(๘) ๓. โยธาชีววคฺโค
๑. ปฐมเจโตวิมุตฺติผลสุตฺตวณฺณนา
๗๑. ตติยสฺส ยโต โข, ภิกฺขเวติ เหฏฺฐา วุตฺตนเยน วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปตฺตสฺส ภิกฺขุโน อิทานิ วณฺณภณนตฺถํ อิทํ อารทฺธํฯ ตตฺถ ยโต โขติ ยทา โขฯ อุกฺขิตฺตปลิโฆติ อวิชฺชาปลิฆํ อุกฺขิปิตฺวา อปเนตฺวา ฐิโตฯ สํกิณฺณปริโขติ สํสารปริขํ สํกิริตฺวา วินาเสตฺวา ฐิโตฯ อพฺพูฬฺเหสิโกติ ตณฺหาสงฺขาตํ เอสิกาถมฺภํ อพฺพุยฺห ลุญฺจิตฺวา ฐิโตฯ นิรคฺคโฬติ นีวรณกวาฏํ อุคฺฆาเฏตฺวา ฐิโตฯ ปนฺนทฺธโช ปนฺนภาโรติ มานทฺธชญฺจ ขนฺธาภิสงฺขารกิเลสภารญฺจ ปาเตตฺวา โอตาเรตฺวา ฐิโตฯ วิสํยุตฺโตติ วฏฺเฏน วิสํยุตฺโตฯ เสสํ ปาฬินเยเนว เวทิตพฺพํฯ เอตฺตาวตา ภควตา มคฺเคน กิเลเส เขเปตฺวา นิโรธสยนวรคตสฺส นิพฺพานารมฺมณํ ผลสมาปตฺติํ อปฺเปตฺวา วิหรโต ขีณาสวสฺส กาโล ทสฺสิโตฯ
ยถา หิ ทฺเว นครานิ เอกํ โจรนครํ เอกํ เขมนครํฯ อถ เอกสฺส มหาโยธสฺส เอวํ ภเวยฺย – ‘‘ยาวิมํ โจรนครํ ติฏฺฐติ, ตาว เขมนครํ ภยโต
๒. ทุติยเจโตวิมุตฺติผลสุตฺตวณฺณนา
๗๒. ทุติเย อนิจฺจสญฺญาติ ขนฺธปญฺจกํ หุตฺวา อภาวากาเรน อนิจฺจนฺติ อุปฺปชฺชนกสญฺญาฯ อนิจฺเจ ทุกฺขสญฺญาติ ยทนิจฺจํ, ตํ ปฏิปีฬนากาเรน ทุกฺขนฺติ อุปฺปชฺชนกสญฺญาฯ ทุกฺเข อนตฺตสญฺญาติ ยํ ทุกฺขํ, ตํ อวสวตฺตนากาเรน อนตฺตาติ อุปฺปชฺชนกสญฺญาฯ เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตนยเมวฯ อิเมสุ ปน ทฺวีสุปิ สุตฺเตสุ วิปสฺสนาผลํ นาม กถิตนฺติฯ
๓. ปฐมธมฺมวิหารีสุตฺตวณฺณนา
๗๓. ตติเย ทิวสํ อตินาเมตีติ ทิวสํ อติกฺกาเมติฯ ริญฺจติ ปฏิสลฺลานนฺติ เอกีภาวํ วิสฺสชฺเชติฯ เทเสตีติ กเถติ ปกาเสติฯ ธมฺมปญฺญตฺติยาติ ธมฺมํ ปริยาปุณาตีติ นวงฺควเสน จตุสจฺจธมฺมํ ปริยาปุณาติ วฬญฺเชติ กเถติฯ น ริญฺจติ ปฏิสลฺลานนฺติ เอกีภาวํ น วิสฺสชฺเชติฯ อนุยุญฺชติ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถนฺติ นิยกชฺฌตฺเต จิตฺตสมาธิํ อาเสวติ ภาเวติ, สมถกมฺมฏฺฐาเน ยุตฺตปฺปยุตฺโต โหติฯ
หิเตสินาติ หิตํ เอสนฺเตนฯ อนุกมฺปเกนาติ อนุกมฺปมาเนนฯ อนุกมฺปํ อุปาทายาติ อนุกมฺปํ จิตฺเตน ปริคฺคเหตฺวา, ปฏิจฺจาติปิ วุตฺตํ โหติฯ กตํ โว ตํ มยาติ ตํ มยา อิเม ปญฺจ ปุคฺคเล เทเสนฺเตน ตุมฺหากํ กตํฯ เอตฺตกเมว หิ อนุกมฺปกสฺส สตฺถุ กิจฺจํ ยทิทํ อวิปรีตธมฺมเทสนา, อิโต ปรํ ปน ปฏิปตฺติ นาม สาวกานํ กิจฺจํฯ เตนาห – เอตานิ ภิกฺขุ รุกฺขมูลานิ…เป.… อมฺหากํ อนุสาสนีติฯ ตตฺถ จ รุกฺขมูลานีติ อิมินา รุกฺขมูลเสนาสนํ ทสฺเสติฯ สุญฺญาคารานีติ อิมินา ชนวิวิตฺตฏฺฐานํฯ อุภเยนาปิ จ โยคานุรูปํ เสนาสนมาจิกฺขติ, ทายชฺชํ นิยฺยาเตติฯ ฌายถาติ อารมฺมณูปนิชฺฌาเนน อฏฺฐติํสารมฺมณานิ, ลกฺขณูปนิชฺฌาเนน จ อนิจฺจาทิโต ขนฺธายตนาทีนิ อุปนิชฺฌายถ, สมถญฺจ มา ปมาทตฺถาติ มา ปมชฺชิตฺถฯ มา ปจฺฉา วิปฺปฏิสาริโน อหุวตฺถาติ เย หิ ปุพฺเพ ทหรกาเล อาโรคฺยกาเล สตฺตสปฺปายาทิสมฺปตฺติกาเล สตฺถุ สมฺมุขีภาวกาเล จ โยนิโสมนสิการวิรหิตา รตฺตินฺทิวํ มงฺกุลภตฺตา หุตฺวา เสยฺยสุขมิทฺธสุขมนุยุตฺตา ปมชฺชนฺติ, เต ปจฺฉา ชรากาเล โรคกาเล มรณกาเล วิปตฺติกาเล อยํ โว อมฺหากํ อนุสาสนีติ อยํ อมฺหากํ สนฺติกา ‘‘ฌายถ มา ปมาทตฺถา’’ติ ตุมฺหากํ อนุสาสนี, โอวาโทติ วุตฺตํ โหติฯ
๔. ทุติยธมฺมวิหารีสุตฺตวณฺณนา
๗๔. จตุตฺเถ อุตฺตริ จสฺส ปญฺญาย อตฺถํ นปฺปชานาตีติ ตโต ปริยตฺติโต อุตฺตริ ตสฺส ธมฺมสฺส สหวิปสฺสนาย มคฺคปญฺญาย อตฺถํ นปฺปชานาติ
๕. ปฐมโยธาชีวสุตฺตวณฺณนา
๗๕. ปญฺจเม โยธาชีวาติ ยุทฺธูปชีวิโนฯ รชคฺคนฺติ หตฺถิอสฺสาทีนํ ปาทปฺปหารภินฺนาย ภูมิยา อุคฺคตํ รชกฺขนฺธํฯ น สนฺถมฺภตีติ สนฺถมฺภิตฺวา ฐาตุํ น สกฺโกติฯ สหติ รชคฺคนฺติ รชกฺขนฺธํ ทิสฺวาปิ อธิวาเสติฯ ธชคฺคนฺติ หตฺถิอสฺสทีนํ ปิฏฺเฐสุ วา รเถสุ วา อุสฺสาปิตานํ ธชานํ อคฺคํฯ อุสฺสารณนฺติ หตฺถิอสฺสรถานญฺเจว พลกายสฺส จ อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทํฯ สมฺปหาเรติ สมาคเต อปฺปมตฺตเกปิ ปหาเรฯ หญฺญตีติ วิหญฺญติ วิฆาตํ อาปชฺชติฯ พฺยาปชฺชตีติ วิปตฺติํ อาปชฺชติ, ปกติภาวํ ชหติฯ สหติ สมฺปหารนฺติ ทฺเว ตโย ปหาเร ปตฺวาปิ สหติ อธิวาเสติฯ ตเมว สงฺคามสีสนฺติ ตํเยว ชยกฺขนฺธาวารฏฺฐานํฯ อชฺฌาวสตีติ สตฺตาหมตฺตํ อภิภวิตฺวา อาวสติฯ กิํ การณา
อิทานิ ยสฺมา สตฺถุ โยธาชีเวหิ กิจฺจํ นตฺถิ, อิมสฺมิํ ปน สาสเน ตถารูเป ปญฺจ ปุคฺคเล ทสฺเสตุํ อิทํ โอปมฺมํ อาภตํฯ ตสฺมา เต ปุคฺคเล ทสฺเสนฺโต เอวเมว โขติอาทิมาหฯ ตตฺถ สํสีทตีติ มิจฺฉาวิตกฺกสฺมิํ สํสีทติ อนุปฺปวิสติฯ น สกฺโกติ พฺรหฺมจริยํ สนฺธาเรตุนฺติ พฺรหฺมจริยวาสํ อนุปจฺฉิชฺชมานํ โคเปตุํ น สกฺโกติฯ สิกฺขาทุพฺพลฺยํ อาวิกตฺวาติ สิกฺขาย ทุพฺพลภาวํ ปกาเสตฺวาฯ กิมสฺส รชคฺคสฺมินฺติ กิํ ตสฺส ปุคฺคลสฺส รชคฺคํ นามาติ วทติฯ อภิรูปาติ อภิรูปวตีฯ ทสฺสนียาติ ทสฺสนโยคฺคาฯ ปาสาทิกาติ ทสฺสเนเนว จิตฺตปฺปสาทาวหาฯ ปรมายาติ อุตฺตมายฯ วณฺณโปกฺขรตายาติ สรีรวณฺเณน เจว องฺคสณฺฐาเนน จฯ อูหสตีติ อวหสติฯ อุลฺลปตีติ กเถติฯ อุชฺฌคฺฆตีติ อุปฺปณฺเฑตีติ อุปฺปณฺฑนกถํ กเถติฯ อภินิสีทตีติ อภิภวิตฺวา สนฺติเก วา เอกาสเน วา นิสีทติฯ ทุติยปเทปิ อชฺโฌตฺถรตีติ อวตฺถรติฯ วินิเวเฐตฺวา วินิโมเจตฺวาติ คหิตฏฺฐานโต ตสฺสา หตฺถํ วินิพฺเพเฐตฺวา เจว โมเจตฺวา จฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตํฯ
๖. ทุติยโยธาชีวสุตฺตวณฺณนา
๗๖. ฉฏฺเฐ อสิจมฺมํ คเหตฺวาติ อสิญฺจ จมฺมญฺจ คเหตฺวาฯ ธนุกลาปํ สนฺนยฺหิตฺวาติ ธนุญฺจ สรกลาปญฺจ สนฺนยฺหิตฺวาฯ วิยูฬฺหนฺติ ยุทฺธสนฺนิเวสเวเสน ฐิตํฯ สงฺคามํ โอตรตีติ มหายุทฺธํ โอตรติฯ อุสฺสหติ วายมตีติ อุสฺสาหญฺจ วายามญฺจ กโรติฯ หนนฺตีติ ฆาเตนฺติฯ ปริยาปาเทนฺตีติ ปริยาปาทยนฺติฯ อุปลิกฺขนฺตีติ วิชฺฌนฺติฯ อปเนนฺตีติ สกเสนํ คเหตฺวา คจฺฉนฺติฯ อปเนตฺวา ญาตกานํ เนนฺตีติ สกเสนํ เนตฺวา ตโต ญาตกานํ สนฺติกํ เนนฺติฯ นียมาโนติ อตฺตโน เคหํ วา เสสญาติสนฺติกํ วา นิยฺยมาโนฯ อุปฏฺฐหนฺติ ปริจรนฺตีติ ปหารโสธนวณกปฺปนาทีนิ กโรนฺตา ชคฺคนฺติ โคปยนฺติฯ
อรกฺขิเตเนว กาเยนาติ อรกฺขิเตน กายทฺวาเรนฯ อรกฺขิตาย วาจายาติ อรกฺขิเตน วจีทฺวาเรนฯ อรกฺขิเตน จิตฺเตนาติ อรกฺขิเตน มโนทฺวาเรนฯ อนุปฏฺฐิตาย สติยาติ สติํ สุปฏฺฐิตํ อสํวุเตหิ อินฺทฺริเยหีติ มนจฺฉฏฺเฐหิ อินฺทฺริเยหิ อปิหิเตหิ อโคปิเตหิฯ ราโค จิตฺตํ อนุทฺธํเสตีติ ราโค อุปฺปชฺชมาโนว สมถวิปสฺสนาจิตฺตํ ธํเสติ, ทูเร ขิปติฯ ราคปริยุฏฺฐิโตมฺหิ, อาวุโส, ราคปเรโตติ อหํ, อาวุโส, ราเคน รตฺโต, ราเคน อนุคโตฯ
อฏฺฐิกงฺกลูปมาติอาทีสุ อฏฺฐิกงฺกลูปมา อปฺปสฺสาทฏฺเฐนฯ มํสเปสูปมา พหุสาธารณฏฺเฐนฯ ติณุกฺกูปมา อนุทหนฏฺเฐนฯ องฺคารกาสูปมา มหาภิตาปฏฺเฐนฯ สุปินกูปมา อิตฺตรปจฺจุปฏฺฐานฏฺเฐนฯ ยาจิตกูปมา ตาวกาลิกฏฺเฐนฯ รุกฺขผลูปมา สพฺพงฺคปจฺจงฺคปลิภญฺชนฏฺเฐนฯ อสิสูนูปมา อธิกุฏฺฏนฏฺเฐนฯ สตฺติสูลูปมา วินิวิชฺฌนฏฺเฐนฯ สปฺปสิรูปมา สาสงฺกสปฺปฏิภยฏฺเฐน อุสฺสหิสฺสามีติ อุสฺสาหํ กริสฺสามิฯ ธารยิสฺสามีติ สมณภาวํ ธารยิสฺสามิฯ อภิรมิสฺสามีติ อภิรติํ อุปฺปาเทสฺสามิ น อุกฺกณฺฐิสฺสามิฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตนฺติฯ
๗. ปฐมอนาคตภยสุตฺตวณฺณนา
๗๗. สตฺตเม อารญฺญเกนาติ อรญฺญวาสินาฯ อปฺปตฺตสฺสาติ อสมฺปตฺตสฺส ฌานวิปสฺสนามคฺคผลปฺปเภทสฺส วิเสสสฺส ปตฺติยาฯ เสสปเทสุปิ เอเสว นโยฯ โส มมสฺส อนฺตราโยติ โส มม ชีวิตนฺตราโย จ พฺรหฺมจริยนฺตราโย จ, ปุถุชฺชนกาลกิริยํ กโรนฺตสฺส สคฺคนฺตราโย จ มคฺคนฺตราโย จ ภเวยฺยฯ หนฺทาติ ววสฺสคฺคตฺเถ นิปาโตฯ วีริยํ อารภามีติ ทุวิธมฺปิ วีริยํ กโรมิฯ สตฺถกาติ วาเฬหีติ กกฺขเฬหิฯ มาณเวหีติ โจเรหิฯ กตกมฺเมหิ วา อกตกมฺเมหิ วาติ เอตฺถ โจริกํ กตฺวา นิกฺขนฺตา กตกมฺมา นาม, โจริกํ กาตุํ คจฺฉนฺตา อกตกมฺมา นามฯ ตตฺถ กตกมฺมา กมฺมสฺส นิปฺผนฺนตฺตา สตฺตานํ คลโลหิตํ คเหตฺวา เทวตานํ พลิํ กโรนฺติ, อกตกมฺมา ‘‘เอวํ โน กมฺมํ นิปฺผชฺชิสฺสตี’’ติ ปฐมตรํ กโรนฺติฯ อิทํ สนฺธาย เต มํ ชีวิตา โวโรเปยฺยุนฺติ วุตฺตํฯ วาฬา อมนุสฺสาติ กกฺขฬา ทุฏฺฐา ยกฺขาทโย อมนุสฺสาฯ
๘. ทุติยอนาคตภยสุตฺตวณฺณนา
๗๘. อฏฺฐเม ปุรา มํ โส ธมฺโม อาคจฺฉตีติ ยาว โส ธมฺโม มํ น อุปคจฺฉติ, ตาว ขีโรทกีภูตาติ ขีโรทกํ วิย ภูตา เอกีภาวํ อุปคตาฯ ปิยจกฺขูหีติ เมตฺตจกฺขูหิฯ
๙. ตติยอนาคตภยสุตฺตวณฺณนา
๗๙. นวเม ธมฺมสนฺโทสา วินยสนฺโทโสติ ธมฺมสนฺโทเสน วินยสนฺโทโส โหติฯ กถํ ปน ธมฺมสฺมิํ ทุสฺสนฺเต วินโย ทุสฺสติ นาม? สมถวิปสฺสนาธมฺเมสุ คพฺภํ อคฺคณฺหนฺเตสุ ปญฺจวิโธ วินโย น โหติ อภิธมฺมกถนฺติ สีลาทิอุตฺตมธมฺมกถํฯ เวทลฺลกถนฺติ เวทปฏิสํยุตฺตํ ญาณมิสฺสกกถํฯ กณฺหธมฺมํ โอกฺกมมานาติ รนฺธคเวสิตาย อุปารมฺภปริเยสนวเสน
คมฺภีราติ ปาฬิคมฺภีราฯ คมฺภีรตฺถาติ อตฺถคมฺภีราฯ โลกุตฺตราติ โลกุตฺตรธมฺมทีปกาฯ สุญฺญตาปฏิสํยุตฺตาติ ขนฺธธาตุอายตนปจฺจยาการปฏิสํยุตฺตาฯ น อญฺญา จิตฺตํ อุปฏฺฐเปสฺสนฺตีติ ชานนตฺถาย จิตฺตํ น ฐเปสฺสนฺติฯ อุคฺคเหตพฺพํ ปริยาปุณิตพฺพนฺติ อุคฺคเหตพฺเพ จ วฬญฺเชตพฺเพ จฯ กวิตาติ สิโลกาทิพนฺธนวเสน กวีหิ กตาฯ กาเวยฺยาติ ตสฺเสว เววจนํฯ พาหิรกาติ สาสนโต พหิทฺธา ฐิตาฯ สาวกภาสิตาติ พาหิรสาวเกหิ ภาสิตาฯ เสสเมตฺถ เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตา สุวิญฺเญยฺยตฺตา จ อุตฺตานตฺถเมวฯ
๑๐. จตุตฺถอนาคตภยสุตฺตวณฺณนา
๘๐. ทสเม กลฺยาณกามาติ สุนฺทรกามาฯ รสคฺคานีติ อุตฺตมรสานิฯ สํสฏฺฐา วิหริสฺสนฺตีติ ปญฺจวิเธน สํสคฺเคน สํสฏฺฐา วิหริสฺสนฺติฯ สนฺนิธิการปริโภคนฺติ สนฺนิธิกตสฺส ปริโภคํฯ โอฬาริกมฺปิ นิมิตฺตนฺติ เอตฺถ ปถวิํ ขณนฺโตปิ ขณาหีติ อาณาเปนฺโตปิ ปถวิยํ โอฬาริกํ นิมิตฺตํ กโรติ นามฯ ติณกฏฺฐสาขาปลาสํ ฉินฺทนฺโตปิ ฉินฺทาติ อาณาเปนฺโตปิ หริตคฺเค
โยธาชีววคฺโค ตติโยฯ