๓. ติกนิปาโต
๑. ปฐมวคฺโค
๑. มูลสุตฺตํ
๕๐. วุตฺตญฺเหตํ
‘‘ตีณิมานิ, ภิกฺขเว, อกุสลมูลานิฯ กตมานิ ตีณิ? โลโภ อกุสลมูลํ, โทโส อกุสลมูลํ, โมโห อกุสลมูลํ – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ตีณิ อกุสลมูลานี’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –
‘‘โลโภ โทโส จ โมโห จ, ปุริสํ ปาปเจตสํ;
หิํสนฺติ อตฺตสมฺภูตา, ตจสารํว สมฺผล’’นฺติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ปฐมํฯ
๒. ธาตุสุตฺตํ
๕๑. วุตฺตญฺเหตํ
‘‘ติสฺโส อิมา, ภิกฺขเว, ธาตุโยฯ กตมา ติสฺโส? รูปธาตุ, อรูปธาตุ, นิโรธธาตุ – อิมา โข, ภิกฺขเว, ติสฺโส ธาตุโย’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –
‘‘รูปธาตุํ
นิโรเธ
‘‘กาเยน
อุปธิปฺปฏินิสฺสคฺคํ, สจฺฉิกตฺวา อนาสโว;
เทเสติ สมฺมาสมฺพุทฺโธ, อโสกํ วิรชํ ปท’’นฺติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ทุติยํฯ
๓. ปฐมเวทนาสุตฺตํ
๕๒. วุตฺตญฺเหตํ
‘‘ติสฺโส อิมา, ภิกฺขเว, เวทนาฯ กตมา ติสฺโส? สุขา เวทนา, ทุกฺขา เวทนา, อทุกฺขมสุขา เวทนา –
อิมา โข, ภิกฺขเว, ติสฺโส เวทนา’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –
‘‘สมาหิโต สมฺปชาโน, สโต พุทฺธสฺส สาวโก;
เวทนา จ ปชานาติ, เวทนานญฺจ สมฺภวํฯ
‘‘ยตฺถ เจตา นิรุชฺฌนฺติ, มคฺคญฺจ ขยคามินํ;
เวทนานํ ขยา ภิกฺขุ, นิจฺฉาโต ปรินิพฺพุโต’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ตติยํฯ
๔. ทุติยเวทนาสุตฺตํ
๕๓. วุตฺตญฺเหตํ
‘‘ติสฺโส อิมา
‘‘โย สุขํ ทุกฺขโต อทฺท
อทุกฺขมสุขํ สนฺตํ, อทกฺขิ นํ อนิจฺจโตฯ
‘‘ส เว สมฺมทฺทโส ภิกฺขุ, ยโต ตตฺถ วิมุจฺจติ;
อภิญฺญาโวสิโต สนฺโต, ส เว โยคาติโค มุนี’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ จตุตฺถํฯ
๕. ปฐมเอสนาสุตฺตํ
๕๔. วุตฺตญฺเหตํ
‘‘ติสฺโส อิมา, ภิกฺขเว, เอสนาฯ กตมา ติสฺโส? กาเมสนา, ภเวสนา, พฺรหฺมจริเยสนา – อิมา โข, ภิกฺขเว, ติสฺโส เอสนา’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –
‘‘สมาหิโต สมฺปชาโน, สโต พุทฺธสฺส สาวโก;
เอสนา
‘‘ยตฺถ เจตา นิรุชฺฌนฺติ, มคฺคญฺจ ขยคามินํ;
เอสนานํ ขยา ภิกฺขุ, นิจฺฉาโต ปรินิพฺพุโต’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ปญฺจมํฯ
๖. ทุติยเอสนาสุตฺตํ
๕๕. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ติสฺโส อิมา, ภิกฺขเว, เอสนาฯ กตมา ติสฺโส? กาเมสนา, ภเวสนา, พฺรหฺมจริเยสนา
‘‘กาเมสนา ภเวสนา, พฺรหฺมจริเยสนา สห;
อิติ สจฺจปรามาโส, ทิฏฺฐิฏฺฐานา สมุสฺสยาฯ
‘‘สพฺพราควิรตฺตสฺส, ตณฺหกฺขยวิมุตฺติโน;
เอสนา
เอสนานํ ขยา ภิกฺขุ, นิราโส อกถํกถี’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ฉฏฺฐํฯ
๗. ปฐมอาสวสุตฺตํ
๕๖. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, อาสวาฯ กตเม ตโย? กามาสโว, ภวาสโว, อวิชฺชาสโว – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย อาสวา’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –
‘‘สมาหิโต
อาสเว จ ปชานาติ, อาสวานญฺจ สมฺภวํฯ
‘‘ยตฺถ
อาสวานํ ขยา ภิกฺขุ, นิจฺฉาโต ปรินิพฺพุโต’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ สตฺตมํฯ
๘. ทุติยอาสวสุตฺตํ
๕๗. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, อาสวาฯ กตเม ตโย? กามาสโว, ภวาสโว, อวิชฺชาสโว – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย อาสวา’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –
‘‘ยสฺส
ภวาสโว ปริกฺขีโณ, วิปฺปมุตฺโต นิรูปธิ;
ธาเรติ อนฺติมํ เทหํ, เชตฺวา มารํ สวาหินิ’’นฺติ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ อฏฺฐมํฯ
๙. ตณฺหาสุตฺตํ
๕๘. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ติสฺโส อิมา, ภิกฺขเว, ตณฺหาฯ กตมา ติสฺโส? กามตณฺหา, ภวตณฺหา, วิภวตณฺหา – อิมา โข, ภิกฺขเว, ติสฺโส ตณฺหา’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –
‘‘ตณฺหาโยเคน สํยุตฺตา, รตฺตจิตฺตา ภวาภเว;
เต โยคยุตฺตา มารสฺส, อโยคกฺเขมิโน ชนา;
สตฺตา คจฺฉนฺติ สํสารํ, ชาตีมรณคามิโนฯ
‘‘เย จ ตณฺหํ ปหนฺตฺวาน, วีตตณฺหา
เต เว
อยมฺปิ
๑๐. มารเธยฺยสุตฺตํ
๕๙. วุตฺตญฺเหตํ
‘‘ตีหิ, ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ
‘‘สีลํ
อติกฺกมฺม มารเธยฺยํ, อาทิจฺโจว วิโรจตี’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ทสมํฯ
ปฐโม วคฺโค นิฏฺฐิโตฯ
ตสฺสุทฺทานํ –
มูลธาตุ อถ เวทนา ทุเว, เอสนา จ ทุเว อาสวา ทุเว;
ตณฺหาโต จ อถ
๒. ทุติยวคฺโค
๑. ปุญฺญกิริยวตฺถุสุตฺตํ
๖๐. วุตฺตญฺเหตํ
‘‘ตีณิมานิ, ภิกฺขเว, ปุญฺญกิริยวตฺถูนิฯ กตมานิ ตีณิ? ทานมยํ ปุญฺญกิริยวตฺถุ, สีลมยํ ปุญฺญกิริยวตฺถุ, ภาวนามยํ ปุญฺญกิริยวตฺถุ – อิมานิ
‘‘ปุญฺญเมว
ทานญฺจ สมจริยญฺจ, เมตฺตจิตฺตญฺจ ภาวเยฯ
‘‘เอเต ธมฺเม ภาวยิตฺวา, ตโย สุขสมุทฺทเย;
อพฺยาปชฺฌํ สุขํ โลกํ, ปณฺฑิโต อุปปชฺชตี’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ปฐมํฯ
๒. จกฺขุสุตฺตํ
๖๑. วุตฺตญฺเหตํ
‘‘ตีณิมานิ, ภิกฺขเว, จกฺขูนิฯ กตมานิ ตีณิ? มํสจกฺขุ, ทิพฺพจกฺขุ, ปญฺญาจกฺขุ – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ตีณิ จกฺขูนี’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –
‘‘มํสจกฺขุ ทิพฺพจกฺขุ, ปญฺญาจกฺขุ อนุตฺตรํ;
เอตานิ ตีณิ จกฺขูนิ, อกฺขาสิ ปุริสุตฺตโมฯ
‘‘มํสจกฺขุสฺส อุปฺปาโท, มคฺโค ทิพฺพสฺส จกฺขุโน;
ยโต ญาณํ อุทปาทิ, ปญฺญาจกฺขุ อนุตฺตรํ;
ยสฺส
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ทุติยํฯ
๓. อินฺทฺริยสุตฺตํ
๖๒. วุตฺตญฺเหตํ
‘‘ตีณิมานิ, ภิกฺขเว, อินฺทฺริยานิฯ กตมานิ ตีณิ? อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยํ, อญฺญินฺทฺริยํ, อญฺญาตาวินฺทฺริยํ – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ตีณิ อินฺทฺริยานี’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –
‘‘เสขสฺส สิกฺขมานสฺส, อุชุมคฺคานุสาริโน;
ขยสฺมิํ ปฐมํ ญาณํ, ตโต อญฺญา อนนฺตราฯ
‘‘ตโต
อกุปฺปา เม วิมุตฺตีติ, ภวสํโยชนกฺขยาฯ
‘‘ส
ธาเรติ อนฺติมํ เทหํ, เชตฺวา มารํ สวาหินิ’’นฺติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ตติยํฯ
๔. อทฺธาสุตฺตํ
๖๓. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, อทฺธาฯ กตเม ตโย? อตีโต อทฺธา, อนาคโต อทฺธา, ปจฺจุปฺปนฺโน อทฺธา – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย อทฺธา’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –
‘‘อกฺเขยฺยสญฺญิโน สตฺตา, อกฺเขยฺยสฺมิํ ปติฏฺฐิตา;
อกฺเขยฺยํ
‘‘อกฺเขยฺยญฺจ
ผุฏฺโฐ วิโมกฺโข มนสา, สนฺติปทมนุตฺตรํฯ
‘‘ส เว
สงฺขายเสวี ธมฺมฏฺโฐ, สงฺขฺยํ โนเปติ เวทคู’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ จตุตฺถํฯ
๕. ทุจฺจริตสุตฺตํ
๖๔. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ตีณิมานิ, ภิกฺขเว, ทุจฺจริตานิฯ กตมานิ ตีณิ? กายทุจฺจริตํ, วจีทุจฺจริตํ, มโนทุจฺจริตํ – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ตีณิ ทุจฺจริตานี’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –
‘‘กายทุจฺจริตํ
มโนทุจฺจริตํ กตฺวา, ยญฺจญฺญํ โทสสํหิตํฯ
‘‘อกตฺวา
กายสฺส เภทา ทุปฺปญฺโญ, นิรยํ โสปปชฺชตี’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ปญฺจมํฯ
๖. สุจริตสุตฺตํ
๖๕. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ตีณิมานิ, ภิกฺขเว, สุจริตานิฯ กตมานิ ตีณิ? กายสุจริตํ, วจีสุจริตํ, มโนสุจริตํ – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ตีณิ สุจริตานี’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –
‘‘กายทุจฺจริตํ หิตฺวา, วจีทุจฺจริตานิ จ;
มโนทุจฺจริตํ หิตฺวา, ยญฺจญฺญํ โทสสํหิตํฯ
‘‘อกตฺวากุสลํ
กายสฺส เภทา สปฺปญฺโญ, สคฺคํ โส อุปปชฺชตี’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ฉฏฺฐํฯ
๗. โสเจยฺยสุตฺตํ
๖๖. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ตีณิมานิ, ภิกฺขเว, โสเจยฺยานิฯ กตมานิ ตีณิ? กายโสเจยฺยํ, วจีโสเจยฺยํ, มโนโสเจยฺยํ – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ตีณิ โสเจยฺยานี’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –
‘‘กายสุจิํ
สุจิํ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ สตฺตมํฯ
๘. โมเนยฺยสุตฺตํ
๖๗. วุตฺตญฺเหตํ
‘‘ตีณิมานิ, ภิกฺขเว, โมเนยฺยานิฯ กตมานิ ตีณิ? กายโมเนยฺยํ, วจีโมเนยฺยํ, มโนโมเนยฺยํ – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ตีณิ โมเนยฺยานี’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –
‘‘กายมุนิํ วจีมุนิํ, มโนมุนิมนาสวํ;
มุนิํ โมเนยฺยสมฺปนฺนํ, อาหุ นินฺหาตปาปก’’นฺติ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ อฏฺฐมํฯ
๙. ปฐมราคสุตฺตํ
๖๘. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ยสฺส กสฺสจิ, ภิกฺขเว, ราโค อปฺปหีโน, โทโส อปฺปหีโน, โมโห อปฺปหีโน – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ‘พทฺโธ
‘‘ยสฺส
ตํ ภาวิตตฺตญฺญตรํ, พฺรหฺมภูตํ ตถาคตํ;
พุทฺธํ เวรภยาตีตํ, อาหุ สพฺพปฺปหายิน’’นฺติฯ
อยมฺปิ
๑๐. ทุติยราคสุตฺตํ
๖๙. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ยสฺส กสฺสจิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุสฺส วา ภิกฺขุนิยา วา ราโค อปฺปหีโน, โทโส อปฺปหีโน, โมโห อปฺปหีโน – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, น ‘อตริ
‘‘ยสฺส ราโค จ โทโส จ, อวิชฺชา จ วิราชิตา;
โสมํ สมุทฺทํ สคหํ สรกฺขสํ, สอูมิภยํ ทุตฺตรํ อจฺจตาริฯ
‘‘สงฺคาติโค
อตฺถงฺคโต โส น ปมาณเมติ, อโมหยิ มจฺจุราชนฺติ พฺรูมี’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ทสมํฯ
ทุติโย วคฺโค นิฏฺฐิโตฯ
ตสฺสุทฺทานํ –
ปุญฺญํ จกฺขุ อถ อินฺทฺริยานิ
มุโน
๓. ตติยวคฺโค
๑. มิจฺฉาทิฏฺฐิกสุตฺตํ
๗๐. วุตฺตญฺเหตํ
‘‘ทิฏฺฐา มยา, ภิกฺขเว, สตฺตา กายทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา วจีทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา มโนทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา อริยานํ อุปวาทกา มิจฺฉาทิฏฺฐิกา มิจฺฉาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานาฯ เต กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปนฺนาฯ
‘‘ตํ
‘‘ทิฏฺฐา มยา, ภิกฺขเว, สตฺตา กายทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา วจีทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา
‘‘มิจฺฉา มนํ ปณิธาย, มิจฺฉา วาจญฺจ ภาสิย
มิจฺฉา กมฺมานิ กตฺวาน, กาเยน อิธ ปุคฺคโลฯ
‘‘อปฺปสฺสุตาปุญฺญกโร
กายสฺส เภทา ทุปฺปญฺโญ, นิรยํ โสปปชฺชตี’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ปฐมํฯ
๒. สมฺมาทิฏฺฐิกสุตฺตํ
๗๑. วุตฺตญฺเหตํ
‘‘ทิฏฺฐา มยา, ภิกฺขเว, สตฺตา กายสุจริเตน สมนฺนาคตา วจีสุจริเตน สมนฺนาคตา มโนสุจริเตน
‘‘ตํ โข ปนาหํ, ภิกฺขเว, นาญฺญสฺส สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา สุตฺวา วทามิฯ ทิฏฺฐา มยา
‘‘ทิฏฺฐา มยา, ภิกฺขเว, สตฺตา กายสุจริเตน สมนฺนาคตา วจีสุจริเตน สมนฺนาคตา มโนสุจริเตน สมนฺนาคตา อริยานํ อนุปวาทกา สมฺมาทิฏฺฐิกา สมฺมาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานาฯ เต กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคติํ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺนา’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –
‘‘สมฺมา มนํ ปณิธาย, สมฺมา วาจญฺจ ภาสิย
สมฺมา กมฺมานิ กตฺวาน, กาเยน อิธ ปุคฺคโลฯ
‘‘พหุสฺสุโต ปุญฺญกโร, อปฺปสฺมิํ อิธ ชีวิเต;
กายสฺส เภทา สปฺปญฺโญ, สคฺคํ โส อุปปชฺชตี’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ทุติยํฯ
๓. นิสฺสรณิยสุตฺตํ
๗๒. วุตฺตญฺเหตํ
‘‘ติสฺโส อิมา, ภิกฺขเว, นิสฺสรณิยา
‘‘กามนิสฺสรณํ ญตฺวา, รูปานญฺจ อติกฺกมํ;
สพฺพสงฺขารสมถํ, ผุสํ อาตาปิ สพฺพทาฯ
‘‘ส เว สมฺมทฺทโส ภิกฺขุ, ยโต ตตฺถ วิมุจฺจติ;
อภิญฺญาโวสิโต สนฺโต, ส เว โยคาติโค มุนี’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ตติยํฯ
๔. สนฺตตรสุตฺตํ
๗๓. วุตฺตญฺเหตํ
‘‘รูเปหิ, ภิกฺขเว, อรูปา
‘‘เย จ รูปูปคา สตฺตา, เย จ อรูปฏฺฐายิโน
นิโรธํ อปฺปชานนฺตา, อาคนฺตาโร ปุนพฺภวํฯ
‘‘เย จ รูเป ปริญฺญาย, อรูเปสุ อสณฺฐิตา;
นิโรเธ เย วิมุจฺจนฺติ, เต ชนา มจฺจุหายิโนฯ
‘‘กาเยน อมตํ ธาตุํ, ผุสยิตฺวา นิรูปธิํ;
อุปธิปฺปฏินิสฺสคฺคํ, สจฺฉิกตฺวา อนาสโว;
เทเสติ สมฺมาสมฺพุทฺโธ, อโสกํ วิรชํ ปท’’นฺติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ จตุตฺถํฯ
๕. ปุตฺตสุตฺตํ
๗๔. วุตฺตญฺเหตํ
‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ปุตฺตา สนฺโต สํวิชฺชมานา
‘‘กถญฺจ
‘‘กถญฺจ
‘‘กถญฺจ
‘‘อติชาตํ อนุชาตํ, ปุตฺตมิจฺฉนฺติ ปณฺฑิตา;
อวชาตํ น อิจฺฉนฺติ, โย โหติ กุลคนฺธโนฯ
‘‘เอเต โข ปุตฺตา โลกสฺมิํ, เย ภวนฺติ อุปาสกา;
สทฺธา สีเลน สมฺปนฺนา, วทญฺญู วีตมจฺฉรา;
จนฺโท อพฺภฆนา มุตฺโต, ปริสาสุ วิโรจเร’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ปญฺจมํฯ
๖. อวุฏฺฐิกสุตฺตํ
๗๕. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิํฯ กตเม ตโย? อวุฏฺฐิกสโม
‘‘กถญฺจ
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล ปเทสวสฺสี โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล เอกจฺจานํ ทาตา (โหติ)
‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล สพฺพตฺถาภิวสฺสี โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ ปุคฺคโล สพฺเพสํว เทติ, สมณพฺราหฺมณกปณทฺธิกวนิพฺพกยาจกานํ อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ มาลาคนฺธวิเลปนํ เสยฺยาวสถปทีเปยฺยํฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล สพฺพตฺถาภิวสฺสี โหติฯ อิเม
‘‘น สมเณ น พฺราหฺมเณ, น กปณทฺธิกวนิพฺพเก;
ลทฺธาน สํวิภาเชติ, อนฺนํ
ตํ เว อวุฏฺฐิกสโมติ, อาหุ นํ ปุริสาธมํฯ
‘‘เอกจฺจานํ
ตํ เว ปเทสวสฺสีติ, อาหุ เมธาวิโน ชนาฯ
‘‘สุภิกฺขวาโจ ปุริโส, สพฺพภูตานุกมฺปโก;
อาโมทมาโน ปกิเรติ, เทถ เทถาติ ภาสติฯ
‘‘ยถาปิ เมโฆ ถนยิตฺวา, คชฺชยิตฺวา ปวสฺสติ;
ถลํ นินฺนญฺจ ปูเรติ, อภิสนฺทนฺโตว
‘‘เอวเมว
ธมฺเมน สํหริตฺวาน, อุฏฺฐานาธิคตํ ธนํ;
ตปฺเปติ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ฉฏฺฐํฯ
๗. สุขปตฺถนาสุตฺตํ
๗๖. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ตีณิมานิ, ภิกฺขเว, สุขานิ ปตฺถยมาโน สีลํ รกฺเขยฺย ปณฺฑิโตฯ กตมานิ ตีณิ? ปสํสา เม อาคจฺฉตูติ
‘‘สีลํ
ปสํสํ วิตฺตลาภญฺจ, เปจฺจ สคฺเค ปโมทนํฯ
‘‘อกโรนฺโตปิ
สงฺกิโย โหติ ปาปสฺมิํ, อวณฺโณ จสฺส รูหติฯ
‘‘ยาทิสํ กุรุเต มิตฺตํ, ยาทิสํ จูปเสวติ;
ส
‘‘เสวมาโน เสวมานํ, สมฺผุฏฺโฐ สมฺผุสํ ปรํ;
สโร ทิทฺโธ กลาปํว, อลิตฺตมุปลิมฺปติ;
อุปเลปภยา
‘‘ปูติมจฺฉํ กุสคฺเคน, โย นโร อุปนยฺหติ;
กุสาปิ ปูติ วายนฺติ, เอวํ พาลูปเสวนาฯ
‘‘ตครญฺจ ปลาเสน, โย นโร อุปนยฺหติ;
ปตฺตาปิ สุรภิ วายนฺติ, เอวํ ธีรูปเสวนาฯ
‘‘ตสฺมา
อสนฺเต นุปเสเวยฺย, สนฺเต
อสนฺโต นิรยํ เนนฺติ, สนฺโต ปาเปนฺติ สุคฺคติ’’นฺติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ สตฺตมํฯ
๘. ภิทุรสุตฺตํ
๗๗. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ภิทุรายํ
‘‘กายญฺจ
อุปธีสุ
สมฺปตฺวา ปรมํ สนฺติํ, กาลํ กงฺขติ ภาวิตตฺโต’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ อฏฺฐมํฯ
๙. ธาตุโสสํสนฺทนสุตฺตํ
๗๘. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ
‘‘ธาตุโส, ภิกฺขเว, สตฺตา สตฺเตหิ สทฺธิํ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติฯ หีนาธิมุตฺติกา สตฺตา หีนาธิมุตฺติเกหิ สตฺเตหิ สทฺธิํ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ, กลฺยาณาธิมุตฺติกา สตฺตา กลฺยาณาธิมุตฺติเกหิ สตฺเตหิ สทฺธิํ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติฯ
‘‘อตีตมฺปิ, ภิกฺขเว, อทฺธานํ ธาตุโสว สตฺตา สตฺเตหิ สทฺธิํ สํสนฺทิํสุ สมิํสุฯ หีนาธิมุตฺติกา สตฺตา หีนาธิมุตฺติเกหิ สตฺเตหิ สทฺธิํ สํสนฺทิํสุ สมิํสุ, กลฺยาณาธิมุตฺติกา สตฺตา กลฺยาณาธิมุตฺติเกหิ สตฺเตหิ สทฺธิํ สํสนฺทิํสุ สมิํสุฯ
‘‘อนาคตมฺปิ
‘‘เอตรหิปิ, ภิกฺขเว, ปจฺจุปฺปนํ อทฺธานํ ธาตุโสว สตฺตา สตฺเตหิ สทฺธิํ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติฯ หีนาธิมุตฺติกา สตฺตา หีนาธิมุตฺติเกหิ สตฺเตหิ สทฺธิํ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ, กลฺยาณาธิมุตฺติกา สตฺตา กลฺยาณาธิมุตฺติเกหิ สตฺเตหิ สทฺธิํ สํสนฺทนฺติ สเมนฺตี’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –
‘‘สํสคฺคา วนโถ ชาโต, อสํสคฺเคน ฉิชฺชติ;
ปริตฺตํ
‘‘เอวํ
ตสฺมา ตํ ปริวชฺเชยฺย, กุสีตํ หีนวีริยํฯ
‘‘ปวิวิตฺเตหิ อริเยหิ, ปหิตตฺเตหิ ฌายิภิ;
นิจฺจํ อารทฺธวีริเยหิ, ปณฺฑิเตหิ สหาวเส’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ นวมํฯ
๑๐. ปริหานสุตฺตํ
๗๙. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ธมฺมา เสขสฺส ภิกฺขุโน ปริหานาย สํวตฺตนฺติฯ กตเม ตโย? อิธ, ภิกฺขเว, เสโข ภิกฺขุ กมฺมาราโม โหติ, กมฺมรโต, กมฺมารามตมนุยุตฺโต; ภสฺสาราโม โหติ, ภสฺสรโต, ภสฺสารามตมนุยุตฺโต; นิทฺทาราโม โหติ, นิทฺทารโต, นิทฺทารามตมนุยุตฺโตฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺมา เสขสฺส ภิกฺขุโน ปริหานาย สํวตฺตนฺติฯ
‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ธมฺมา เสขสฺส ภิกฺขุโน อปริหานาย สํวตฺตนฺติฯ กตเม ตโย? อิธ, ภิกฺขเว, เสโข ภิกฺขุ น กมฺมาราโม โหติ, น กมฺมรโต, น กมฺมารามตมนุยุตฺโต; น ภสฺสาราโม โหติ, น ภสฺสรโต, น ภสฺสารามตมนุยุตฺโต; น นิทฺทาราโม โหติ, น นิทฺทารโต
‘‘กมฺมาราโม ภสฺสาราโม
อภพฺโพ
‘‘ตสฺมา หิ อปฺปกิจฺจสฺส, อปฺปมิทฺโธ อนุทฺธโต;
ภพฺโพ โส ตาทิโส ภิกฺขุ, ผุฏฺฐุํ สมฺโพธิมุตฺตม’’นฺติฯ
อยมฺปิ
ตติโย วคฺโค นิฏฺฐิโตฯ
ตสฺสุทฺทานํ –
ทฺเว ทิฏฺฐี นิสฺสรณํ รูปํ, ปุตฺโต อวุฏฺฐิเกน จ;
สุขา จ ภิทุโร
๔. จตุตฺถวคฺโค
๑. วิตกฺกสุตฺตํ
๘๐. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, อกุสลวิตกฺกาฯ กตเม ตโย? อนวญฺญตฺติปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก, ลาภสกฺการสิโลกปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก, ปรานุทฺทยตาปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโกฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย อกุสลวิตกฺกา’’ติ
‘‘อนวญฺญตฺติสํยุตฺโต, ลาภสกฺการคารโว;
สหนนฺที อมจฺเจหิ, อารา สํโยชนกฺขยาฯ
‘‘โย จ ปุตฺตปสุํ หิตฺวา, วิวาเห สํหรานิ
ภพฺโพ โส ตาทิโส ภิกฺขุ, ผุฏฺฐุํ สมฺโพธิมุตฺตม’’นฺติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ปฐมํฯ
๒. สกฺการสุตฺตํ
๘๑. วุตฺตญฺเหตํ
‘‘ทิฏฺฐา
‘‘ทิฏฺฐา มยา, ภิกฺขเว, สตฺตา อสกฺกาเรน อภิภูตา, ปริยาทินฺนจิตฺตา, กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปนฺนาฯ
‘‘ทิฏฺฐา มยา, ภิกฺขเว, สตฺตา สกฺกาเรน จ อสกฺกาเรน จ ตทุภเยน อภิภูตา, ปริยาทินฺนจิตฺตา, กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ
‘‘ตํ โข ปนาหํ, ภิกฺขเว, นาญฺญสฺส สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา สุตฺวา วทามิ; ( )
‘‘ทิฏฺฐา มยา, ภิกฺขเว, สตฺตา สกฺกาเรน อภิภูตา, ปริยาทินฺนจิตฺตา, กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปนฺนาฯ
‘‘ทิฏฺฐา มยา, ภิกฺขเว, สตฺตา อสกฺกาเรน อภิภูตา, ปริยาทินฺนจิตฺตา, กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ
‘‘ทิฏฺฐา มยา, ภิกฺขเว, สตฺตา สกฺกาเรน จ อสกฺกาเรน จ ตทุภเยน อภิภูตา, ปริยาทินฺนจิตฺตา, กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปนฺนา’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –
‘‘ยสฺส สกฺกริยมานสฺส, อสกฺกาเรน จูภยํ;
สมาธิ น วิกมฺปติ, อปฺปมาทวิหาริโน
‘‘ตํ
อุปาทานกฺขยารามํ, อาหุ สปฺปุริโส อิตี’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ทุติยํฯ
๓. เทวสทฺทสุตฺตํ
๘๒. วุตฺตญฺเหตํ
‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, เทเวสุ เทวสทฺทา นิจฺฉรนฺติ สมยา สมยํ อุปาทายฯ กตเม ตโย? ยสฺมิํ, ภิกฺขเว, สมเย อริยสาวโก เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชาย เจเตติ, ตสฺมิํ สมเย
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ยสฺมิํ สมเย อริยสาวโก สตฺตนฺนํ โพธิปกฺขิยานํ ธมฺมานํ ภาวนานุโยคมนุยุตฺโต วิหรติ, ตสฺมิํ สมเย เทเวสุ เทวสทฺโท นิจฺฉรติ – ‘เอโส อริยสาวโก มาเรน สทฺธิํ สงฺคาเมตี’ติฯ อยํ, ภิกฺขเว, ทุติโย เทเวสุ เทวสทฺโท นิจฺฉรติ สมยา สมยํ อุปาทายฯ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ยสฺมิํ สมเย อริยสาวโก อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช
‘‘ทิสฺวา
เทวตาปิ นมสฺสนฺติ, มหนฺตํ วีตสารทํฯ
‘‘นโม
เชตฺวาน มจฺจุโน เสนํ, วิโมกฺเขน อนาวรํฯ
‘‘อิติ เหตํ นมสฺสนฺติ, เทวตา ปตฺตมานสํ;
ตญฺหิ ตสฺส น ปสฺสนฺติ, เยน มจฺจุวสํ วเช’’ติฯ
อยมฺปิ
๔. ปญฺจปุพฺพนิมิตฺตสุตฺตํ
๘๓. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ยทา, ภิกฺขเว, เทโว เทวกายา จวนธมฺโม โหติ, ปญฺจสฺส ปุพฺพนิมิตฺตานิ ปาตุภวนฺติ – มาลา มิลายนฺติ, วตฺถานิ กิลิสฺสนฺติ, กจฺเฉหิ เสทา มุจฺจนฺติ, กาเย ทุพฺพณฺณิยํ โอกฺกมติ, สเก เทโว เทวาสเน นาภิรมตีติฯ ตเมนํ, ภิกฺขเว, เทวา ‘จวนธมฺโม อยํ เทวปุตฺโต’ติ อิติ วิทิตฺวา ตีหิ วาจาหิ อนุโมเทนฺติ
เอวํ วุตฺเต, อญฺญตโร ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กินฺนุ โข, ภนฺเต, เทวานํ สุคติคมนสงฺขาตํ; กิญฺจ, ภนฺเต, เทวานํ สุลทฺธลาภสงฺขาตํ
‘‘มนุสฺสตฺตํ โข, ภิกฺขุ
‘‘ยทา เทโว เทวกายา, จวติ อายุสงฺขยา;
ตโย สทฺทา นิจฺฉรนฺติ, เทวานํ อนุโมทตํฯ
‘‘‘อิโต
มนุสฺสภูโต สทฺธมฺเม, ลภ สทฺธํ อนุตฺตรํฯ
‘‘‘สา เต สทฺธา นิวิฏฺฐสฺส, มูลชาตา ปติฏฺฐิตา;
ยาวชีวํ
‘‘‘กายทุจฺจริตํ
มโนทุจฺจริตํ หิตฺวา, ยญฺจญฺญํ โทสสญฺหิตํฯ
‘‘‘กาเยน กุสลํ กตฺวา, วาจาย กุสลํ พหุํ;
มนสา กุสลํ กตฺวา, อปฺปมาณํ นิรูปธิํฯ
‘‘‘ตโต โอปธิกํ ปุญฺญํ, กตฺวา ทาเนน ตํ พหุํ;
อญฺเญปิ มจฺเจ สทฺธมฺเม, พฺรหฺมจริเย นิเวสย’
‘‘อิมาย อนุกมฺปาย, เทวา เทวํ ยทา วิทู;
จวนฺตํ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ จตุตฺถํฯ
๕. พหุชนหิตสุตฺตํ
๘๔. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ตโยเม ปุคฺคลา โลเก อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชนฺติ พหุชนหิตาย พหุชนสุขาย โลกานุกมฺปาย อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํฯ กตเม ตโย? อิธ, ภิกฺขเว, ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺชติ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ตสฺเสว สตฺถุ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ตสฺเสว สตฺถุ สาวโก เสโข โหติ ปาฏิปโท พหุสฺสุโต สีลวตูปปนฺโนฯ โสปิ
‘‘สตฺถา หิ โลเก ปฐโม มเหสิ, ตสฺสนฺวโย สาวโก ภาวิตตฺโต;
อถาปโร
‘‘เอเต ตโย เทวมนุสฺสเสฏฺฐา, ปภงฺกรา ธมฺมมุทีรยนฺตา;
อปาปุรนฺติ
‘‘เย สตฺถวาเหน อนุตฺตเรน, สุเทสิตํ มคฺคมนุกฺกมนฺติ
อิเธว ทุกฺขสฺส กโรนฺติ อนฺตํ, เย อปฺปมตฺตา สุคตสฺส สาสเน’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ปญฺจมํฯ
๖. อสุภานุปสฺสีสุตฺตํ
๘๕. วุตฺตญฺเหตํ
‘‘อสุภานุปสฺสี, ภิกฺขเว, กายสฺมิํ วิหรถ; อานาปานสฺสติ จ โว อชฺฌตฺตํ ปริมุขํ สูปฏฺฐิตา โหตุ; สพฺพสงฺขาเรสุ อนิจฺจานุปสฺสิโน
‘‘อสุภานุปสฺสี กายสฺมิํ, อานาปาเน ปฏิสฺสโต;
สพฺพสงฺขารสมถํ, ปสฺสํ อาตาปิ สพฺพทาฯ
‘‘ส เว สมฺมทฺทโส ภิกฺขุ, ยโต ตตฺถ วิมุจฺจติ;
อภิญฺญาโวสิโต สนฺโต, ส เว โยคาติโค มุนี’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ฉฏฺฐํฯ
๗. ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺนสุตฺตํ
๘๖. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺนสฺส ภิกฺขุโน อยมนุธมฺโม โหติ เวยฺยากรณาย – ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโนยนฺติ ภาสมาโน ธมฺมญฺเญว ภาสติ โน อธมฺมํ, วิตกฺกยมาโน วา ธมฺมวิตกฺกญฺเญว วิตกฺเกติ โน อธมฺมวิตกฺกํ, ตทุภยํ วา ปน อภินิเวชฺเชตฺวา อุเปกฺขโก วิหรติ สโต สมฺปชาโน’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –
‘‘ธมฺมาราโม
ธมฺมํ อนุสฺสรํ ภิกฺขุ, สทฺธมฺมา น ปริหายติฯ
‘‘จรํ วา ยทิ วา ติฏฺฐํ, นิสินฺโน อุท วา สยํ;
อชฺฌตฺตํ สมยํ จิตฺตํ, สนฺติเมวาธิคจฺฉตี’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ สตฺตมํฯ
๘. อนฺธกรณสุตฺตํ
๘๗. วุตฺตญฺเหตํ
‘‘ตโยเม
‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, กุสลวิตกฺกา อนนฺธกรณา จกฺขุกรณา ญาณกรณา ปญฺญาวุทฺธิกา อวิฆาตปกฺขิกา นิพฺพานสํวตฺตนิกาฯ กตเม ตโย? เนกฺขมฺมวิตกฺโก, ภิกฺขเว, อนนฺธกรโณ จกฺขุกรโณ ญาณกรโณ ปญฺญาวุทฺธิโก อวิฆาตปกฺขิโก นิพฺพานสํวตฺตนิโกฯ อพฺยาปาทวิตกฺโก, ภิกฺขเว, อนนฺธกรโณ จกฺขุกรโณ ญาณกรโณ ปญฺญาวุทฺธิโก อวิฆาตปกฺขิโก นิพฺพานสํวตฺตนิโกฯ อวิหิํสาวิตกฺโก, ภิกฺขเว, อนนฺธกรโณ จกฺขุกรโณ ญาณกรโณ ปญฺญาวุทฺธิโก อวิฆาตปกฺขิโก
‘‘ตโย วิตกฺเก กุสเล วิตกฺกเย, ตโย
ส เว วิตกฺกานิ วิจาริตานิ, สเมติ วุฏฺฐีว รชํ สมูหตํ;
ส เว วิตกฺกูปสเมน เจตสา, อิเธว โส สนฺติปทํ สมชฺฌคา’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ อฏฺฐมํฯ
๙. อนฺตรามลสุตฺตํ
๘๘. วุตฺตญฺเหตํ
‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, อนฺตรามลา อนฺตราอมิตฺตา อนฺตราสปตฺตา อนฺตราวธกา อนฺตราปจฺจตฺถิกาฯ กตเม ตโย? โลโภ, ภิกฺขเว, อนฺตรามโล อนฺตราอมิตฺโต อนฺตราสปตฺโต
‘‘อนตฺถชนโน โลโภ, โลโภ จิตฺตปฺปโกปโน;
ภยมนฺตรโต ชาตํ, ตํ ชโน นาวพุชฺฌติฯ
‘‘ลุทฺโธ
อนฺธตมํ
‘‘โย จ โลภํ ปหนฺตฺวาน, โลภเนยฺเย น ลุพฺภติ;
โลโภ ปหียเต ตมฺหา, อุทพินฺทูว โปกฺขราฯ
‘‘อนตฺถชนโน
ภยมนฺตรโต ชาตํ, ตํ ชโน นาวพุชฺฌติฯ
‘‘ทุฏฺโฐ อตฺถํ น ชานาติ, ทุฏฺโฐ ธมฺมํ น ปสฺสติ;
อนฺธตมํ ตทา โหติ, ยํ โทโส สหเต นรํฯ
‘‘โย จ โทสํ ปหนฺตฺวาน, โทสเนยฺเย น ทุสฺสติ;
โทโส ปหียเต ตมฺหา, ตาลปกฺกํว พนฺธนาฯ
‘‘อนตฺถชนโน โมโห, โมโห จิตฺตปฺปโกปโน;
ภยมนฺตรโต ชาตํ, ตํ ชโน นาวพุชฺฌติฯ
‘‘มูฬฺโห อตฺถํ น ชานาติ, มูฬฺโห ธมฺมํ น ปสฺสติ;
อนฺธตมํ ตทา โหติ, ยํ โมโห สหเต นรํฯ
‘‘โย
โมหํ วิหนฺติ โส สพฺพํ, อาทิจฺโจวุทยํ ตม’’นฺติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ นวมํฯ
๑๐. เทวทตฺตสุตฺตํ
๘๙. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ตีหิ, ภิกฺขเว, อสทฺธมฺเมหิ อภิภูโต ปริยาทินฺนจิตฺโต เทวทตฺโต อาปายิโก เนรยิโก กปฺปฏฺโฐ อเตกิจฺโฉฯ กตเมหิ ตีหิ? ปาปิจฺฉตาย, ภิกฺขเว, อภิภูโต ปริยาทินฺนจิตฺโต เทวทตฺโต อาปายิโก เนรยิโก กปฺปฏฺโฐ อเตกิจฺโฉฯ ปาปมิตฺตตาย, ภิกฺขเว, อภิภูโต ปริยาทินฺนจิตฺโต เทวทตฺโต อาปายิโก เนรยิโก กปฺปฏฺโฐ อเตกิจฺโฉฯ สติ โข ปน อุตฺตริกรณีเย
‘‘มา ชาตุ โกจิ โลกสฺมิํ, ปาปิจฺโฉ อุทปชฺชถ;
ตทมินาปิ ชานาถ, ปาปิจฺฉานํ ยถา คติฯ
‘‘ปณฺฑิโตติ
ชลํว ยสสา อฏฺฐา, เทวทตฺโตติ วิสฺสุโต
‘‘โส ปมาณมนุจิณฺโณ
อวีจินิรยํ ปตฺโต, จตุทฺวารํ ภยานกํฯ
‘‘อทุฏฺฐสฺส หิ โย ทุพฺเภ, ปาปกมฺมํ อกุพฺพโต;
ตเมว ปาปํ ผุสติ
‘‘สมุทฺทํ วิสกุมฺเภน, โย มญฺเญยฺย ปทูสิตุํ;
น โส เตน ปทูเสยฺย, เภสฺมา หิ อุทธิ มหาฯ
‘‘เอวเมว
สมฺมคฺคตํ
‘‘ตาทิสํ มิตฺตํ กุพฺเพถ, ตญฺจ เสเวยฺย ปณฺฑิโต;
ยสฺส มคฺคานุโค ภิกฺขุ, ขยํ ทุกฺขสฺส ปาปุเณ’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ทสมํฯ
จตุตฺโถ วคฺโค นิฏฺฐิโตฯ
ตสฺสุทฺทานํ –
วิตกฺกาสกฺการสทฺท, จวนโลเก อสุภํ;
ธมฺมอนฺธการมลํ, เทวทตฺเตน เต ทสาติฯ
๕. ปญฺจมวคฺโค
๑. อคฺคปฺปสาทสุตฺตํ
๙๐. วุตฺตญฺเหตํ
‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, อคฺคปฺปสาทาฯ กตเม ตโย? ยาวตา, ภิกฺขเว, สตฺตา อปทา วา ทฺวิปทา วา จตุปฺปทา วา พหุปฺปทา
‘‘ยาวตา, ภิกฺขเว, ธมฺมา สงฺขตา วา อสงฺขตา วา, วิราโค เตสํ อคฺคมกฺขายติ, ยทิทํ มทนิมฺมทโน ปิปาสวินโย อาลยสมุคฺฆาโต วฏฺฏุปจฺเฉโท ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ นิพฺพานํฯ เย, ภิกฺขเว, วิราเค ธมฺเม ปสนฺนา, อคฺเค เต ปสนฺนาฯ อคฺเค โข ปน ปสนฺนานํ อคฺโค วิปาโก โหติฯ
‘‘ยาวตา
‘‘อคฺคโต เว ปสนฺนานํ, อคฺคํ ธมฺมํ วิชานตํ;
อคฺเค พุทฺเธ ปสนฺนานํ, ทกฺขิเณยฺเย อนุตฺตเรฯ
‘‘อคฺเค ธมฺเม ปสนฺนานํ, วิราคูปสเม สุเข;
อคฺเค สงฺเฆ ปสนฺนานํ, ปุญฺญกฺเขตฺเต อนุตฺตเรฯ
‘‘อคฺคสฺมิํ
อคฺคํ อายุ จ วณฺโณ จ, ยโส กิตฺติ สุขํ พลํฯ
‘‘อคฺคสฺส ทาตา เมธาวี, อคฺคธมฺมสมาหิโต;
เทวภูโต มนุสฺโส วา, อคฺคปฺปตฺโต ปโมทตี’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ปฐมํฯ
๒. ชีวิกสุตฺตํ
๙๑. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘อนฺตมิทํ, ภิกฺขเว, ชีวิกานํ ยทิทํ ปิณฺโฑลฺยํฯ อภิสาโปยํ
‘‘คิหิโภคา ปริหีโน, สามญฺญตฺถญฺจ ทุพฺภโค;
ปริธํสมาโน ปกิเรติ, ฉวาลาตํว นสฺสติฯ
‘‘กาสาวกณฺฐา พหโว, ปาปธมฺมา อสญฺญตา;
ปาปา ปาเปหิ กมฺเมหิ, นิรยํ เต อุปปชฺชเรฯ
‘‘เสยฺโย อโยคุโฬ ภุตฺโต, ตตฺโต อคฺคิสิขูปโม;
ยญฺเจ ภุญฺเชยฺย ทุสฺสีโล, รฏฺฐปิณฺฑมสญฺญโต’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ทุติยํฯ
๓. สงฺฆาฏิกณฺณสุตฺตํ
๙๒. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘สงฺฆาฏิกณฺเณ เจปิ, ภิกฺขเว
‘‘โยชนสเต เจปิ โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วิหเรยฺยฯ โส จ โหติ อนภิชฺฌาลุ กาเมสุ น ติพฺพสาราโค อพฺยาปนฺนจิตฺโต อปทุฏฺฐมนสงฺกปฺโป อุปฏฺฐิตสฺสติ สมฺปชาโน สมาหิโต เอกคฺคจิตฺโต สํวุตินฺทฺริโย; อถ โข โส สนฺติเกว มยฺหํ, อหญฺจ ตสฺสฯ ตํ กิสฺส เหตุ? ธมฺมํ หิ โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปสฺสติ; ธมฺมํ ปสฺสนฺโต มํ ปสฺสตี’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –
‘‘อนุพนฺโธปิ
เอชานุโค อเนชสฺส, นิพฺพุตสฺส อนิพฺพุโต;
คิทฺโธ โส วีตเคธสฺส, ปสฺส ยาวญฺจ อารกาฯ
‘‘โย
รหโทว
‘‘อเนโช โส อเนชสฺส, นิพฺพุตสฺส จ นิพฺพุโต;
อคิทฺโธ วีตเคธสฺส, ปสฺส ยาวญฺจ สนฺติเก’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ตติยํฯ
๔. อคฺคิสุตฺตํ
๙๓. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, อคฺคีฯ กตเม ตโย? ราคคฺคิ, โทสคฺคิ, โมหคฺคิ – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย อคฺคี’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –
‘‘ราคคฺคิ ทหติ มจฺเจ, รตฺเต กาเมสุ มุจฺฉิเต;
โทสคฺคิ ปน พฺยาปนฺเน, นเร ปาณาติปาติโนฯ
‘‘โมหคฺคิ ปน สมฺมูฬฺเห, อริยธมฺเม อโกวิเท;
เอเต อคฺคี อชานนฺตา, สกฺกายาภิรตา ปชาฯ
‘‘เต วฑฺฒยนฺติ นิรยํ, ติรจฺฉานญฺจ โยนิโย;
อสุรํ
‘‘เย จ รตฺตินฺทิวา ยุตฺตา, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน;
เต นิพฺพาเปนฺติ ราคคฺคิํ, นิจฺจํ อสุภสญฺญิโนฯ
‘‘โทสคฺคิํ
โมหคฺคิํ ปน ปญฺญาย, ยายํ นิพฺเพธคามินีฯ
‘‘เต นิพฺพาเปตฺวา นิปกา, รตฺตินฺทิวมตนฺทิตา;
อเสสํ ปรินิพฺพนฺติ, อเสสํ ทุกฺขมจฺจคุํฯ
‘‘อริยทฺทสา เวทคุโน, สมฺมทญฺญาย ปณฺฑิตา;
ชาติกฺขยมภิญฺญาย, นาคจฺฉนฺติ ปุนพฺภว’’นฺติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ จตุตฺถํฯ
๕. อุปปริกฺขสุตฺตํ
๙๔. วุตฺตญฺเหตํ
‘‘ตถา ตถา, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อุปปริกฺเขยฺย
‘‘สตฺตสงฺคปฺปหีนสฺส, เนตฺติจฺฉินฺนสฺส ภิกฺขุโน;
วิกฺขีโณ ชาติสํสาโร, นตฺถิ ตสฺส ปุนพฺภโว’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ปญฺจมํฯ
๖. กามูปปตฺติสุตฺตํ
๙๕. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ติสฺโส อิมา, ภิกฺขเว, กามูปปตฺติโย
‘‘ปจฺจุปฏฺฐิตกามา จ, เย เทวา วสวตฺติโน;
นิมฺมานรติโน เทวา, เย จญฺเญ กามโภคิโน;
อิตฺถภาวญฺญถาภาวํ
‘‘เอตมาทีนวํ ญตฺวา, กามโภเคสุ ปณฺฑิโต;
สพฺเพ ปริจฺจเช กาเม, เย ทิพฺพา เย จ มานุสาฯ
‘‘ปิยรูปสาตคธิตํ
อเสสํ ปรินิพฺพนฺติ, อเสสํ ทุกฺขมจฺจคุํฯ
‘‘อริยทฺทสา เวทคุโน, สมฺมทญฺญาย ปณฺฑิตา;
ชาติกฺขยมภิญฺญาย, นาคจฺฉนฺติ ปุนพฺภว’’นฺติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ฉฏฺฐํฯ
๗. กามโยคสุตฺตํ
๙๖. วุตฺตญฺเหตํ
‘‘กามโยคยุตฺโต, ภิกฺขเว, ภวโยคยุตฺโต อาคามี โหติ อาคนฺตา
‘‘กามโยเคน สํยุตฺตา, ภวโยเคน จูภยํ;
สตฺตา
‘‘เย จ กาเม ปหนฺตฺวาน, อปฺปตฺตา อาสวกฺขยํ;
ภวโยเคน สํยุตฺตา, อนาคามีติ วุจฺจเรฯ
‘‘เย
เต เว ปารงฺคตา โลเก, เย ปตฺตา อาสวกฺขย’’นฺติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ สตฺตมํฯ
กลฺยาณสีลสุตฺตํ
๙๗. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘กลฺยาณสีโล, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ กลฺยาณธมฺโม กลฺยาณปญฺโญ อิมสฺมิํ ธมฺมวินเย ‘เกวลี วุสิตวา อุตฺตมปุริโส’ติ วุจฺจติ –
‘‘กถญฺจ
‘‘กลฺยาณธมฺโม
‘‘กลฺยาณปญฺโญ จ กถํ โหติ
‘‘อิติ กลฺยาณสีโล กลฺยาณธมฺโม กลฺยาณปญฺโญ อิมสฺมิํ ธมฺมวินเย ‘เกวลี วุสิตวา อุตฺตมปุริโส’ติ วุจฺจตี’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –
‘‘ยสฺส
ตํ เว กลฺยาณสีโลติ, อาหุ ภิกฺขุํ หิรีมนํ
‘‘ยสฺส ธมฺมา สุภาวิตา, สตฺต
ตํ เว กลฺยาณธมฺโมติ, อาหุ ภิกฺขุํ อนุสฺสทํฯ
‘‘โย ทุกฺขสฺส ปชานาติ, อิเธว ขยมตฺตโน;
ตํ เว กลฺยาณปญฺโญติ, อาหุ ภิกฺขุํ อนาสวํฯ
‘‘เตหิ ธมฺเมหิ สมฺปนฺนํ, อนีฆํ ฉินฺนสํสยํ;
อสิตํ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ อฏฺฐมํฯ
๙. ทานสุตฺตํ
๙๘. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ทฺเวมานิ
‘‘ทฺเวเม, ภิกฺขเว, สํวิภาคา – อามิสสํวิภาโค จ ธมฺมสํวิภาโค จฯ เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, อิเมสํ ทฺวินฺนํ สํวิภาคานํ ยทิทํ – ธมฺมสํวิภาโคฯ
‘‘ทฺเวเม
‘‘ยมาหุ ทานํ ปรมํ อนุตฺตรํ, ยํ สํวิภาคํ ภควา อวณฺณยิ
อคฺคมฺหิ เขตฺตมฺหิ ปสนฺนจิตฺโต, วิญฺญู ปชานํ โก น ยเชถ กาเลฯ
‘‘เย
เตสํ โส อตฺโถ ปรโม วิสุชฺฌติ, เย อปฺปมตฺตา สุคตสฺส สาสเน’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ นวมํฯ
๑๐. เตวิชฺชสุตฺตํ
๙๙. วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ธมฺเมนาหํ, ภิกฺขเว, เตวิชฺชํ พฺราหฺมณํ ปญฺญาเปมิ, นาญฺญํ ลปิตลาปนมตฺเตนฯ
‘‘กถญฺจาหํ, ภิกฺขเว, ธมฺเมน เตวิชฺชํ พฺราหฺมณํ ปญฺญาเปมิ, นาญฺญํ ลปิตลาปนมตฺเตน? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ, เสยฺยถิทํ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต ปสฺสติ จวมาเน อุปปชฺชมาเน หีเน ปณีเต สุวณฺเณ ทุพฺพณฺเณ, สุคเต ทุคฺคเต ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาติ – ‘อิเม วต โภนฺโต สตฺตา กายทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา วจีทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา มโนทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา อริยานํ อุปวาทกา มิจฺฉาทิฏฺฐิกา มิจฺฉาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานาฯ เต กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปนฺนาฯ อิเม วา ปน โภนฺโต สตฺตา กายสุจริเตน สมนฺนาคตา วจีสุจริเตน สมนฺนาคตา
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ อยมสฺส ตติยา วิชฺชา อธิคตา โหติ, อวิชฺชา วิหตา, วิชฺชา อุปฺปนฺนา, ตโม วิหโต, อาโลโก อุปฺปนฺโน, ยถา ตํ อปฺปมตฺตสฺส อาตาปิโน ปหิตตฺตสฺส วิหรโตฯ เอวํ โข อหํ, ภิกฺขเว, ธมฺเมน เตวิชฺชํ พฺราหฺมณํ ปญฺญาเปมิ, นาญฺญํ ลปิตลาปนมตฺเตนา’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –
‘‘ปุพฺเพนิวาสํ โยเวทิ
อโถ
‘‘เอตาหิ
ตมหํ วทามิ เตวิชฺชํ, นาญฺญํ ลปิตลาปน’’นฺติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ทสมํฯ
ปญฺจโม วคฺโค นิฏฺฐิโตฯ
ตสฺสุทฺทานํ –
ปสาท ชีวิต สงฺฆาฏิ
อุปปตฺติ
ติกนิปาโต นิฏฺฐิโตฯ