๒. ทุกนิปาโต
๑. ปฐมวคฺโค
๑. ทุกฺขวิหารสุตฺตํ
๒๘. (ทฺเว
‘‘ทฺวีหิ, ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขํ วิหรติ สวิฆาตํ สอุปายาสํ
‘‘จกฺขุ โสตญฺจ ฆานญฺจ, ชิวฺหา กาโย ตถา มโน;
เอตานิ ยสฺส ทฺวารานิ, อคุตฺตานิธ
‘‘โภชนมฺหิ อมตฺตญฺญู, อินฺทฺริเยสุ อสํวุโต;
กายทุกฺขํ เจโตทุกฺขํ, ทุกฺขํ โส อธิคจฺฉติฯ
‘‘ฑยฺหมาเนน กาเยน, ฑยฺหมาเนน เจตสา;
ทิวา วา ยทิ วา รตฺติํ, ทุกฺขํ วิหรติ ตาทิโส’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ปฐมํฯ
๒. สุขวิหารสุตฺตํ
๒๙. วุตฺตญฺเหตํ
‘‘ทฺวีหิ, ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สุขํ วิหรติ อวิฆาตํ อนุปายาสํ อปริฬาหํ; กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคติ
‘‘จกฺขุ โสตญฺจ ฆานญฺจ, ชิวฺหา กาโย ตถา
เอตานิ ยสฺส ทฺวารานิ, สุคุตฺตานิธ ภิกฺขุโนฯ
‘‘โภชนมฺหิ จ มตฺตญฺญู, อินฺทฺริเยสุ จ สํวุโต;
กายสุขํ เจโตสุขํ, สุขํ โส อธิคจฺฉติฯ
‘‘อฑยฺหมาเนน กาเยน, อฑยฺหมาเนน เจตสา;
ทิวา วา ยทิ วา รตฺติํ, สุขํ วิหรติ ตาทิโส’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ทุติยํฯ
๓. ตปนียสุตฺตํ
๓๐. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ทฺเวเม, ภิกฺขเว, ธมฺมา ตปนียาฯ กตเม
‘‘กายทุจฺจริตํ กตฺวา, วจีทุจฺจริตานิ จ;
มโนทุจฺจริตํ
‘‘อกตฺวา
กายสฺส เภทา ทุปฺปญฺโญ, นิรยํ โสปปชฺชตี’’ติ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ตติยํฯ
๔. อตปนียสุตฺตํ
๓๑. วุตฺตญฺเหตํ
‘‘ทฺเวเม, ภิกฺขเว, ธมฺมา อตปนียาฯ กตเม ทฺเว? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ กตกลฺยาโณ โหติ, กตกุสโล, กตภีรุตฺตาโณ, อกตปาโป, อกตลุทฺโท, อกตกิพฺพิโสฯ โส ‘กตํ เม กลฺยาณ’นฺติปิ น ตปฺปติ, ‘อกตํ เม ปาป’นฺติปิ น ตปฺปติฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, ทฺเว
‘‘กายทุจฺจริตํ หิตฺวา, วจีทุจฺจริตานิ จ;
มโนทุจฺจริตํ หิตฺวา, ยญฺจญฺญํ โทสสญฺหิตํฯ
‘‘อกตฺวากุสลํ กมฺมํ, กตฺวาน กุสลํ พหุํ;
กายสฺส เภทา สปฺปญฺโญ, สคฺคํ โส อุปปชฺชตี’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ จตุตฺถํฯ
๕. ปฐมสีลสุตฺตํ
๓๒. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ทฺวีหิ, ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ปุคฺคโล ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ นิรเยฯ กตเมหิ ทฺวีหิ? ปาปเกน จ สีเลน, ปาปิกาย จ ทิฏฺฐิยาฯ อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ทฺวีหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ปุคฺคโล ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ นิรเย’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ
‘‘ปาปเกน
เอเตหิ ทฺวีหิ ธมฺเมหิ, โย สมนฺนาคโต นโร;
กายสฺส เภทา ทุปฺปญฺโญ, นิรยํ โสปปชฺชตี’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ปญฺจมํฯ
๖. ทุติยสีลสุตฺตํ
๓๓. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ทฺวีหิ, ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ปุคฺคโล ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ สคฺเคฯ กตเมหิ ทฺวีหิ
‘‘ภทฺทเกน จ สีเลน, ภทฺทิกาย จ ทิฏฺฐิยา;
เอเตหิ ทฺวีหิ ธมฺเมหิ, โย สมนฺนาคโต นโร;
กายสฺส เภทา สปฺปญฺโญ, สคฺคํ โส อุปปชฺชตี’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ฉฏฺฐํฯ
๗. อาตาปีสุตฺตํ
๓๔. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘อนาตาปี, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อโนตฺตาปี
‘‘อนาตาปี
โย ถีนมิทฺธพหุโล, อหิรีโก อนาทโร;
อภพฺโพ ตาทิโส ภิกฺขุ, ผุฏฺฐุํ สมฺโพธิมุตฺตมํฯ
‘‘โย
สํโยชนํ ชาติชราย เฉตฺวา, อิเธว สมฺโพธิมนุตฺตรํ ผุเส’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ สตฺตมํฯ
๘. ปฐมนกุหนสุตฺตํ
๓๕. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘นยิทํ, ภิกฺขเว, พฺรหฺมจริยํ วุสฺสติ ชนกุหนตฺถํ, น ชนลปนตฺถํ, น ลาภสกฺการสิโลกานิสํสตฺถํ, น ‘อิติ มํ ชโน ชานาตู’ติฯ อถ โข อิทํ, ภิกฺขเว
‘‘สํวรตฺถํ ปหานตฺถํ, พฺรหฺมจริยํ อนีติหํ;
อเทสยิ โส ภควา, นิพฺพาโนคธคามินํฯ
‘‘เอส มคฺโค มหตฺเตหิ
เย เย ตํ ปฏิปชฺชนฺติ, ยถา พุทฺเธน เทสิตํ;
ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสนฺติ, สตฺถุสาสนการิโน’’ติฯ
อยมฺปิ
๙. ทุติยนกุหนสุตฺตํ
๓๖. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘นยิทํ, ภิกฺขเว, พฺรหฺมจริยํ วุสฺสติ ชนกุหนตฺถํ, น ชนลปนตฺถํ, น ลาภสกฺการสิโลกานิสํสตฺถํ, น ‘อิติ มํ ชโน ชานาตู’ติฯ อถ โข อิทํ, ภิกฺขเว, พฺรหฺมจริยํ
‘‘อภิญฺญตฺถํ ปริญฺญตฺถํ, พฺรหฺมจริยํ อนีติหํ;
อเทสยิ โส ภควา, นิพฺพาโนคธคามินํฯ
‘‘เอส มคฺโค มหตฺเตหิ, อนุยาโต มเหสิภิ;
เย เย ตํ ปฏิปชฺชนฺติ, ยถา พุทฺเธน เทสิตํ;
ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสนฺติ, สตฺถุสาสนการิโน’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ นวมํฯ
๑๐. โสมนสฺสสุตฺตํ
๓๗. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ทฺวีหิ, ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ
‘‘สํเวชนียฏฺฐาเนสุ
อาตาปี
‘‘เอวํ วิหารี อาตาปี, สนฺตวุตฺติ อนุทฺธโต;
เจโตสมถมนุยุตฺโต, ขยํ ทุกฺขสฺส ปาปุเณ’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ทสมํฯ
ปฐโม วคฺโค นิฏฺฐิโตฯ
ตสฺสุทฺทานํ
ทฺเว จ ภิกฺขู ตปนียา, ตปนียา ปรตฺเถหิ;
อาตาปี
๒. ทุติยวคฺโค
๑. วิตกฺกสุตฺตํ
๓๘. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ตถาคตํ, ภิกฺขเว, อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ ทฺเว วิตกฺกา พหุลํ สมุทาจรนฺติ – เขโม จ วิตกฺโก, ปวิเวโก จ
‘‘ปวิเวการาโม
‘‘ตสฺมาติห, ภิกฺขเว, ตุมฺเหปิ อพฺยาปชฺฌารามา
‘‘ปวิเวการามา, ภิกฺขเว, วิหรถ ปวิเวกรตาฯ เตสํ โว, ภิกฺขเว, ตุมฺหากํ ปวิเวการามานํ วิหรตํ ปวิเวกรตานํ เอเสว วิตกฺโก พหุลํ สมุทาจริสฺสติ – ‘กิํ อกุสลํ, กิํ อปฺปหีนํ, กิํ ปชหามา’’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –
‘‘ตถาคตํ พุทฺธมสยฺหสาหินํ, ทุเว วิตกฺกา สมุทาจรนฺติ นํ;
เขโม วิตกฺโก ปฐโม อุทีริโต, ตโต วิเวโก ทุติโย ปกาสิโตฯ
‘‘ตโมนุทํ
วิสนฺตรํ
มารญฺชหํ
‘‘เสเล ยถา ปพฺพตมุทฺธนิฏฺฐิโต, ยถาปิ ปสฺเส ชนตํ สมนฺตโต;
ตถูปมํ ธมฺมมยํ สุเมโธ, ปาสาทมารุยฺห
โสกาวติณฺณํ ชนตมเปตโสโก, อเวกฺขติ ชาติชราภิภูต’’นฺติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ปฐมํฯ
๒. เทสนาสุตฺตํ
๓๙. วุตฺตญฺเหตํ
‘‘ตถาคตสฺส, ภิกฺขเว, อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ทฺเว ธมฺมเทสนา ปริยาเยน ภวนฺติฯ กตมา ทฺเว? ‘ปาปํ ปาปกโต ปสฺสถา’ติ – อยํ ปฐมา ธมฺมเทสนา; ‘ปาปํ ปาปกโต ทิสฺวา ตตฺถ นิพฺพินฺทถ วิรชฺชถ วิมุจฺจถา’ติ – อยํ ทุติยา ธมฺมเทสนาฯ ตถาคตสฺส, ภิกฺขเว, อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส อิมา ทฺเว ธมฺมเทสนา ปริยาเยน ภวนฺตี’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –
‘‘ตถาคตสฺส พุทฺธสฺส, สพฺพภูตานุกมฺปิโน;
ปริยายวจนํ ปสฺส, ทฺเว จ ธมฺมา ปกาสิตาฯ
‘‘ปาปกํ
ตโต วิรตฺตจิตฺตาเส, ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสถา’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ทุติยํฯ
๓. วิชฺชาสุตฺตํ
๔๐. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘อวิชฺชา
‘‘ยา กาจิมา ทุคฺคติโย, อสฺมิํ โลเก ปรมฺหิ จ;
อวิชฺชามูลิกา สพฺพา, อิจฺฉาโลภสมุสฺสยาฯ
‘‘ยโต จ โหติ ปาปิจฺโฉ, อหิรีโก อนาทโร;
ตโต ปาปํ ปสวติ, อปายํ เตน คจฺฉติฯ
‘‘ตสฺมา ฉนฺทญฺจ โลภญฺจ, อวิชฺชญฺจ วิราชยํ;
วิชฺชํ อุปฺปาทยํ ภิกฺขุ, สพฺพา ทุคฺคติโย ชเห’’ติฯ
อยมฺปิ
๔. ปญฺญาปริหีนสุตฺตํ
๔๑. วุตฺตญฺเหตํ
‘‘เต, ภิกฺขเว, สตฺตา สุปริหีนา เย อริยาย ปญฺญาย ปริหีนาฯ เต ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขํ วิหรนฺติ สวิฆาตํ สอุปายาสํ สปริฬาหํ; กายสฺส เภทา ปรํ มรณา ทุคฺคติ ปาฏิกงฺขาฯ เต
‘‘ปญฺญาย ปริหาเนน, ปสฺส โลกํ สเทวกํ;
นิวิฏฺฐํ นามรูปสฺมิํ, อิทํ สจฺจนฺติ มญฺญติฯ
‘‘ปญฺญา หิ เสฏฺฐา โลกสฺมิํ, ยายํ นิพฺเพธคามินี;
ยาย
‘‘เตสํ
ปิหยนฺติ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ จตุตฺถํฯ
๕. สุกฺกธมฺมสุตฺตํ
๔๒. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ทฺเวเม, ภิกฺขเว, สุกฺกา ธมฺมา โลกํ ปาเลนฺติฯ กตเม ทฺเว? หิรี
‘‘เยสํ
โวกฺกนฺตา สุกฺกมูลา เต, ชาติมรณคามิโนฯ
‘‘เยสญฺจ หิริโอตฺตปฺปํ, สทา สมฺมา อุปฏฺฐิตา;
วิรูฬฺหพฺรหฺมจริยา
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ปญฺจมํฯ
๖. อชาตสุตฺตํ
๔๓. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘อตฺถิ, ภิกฺขเว
‘‘ชาตํ ภูตํ สมุปฺปนฺนํ, กตํ สงฺขตมทฺธุวํ;
ชรามรณสงฺฆาฏํ, โรคนีฬํ
‘‘อาหารเนตฺติปฺปภวํ, นาลํ ตทภินนฺทิตุํ;
ตสฺส นิสฺสรณํ สนฺตํ, อตกฺกาวจรํ ธุวํฯ
‘‘อชาตํ อสมุปฺปนฺนํ, อโสกํ วิรชํ ปทํ;
นิโรโธ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ฉฏฺฐํฯ
๗. นิพฺพานธาตุสุตฺตํ
๔๔. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ทฺเวมา, ภิกฺขเว, นิพฺพานธาตุโยฯ กตเม ทฺเว? สอุปาทิเสสา จ นิพฺพานธาตุ, อนุปาทิเสสา จ นิพฺพานธาตุฯ
‘‘กตมา
‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, อนุปาทิเสสา นิพฺพานธาตุ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อรหํ โหติ ขีณาสโว วุสิตวา กตกรณีโย โอหิตภาโร อนุปฺปตฺตสทตฺโถ ปริกฺขีณภวสํโยชโน สมฺมทญฺญา วิมุตฺโตฯ ตสฺส อิเธว, ภิกฺขเว, สพฺพเวทยิตานิ อนภินนฺทิตานิ สีติ ภวิสฺสนฺติ
‘‘ทุเว
เอกา หิ ธาตุ อิธ ทิฏฺฐธมฺมิกา, สอุปาทิเสสา ภวเนตฺติสงฺขยา;
อนุปาทิเสสา
‘‘เย เอตทญฺญาย ปทํ อสงฺขตํ, วิมุตฺตจิตฺตา ภวเนตฺติสงฺขยา;
เต ธมฺมสาราธิคมา ขเย รตา, ปหํสุ เต สพฺพภวานิ ตาทิโน’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ สตฺตมํฯ
๘. ปฏิสลฺลานสุตฺตํ
๔๕. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ปฏิสลฺลานารามา
‘‘เย สนฺตจิตฺตา นิปกา, สติมนฺโต จ
สมฺมา
‘‘อปฺปมาทรตา สนฺตา, ปมาเท ภยทสฺสิโน;
อภพฺพา ปริหานาย, นิพฺพานสฺเสว สนฺติเก’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ อฏฺฐมํฯ
๙. สิกฺขานิสํสสุตฺตํ
๔๖. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘สิกฺขานิสํสา
‘‘ปริปุณฺณสิกฺขํ
ตํ เว มุนิํ อนฺติมเทหธาริํ, มารญฺชหํ พฺรูมิ ชราย ปารคุํฯ
‘‘ตสฺมา สทา ฌานรตา สมาหิตา, อาตาปิโน
มารํ สเสนํ อภิภุยฺย ภิกฺขโว, ภวถ ชาติมรณสฺส ปารคา’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ นวมํฯ
๑๐. ชาคริยสุตฺตํ
๔๗. วุตฺตญฺเหตํ
‘‘ชาคโร จสฺส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วิหเรยฺย สโต สมฺปชาโน สมาหิโต ปมุทิโต วิปฺปสนฺโน จ ตตฺถ กาลวิปสฺสี จ กุสเลสุ ธมฺเมสุฯ ชาครสฺส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน วิหรโต สตสฺส สมฺปชานสฺส สมาหิตสฺส ปมุทิตสฺส วิปฺปสนฺนสฺส ตตฺถ กาลวิปสฺสิโน กุสเลสุ ธมฺเมสุ ทฺวินฺนํ ผลานํ อญฺญตรํ ผลํ ปาฏิกงฺขํ – ทิฏฺเฐว ธมฺเม อญฺญา, สติ วา อุปาทิเสเส อนาคามิตา’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –
‘‘ชาครนฺตา สุณาเถตํ, เย สุตฺตา เต ปพุชฺฌถ;
สุตฺตา ชาคริตํ เสยฺโย, นตฺถิ ชาครโต ภยํฯ
‘‘โย
กาเลน
‘‘ตสฺมา หเว ชาคริยํ ภเชถ, อาตาปี ภิกฺขุ นิปโก ฌานลาภี;
สํโยชนํ ชาติชราย เฉตฺวา, อิเธว สมฺโพธิมนุตฺตรํ ผุเส’’ติฯ
อยมฺปิ
๑๑. อาปายิกสุตฺตํ
๔๘. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ทฺเวเม, ภิกฺขเว, อาปายิกา เนรยิกา อิทมปฺปหายฯ กตเม ทฺเว? โย จ อพฺรหฺมจารี พฺรหฺมจาริปฏิญฺโญ, โย จ ปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ จรนฺตํ อมูลเกน อพฺรหฺมจริเยน อนุทฺธํเสติฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, ทฺเว อาปายิกา เนรยิกา อิทมปฺปหายา’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –
‘‘อภูตวาที
อุโภปิ
‘‘กาสาวกณฺฐา พหโว, ปาปธมฺมา อสญฺญตา;
ปาปา ปาเปหิ กมฺเมหิ, นิรยํ เต อุปปชฺชเรฯ
‘‘เสยฺโย อโยคุโฬ ภุตฺโต, ตตฺโต อคฺคิสิขูปโม;
ยญฺเจ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ เอกาทสมํฯ
๑๒. ทิฏฺฐิคตสุตฺตํ
๔๙. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ทฺวีหิ, ภิกฺขเว, ทิฏฺฐิคเตหิ ปริยุฏฺฐิตา เทวมนุสฺสา โอลียนฺติ เอเก, อติธาวนฺติ เอเก; จกฺขุมนฺโต จ ปสฺสนฺติฯ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, โอลียนฺติ เอเก? ภวารามา, ภิกฺขเว, เทวมนุสฺสา ภวรตา ภวสมฺมุทิตา เตสํ ภวนิโรธาย ธมฺเม เทสิยมาเน จิตฺตํ น ปกฺขนฺทติ น ปสีทติ น สนฺติฏฺฐติ นาธิมุจฺจติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, โอลียนฺติ เอเกฯ
‘‘กถญฺจ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, จกฺขุมนฺโต ปสฺสนฺติ? อิธ ภิกฺขุ ภูตํ ภูตโต ปสฺสติ; ภูตํ ภูตโต ทิสฺวา ภูตสฺส นิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย ปฏิปนฺโน โหติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, จกฺขุมนฺโต ปสฺสนฺตี’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –
‘‘เย
ยถาภูเต วิมุจฺจนฺติ, ภวตณฺหา ปริกฺขยาฯ
‘‘ส เว
ภูตสฺส
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ทฺวาทสมํฯ
ทุติโย วคฺโค นิฏฺฐิโตฯ
ตสฺสุทฺทานํ –
ทฺเว อินฺทฺริยา ทฺเว ตปนียา, สีเลน อปเร ทุเว;
อโนตฺตาปี กุหนา ทฺเว จ, สํเวชนีเยน
วิตกฺกา เทสนา วิชฺชา, ปญฺญา ธมฺเมน ปญฺจมํ;
อชาตํ ธาตุสลฺลานํ, สิกฺขา ชาคริเยน จ;
อปายทิฏฺฐิยา เจว
ทุกนิปาโต นิฏฺฐิโตฯ