๑๐. อานิสํสวคฺโค
๑. ปาตุภาวสุตฺตํ
๙๖. ‘‘ฉนฺนํ , ภิกฺขเว, ปาตุภาโว ทุลฺลโภ โลกสฺมิํฯ กตเมสํ ฉนฺนํ? ตถาคตสฺส อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปาตุภาโว ทุลฺลโภ โลกสฺมิํ, ตถาคตปฺปเวทิตสฺส ธมฺมวินยสฺส เทเสตา ปุคฺคโล ทุลฺลโภ โลกสฺมิํ, อริยายตเน ปจฺจาชาติ ทุลฺลภา ปจฺจาชาโต ทุลฺลโภ (สฺยา.) โลกสฺมิํ, อินฺทฺริยานํ อเวกลฺลตา ทุลฺลภา โลกสฺมิํ, อชฬตา อเนฬมูคตา ทุลฺลภา โลกสฺมิํ, กุสเล ธมฺเม ฉนฺโท กุสลธมฺมจฺฉนฺโท (สี. สฺยา. ปี.) ทุลฺลโภ โลกสฺมิํฯ อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, ฉนฺนํ ปาตุภาโว ทุลฺลโภ โลกสฺมิ’’นฺติฯ ปฐมํฯ
๒. อานิสํสสุตฺตํ
๙๗. ‘‘ฉยิเม, ภิกฺขเว, อานิสํสา โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยายฯ กตเม ฉ? สทฺธมฺมนิยโต โหติ, อปริหานธมฺโม โหติ, ปริยนฺตกตสฺส ทุกฺขํ โหติ ทุกฺขํ น โหติ (สฺยา. ปี. ก.), อสาธารเณน ญาเณน สมนฺนาคโต โหติ, เหตุ จสฺส สุทิฏฺโฐ, เหตุสมุปฺปนฺนา จ ธมฺมาฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, ฉ อานิสํสา โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยายา’’ติฯ ทุติยํฯ
๓. อนิจฺจสุตฺตํ
๙๘. ‘‘‘โส วต, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ กญฺจิ สงฺขารํ นิจฺจโต สมนุปสฺสนฺโต อนุโลมิกาย ขนฺติยา สมนฺนาคโต ภวิสฺสตี’ติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ ‘อนุโลมิกาย ขนฺติยา อสมนฺนาคโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมิสฺสตี’ติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ ‘สมฺมตฺตนิยามํ อโนกฺกมมาโน โสตาปตฺติผลํ วา สกทาคามิผลํ วา อนาคามิผลํ วา อรหตฺตํ อรหตฺตผลํ (ก.) ปฏิ. ม. ๓.๓๖ วา สจฺฉิกริสฺสตี’ติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ
‘‘‘โส วต, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สพฺพสงฺขาเร สพฺพสงฺขารํ (สี. ปี.) อนิจฺจโต สมนุปสฺสนฺโต อนุโลมิกาย ขนฺติยา สมนฺนาคโต ภวิสฺสตี’ติ ฐานเมตํ วิชฺชติฯ ‘อนุโลมิกาย ขนฺติยา สมนฺนาคโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมิสฺสตี’ติ ฐานเมตํ วิชฺชติฯ ‘สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมมาโน โสตาปตฺติผลํ วา สกทาคามิผลํ วา อนาคามิผลํ วา อรหตฺตํ วา สจฺฉิกริสฺสตี’ติ ฐานเมตํ วิชฺชตี’’ติฯ ตติยํฯ
๔. ทุกฺขสุตฺตํ
๙๙. ‘‘โส วต, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ กญฺจิ สงฺขารํ สุขโต สมนุปสฺสนฺโต…เป.… สพฺพสงฺขาเร ทุกฺขโต สมนุปสฺสนฺโต…เป.… ฐานเมตํ วิชฺชติ’’ฯ จตุตฺถํฯ
๕. อนตฺตสุตฺตํ
๑๐๐. ‘‘โส วต, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ กญฺจิ ธมฺมํ อตฺตโต สมนุปสฺสนฺโต…เป.… สพฺพธมฺเม สพฺพธมฺมํ (สี. ปี.), กิญฺจิธมฺมํ (ก.) ปฏิ. ม. ๓.๓๖ อนตฺตโต สมนุปสฺสนฺโต…เป.… ฐานเมตํ วิชฺชติ’’ฯ ปญฺจมํฯ
๖. นิพฺพานสุตฺตํ
๑๐๑. ‘‘‘โส วต, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ นิพฺพานํ ทุกฺขโต สมนุปสฺสนฺโต อนุโลมิกาย ขนฺติยา สมนฺนาคโต ภวิสฺสตี’ติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ ‘อนุโลมิกาย ขนฺติยา อสมนฺนาคโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมิสฺสตี’ติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ ‘สมฺมตฺตนิยามํ อโนกฺกมมาโน โสตาปตฺติผลํ วา สกทาคามิผลํ วา อนาคามิผลํ วา อรหตฺตํ วา สจฺฉิกริสฺสตี’ติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ
‘‘‘โส วต, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ นิพฺพานํ สุขโต สมนุปสฺสนฺโต อนุโลมิกาย ขนฺติยา สมนฺนาคโต ภวิสฺสตี’ติ ฐานเมตํ วิชฺชติฯ ‘อนุโลมิกาย ขนฺติยา สมนฺนาคโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมิสฺสตี’ติ ฐานเมตํ วิชฺชติฯ ‘สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมมาโน โสตาปตฺติผลํ วา สกทาคามิผลํ วา อนาคามิผลํ วา อรหตฺตํ วา สจฺฉิกริสฺสตี’ติ ฐานเมตํ วิชฺชตี’’ติฯ ฉฏฺฐํฯ
๗. อนวตฺถิตสุตฺตํ
๑๐๒. ‘‘ฉ , ภิกฺขเว, อานิสํเส สมฺปสฺสมาเนน อลเมว ภิกฺขุนา สพฺพสงฺขาเรสุ อโนธิํ กริตฺวา อนิจฺจสญฺญํ อุปฏฺฐาเปตุํฯ กตเม ฉ? ‘สพฺพสงฺขารา จ เม อนวตฺถิตา อนวฏฺฐิตโต (สี. สฺยา. ปี.) ขายิสฺสนฺติ, สพฺพโลเก จ เม มโน นาภิรมิสฺสติ น รมิสฺสติ (ก.), สพฺพโลกา จ เม มโน วุฏฺฐหิสฺสติ, นิพฺพานโปณญฺจ เม มานสํ ภวิสฺสติ, สํโยชนา จ เม ปหานํ คจฺฉิสฺสนฺติ คจฺฉนฺติ (สฺยา. ปี. ก.), ปรเมน จ สามญฺเญน สมนฺนาคโต ภวิสฺสามี’ติฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, ฉ อานิสํเส สมฺปสฺสมาเนน อลเมว ภิกฺขุนา สพฺพสงฺขาเรสุ อโนธิํ กริตฺวา อนิจฺจสญฺญํ อุปฏฺฐาเปตุ’’นฺติฯ สตฺตมํฯ
๘. อุกฺขิตฺตาสิกสุตฺตํ
๑๐๓. ‘‘ฉ, ภิกฺขเว, อานิสํเส สมฺปสฺสมาเนน อลเมว ภิกฺขุนา สพฺพสงฺขาเรสุ อโนธิํ กริตฺวา ทุกฺขสญฺญํ อุปฏฺฐาเปตุํฯ กตเม ฉ? ‘สพฺพสงฺขาเรสุ จ เม นิพฺพิทสญฺญา ปจฺจุปฏฺฐิตา ภวิสฺสติ, เสยฺยถาปิ อุกฺขิตฺตาสิเก วธเกฯ สพฺพโลกา จ เม มโน วุฏฺฐหิสฺสติ, นิพฺพาเน จ สนฺตทสฺสาวี ภวิสฺสามิ, อนุสยา จ เม สมุคฺฆาตํ คจฺฉิสฺสนฺติ คจฺฉนฺติ (ปี. ก.), กิจฺจการี จ ภวิสฺสามิ, สตฺถา จ เม ปริจิณฺโณ ภวิสฺสติ เมตฺตาวตายา’ติฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, ฉ อานิสํเส สมฺปสฺสมาเนน อลเมว ภิกฺขุนา สพฺพสงฺขาเรสุ อโนธิํ กริตฺวา ทุกฺขสญฺญํ อุปฏฺฐาเปตุ’’นฺติฯ อฏฺฐมํฯ
๙. อตมฺมยสุตฺตํ
๑๐๔. ‘‘ฉ, ภิกฺขเว, อานิสํเส สมฺปสฺสมาเนน อลเมว ภิกฺขุนา สพฺพธมฺเมสุ อโนธิํ กริตฺวา อนตฺตสญฺญํ อุปฏฺฐาเปตุํฯ กตเม ฉ? สพฺพโลเก จ อตมฺมโย ภวิสฺสามิ, อหงฺการา จ เม อุปรุชฺฌิสฺสนฺติ, มมงฺการา จ เม อุปรุชฺฌิสฺสนฺติ, อสาธารเณน จ ญาเณน สมนฺนาคโต ภวิสฺสามิ, เหตุ จ เม สุทิฏฺโฐ ภวิสฺสติ, เหตุสมุปฺปนฺนา จ ธมฺมาฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, ฉ อานิสํเส สมฺปสฺสมาเนน อลเมว ภิกฺขุนา สพฺพธมฺเมสุ อโนธิํ กริตฺวา อนตฺตสญฺญํ อุปฏฺฐาเปตุ’’นฺติฯ นวมํฯ
๑๐. ภวสุตฺตํ
๑๐๕. ‘‘ตโยเม , ภิกฺขเว, ภวา ปหาตพฺพา, ตีสุ สิกฺขาสุ สิกฺขิตพฺพํฯ กตเม ตโย ภวา ปหาตพฺพา? กามภโว, รูปภโว, อรูปภโว – อิเม ตโย ภวา ปหาตพฺพาฯ กตมาสุ ตีสุ สิกฺขาสุ สิกฺขิตพฺพํ? อธิสีลสิกฺขาย, อธิจิตฺตสิกฺขาย, อธิปญฺญาสิกฺขาย – อิมาสุ ตีสุ สิกฺขาสุ สิกฺขิตพฺพํฯ ยโต โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน อิเม ตโย ภวา ปหีนา โหนฺติ, อิมาสุ จ ตีสุ สิกฺขาสุ สิกฺขิตสิกฺโข โหติ – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อจฺเฉจฺฉิ ตณฺหํ, วิวตฺตยิ สํโยชนํ, สมฺมา มานาภิสมยา อนฺตมกาสิ ทุกฺขสฺสา’’ติฯ ทสมํฯ
๑๑. ตณฺหาสุตฺตํ
๑๐๖. ‘‘ติสฺโส อิมา, ภิกฺขเว, ตณฺหา ปหาตพฺพา, ตโย จ มานาฯ กตมา ติสฺโส ตณฺหา ปหาตพฺพา? กามตณฺหา, ภวตณฺหา, วิภวตณฺหา – อิมา ติสฺโส ตณฺหา ปหาตพฺพาฯ กตเม ตโย มานา ปหาตพฺพา? มาโน, โอมาโน, อติมาโน – อิเม ตโย มานา ปหาตพฺพาฯ ยโต โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน อิมา ติสฺโส ตณฺหา ปหีนา โหนฺติ, อิเม จ ตโย มานา; อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อจฺเฉจฺฉิ ตณฺหํ, วิวตฺตยิ สํโยชนํ, สมฺมา มานาภิสมยา อนฺตมกาสิ ทุกฺขสฺสา’’ติฯ เอกาทสมํฯ
อานิสํสวคฺโค ทสโมฯ ปญฺจโม (สฺยา. ก.)
ตสฺสุทฺทานํ –
ปาตุภาโว อานิสํโส, อนิจฺจทุกฺขอนตฺตโต;
นิพฺพานํ อนวตฺถิ, อุกฺขิตฺตาสิ อตมฺมโย;
ภวา ตณฺหาเยกา ทสาติฯ
ทุติยปณฺณาสกํ สมตฺตํฯ