปุคฺคโล ‘‘อุคฺฆฏิตญฺญู’’ติ วุจฺจติฯ วิปญฺจิตํ วิตฺถาริตเมว อตฺถํ ชานาตีติ วิปญฺจิตญฺญูฯ อยํ วุจฺจตีติ อยํ สํขิตฺเตน มาติกํ ฐเปตฺวา วิตฺถาเรน อตฺเถ ภาชิยมาเน อรหตฺตํ ปาปุณิตุํ สมตฺโถ ปุคฺคโล ‘‘วิปญฺจิตญฺญู’’ติ วุจฺจติ เนยฺโยฯ อนุปุพฺเพน ธมฺมาภิสมโยติ อนุกฺกเมน อรหตฺตปฺปตฺติฯ พฺยญฺชนปทเมว ปรมํ อสฺสาติ ปทปรโมฯ น ตาย ชาติยา ธมฺมาภิสมโย โหตีติ เตน อตฺตภาเวน ฌานํ วา วิปสฺสนํ วา มคฺคํ วา ผลํ วา นิพฺพตฺเตตุํ น สกฺโกตีติ อตฺโถฯ จตุตฺถํ อุตฺตานเมวฯ
อุคฺฆฏิตญฺญูสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
๕-๘. สาวชฺชสุตฺตาทิวณฺณนา
๑๓๕-๘. ปญฺจเม สาวชฺโชติ สโทโสฯ สาวชฺเชน กายกมฺเมนาติ สโทเสน ปาณาติปาตาทินา กายกมฺเมนฯ อิตเรสุปิ เอเสว นโยฯ อยํ วุจฺจตีติ อยํ ปุคฺคโล ตีหิ ทฺวาเรหิ อายูหนกมฺมสฺส สโทสตฺตา คูถกุณปาทิภริโต ปเทโส วิย ‘‘สาวชฺโช’’ติ วุจฺจติฯ สาวชฺเชน พหุลนฺติ ยสฺส สาวชฺชเมว กายกมฺมํ พหุลํ โหติ, อปฺปํ อนวชฺชํฯ โส ‘‘สาวชฺเชน พหุลํ กายกมฺเมน สมนฺนาคโต อปฺปํ อนวชฺเชนา’’ติ วุจฺจติฯ อิตเรสุปิ เอเสว นโยฯ โก ปน เอวรูโป โหตีติ? โย คามธมฺมตาย วา นิคมธมฺมตาย วา กทาจิ กรหจิ อุโปสถํ สมาทิยติ, สีลานิ ปูเรติฯ อยํ วุจฺจตีติ อยํ ปุคฺคโล ตีหิ ทฺวาเรหิ อายูหนกมฺเมสุ สาวชฺชสฺเสว พหุลตาย อนวชฺชสฺส อปฺปตาย ‘‘วชฺชพหุโล’’ติ วุจฺจติฯ ยถา หิ เอกสฺมิํ ปเทเส ทุพฺพณฺณานิ ทุคฺคนฺธานิ ปุปฺผานิ ราสิกตานสฺสุ, เตสํ อุปริ ตหํ ตหํ อธิมุตฺตกวสฺสิกปาฏลานิ ปติตานิ ภเวยฺยุํ, เอวรูโป อยํ ปุคฺคโล เวทิตพฺโพฯ ยถา ปน เอกสฺมิํ ปเทเส อธิมุตฺตกวสฺสิกปาฏลานิ ราสิกตานสฺสุ, เตสํ อุปริ ตหํ ตหํ ทุคฺคนฺธานิ พทรปุปฺผาทีนิ ปติตานิ ภเวยฺยุํฯ เอวรูโป ตติโย ปุคฺคโล เวทิตพฺโพฯ จตุตฺโถ ปน ตีหิ ทฺวาเรหิ อายูหนกมฺมสฺส นิทฺโทสตฺตา จ จตุมธุรภริตสุวณฺณวาติ วิย ทฏฺฐพฺโพฯ ฉฏฺฐาทีนิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ
สาวชฺชสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
๙-๑๐. ธมฺมกถิกสุตฺตาทิวณฺณนา
๑๓๙-๑๔๐. นวเม อปฺปญฺจ ภาสตีติ สมฺปตฺตปริสาย โถกเมว กเถติฯ อสหิตญฺจาติ กเถนฺโต จ ปน น อตฺถยุตฺตํ กาลยุตฺตํ กเถติฯ ปริสา จสฺส น กุสลา โหตีติ โสตุํ นิสินฺนปริสา จสฺส ยุตฺตายุตฺตํ การณาการณํ สิลิฏฺฐาสิลิฏฺฐํ น ชานาตีติ อตฺโถฯ เอวรูโปติ อยํ เอวํชาติโก พาลธมฺมกถิโก เอวํชาติกาย พาลปริสาย ธมฺมกถิโกตฺเวว นามํ ลภติฯ อิมินา นเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ เอตฺถ จ ทฺเวเยว ชนา สภาวธมฺมกถิกา, น อิตเรฯ อิตเร ปน ธมฺมกถิกานํ อนฺโต ปวิฏฺฐตฺตา เอวํ วุตฺตาฯ ทสมํ อุตฺตานเมวฯ
ธมฺมกถิกสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
ปุคฺคลวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ