๔. อุปาลิวคฺโค
๑. อุปาลิสุตฺตวณฺณนา
๓๑. จตุตฺถสฺส สงฺฆสุฏฺฐุตายาติอาทีสุ สงฺฆสุฏฺฐุตา นาม สงฺฆสฺส สุฏฺฐุภาโว, ‘‘สุฏฺฐุ เทวา’’ติ อาคตฏฺฐาเน วิย ‘‘สุฏฺฐุ, ภนฺเต’’ติ สงฺฆสุฏฺฐุตายาติฯ สงฺฆผาสุตายาติ สงฺฆสฺส ผาสุภาวาย, สหชีวิตาย สุขวิหารตฺถายาติ อตฺโถฯ
ทุมฺมงฺกูนํ ปุคฺคลานํ นิคฺคหายาติ ทุมฺมงฺกูนาม ทุสฺสีลปุคฺคลา, เย มงฺกุตํ อาปาทิยมานาปิ ทุกฺเขน อาปชฺชนฺติ, วีติกฺกมํ กโรนฺตา วา กตฺวา วา น ลชฺชนฺติ, เตสํ นิคฺคหตฺถายฯ เต หิ สิกฺขาปเท อสติ ‘‘กิํ ตุมฺเหหิ ทิฏฺฐํ, กิํ สุตํ, กิํ อมฺเหหิ กตํ, กตมสฺมิํ วตฺถุสฺมิํ กตมํ อาปตฺติํ โรเปตฺวา อมฺเห นิคฺคณฺหถา’’ติ สงฺฆํ วิเหเฐยฺยุํฯ สิกฺขาปเท ปน สติ เต สงฺโฆ สิกฺขาปทํ ทสฺเสตฺวา สห ธมฺเมน นิคฺคเหสฺสติฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘ทุมฺมงฺกูนํ ปุคฺคลานํ นิคฺคหายา’’ติฯ
เปสลานนฺติ ปิยสีลานํ ภิกฺขูนํ ผาสุวิหารตฺถายฯ ปิยสีลา หิ ภิกฺขู กตฺตพฺพากตฺตพฺพํ สาวชฺชานวชฺชํ เวลํ มริยาทญฺจ อชานนฺตา สิกฺขาตฺตยปาริปูริยา ฆฏมานา กิลมนฺติ, เต ปน สาวชฺชานวชฺชํ เวลํ มริยาทญฺจ
ทิฏฺฐธมฺมิกานํ อาสวานํ สํวรายาติ ทิฏฺฐธมฺมิกา อาสวา นาม อสํวเร ฐิเตน ตสฺมิํเยว อตฺตภาเว ปตฺตพฺพา ปาณิปฺปหารทณฺฑปฺปหารสตฺถปฺปหารหตฺถจฺเฉทปาทจฺเฉทอกิตฺติอยสวิปฺปฏิสาราทโย ทุกฺขวิเสโส, เตสํ สํวราย ปิทหนาย อาคมนมคฺคถกนายาติ อตฺโถฯ สมฺปรายิกานนฺติ สมฺปรายิกา อาสวา นาม อสํวเร ฐิเตน กตปาปกมฺมมูลกา
อปฺปสนฺนานนฺติ สิกฺขาปทปญฺญตฺติยา หิ สติ สิกฺขาปทปญฺญตฺติํ ญตฺวา วา, ยถาปญฺญตฺตํ ปฏิปชฺชมาเน ภิกฺขู ทิสฺวา วา, เยปิ อปฺปสนฺนา ปณฺฑิตมนุสฺสา, เต ‘‘ยานิ วต โลเก
ปสนฺนานนฺติ
สทฺธมฺมฏฺฐิติยาติ ติวิโธ สทฺธมฺโม ปริยตฺติสทฺธมฺโม ปฏิปตฺติสทฺธมฺโม อธิคมสทฺธมฺโมติฯ ตตฺถ สกลมฺปิ พุทฺธวจนํ ปริยตฺติสทฺธมฺโม นามฯ เตรส ธุตคุณา จาริตฺตวาริตฺตสีลสมาธิวิปสฺสนาติ อยํ ปฏิปตฺติสทฺธมฺโม นามฯ นวโลกุตฺตรธมฺโม อธิคมสทฺธมฺโม นามฯ โส สพฺโพปิ ยสฺมา สิกฺขาปทปญฺญตฺติยา สติ ภิกฺขู สิกฺขาปทญฺจ ตสฺส วิภงฺคญฺจ ตทตฺถโชตนตฺถํ อญฺญญฺจ พุทฺธวจนํ ปริยาปุณนฺติ, ยถาปญฺญตฺตญฺจ ปฏิปชฺชมานา ปฏิปตฺติํ ปูเรตฺวา ปฏิปตฺติยา อธิคนฺตพฺพํ โลกุตฺตรธมฺมํ อธิคจฺฉนฺติ, ตสฺมา สิกฺขาปทปญฺญตฺติยา สทฺธมฺโม จิรฏฺฐิติโก โหติฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘สทฺธมฺมฏฺฐิติยา’’ติฯ
วินยานุคฺคหายาติ สิกฺขาปทปญฺญตฺติยา สติ สํวรวินโย, ปหานวินโย, สมถวินโย, ปญฺญตฺติวินโยติ จตุพฺพิโธ วินโย อนุคฺคหิโต โหติ สูปตฺถมฺภิโตฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘วินยานุคฺคหายา’’ติฯ
๒. ปาติโมกฺขฏฺฐปนาสุตฺตวณฺณนา
๓๒. ทุติเย ปาราชิโกติ ปาราชิกาปตฺติํ อาปนฺโนฯ ปาราชิกกถา วิปฺปกตา โหตีติ ‘‘อสุกปุคฺคโล ปาราชิกํ อาปนฺโน นุ โข โน’’ติ
๓. อุพฺพาหิกาสุตฺตวณฺณนา
๓๓. ตติเย อุพฺพาหิกายาติ สมฺปตฺตอธิกรณํ วูปสเมตุํ สงฺฆโต อุพฺพาหิตฺวา อุทฺธริตฺวา คหณตฺถายฯ วินเย โข ปน ฐิโต โหตีติ วินยลกฺขเณ ปติฏฺฐิโต โหติฯ อสํหีโรติ น อญฺญสฺส ปฏิพโลติ กายพเลนปิ ญาณพเลนปิ สมนฺนาคโตฯ สญฺญาเปตุนฺติ ชานาเปตุํฯ ปญฺญาเปตุนฺติ สมฺปชานาเปตุํฯ นิชฺฌาเปตุนฺติ โอโลกาเปตุํฯ เปกฺขตุนฺติ ปสฺสาเปตุํฯ ปสาเทตุนฺติ สญฺชาตปสาทํ กาตุํฯ อธิกรณนฺติ วิวาทาธิกรณาทิจตุพฺพิธํฯ อธิกรณสมุทยนฺติ วิวาทมูลาทิกํ อธิกรณการกํฯ อธิกรณนิโรธนฺติ อธิกรณานํ วูปสมํฯ อธิกรณนิโรธคามินิํ ปฏิปทนฺติ สตฺตวิธอธิกรณสมถํฯ
๔. อุปสมฺปทาสุตฺตวณฺณนา
๓๔. จตุตฺเถ อนภิรตินฺติ อุกฺกณฺฐิตภาวํฯ วูปกาเสตุนฺติ วิเนตุํฯ อธิสีเลติ อุตฺตมสีเลฯ จิตฺตปญฺญาสุปิ เอเสว นโยฯ
๗. สงฺฆเภทสุตฺตวณฺณนา
๓๗. สตฺตเม วตฺถูหีติ การเณหิฯ อวกสฺสนฺตีติ อปกสฺสนฺตีติ อติวิย อากฑฺฒนฺติ, ยถา วิสํสฏฺฐา โหนฺติ, เอวํ กโรนฺติฯ อาเวนิ กมฺมานิ กโรนฺตีติ วิสุํ สงฺฆกมฺมานิ กโรนฺติฯ
๙-๑๐. อานนฺทสุตฺตทฺวยวณฺณนา
๓๙-๔๐. นวเม กปฺปฏฺฐิกนฺติ อายุกปฺปํ นิรยมฺหิ ฐิติการณํฯ กิพฺพิสํ ปสวตีติ ปาปํ ปฏิลภติฯ อาปายิโกติ อปายคมนีโยฯ เนรยิโกติ นิรเย นิพฺพตฺตนโกฯ วคฺครโตติ เภทรโตฯ โยคกฺเขมา ปธํสตีติ โยเคหิ เขมโต อรหตฺตโต ธํสติ วิคจฺฉติฯ ทสเม
อุปาลิวคฺโค จตุตฺโถฯ