(๑๔) ๔. ราชวคฺโค
๑. ปฐมจกฺกานุวตฺตนสุตฺตํ
๑๓๑. ‘‘ปญฺจหิ , ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคโต ราชา จกฺกวตฺตี ธมฺเมเนว จกฺกํ วตฺเตติ ปวตฺเตติ (สฺยา. ปี. ก.); ตํ โหติ จกฺกํ อปฺปฏิวตฺติยํ อปฺปติวตฺติยํ (สี.) เกนจิ มนุสฺสภูเตน ปจฺจตฺถิเกน ปาณินาฯ
‘‘กตเมหิ ปญฺจหิ? อิธ, ภิกฺขเว, ราชา จกฺกวตฺตี อตฺถญฺญู จ โหติ, ธมฺมญฺญู จ, มตฺตญฺญู จ, กาลญฺญู จ, ปริสญฺญู จฯ อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจหิ องฺเคหิ สมนฺนาคโต ราชา จกฺกวตฺตี ธมฺเมเนว จกฺกํ ปวตฺเตติ; ตํ โหติ จกฺกํ อปฺปฏิวตฺติยํ เกนจิ มนุสฺสภูเตน ปจฺจตฺถิเกน ปาณินาฯ
‘‘เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ ธมฺเมเนว อนุตฺตรํ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตติ; ตํ โหติ จกฺกํ อปฺปฏิวตฺติยํ สมเณน วา พฺราหฺมเณน วา เทเวน วา มาเรน วา พฺรหฺมุนา วา เกนจิ วา โลกสฺมิํฯ
‘‘กตเมหิ ปญฺจหิ? อิธ, ภิกฺขเว, ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ อตฺถญฺญู, ธมฺมญฺญู, มตฺตญฺญู, กาลญฺญู, ปริสญฺญูฯ อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ ธมฺเมเนว อนุตฺตรํ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตติ; ตํ โหติ ธมฺมจกฺกํ อปฺปฏิวตฺติยํ สมเณน วา พฺราหฺมเณน วา เทเวน วา มาเรน วา พฺรหฺมุนา วา เกนจิ วา โลกสฺมิ’’นฺติฯ ปฐมํฯ
๒. ทุติยจกฺกานุวตฺตนสุตฺตํ
๑๓๒. ‘‘ปญฺจหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคโต รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส เชฏฺโฐ ปุตฺโต ปิตรา ปวตฺติตํ จกฺกํ ธมฺเมเนว อนุปฺปวตฺเตติ; ตํ โหติ จกฺกํ อปฺปฏิวตฺติยํ เกนจิ มนุสฺสภูเตน ปจฺจตฺถิเกน ปาณินาฯ
‘‘กตเมหิ ปญฺจหิ? อิธ, ภิกฺขเว, รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส เชฏฺโฐ ปุตฺโต อตฺถญฺญู จ โหติ, ธมฺมญฺญู จ, มตฺตญฺญู จ, กาลญฺญู จ, ปริสญฺญู จฯ อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจหิ องฺเคหิ สมนฺนาคโต รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส เชฏฺโฐ ปุตฺโต ปิตรา ปวตฺติตํ จกฺกํ ธมฺเมเนว อนุปฺปวตฺเตติ; ตํ โหติ จกฺกํ อปฺปฏิวตฺติยํ เกนจิ มนุสฺสภูเตน ปจฺจตฺถิเกน ปาณินาฯ
‘‘เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต สาริปุตฺโต ตถาคเตน อนุตฺตรํ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺติตํ สมฺมเทว อนุปฺปวตฺเตติ; ตํ โหติ จกฺกํ อปฺปฏิวตฺติยํ สมเณน วา พฺราหฺมเณน วา เทเวน วา มาเรน วา พฺรหฺมุนา วา เกนจิ วา โลกสฺมิํฯ
‘‘กตเมหิ ปญฺจหิ? อิธ, ภิกฺขเว, สาริปุตฺโต อตฺถญฺญู, ธมฺมญฺญู, มตฺตญฺญู , กาลญฺญู, ปริสญฺญูฯ อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต สาริปุตฺโต ตถาคเตน อนุตฺตรํ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺติตํ สมฺมเทว อนุปฺปวตฺเตติ; ตํ โหติ จกฺกํ อปฺปฏิวตฺติยํ สมเณน วา พฺราหฺมเณน วา เทเวน วา มาเรน วา พฺรหฺมุนา วา เกนจิ วา โลกสฺมิ’’นฺติฯ ทุติยํฯ
๓. ธมฺมราชาสุตฺตํ
๑๓๓. ‘‘โยปิ โส โยปิ โข (สี. สฺยา. ปี.), ภิกฺขเว, ราชา จกฺกวตฺตี ธมฺมิโก ธมฺมราชา, โสปิ น อราชกํ จกฺกํ วตฺเตตี’’ติฯ เอวํ วุตฺเต อญฺญตโร ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘โก ปน, ภนฺเต, รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส ธมฺมิกสฺส ธมฺมรญฺโญ ราชา’’ติ? ‘‘ธมฺโม, ภิกฺขู’’ติ ภควา อโวจฯ
‘‘อิธ, ภิกฺขุ, ราชา จกฺกวตฺตี ธมฺมิโก ธมฺมราชา ธมฺมญฺเญว นิสฺสาย ธมฺมํ สกฺกโรนฺโต ธมฺมํ ครุํ กโรนฺโต ธมฺมํ อปจายมาโน ธมฺมทฺธโช ธมฺมเกตุ ธมฺมาธิปเตยฺโย ธมฺมิกํ รกฺขาวรณคุตฺติํ สํวิทหติ อนฺโตชนสฺมิํฯ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขุ, ราชา จกฺกวตฺตี ธมฺมิโก ธมฺมราชา ธมฺมญฺเญว นิสฺสาย ธมฺมํ สกฺกโรนฺโต ธมฺมํ ครุํ กโรนฺโต ธมฺมํ อปจายมาโน ธมฺมทฺธโช ธมฺมเกตุ ธมฺมาธิปเตยฺโย ธมฺมิกํ รกฺขาวรณคุตฺติํ สํวิทหติ ขตฺติเยสุ อนุยนฺเตสุ อนุยุตฺเตสุ (สี.) อ. นิ. ๓.๑๔ …เป.… พลกายสฺมิํ พฺราหฺมณคหปติเกสุ เนคมชานปเทสุ สมณพฺราหฺมเณสุ มิคปกฺขีสุฯ ส โข โส, ภิกฺขุ, ราชา จกฺกวตฺตี ธมฺมิโก ธมฺมราชา ธมฺมญฺเญว นิสฺสาย ธมฺมํ สกฺกโรนฺโต ธมฺมํ ครุํ กโรนฺโต ธมฺมํ อปจายมาโน ธมฺมทฺธโช ธมฺมเกตุ ธมฺมาธิปเตยฺโย ธมฺมิกํ รกฺขาวรณคุตฺติํ สํวิทหิตฺวา อนฺโตชนสฺมิํ ธมฺมิกํ รกฺขาวรณคุตฺติํ สํวิทหิตฺวา ขตฺติเยสุ อนุยนฺเตสุ พลกายสฺมิํ พฺราหฺมณคหปติเกสุ เนคมชานปเทสุ สมณพฺราหฺมเณสุ มิคปกฺขีสุ ธมฺเมเนว จกฺกํ ปวตฺเตติ; ตํ โหติ จกฺกํ อปฺปฏิวตฺติยํ เกนจิ มนุสฺสภูเตน ปจฺจตฺถิเกน ปาณินาฯ
‘‘เอวเมวํ โข, ภิกฺขุ, ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ ธมฺมิโก ธมฺมราชา ธมฺมญฺเญว นิสฺสาย ธมฺมํ สกฺกโรนฺโต ธมฺมํ ครุํ กโรนฺโต ธมฺมํ อปจายมาโน ธมฺมทฺธโช ธมฺมเกตุ ธมฺมาธิปเตยฺโย ธมฺมิกํ รกฺขาวรณคุตฺติํ สํวิทหติ ภิกฺขูสุ – ‘เอวรูปํ กายกมฺมํ เสวิตพฺพํ, เอวรูปํ กายกมฺมํ น เสวิตพฺพํ; เอวรูปํ วจีกมฺมํ เสวิตพฺพํ, เอวรูปํ วจีกมฺมํ น เสวิตพฺพํ; เอวรูปํ มโนกมฺมํ เสวิตพฺพํ, เอวรูปํ มโนกมฺมํ น เสวิตพฺพํ; เอวรูโป อาชีโว เสวิตพฺโพ, เอวรูโป อาชีโว น เสวิตพฺโพ; เอวรูโป คามนิคโม เสวิตพฺโพ, เอวรูโป คามนิคโม น เสวิตพฺโพ’ติฯ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขุ, ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ ธมฺมิโก ธมฺมราชา ธมฺมญฺเญว นิสฺสาย ธมฺมํ สกฺกโรนฺโต ธมฺมํ ครุํ กโรนฺโต ธมฺมํ อปจายมาโน ธมฺมทฺธโช ธมฺมเกตุ ธมฺมาธิปเตยฺโย ธมฺมิกํ รกฺขาวรณคุตฺติํ สํวิทหติ ภิกฺขุนีสุ ภิกฺขูสุ ภิกฺขุนีสุ (สี. ปี.) …เป.… อุปาสเกสุ…เป.… อุปาสิกาสุ – ‘เอวรูปํ กายกมฺมํ เสวิตพฺพํ, เอวรูปํ กายกมฺมํ น เสวิตพฺพํ; เอวรูปํ วจีกมฺมํ เสวิตพฺพํ, เอวรูปํ วจีกมฺมํ น เสวิตพฺพํ; เอวรูปํ มโนกมฺมํ เสวิตพฺพํ, เอวรูปํ มโนกมฺมํ น เสวิตพฺพํ; เอวรูโป อาชีโว เสวิตพฺโพ, เอวรูโป อาชีโว น เสวิตพฺโพ; เอวรูโป คามนิคโม เสวิตพฺโพ, เอวรูโป คามนิคโม น เสวิตพฺโพ’’’ติฯ
‘‘ส โข โส, ภิกฺขุ, ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ ธมฺมิโก ธมฺมราชา ธมฺมญฺเญว นิสฺสาย ธมฺมํ สกฺกโรนฺโต ธมฺมํ ครุํ กโรนฺโต ธมฺมํ อปจายมาโน ธมฺมทฺธโช ธมฺมเกตุ ธมฺมาธิปเตยฺโย ธมฺมิกํ รกฺขาวรณคุตฺติํ สํวิทหิตฺวา ภิกฺขูสุ, ธมฺมิกํ รกฺขาวรณคุตฺติํ สํวิทหิตฺวา ภิกฺขุนีสุ, ธมฺมิกํ รกฺขาวรณคุตฺติํ สํวิทหิตฺวา อุปาสเกสุ, ธมฺมิกํ รกฺขาวรณคุตฺติํ สํวิทหิตฺวา อุปาสิกาสุ ธมฺเมเนว อนุตฺตรํ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตติ; ตํ โหติ จกฺกํ อปฺปฏิวตฺติยํ สมเณน วา พฺราหฺมเณน วา เทเวน วา มาเรน วา พฺรหฺมุนา วา เกนจิ วา โลกสฺมิ’’นฺติฯ ตติยํฯ
๔. ยสฺสํทิสํสุตฺตํ
๑๓๔. ‘‘ปญฺจหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคโต ราชา ขตฺติโย มุทฺธาวสิตฺโต ยสฺสํ ยสฺสํ ทิสายํ วิหรติ, สกสฺมิํเยว วิชิเต วิหรติฯ
‘‘กตเมหิ ปญฺจหิ? อิธ, ภิกฺขเว, ราชา ขตฺติโย มุทฺธาวสิตฺโต อุภโต สุชาโต โหติ มาติโต จ ปิติโต จ, สํสุทฺธคหณิโก, ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทน; อฑฺโฒ โหติ มหทฺธโน มหาโภโค ปริปุณฺณโกสโกฏฺฐาคาโร; พลวา โข ปน โหติ จตุรงฺคินิยา เสนาย สมนฺนาคโต อสฺสวาย โอวาทปฏิกราย; ปริณายโก โข ปนสฺส โหติ ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี ปฏิพโล อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺเน อตฺเถ จินฺเตตุํ; ตสฺสิเม จตฺตาโร ธมฺมา ยสํ ปริปาเจนฺติฯ โส อิมินา ยสปญฺจเมน ยเสน ปญฺจเมน (ก.), ปญฺจเมน (สี.) ธมฺเมน สมนฺนาคโต ยสฺสํ ยสฺสํ ทิสายํ วิหรติ, สกสฺมิํเยว วิชิเต วิหรติฯ ตํ กิสฺส เหตุ? เอวญฺเหตํ, ภิกฺขเว, โหติ วิชิตาวีนํฯ
‘‘เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ ยสฺสํ ยสฺสํ ทิสายํ วิหรติ, วิมุตฺตจิตฺโตว วิมุตฺตจิตฺโต (สี. ปี.), วิมุตฺตจิตฺโต จ (ก.) วิหรติฯ กตเมหิ ปญฺจหิ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สีลวา โหติ, ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรติ อาจารโคจรสมฺปนฺโน อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี, สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ – ราชาว ขตฺติโย มุทฺธาวสิตฺโต ชาติสมฺปนฺโน; พหุสฺสุโต โหติ สุตธโร สุตสนฺนิจโย, เย เต ธมฺมา อาทิกลฺยาณา มชฺเฌกลฺยาณา ปริโยสานกลฺยาณา สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ อภิวทนฺติ, ตถารูปาสฺส ธมฺมา พหุสฺสุตา โหนฺติ ธาตา วจสา ปริจิตา มนสานุเปกฺขิตา ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธา – ราชาว ขตฺติโย มุทฺธาวสิตฺโต อฑฺโฒ มหทฺธโน มหาโภโค ปริปุณฺณโกสโกฏฺฐาคาโร; อารทฺธวีริโย วิหรติ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย กุสลานํ ธมฺมานํ อุปสมฺปทาย ถามวา ทฬฺหปรกฺกโม อนิกฺขิตฺตธุโร กุสเลสุ ธมฺเมสุ – ราชาว ขตฺติโย มุทฺธาวสิตฺโต พลสมฺปนฺโน; ปญฺญวา โหติ อุทยตฺถคามินิยา ปญฺญาย สมนฺนาคโต อริยาย นิพฺเพธิกาย สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามินิยา – ราชาว ขตฺติโย มุทฺธาวสิตฺโต ปริณายกสมฺปนฺโน; ตสฺสิเม จตฺตาโร ธมฺมา วิมุตฺติํ ปริปาเจนฺติ ฯ โส อิมินา วิมุตฺติปญฺจเมน ธมฺเมน สมนฺนาคโต ยสฺสํ ยสฺสํ ทิสายํ วิหรติ วิมุตฺตจิตฺโตว วิหรติฯ ตํ กิสฺส เหตุ? เอวญฺเหตํ, ภิกฺขเว, โหติ วิมุตฺตจิตฺตาน’’นฺติฯ จตุตฺถํฯ
๕. ปฐมปตฺถนาสุตฺตํ
๑๓๕. ‘‘ปญฺจหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคโต รญฺโญ ขตฺติยสฺส มุทฺธาวสิตฺตสฺส เชฏฺโฐ ปุตฺโต รชฺชํ ปตฺเถติฯ กตเมหิ ปญฺจหิ? อิธ, ภิกฺขเว, รญฺโญ ขตฺติยสฺส มุทฺธาวสิตฺตสฺส เชฏฺโฐ ปุตฺโต อุภโต สุชาโต โหติ มาติโต จ ปิติโต จ, สํสุทฺธคหณิโก, ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทน; อภิรูโป โหติ ทสฺสนีโย ปาสาทิโก ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคโต; มาตาปิตูนํ ปิโย โหติ มนาโป; เนคมชานปทสฺส ปิโย โหติ มนาโป; ยานิ ตานิ รญฺญํ ขตฺติยานํ มุทฺธาวสิตฺตานํ สิปฺปฏฺฐานานิ หตฺถิสฺมิํ วา อสฺสสฺมิํ วา รถสฺมิํ วา ธนุสฺมิํ วา ถรุสฺมิํ วา ตตฺถ สิกฺขิโต โหติ อนวโยฯ
‘‘ตสฺส เอวํ โหติ – ‘อหํ โขมฺหิ อุภโต สุชาโต มาติโต จ ปิติโต จ, สํสุทฺธคหณิโก, ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทนฯ กสฺมาหํ รชฺชํ น ปตฺเถยฺยํ! อหํ โขมฺหิ อภิรูโป ทสฺสนีโย ปาสาทิโก ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคโตฯ กสฺมาหํ รชฺชํ น ปตฺเถยฺยํ! อหํ โขมฺหิ มาตาปิตูนํ ปิโย มนาโปฯ กสฺมาหํ รชฺชํ น ปตฺเถยฺยํ! อหํ โขมฺหิ เนคมชานปทสฺส ปิโย มนาโปฯ กสฺมาหํ รชฺชํ น ปตฺเถยฺยํ! อหํ โขมฺหิ ยานิ ตานิ รญฺญํ ขตฺติยานํ มุทฺธาวสิตฺตานํ สิปฺปฏฺฐานานิ หตฺถิสฺมิํ วา อสฺสสฺมิํ วา รถสฺมิํ วา ธนุสฺมิํ วา ถรุสฺมิํ วา, ตตฺถ ตตฺถมฺหิ (สี.), ตตฺถปิ (ก.) สิกฺขิโต อนวโยฯ กสฺมาหํ รชฺชํ น ปตฺเถยฺย’นฺติ! อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจหิ องฺเคหิ สมนฺนาคโต รญฺโญ ขตฺติยสฺส มุทฺธาวสิตฺตสฺส เชฏฺโฐ ปุตฺโต รชฺชํ ปตฺเถติฯ
‘‘เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อาสวานํ ขยํ ปตฺเถติฯ กตเมหิ ปญฺจหิ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สทฺโธ โหติ, สทฺทหติ ตถาคตสฺส โพธิํ – ‘อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา’ติฯ อปฺปาพาโธ โหติ อปฺปาตงฺโก, สมเวปากินิยา คหณิยา สมนฺนาคโต นาติสีตาย นาจฺจุณฺหาย มชฺฌิมาย ปธานกฺขมาย; อสโฐ โหติ อมายาวี, ยถาภูตํ อตฺตานํ อาวิกตฺตา สตฺถริ วา วิญฺญูสุ วา สพฺรหฺมจารีสุ; อารทฺธวีริโย วิหรติ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย, กุสลานํ ธมฺมานํ อุปสมฺปทาย, ถามวา ทฬฺหปรกฺกโม อนิกฺขิตฺตธุโร กุสเลสุ ธมฺเมสุ; ปญฺญวา โหติ อุทยตฺถคามินิยา ปญฺญาย สมนฺนาคโต อริยาย นิพฺเพธิกาย สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามินิยาฯ
‘‘ตสฺส เอวํ โหติ – ‘อหํ โขมฺหิ สทฺโธ, สทฺทหามิ ตถาคตสฺส โพธิํ – อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ…เป.… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา’ติฯ ‘กสฺมาหํ อาสวานํ ขยํ น ปตฺเถยฺยํ! อหํ โขมฺหิ อปฺปาพาโธ อปฺปาตงฺโก สมเวปากินิยา คหณิยา สมนฺนาคโต นาติสีตาย นาจฺจุณฺหาย มชฺฌิมาย ปธานกฺขมายฯ กสฺมาหํ อาสวานํ ขยํ น ปตฺเถยฺยํ! อหํ โขมฺหิ อสโฐ อมายาวี ยถาภูตํ อตฺตานํ อาวิกตฺตา สตฺถริ วา วิญฺญูสุ วา สพฺรหฺมจารีสุฯ กสฺมาหํ อาสวานํ ขยํ น ปตฺเถยฺยํ! อหํ โขมฺหิ อารทฺธวีริโย วิหรามิ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย, กุสลานํ ธมฺมานํ อุปสมฺปทาย, ถามวา ทฬฺหปรกฺกโม อนิกฺขิตฺตธุโร กุสเลสุ ธมฺเมสุฯ กสฺมาหํ อาสวานํ ขยํ น ปตฺเถยฺยํ! อหํ โขมฺหิ ปญฺญวา อุทยตฺถคามินิยา ปญฺญาย สมนฺนาคโต อริยาย นิพฺเพธิกาย สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามินิยาฯ กสฺมาหํ อาสวานํ ขยํ น ปตฺเถยฺย’นฺติ! อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อาสวานํ ขยํ ปตฺเถตี’’ติฯ ปญฺจมํฯ
๖. ทุติยปตฺถนาสุตฺตํ
๑๓๖. ‘‘ปญฺจหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคโต รญฺโญ ขตฺติยสฺส มุทฺธาวสิตฺตสฺส เชฏฺโฐ ปุตฺโต โอปรชฺชํ อุปรชฺชํ (สฺยา. ปี. ก.) ปตฺเถติฯ กตเมหิ ปญฺจหิ? อิธ, ภิกฺขเว, รญฺโญ ขตฺติยสฺส มุทฺธาวสิตฺตสฺส เชฏฺโฐ ปุตฺโต อุภโต สุชาโต โหติ มาติโต จ ปิติโต จ, สํสุทฺธคหณิโก, ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทน; อภิรูโป โหติ ทสฺสนีโย ปาสาทิโก ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคโต; มาตาปิตูนํ ปิโย โหติ มนาโป, พลกายสฺส ปิโย โหติ มนาโป; ปณฺฑิโต โหติ วิยตฺโต เมธาวี ปฏิพโล อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺเน อตฺเถ จินฺเตตุํฯ
‘‘ตสฺส เอวํ โหติ – ‘อหํ โขมฺหิ อุภโต สุชาโต มาติโต จ ปิติโต จ, สํสุทฺธคหณิโก, ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทนฯ กสฺมาหํ โอปรชฺชํ น ปตฺเถยฺยํ! อหํ โขมฺหิ อภิรูโป ทสฺสนีโย ปาสาทิโก ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคโตฯ กสฺมาหํ โอปรชฺชํ น ปตฺเถยฺยํ! อหํ โขมฺหิ มาตาปิตูนํ ปิโย มนาโปฯ กสฺมาหํ โอปรชฺชํ น ปตฺเถยฺยํ! อหํ โขมฺหิ พลกายสฺส ปิโย มนาโปฯ กสฺมาหํ โอปรชฺชํ น ปตฺเถยฺยํ! อหํ โขมฺหิ ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี ปฏิพโล อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺเน อตฺเถ จินฺเตตุํฯ กสฺมาหํ โอปรชฺชํ น ปตฺเถยฺย’นฺติ! อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจหิ องฺเคหิ สมนฺนาคโต รญฺโญ ขตฺติยสฺส มุทฺธาวสิตฺตสฺส เชฏฺโฐ ปุตฺโต โอปรชฺชํ ปตฺเถติฯ
‘‘เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อาสวานํ ขยํ ปตฺเถติฯ กตเมหิ ปญฺจหิ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สีลวา โหติ…เป.… สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ; พหุสฺสุโต โหติ…เป.… ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธา; จตูสุ สติปฏฺฐาเนสุ สุปฺปติฏฺฐิตจิตฺโต สุปฏฺฐิตจิตฺโต (สี. สฺยา.), สูปฏฺฐิตจิตฺโต (ก.) โหติ; อารทฺธวีริโย วิหรติ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย, กุสลานํ ธมฺมานํ อุปสมฺปทาย, ถามวา ทฬฺหปรกฺกโม อนิกฺขิตฺตธุโร กุสเลสุ ธมฺเมสุ; ปญฺญวา โหติ, อุทยตฺถคามินิยา ปญฺญาย สมนฺนาคโต อริยาย นิพฺเพธิกาย สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามินิยาฯ
‘‘ตสฺส เอวํ โหติ – ‘อหํ โขมฺหิ สีลวา, ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรามิ อาจารโคจรสมฺปนฺโน อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี, สมาทาย สิกฺขามิ สิกฺขาปเทสุฯ กสฺมาหํ อาสวานํ ขยํ น ปตฺเถยฺยํ! อหํ โขมฺหิ พหุสฺสุโต สุตธโร สุตสนฺนิจโย, เย เต ธมฺมา อาทิกลฺยาณา มชฺเฌกลฺยาณา ปริโยสานกลฺยาณา สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ สตฺถา พฺยญฺชนา (สี.) เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ อภิวทนฺติ, ตถารูปา เม ธมฺมา พหุสฺสุตา โหนฺติ ธาตา วจสา ปริจิตา มนสานุเปกฺขิตา ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธาฯ กสฺมาหํ อาสวานํ ขยํ น ปตฺเถยฺยํ! อหํ โขมฺหิ จตูสุ สติปฏฺฐาเนสุ สุปฺปติฏฺฐิตจิตฺโตฯ กสฺมาหํ อาสวานํ ขยํ น ปตฺเถยฺยํ! อหํ โขมฺหิ อารทฺธวีริโย วิหรามิ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย, กุสลานํ ธมฺมานํ อุปสมฺปทาย, ถามวา ทฬฺหปรกฺกโม อนิกฺขิตฺตธุโร กุสเลสุ ธมฺเมสุฯ กสฺมาหํ อาสวานํ ขยํ น ปตฺเถยฺยํ! อหํ โขมฺหิ ปญฺญวา อุทยตฺถคามินิยา ปญฺญาย สมนฺนาคโต อริยาย นิพฺเพธิกาย สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามินิยาฯ กสฺมาหํ อาสวานํ ขยํ น ปตฺเถยฺย’นฺติ! อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อาสวานํ ขยํ ปตฺเถตี’’ติฯ ฉฏฺฐํฯ
๗. อปฺปํสุปติสุตฺตํ
๑๓๗. ‘‘ปญฺจิเม , ภิกฺขเว, อปฺปํ รตฺติยา สุปนฺติ, พหุํ ชคฺคนฺติฯ กตเม ปญฺจ? อิตฺถี, ภิกฺขเว, ปุริสาธิปฺปายา อปฺปํ รตฺติยา สุปติ, พหุํ ชคฺคติฯ ปุริโส, ภิกฺขเว, อิตฺถาธิปฺปาโย อปฺปํ รตฺติยา สุปติ, พหุํ ชคฺคติฯ โจโร, ภิกฺขเว, อาทานาธิปฺปาโย อปฺปํ รตฺติยา สุปติ, พหุํ ชคฺคติฯ ราชา ราชยุตฺโต (ปี. ก.), ภิกฺขเว, ราชกรณีเยสุ ยุตฺโต อปฺปํ รตฺติยา สุปติ, พหุํ ชคฺคติฯ ภิกฺขุ, ภิกฺขเว, วิสํโยคาธิปฺปาโย อปฺปํ รตฺติยา สุปติ, พหุํ ชคฺคติฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, ปญฺจ อปฺปํ รตฺติยา สุปนฺติ, พหุํ ชคฺคนฺตี’’ติฯ สตฺตมํฯ
๘. ภตฺตาทกสุตฺตํ
๑๓๘. ‘‘ปญฺจหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคโต รญฺโญ นาโค ภตฺตาทโก จ โหติ โอกาสผรโณ จ ลณฺฑสารโณ จ สลากคฺคาหี จ รญฺโญ นาโคตฺเวว สงฺขํ คจฺฉติฯ กตเมหิ ปญฺจหิ? อิธ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค อกฺขโม โหติ รูปานํ, อกฺขโม สทฺทานํ, อกฺขโม คนฺธานํ, อกฺขโม รสานํ, อกฺขโม โผฏฺฐพฺพานํฯ อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจหิ องฺเคหิ สมนฺนาคโต รญฺโญ นาโค ภตฺตาทโก จ โอกาสผรโณ จ ลณฺฑสารโณ จ สลากคฺคาหี จ, รญฺโญ นาโคตฺเวว สงฺขํ คจฺฉติฯ
‘‘เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ ภตฺตาทโก จ โหติ, โอกาสผรโณ จ มญฺจปีฐมทฺทโน ปีฐมทฺทโน (สี. สฺยา. กํ. ปี.) จ สลากคฺคาหี จ, ภิกฺขุตฺเวว สงฺขํ คจฺฉติฯ กตเมหิ ปญฺจหิ? อิธ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อกฺขโม โหติ รูปานํ, อกฺขโม สทฺทานํ, อกฺขโม คนฺธานํ, อกฺขโม รสานํ, อกฺขโม โผฏฺฐพฺพานํฯ อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ ภตฺตาทโก จ โหติ โอกาสผรโณ จ มญฺจปีฐมทฺทโน จ สลากคฺคาหี จ, ภิกฺขุตฺเวว สงฺขํ คจฺฉตี’’ติฯ อฏฺฐมํฯ
๙. อกฺขมสุตฺตํ
๑๓๙. ‘‘ปญฺจหิ , ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคโต รญฺโญ นาโค น ราชารโห โหติ น ราชโภคฺโค, น รญฺโญ องฺคํตฺเวว สงฺขํ คจฺฉติ ฯ กตเมหิ ปญฺจหิ? อิธ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค อกฺขโม โหติ รูปานํ, อกฺขโม สทฺทานํ, อกฺขโม คนฺธานํ, อกฺขโม รสานํ, อกฺขโม โผฏฺฐพฺพานํฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค อกฺขโม โหติ รูปานํ? อิธ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค สงฺคามคโต หตฺถิกายํ วา ทิสฺวา อสฺสกายํ วา ทิสฺวา รถกายํ วา ทิสฺวา ปตฺติกายํ วา ทิสฺวา สํสีทติ วิสีทติ, น สนฺถมฺภติ น สกฺโกติ สงฺคามํ โอตริตุํฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค อกฺขโม โหติ รูปานํฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค อกฺขโม โหติ สทฺทานํ? อิธ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค สงฺคามคโต หตฺถิสทฺทํ วา สุตฺวา อสฺสสทฺทํ วา สุตฺวา รถสทฺทํ วา สุตฺวา ปตฺติสทฺทํ วา สุตฺวา เภริปณวสงฺขติณวนินฺนาทสทฺทํ วา สุตฺวา สํสีทติ วิสีทติ, น สนฺถมฺภติ น สกฺโกติ สงฺคามํ โอตริตุํฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค อกฺขโม โหติ สทฺทานํฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค อกฺขโม โหติ คนฺธานํ? อิธ , ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค สงฺคามคโต เย เต รญฺโญ นาคา อภิชาตา สงฺคามาวจรา เตสํ มุตฺตกรีสสฺส คนฺธํ ฆายิตฺวา สํสีทติ วิสีทติ, น สนฺถมฺภติ น สกฺโกติ สงฺคามํ โอตริตุํฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค อกฺขโม โหติ คนฺธานํฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค อกฺขโม โหติ รสานํ? อิธ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค สงฺคามคโต เอกิสฺสา วา ติโณทกทตฺติยา วิมานิโต วิหนีโต (สฺยา.), วิหานิโต (กตฺถจิ) ทฺวีหิ วา ตีหิ วา จตูหิ วา ปญฺจหิ วา ติโณทกทตฺตีหิ วิมานิโต สํสีทติ วิสีทติ, น สนฺถมฺภติ น สกฺโกติ สงฺคามํ โอตริตุํฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค อกฺขโม โหติ รสานํฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค อกฺขโม โหติ โผฏฺฐพฺพานํ? อิธ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค สงฺคามคโต เอเกน วา สรเวเคน วิทฺโธ, ทฺวีหิ วา ตีหิ วา จตูหิ วา ปญฺจหิ วา สรเวเคหิ วิทฺโธ สํสีทติ วิสีทติ, น สนฺถมฺภติ น สกฺโกติ สงฺคามํ โอตริตุํฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค อกฺขโม โหติ โผฏฺฐพฺพานํฯ
‘‘อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจหิ องฺเคหิ สมนฺนาคโต รญฺโญ นาโค น ราชารโห โหติ น ราชโภคฺโค น รญฺโญ องฺคํตฺเวว สงฺขํ คจฺฉติฯ
‘‘เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจหิ องฺเคหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ น อาหุเนยฺโย โหติ น ปาหุเนยฺโย น ทกฺขิเณยฺโย น อญฺชลิกรณีโย น อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสฯ กตเมหิ ปญฺจหิ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อกฺขโม โหติ รูปานํ, อกฺขโม สทฺทานํ, อกฺขโม คนฺธานํ, อกฺขโม รสานํ, อกฺขโม โผฏฺฐพฺพานํฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อกฺขโม โหติ รูปานํ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา รชนีเย รูเป สารชฺชติ, น สกฺโกติ จิตฺตํ สมาทหิตุํฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อกฺขโม โหติ รูปานํฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อกฺขโม โหติ สทฺทานํ? อิธ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุ โสเตน สทฺทํ สุตฺวา รชนีเย สทฺเท สารชฺชติ, น สกฺโกติ จิตฺตํ สมาทหิตุํฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อกฺขโม โหติ สทฺทานํฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อกฺขโม โหติ คนฺธานํ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา รชนีเย คนฺเธ สารชฺชติ, น สกฺโกติ จิตฺตํ สมาทหิตุํฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อกฺขโม โหติ คนฺธานํฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อกฺขโม โหติ รสานํ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา รชนีเย รเส สารชฺชติ, น สกฺโกติ จิตฺตํ สมาทหิตุํฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อกฺขโม โหติ รสานํฯ
‘‘กถญฺจ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อกฺขโม โหติ โผฏฺฐพฺพานํ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา รชนีเย โผฏฺฐพฺเพ สารชฺชติ, น สกฺโกติ จิตฺตํ สมาทหิตุํฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อกฺขโม โหติ โผฏฺฐพฺพานํฯ
‘‘อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ น อาหุเนยฺโย โหติ น ปาหุเนยฺโย น ทกฺขิเณยฺโย น อญฺชลิกรณีโย น อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสฯ
‘‘ปญฺจหิ , ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคโต รญฺโญ นาโค ราชารโห โหติ ราชโภคฺโค, รญฺโญ องฺคํตฺเวว สงฺขํ คจฺฉติฯ กตเมหิ ปญฺจหิ? อิธ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค ขโม โหติ รูปานํ, ขโม สทฺทานํ, ขโม คนฺธานํ, ขโม รสานํ, ขโม โผฏฺฐพฺพานํฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค ขโม โหติ รูปานํ? อิธ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค สงฺคามคโต หตฺถิกายํ วา ทิสฺวา อสฺสกายํ วา ทิสฺวา รถกายํ วา ทิสฺวา ปตฺติกายํ วา ทิสฺวา น สํสีทติ น วิสีทติ, สนฺถมฺภติ สกฺโกติ สงฺคามํ โอตริตุํฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค ขโม โหติ รูปานํฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค ขโม โหติ สทฺทานํ? อิธ , ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค สงฺคามคโต หตฺถิสทฺทํ วา สุตฺวา อสฺสสทฺทํ วา สุตฺวา รถสทฺทํ วา สุตฺวา ปตฺติสทฺทํ วา สุตฺวา เภริปณวสงฺขติณวนินฺนาทสทฺทํ วา สุตฺวา น สํสีทติ น วิสีทติ, สนฺถมฺภติ สกฺโกติ สงฺคามํ โอตริตุํฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค ขโม โหติ สทฺทานํฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค ขโม โหติ คนฺธานํ? อิธ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค สงฺคามคโต เย เต รญฺโญ นาคา อภิชาตา สงฺคามาวจรา เตสํ มุตฺตกรีสสฺส คนฺธํ ฆายิตฺวา น สํสีทติ น วิสีทติ, สนฺถมฺภติ สกฺโกติ สงฺคามํ โอตริตุํฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค ขโม โหติ คนฺธานํฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค ขโม โหติ รสานํ? อิธ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค สงฺคามคโต เอกิสฺสา วา ติโณทกทตฺติยา วิมานิโต ทฺวีหิ วา ตีหิ วา จตูหิ วา ปญฺจหิ วา ติโณทกทตฺตีหิ วิมานิโต น สํสีทติ น วิสีทติ, สนฺถมฺภติ สกฺโกติ สงฺคามํ โอตริตุํฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค ขโม โหติ รสานํฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค ขโม โหติ โผฏฺฐพฺพานํ? อิธ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค สงฺคามคโต เอเกน วา สรเวเคน วิทฺโธ, ทฺวีหิ วา ตีหิ วา จตูหิ วา ปญฺจหิ วา สรเวเคหิ วิทฺโธ น สํสีทติ น วิสีทติ, สนฺถมฺภติ สกฺโกติ สงฺคามํ โอตริตุํฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค ขโม โหติ โผฏฺฐพฺพานํฯ
‘‘อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจหิ องฺเคหิ สมนฺนาคโต รญฺโญ นาโค ราชารโห โหติ ราชโภคฺโค, รญฺโญ องฺคํตฺเวว สงฺขํ คจฺฉติฯ
‘‘เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อาหุเนยฺโย โหติ ปาหุเนยฺโย ทกฺขิเณยฺโย อญฺชลิกรณีโย อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสฯ กตเมหิ ปญฺจหิ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ขโม โหติ รูปานํ, ขโม สทฺทานํ, ขโม คนฺธานํ, ขโม รสานํ, ขโม โผฏฺฐพฺพานํ ฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ขโม โหติ รูปานํ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา รชนีเย รูเป น สารชฺชติ, สกฺโกติ จิตฺตํ สมาทหิตุํฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ขโม โหติ รูปานํฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ขโม โหติ สทฺทานํ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ โสเตน สทฺทํ สุตฺวา รชนีเย สทฺเท น สารชฺชติ, สกฺโกติ จิตฺตํ สมาทหิตุํฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ขโม โหติ สทฺทานํฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ขโม โหติ คนฺธานํฯ อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา รชนีเย คนฺเธ น สารชฺชติ, สกฺโกติ จิตฺตํ สมาทหิตุํฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ขโม โหติ คนฺธานํฯ
‘‘กถญฺจ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ขโม โหติ รสานํ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา รชนีเย รเส น สารชฺชติ, สกฺโกติ จิตฺตํ สมาทหิตุํฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ขโม โหติ รสานํฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ขโม โหติ โผฏฺฐพฺพานํ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา รชนีเย โผฏฺฐพฺเพ น สารชฺชติ, สกฺโกติ จิตฺตํ สมาทหิตุํฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ขโม โหติ โผฏฺฐพฺพานํฯ
‘‘อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อาหุเนยฺโย โหติ ปาหุเนยฺโย ทกฺขิเณยฺโย อญฺชลิกรณีโย อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสา’’ติฯ นวมํฯ
๑๐. โสตสุตฺตํ
๑๔๐. ‘‘ปญฺจหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคโต รญฺโญ นาโค ราชารโห โหติ ราชโภคฺโค, รญฺโญ องฺคํตฺเวว สงฺขํ คจฺฉติฯ กตเมหิ ปญฺจหิ? อิธ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค โสตา จ โหติ, หนฺตา จ, รกฺขิตา จ, ขนฺตา จ, คนฺตา จฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค โสตา โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค ยเมนํ หตฺถิทมฺมสารถิ หตฺถิทมฺมสารถี (สี.) การณํ กาเรติ – ยทิ วา กตปุพฺพํ ยทิ วา อกตปุพฺพํ – ตํ อฏฺฐิํ กตฺวา อฏฺฐิกตฺวา (สี. สฺยา. กํ. ปี.) อ. นิ. ๔.๑๑๔ มนสิ กตฺวา สพฺพํ เจตสา สพฺพเจตสา (?) สมนฺนาหริตฺวา โอหิตโสโต สุณาติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค โสตา โหติฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค หนฺตา โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค สงฺคามคโต หตฺถิมฺปิ หนติ หนฺติ (สี. ปี.), หตฺถารุหมฺปิ หนติ, อสฺสมฺปิ หนติ, อสฺสารุหมฺปิ หนติ, รถมฺปิ หนติ, รถิกมฺปิ รถารุหมฺปิ (ปี.) หนติ, ปตฺติกมฺปิ หนติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค หนฺตา โหติฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค รกฺขิตา โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค สงฺคามคโต รกฺขติ ปุริมํ กายํ, รกฺขติ ปจฺฉิมํ กายํ, รกฺขติ ปุริเม ปาเท, รกฺขติ ปจฺฉิเม ปาเท, รกฺขติ สีสํ, รกฺขติ กณฺเณ, รกฺขติ ทนฺเต, รกฺขติ โสณฺฑํ, รกฺขติ วาลธิํ, รกฺขติ หตฺถารุหํฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค รกฺขิตา โหติฯ
‘‘กถญฺจ , ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค ขนฺตา โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค สงฺคามคโต ขโม โหติ สตฺติปฺปหารานํ อสิปฺปหารานํ อุสุปฺปหารานํ ผรสุปฺปหารานํ เภริปณวสงฺขติณวนินฺนาทสทฺทานํฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค ขนฺตา โหติฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค คนฺตา โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค ยเมนํ หตฺถิทมฺมสารถิ ทิสํ เปเสติ – ยทิ วา คตปุพฺพํ ยทิ วา อคตปุพฺพํ – ตํ ขิปฺปเมว คนฺตา โหติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, รญฺโญ นาโค คนฺตา โหติฯ
‘‘อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจหิ องฺเคหิ สมนฺนาคโต รญฺโญ นาโค ราชารโห โหติ ราชโภคฺโค, รญฺโญ องฺคํตฺเวว สงฺขํ คจฺฉติฯ
‘‘เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อาหุเนยฺโย โหติ ปาหุเนยฺโย ทกฺขิเณยฺโย อญฺชลิกรณีโย อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสฯ กตเมหิ ปญฺจหิ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ โสตา จ โหติ, หนฺตา จ, รกฺขิตา จ, ขนฺตา จ, คนฺตา จฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ โสตา โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ตถาคตปฺปเวทิเต ธมฺมวินเย เทสิยมาเน อฏฺฐิํกตฺวา มนสิ กตฺวา สพฺพํ เจตสา สมนฺนาหริตฺวา โอหิตโสโต ธมฺมํ สุณาติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ โสตา โหติฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ หนฺตา โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อุปฺปนฺนํ กามวิตกฺกํ นาธิวาเสติ, ปชหติ วิโนเทติ (หนติ) ( ) นตฺถิ สี. ปี. โปตฺถเกสุ อ. นิ. ๔.๑๑๔ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวํ คเมติ; อุปฺปนฺนํ พฺยาปาทวิตกฺกํ…เป.… อุปฺปนฺนํ วิหิํสาวิตกฺกํ…เป.… อุปฺปนฺนุปฺปนฺเน ปาปเก อกุสเล ธมฺเม นาธิวาเสติ , ปชหติ วิโนเทติ (หนติ) ( ) นตฺถิ สี. ปี. โปตฺถเกสุ อ. นิ. ๔.๑๑๔ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวํ คเมติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ หนฺตา โหติฯ
‘‘กถญฺจ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุ รกฺขิตา โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา น นิมิตฺตคฺคาหี โหติ นานุพฺยญฺชนคฺคาหีฯ ยตฺวาธิกรณเมนํ จกฺขุนฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ, ตสฺส สํวราย ปฏิปชฺชติ; รกฺขติ จกฺขุนฺทฺริยํ; จกฺขุนฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชติฯ โสเตน สทฺทํ สุตฺวา… ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา… ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา… กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา… มนสา ธมฺมํ วิญฺญาย น นิมิตฺตคฺคาหี โหติ นานุพฺยญฺชนคฺคาหีฯ ยตฺวาธิกรณเมนํ มนินฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ, ตสฺส สํวราย ปฏิปชฺชติ; รกฺขติ มนินฺทฺริยํ; มนินฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ รกฺขิตา โหติฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ขนฺตา โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ขโม โหติ สีตสฺส อุณฺหสฺส ชิฆจฺฉาย ปิปาสาย ฑํสมกสวาตาตปสรีส … สิริํสป (สี. สฺยา. กํ. ปี.) ปสมฺผสฺสานํ; ทุรุตฺตานํ ทุราคตานํ วจนปถานํ อุปฺปนฺนานํ สารีริกานํ เวทนานํ ทุกฺขานํ ติพฺพานํ ขรานํ กฏุกานํ อสาตานํ อมนาปานํ ปาณหรานํ อธิวาสกชาติโก โหติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ขนฺตา โหติฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ คนฺตา โหติ? อิธ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ยา สา ทิสา อคตปุพฺพา อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา, ยทิทํ สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหากฺขโย วิราโค นิโรโธ นิพฺพานํ, ตํ ขิปฺปญฺเญว คนฺตา โหติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ คนฺตา โหติฯ
‘‘อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อาหุเนยฺโย โหติ…เป.… อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสา’’ติฯ ทสมํฯ
ราชวคฺโค จตุตฺโถฯ
ตสฺสุทฺทานํ –
จกฺกานุวตฺตนา ราชา, ยสฺสํทิสํ ทฺเว เจว ปตฺถนา;
อปฺปํสุปติ ภตฺตาโท, อกฺขโม จ โสเตน จาติฯ