๓. มหาวคฺโค
๑. ปพฺพชฺชาสุตฺตํ
๔๐๗.
ปพฺพชฺชํ
ยถา วีมํสมาโน โส, ปพฺพชฺชํ สมโรจยิฯ
๔๐๘.
สมฺพาโธยํ ฆราวาโส, รชสฺสายตนํ อิติ;
อพฺโภกาโสว ปพฺพชฺชา, อิติ ทิสฺวาน ปพฺพชิฯ
๔๐๙.
ปพฺพชิตฺวาน กาเยน, ปาปกมฺมํ วิวชฺชยิ;
วจีทุจฺจริตํ
๔๑๐.
อคมา ราชคหํ พุทฺโธ, มคธานํ คิริพฺพชํ;
ปิณฺฑาย อภิหาเรสิ, อากิณฺณวรลกฺขโณฯ
๔๑๑.
ตมทฺทสา พิมฺพิสาโร, ปาสาทสฺมิํ ปติฏฺฐิโต;
ทิสฺวา ลกฺขณสมฺปนฺนํ, อิมมตฺถํ อภาสถฯ
๔๑๒.
‘‘อิมํ โภนฺโต นิสาเมถ, อภิรูโป พฺรหา สุจิ;
จรเณน จ สมฺปนฺโน, ยุคมตฺตญฺจ เปกฺขติฯ
๔๑๓.
‘‘โอกฺขิตฺตจกฺขุ สติมา, นายํ นีจกุลามิว;
ราชทูตาภิธาวนฺตุ, กุหิํ ภิกฺขุ คมิสฺสติ’’ฯ
๔๑๔.
เต เปสิตา ราชทูตา, ปิฏฺฐิโต อนุพนฺธิสุํ;
กุหิํ คมิสฺสติ ภิกฺขุ, กตฺถ วาโส ภวิสฺสติฯ
๔๑๕.
สปทานํ
ขิปฺปํ ปตฺตํ อปูเรสิ, สมฺปชาโน ปฏิสฺสโตฯ
๔๑๖.
ปิณฺฑจารํ
ปณฺฑวํ อภิหาเรสิ, เอตฺถ วาโส ภวิสฺสติฯ
๔๑๗.
ทิสฺวาน วาสูปคตํ, ตโย
เตสุ เอโกว
๔๑๘.
‘‘เอส
นิสินฺโน พฺยคฺฆุสโภว, สีโหว คิริคพฺภเร’’ฯ
๔๑๙.
สุตฺวาน
ตรมานรูโป นิยฺยาสิ, เยน ปณฺฑวปพฺพโตฯ
๔๒๐.
ส ยานภูมิํ ยายิตฺวา, ยานา โอรุยฺห ขตฺติโย;
ปตฺติโก อุปสงฺกมฺม, อาสชฺช นํ อุปาวิสิฯ
๔๒๑.
นิสชฺช ราชา สมฺโมทิ, กถํ สารณียํ ตโต;
กถํ โส วีติสาเรตฺวา, อิมมตฺถํ อภาสถฯ
๔๒๒.
‘‘ยุวา จ ทหโร จาสิ, ปฐมุปฺปตฺติโก
วณฺณาโรเหน สมฺปนฺโน, ชาติมา วิย ขตฺติโยฯ
๔๒๓.
‘‘โสภยนฺโต อนีกคฺคํ, นาคสงฺฆปุรกฺขโต;
ททามิ โภเค ภุญฺชสฺสุ, ชาติํ อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต’’ฯ
๔๒๔.
‘‘อุชุํ ชนปโท ราช, หิมวนฺตสฺส ปสฺสโต;
ธนวีริเยน สมฺปนฺโน, โกสเลสุ
๔๒๕.
‘‘อาทิจฺจา
ตมฺหา กุลา ปพฺพชิโตมฺหิ, น กาเม อภิปตฺถยํฯ
๔๒๖.
‘‘กาเมสฺวาทีนวํ ทิสฺวา, เนกฺขมฺมํ ทฏฺฐุ เขมโต;
ปธานาย คมิสฺสามิ, เอตฺถ เม รญฺชตี มโน’’ติฯ
ปพฺพชฺชาสุตฺตํ ปฐมํ นิฏฺฐิตํฯ
๒. ปธานสุตฺตํ
๔๒๗.
‘‘ตํ
วิปรกฺกมฺม ฌายนฺตํ, โยคกฺเขมสฺส ปตฺติยาฯ
๔๒๘.
‘‘นมุจี กรุณํ วาจํ, ภาสมาโน อุปาคมิ;
‘กิโส ตฺวมสิ ทุพฺพณฺโณ, สนฺติเก มรณํ ตวฯ
๔๒๙.
‘‘‘สหสฺสภาโค
ชีว โภ ชีวิตํ เสยฺโย, ชีวํ ปุญฺญานิ กาหสิฯ
๔๓๐.
‘‘‘จรโต
ปหูตํ จียเต ปุญฺญํ, กิํ ปธาเนน กาหสิฯ
๔๓๑.
‘‘‘ทุคฺโค มคฺโค ปธานาย, ทุกฺกโร ทุรภิสมฺภโว’’’;
อิมา คาถา ภณํ มาโร, อฏฺฐา พุทฺธสฺส สนฺติเกฯ
๔๓๒.
ตํ ตถาวาทินํ มารํ, ภควา เอตทพฺรวิ;
‘‘ปมตฺตพนฺธุ ปาปิม, เยนตฺเถน
๔๓๓.
‘‘อณุมตฺโตปิ
เยสญฺจ อตฺโถ ปุญฺเญน, เต มาโร วตฺตุมรหติฯ
๔๓๔.
‘‘อตฺถิ สทฺธา ตถา
เอวํ มํ ปหิตตฺตมฺปิ, กิํ ชีวมนุปุจฺฉสิฯ
๔๓๕.
‘‘นทีนมปิ โสตานิ, อยํ วาโต วิโสสเย;
กิญฺจ
๔๓๖.
‘‘โลหิเต สุสฺสมานมฺหิ, ปิตฺตํ เสมฺหญฺจ สุสฺสติ;
มํเสสุ ขียมาเนสุ, ภิยฺโย จิตฺตํ ปสีทติ;
ภิยฺโย สติ จ ปญฺญา จ, สมาธิ มม ติฏฺฐติฯ
๔๓๗.
‘‘ตสฺส เมวํ วิหรโต, ปตฺตสฺสุตฺตมเวทนํ;
กาเมสุ
๔๓๘.
‘‘กามา
ตติยา ขุปฺปิปาสา เต, จตุตฺถี ตณฺหา ปวุจฺจติฯ
๔๓๙.
‘‘ปญฺจมํ
สตฺตมี วิจิกิจฺฉา เต, มกฺโข ถมฺโภ เต อฏฺฐโมฯ
๔๔๐.
‘‘ลาโภ สิโลโก สกฺกาโร, มิจฺฉาลทฺโธ จ โย ยโส;
โย จตฺตานํ สมุกฺกํเส, ปเร จ อวชานติฯ
๔๔๑.
‘‘เอสา
น นํ อสูโร ชินาติ, เชตฺวา จ ลภเต สุขํฯ
๔๔๒.
‘‘เอส มุญฺชํ ปริหเร, ธิรตฺถุ มม
สงฺคาเม เม มตํ เสยฺโย, ยํ เจ ชีเว ปราชิโตฯ
๔๔๓.
‘‘ปคาฬฺเหตฺถ
ตญฺจ มคฺคํ น ชานนฺติ, เยน คจฺฉนฺติ สุพฺพตาฯ
๔๔๔.
‘‘สมนฺตา ธชินิํ ทิสฺวา, ยุตฺตํ มารํ สวาหนํ;
ยุทฺธาย ปจฺจุคฺคจฺฉามิ, มา มํ ฐานา อจาวยิฯ
๔๔๕.
‘‘ยํ
ตํ
๔๔๖.
‘‘วสีกริตฺวา
รฏฺฐา รฏฺฐํ วิจริสฺสํ, สาวเก วินยํ ปุถูฯ
๔๔๗.
‘‘เต อปฺปมตฺตา ปหิตตฺตา, มม สาสนการกา;
อกามสฺส
๔๔๘.
‘‘สตฺต วสฺสานิ ภควนฺตํ, อนุพนฺธิํ ปทาปทํ;
โอตารํ นาธิคจฺฉิสฺสํ, สมฺพุทฺธสฺส สตีมโตฯ
๔๔๙.
‘‘เมทวณฺณํว ปาสาณํ, วายโส อนุปริยคา;
อเปตฺถ มุทุํ
๔๕๐.
‘‘อลทฺธา ตตฺถ อสฺสาทํ, วายเสตฺโต อปกฺกมิ;
กาโกว เสลมาสชฺช, นิพฺพิชฺชาเปม โคตมํ’’ฯ
๔๕๑.
ตสฺส
ตโต โส ทุมฺมโน ยกฺโข, ตตฺเถวนฺตรธายถาติฯ
ปธานสุตฺตํ ทุติยํ นิฏฺฐิตํฯ
๓. สุภาสิตสุตฺตํ
เอวํ
‘‘จตูหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตา วาจา สุภาสิตา โหติ, น ทุพฺภาสิตา, อนวชฺชา จ อนนุวชฺชา จ วิญฺญูนํฯ กตเมหิ จตูหิ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สุภาสิตํเยว ภาสติ โน ทุพฺภาสิตํ, ธมฺมํเยว ภาสติ โน อธมฺมํ, ปิยํเยว ภาสติ โน อปฺปิยํ, สจฺจํเยว ภาสติ โน อลิกํฯ อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, จตูหิ องฺเคหิ สมนฺนาคตา วาจา สุภาสิตา โหติ, โน ทุพฺภาสิตา, อนวชฺชา จ อนนุวชฺชา จ วิญฺญูน’’นฺติฯ อิทมโวจ ภควาฯ อิทํ วตฺวาน สุคโต อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –
๔๕๒.
‘‘สุภาสิตํ อุตฺตมมาหุ สนฺโต, ธมฺมํ ภเณ นาธมฺมํ ตํ ทุติยํ;
ปิยํ ภเณ นาปฺปิยํ ตํ ตติยํ, สจฺจํ ภเณ นาลิกํ ตํ จตุตฺถ’’นฺติฯ
อถ
๔๕๓.
‘‘ตเมว วาจํ ภาเสยฺย, ยายตฺตานํ น ตาปเย;
ปเร
๔๕๔.
‘‘ปิยวาจเมว ภาเสยฺย, ยา วาจา ปฏินนฺทิตา;
ยํ อนาทาย ปาปานิ, ปเรสํ ภาสเต ปิยํฯ
๔๕๕.
‘‘สจฺจํ เว อมตา วาจา, เอส ธมฺโม สนนฺตโน;
สจฺเจ อตฺเถ จ ธมฺเม จ, อาหุ สนฺโต ปติฏฺฐิตาฯ
๔๕๖.
‘‘ยํ
ทุกฺขสฺสนฺตกิริยาย, สา เว วาจานมุตฺตมา’’ติฯ
สุภาสิตสุตฺตํ ตติยํ นิฏฺฐิตํฯ
๔. สุนฺทริกภารทฺวาชสุตฺตํ
เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา โกสเลสุ วิหรติ สุนฺทริกาย นทิยา ตีเรฯ เตน โข ปน สมเยน สุนฺทริกภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ สุนฺทริกาย นทิยา ตีเร อคฺคิํ ชุหติ, อคฺคิหุตฺตํ ปริจรติฯ อถ โข สุนฺทริกภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ อคฺคิํ ชุหิตฺวา อคฺคิหุตฺตํ ปริจริตฺวา อุฏฺฐายาสนา สมนฺตา จตุทฺทิสา อนุวิโลเกสิ – ‘‘โก นุ โข อิมํ หพฺยเสสํ ภุญฺเชยฺยา’’ติ? อทฺทสา โข สุนฺทริกภารทฺวาโช
อถ โข ภควา สุนฺทริกภารทฺวาชสฺส พฺราหฺมณสฺส ปทสทฺเทน สีสํ
อถ โข ภควา สุนฺทริกภารทฺวาชํ พฺราหฺมณํ คาถาหิ อชฺฌภาสิ –
๔๕๗.
‘‘น พฺราหฺมโณ โนมฺหิ น ราชปุตฺโต, น เวสฺสายโน อุท โกจิ โนมฺหิ;
โคตฺตํ ปริญฺญาย ปุถุชฺชนานํ, อกิญฺจโน มนฺต จรามิ โลเกฯ
๔๕๘.
‘‘สงฺฆาฏิวาสี
อลิปฺปมาโน อิธ มาณเวหิ, อกลฺลํ มํ พฺราหฺมณ ปุจฺฉสิ โคตฺตปญฺหํ’’ฯ
๔๕๙.
‘‘ปุจฺฉนฺติ
๔๖๐.
‘‘พฺราหฺมโณ หิ เจ ตฺวํ พฺรูสิ, มญฺจ พฺรูสิ อพฺราหฺมณํ;
ตํ ตํ สาวิตฺติํ ปุจฺฉามิ, ติปทํ จตุวีสตกฺขรํฯ
๔๖๑.
‘‘กิํ
ยญฺญมกปฺปยิํสุ ปุถู อิธ โลเก
๔๖๒.
‘‘ยทนฺตคู เวทคู ยญฺญกาเล, ยสฺสาหุติํ ลเภ ตสฺสิชฺเฌติ พฺรูมิ’’ฯ
๔๖๓.
‘‘อทฺธา หิ ตสฺส หุตมิชฺเฌ, (อิติ พฺราหฺมโณ)
ยํ ตาทิสํ เวทคุมทฺทสาม;
ตุมฺหาทิสานญฺหิ อทสฺสเนน, อญฺโญ ชโน ภุญฺชติ ปูรฬาสํ’’ฯ
๔๖๔.
‘‘ตสฺมาติห ตฺวํ พฺราหฺมณ อตฺเถน, อตฺถิโก อุปสงฺกมฺม ปุจฺฉ;
สนฺตํ วิธูมํ อนีฆํ นิราสํ, อปฺเปวิธ อภิวินฺเท สุเมธํ’’ฯ
๔๖๕.
‘‘ยญฺเญ รโตหํ โภ โคตม, ยญฺญํ ยิฏฺฐุกาโม นาหํ ปชานามิ;
อนุสาสตุ มํ ภวํ, ยตฺถ
‘‘เตน หิ ตฺวํ, พฺราหฺมณ, โอทหสฺสุ โสตํ; ธมฺมํ เต เทเสสฺสามิ –
๔๖๖.
‘‘มา
นีจากุลีโนปิ
๔๖๗.
‘‘สจฺเจน ทนฺโต ทมสา อุเปโต, เวทนฺตคู วูสิตพฺรหฺมจริโย;
กาเลน ตมฺหิ หพฺยํ ปเวจฺเฉ, โย พฺราหฺมโณ ปุญฺญเปกฺโข
๔๖๘.
‘‘เย
กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ, โย พฺราหฺมโณ ปุญฺญเปกฺโข ยเชถฯ
๔๖๙.
‘‘เย วีตราคา สุสมาหิตินฺทฺริยา, จนฺโทว ราหุคฺคหณา ปมุตฺตา;
กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ, โย พฺราหฺมโณ ปุญฺญเปกฺโข ยเชถฯ
๔๗๐.
‘‘อสชฺชมานา วิจรนฺติ โลเก, สทา สตา หิตฺวา มมายิตานิ;
กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ, โย พฺราหฺมโณ ปุญฺญเปกฺโข ยเชถฯ
๔๗๑.
‘‘โย กาเม หิตฺวา อภิภุยฺยจารี, โย เวทิ ชาตีมรณสฺส อนฺตํ;
ปรินิพฺพุโต
๔๗๒.
‘‘สโม
อนูปลิตฺโต อิธ วา หุรํ วา, ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํฯ
๔๗๓.
‘‘ยมฺหิ
ปนุณฺณโกโธ อภินิพฺพุตตฺโต, โย พฺราหฺมโณ โสกมลํ อหาสิ;
ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํฯ
๔๗๔ .
‘‘นิเวสนํ โย มนโส อหาสิ, ปริคฺคหา ยสฺส น สนฺติ เกจิ;
อนุปาทิยาโน อิธ วา หุรํ วา, ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํฯ
๔๗๕.
‘‘สมาหิโต โย อุทตาริ โอฆํ, ธมฺมํ จญฺญาสิ ปรมาย ทิฏฺฐิยา;
ขีณาสโว อนฺติมเทหธารี, ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํฯ
๔๗๖.
‘‘ภวาสวา ยสฺส วจี ขรา จ, วิธูปิตา อตฺถคตา น สนฺติ;
ส เวทคู สพฺพธิ วิปฺปมุตฺโต, ตถาคโต
๔๗๗.
‘‘สงฺคาติโค ยสฺส น สนฺติ สงฺคา, โย มานสตฺเตสุ อมานสตฺโต;
ทุกฺขํ
๔๗๘.
‘‘อาสํ
อารมฺมณา ยสฺส น สนฺติ เกจิ, ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํฯ
๔๗๙.
‘‘ปโรปรา
สนฺโต อุปาทานขเย วิมุตฺโต, ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํฯ
๔๘๐.
‘‘สํโยชนํ
สุทฺโธ นิโทโส วิมโล อกาโจ
๔๘๑.
‘‘โย อตฺตโน อตฺตานํ
ส เว อเนโช อขิโล อกงฺโข, ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํฯ
๔๘๒.
‘‘โมหนฺตรา ยสฺส น สนฺติ เกจิ, สพฺเพสุ ธมฺเมสุ จ ญาณทสฺสี;
สรีรญฺจ อนฺติมํ ธาเรติ, ปตฺโต จ สมฺโพธิมนุตฺตรํ สิวํ;
เอตฺตาวตา ยกฺขสฺส สุทฺธิ, ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํ’’ฯ
๔๘๓.
‘‘หุตญฺจ
พฺรหฺมา หิ สกฺขิ ปฏิคณฺหาตุ เม ภควา, ภุญฺชตุ เม ภควา ปูรฬาสํ’’ฯ
๔๘๔.
‘‘คาถาภิคีตํ เม อโภชเนยฺยํ, สมฺปสฺสตํ พฺราหฺมณ เนส ธมฺโม;
คาถาภิคีตํ ปนุทนฺติ พุทฺธา, ธมฺเม สตี พฺราหฺมณ วุตฺติเรสาฯ
๔๘๕.
‘‘อญฺเญน จ เกวลินํ มเหสิํ, ขีณาสวํ กุกฺกุจฺจวูปสนฺตํ;
อนฺเนน ปาเนน อุปฏฺฐหสฺสุ, เขตฺตญฺหิ ตํ ปุญฺญเปกฺขสฺส โหติ’’ฯ
๔๘๖.
‘‘สาธาหํ
ยํ ยญฺญกาเล ปริเยสมาโน, ปปฺปุยฺย ตว สาสนํ’’ฯ
๔๘๗.
‘‘สารมฺภา ยสฺส วิคตา, จิตฺตํ ยสฺส อนาวิลํ;
วิปฺปมุตฺโต จ กาเมหิ, ถินํ ยสฺส ปนูทิตํฯ
๔๘๘.
‘‘สีมนฺตานํ
มุนิํ โมเนยฺยสมฺปนฺนํ, ตาทิสํ ยญฺญมาคตํฯ
๔๘๙.
‘‘ภกุฏิํ
ปูเชถ อนฺนปาเนน, เอวํ อิชฺฌนฺติ ทกฺขิณาฯ
๔๙๐.
‘‘พุทฺโธ
อายาโค สพฺพโลกสฺส, โภโต ทินฺนํ มหปฺผล’’นฺติฯ
อถ โข สุนฺทริกภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม, อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม! เสยฺยถาปิ, โภ โคตม, นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย, ปฏิจฺฉนฺนํ วา วิวเรยฺย, มูฬฺหสฺส วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย, อนฺธกาเร วา เตลปชฺโชตํ ธาเรยฺย – จกฺขุมนฺโต รูปานิ ทกฺขนฺตีติ; เอวเมวํ โภตา โคตเมน อเนกปริยาเยน ธมฺโม ปกาสิโตฯ เอสาหํ ภวนฺตํ โคตมํ สรณํ คจฺฉามิ ธมฺมญฺจ ภิกฺขุสงฺฆญฺจฯ ลเภยฺยาหํ โภโต โคตมสฺส สนฺติเก ปพฺพชฺชํ, ลเภยฺยํ อุปสมฺปท’’นฺติฯ อลตฺถ โข
สุนฺทริกภารทฺวาชสุตฺตํ จตุตฺถํ นิฏฺฐิตํฯ
๕. มาฆสุตฺตํ
เอวํ เม สุตํ – เอก สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเตฯ อถ โข มาโฆ มาณโว เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา
‘‘อหญฺหิ, โภ โคตม, ทายโก ทานปติ วทญฺญู ยาจโยโค; ธมฺเมน โภเค ปริเยสามิ; ธมฺเมน โภเค ปริเยสิตฺวา ธมฺมลทฺเธหิ โภเคหิ ธมฺมาธิคเตหิ เอกสฺสปิ ททามิ ทฺวินฺนมฺปิ
‘‘ตคฺฆ ตฺวํ, มาณว, เอวํ ททนฺโต เอวํ ยชนฺโต พหุํ ปุญฺญํ ปสวสิฯ โย โข, มาณว, ทายโก ทานปติ วทญฺญู ยาจโยโค; ธมฺเมน โภเค ปริเยสติ; ธมฺเมน โภเค ปริเยสิตฺวา ธมฺมลทฺเธหิ โภเคหิ ธมฺมาธิคเตหิ เอกสฺสปิ ททาติ…เป.… สตสฺสปิ ททาติ, ภิยฺโยปิ ททาติ, พหุํ โส ปุญฺญํ ปสวตี’’ติฯ อถ โข มาโฆ มาณโว ภควนฺตํ คาถาย อชฺฌภาสิ –
๔๙๑.
‘‘ปุจฺฉามหํ โคตมํ วทญฺญุํ, (อิติ มาโฆ มาณโว)
กาสายวาสิํ อคหํ
โย ยาจโยโค ทานปติ
ททํ
๔๙๒.
‘‘โย ยาจโยโค ทานปติ คหฏฺโฐ, (มาฆาติ ภควา)
ปุญฺญตฺถิโก ยชติ ปุญฺญเปกฺโข;
ททํ ปเรสํ อิธ อนฺนปานํ, อาราธเย ทกฺขิเณยฺเยภิ ตาทิ’’ฯ
๔๙๓.
‘‘โย
ปุญฺญตฺถิโก ยชติ ปุญฺญเปกฺโข;
ททํ ปเรสํ อิธ อนฺนปานํ, อกฺขาหิ เม ภควา ทกฺขิเณยฺเย’’ฯ
๔๙๔.
‘‘เย
กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ, โย พฺราหฺมโณ ปุญฺญเปกฺโข ยเชถฯ
๔๙๕.
‘‘เย สพฺพสํโยชนพนฺธนจฺฉิทา, ทนฺตา วิมุตฺตา อนีฆา นิราสา;
กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ, โย พฺราหฺมโณ ปุญฺญเปกฺโข ยเชถฯ
๔๙๖.
‘‘เย
กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ, โย พฺราหฺมโณ ปุญฺญเปกฺโข ยเชถฯ
๔๙๗.
‘‘ราคญฺจ โทสญฺจ ปหาย โมหํ, ขีณาสวา วูสิตพฺรหฺมจริยา;
กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ, โย พฺราหฺมโณ ปุญฺญเปกฺโข ยเชถฯ
๔๙๘.
‘‘เยสุ น มายา วสติ น มาโน, ขีณาสวา วูสิตพฺรหฺมจริยา;
กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ, โย พฺราหฺมโณ ปุญฺญเปกฺโข ยเชถฯ
๔๙๙.
‘‘เย
กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ, โย พฺราหฺมโณ ปุญฺญเปกฺโข ยเชถฯ
๕๐๐.
‘‘เย
กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ, โย พฺราหฺมโณ ปุญฺญเปกฺโข ยเชถฯ
๕๐๑.
‘‘เยสํ ตณฺหา นตฺถิ กุหิญฺจิ โลเก, ภวาภวาย อิธ วา หุรํ วา;
กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ, โย พฺราหฺมโณ ปุญฺญเปกฺโข ยเชถฯ
๕๐๒.
‘‘เย กาเม หิตฺวา อคหา จรนฺติ, สุสญฺญตตฺตา ตสรํว อุชฺชุํ;
กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ, โย พฺราหฺมโณ ปุญฺญเปกฺโข ยเชถฯ
๕๐๓.
‘‘เย วีตราคา สุสมาหิตินฺทฺริยา, จนฺโทว ราหุคฺคหณา ปมุตฺตา;
กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ, โย พฺราหฺมโณ ปุญฺญเปกฺโข ยเชถฯ
๕๐๔.
‘‘สมิตาวิโน วีตราคา อโกปา, เยสํ คตี นตฺถิธ วิปฺปหาย;
กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ, โย พฺราหฺมโณ ปุญฺญเปกฺโข ยเชถฯ
๕๐๕.
‘‘ชหิตฺวา ชาติมรณํ อเสสํ, กถํกถิํ สพฺพมุปาติวตฺตา;
กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ, โย พฺราหฺมโณ ปุญฺญเปกฺโข ยเชถฯ
๕๐๖.
‘‘เย
กาเลน
๕๐๗.
‘‘เย เหตฺถ ชานนฺติ ยถา ตถา อิทํ, อยมนฺติมา นตฺถิ ปุนพฺภโวติ;
กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ, โย พฺราหฺมโณ ปุญฺญเปกฺโข ยเชถฯ
๕๐๘.
‘‘โย
กาเลน ตมฺหิ หพฺยํ ปเวจฺเฉ, โย พฺราหฺมโณ ปุญฺญเปกฺโข ยเชถ’’ฯ
๕๐๙.
‘‘อทฺธา อโมฆา มม ปุจฺฉนา อหุ, อกฺขาสิ เม ภควา ทกฺขิเณยฺเย;
ตฺวญฺเหตฺถ ชานาสิ ยถา ตถา อิทํ, ตถา หิ เต วิทิโต เอส ธมฺโมฯ
๕๑๐.
‘‘โย ยาจโยโค ทานปติ คหฏฺโฐ, (อิติ มาโฆ มาณโว)
ปุญฺญตฺถิโก ยชติ ปุญฺญเปกฺโข;
ททํ ปเรสํ อิธ อนฺนปานํ,
อกฺขาหิ เม ภควา ยญฺญสมฺปทํ’’ฯ
๕๑๑.
‘‘ยชสฺสุ ยชมาโน มาฆาติ ภควา, สพฺพตฺถ จ วิปฺปสาเทหิ จิตฺตํ;
อารมฺมณํ ยชมานสฺส ยญฺโญ, เอตฺถปฺปติฏฺฐาย ชหาติ โทสํฯ
๕๑๒.
‘‘โส
รตฺตินฺทิวํ สตตมปฺปมตฺโต, สพฺพา ทิสา ผรติ อปฺปมญฺญํ’’ฯ
๕๑๓.
‘‘โก
อชานโต เม มุนิ พฺรูหิ ปุฏฺโฐ, ภควา หิ เม สกฺขิ พฺรหฺมชฺชทิฏฺโฐ;
ตุวญฺหิ
๕๑๔.
‘‘โย ยชติ ติวิธํ ยญฺญสมฺปทํ, (มาฆาติ ภควา)
อาราธเย ทกฺขิเณยฺเยภิ ตาทิ;
เอวํ
อุปปชฺชติ พฺรหฺมโลกนฺติ พฺรูมี’’ติฯ
เอวํ วุตฺเต, มาโฆ มาณโว ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม…เป.… อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณํ คต’’นฺติฯ
มาฆสุตฺตํ ปญฺจมํ นิฏฺฐิตํฯ
๖. สภิยสุตฺตํ
เอวํ
อถ โข สภิโย ปริพฺพาชโก ตสฺสา เทวตาย สนฺติเก เต ปญฺเห อุคฺคเหตฺวา เย เต สมณพฺราหฺมณา สงฺฆิโน คณิโน คณาจริยา ญาตา ยสสฺสิโน ติตฺถกรา สาธุสมฺมตา
อถ โข สภิยสฺส ปริพฺพาชกสฺส เอตทโหสิ – ‘‘เย โข เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา สงฺฆิโน คณิโน คณาจริยา ญาตา ยสสฺสิโน ติตฺถกรา สาธุสมฺมตา พหุชนสฺส, เสยฺยถิทํ – ปูรโณ กสฺสโป…เป.… นิคณฺโฐ นาฏปุตฺโต, เต มยา ปญฺเห ปุฏฺฐา น สมฺปายนฺติ, อสมฺปายนฺตา โกปญฺจ โทสญฺจ อปฺปจฺจยญฺจ ปาตุกโรนฺติ; อปิ
อถ
อถ โข สภิยสฺส ปริพฺพาชกสฺส เอตทโหสิ – ‘‘เยปิ โข เต
อถ โข สภิยสฺส ปริพฺพาชกสฺส เอตทโหสิ – ‘‘สมโณ โข
อถ
๕๑๕.
‘‘กงฺขี เวจิกิจฺฉี อาคมํ, (อิติ สภิโย)
ปญฺเห ปุจฺฉิตุํ อภิกงฺขมาโน;
เตสนฺตกโร ภวาหิ
อนุปุพฺพํ อนุธมฺมํ พฺยากโรหิ เม’’ฯ
๕๑๖.
‘‘ทูรโต
ปญฺเห ปุจฺฉิตุํ อภิกงฺขมาโน;
เตสนฺตกโร ภวามิ
อนุปุพฺพํ อนุธมฺมํ พฺยากโรมิ เตฯ
๕๑๗.
‘‘ปุจฺฉ
ตสฺส ตสฺเสว ปญฺหสฺส, อหํ อนฺตํ กโรมิ เต’’ติฯ
อถ โข สภิยสฺส ปริพฺพาชกสฺส เอตทโหสิ – ‘‘อจฺฉริยํ วต, โภ, อพฺภุตํ วต, โภ! ยํ วตาหํ อญฺเญสุ สมณพฺราหฺมเณสุ โอกาสกมฺมมตฺตมฺปิ
๕๑๘.
‘‘กิํ ปตฺตินมาหุ ภิกฺขุนํ, (อิติ สภิโย)
โสรตํ เกน กถญฺจ ทนฺตมาหุ;
พุทฺโธติ กถํ ปวุจฺจติ,
ปุฏฺโฐ เม ภควา พฺยากโรหิ’’ฯ
๕๑๙.
‘‘ปชฺเชน
ปรินิพฺพานคโต วิติณฺณกงฺโข;
วิภวญฺจ ภวญฺจ วิปฺปหาย,
วุสิตวา ขีณปุนพฺภโว ส ภิกฺขุฯ
๕๒๐.
‘‘สพฺพตฺถ
ติณฺโณ สมโณ อนาวิโล, อุสฺสทา ยสฺส น สนฺติ โสรโต โสฯ
๕๒๑.
‘‘ยสฺสินฺทฺริยานิ ภาวิตานิ, อชฺฌตฺตํ พหิทฺธา จ สพฺพโลเก;
นิพฺพิชฺฌ อิมํ ปรญฺจ โลกํ, กาลํ กงฺขติ ภาวิโต ส ทนฺโตฯ
๕๒๒.
‘‘กปฺปานิ วิเจยฺย เกวลานิ, สํสารํ ทุภยํ จุตูปปาตํ;
วิคตรชมนงฺคณํ
อถ โข สภิโย ปริพฺพาชโก ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา อตฺตมโน ปมุทิโต อุทคฺโค ปีติโสมนสฺสชาโต ภควนฺตํ อุตฺตริํ
๕๒๓.
‘‘กิํ
สมณํ เกน กถญฺจ นฺหาตโกติ;
นาโคติ
ปุฏฺโฐ เม ภควา พฺยากโรหิ’’ฯ
๕๒๔.
‘‘พาหิตฺวา สพฺพปาปกานิ, (สภิยาติ ภควา)
วิมโล สาธุสมาหิโต ฐิตตฺโต;
สํสารมติจฺจ เกวลี โส,
อสิโต ตาทิ ปวุจฺจเต ส พฺรหฺมาฯ
๕๒๕.
‘‘สมิตาวิ ปหาย ปุญฺญปาปํ, วิรโช ญตฺวา อิมํ ปรญฺจ โลกํ;
ชาติมรณํ อุปาติวตฺโต, สมโณ ตาทิ ปวุจฺจเต ตถตฺตาฯ
๕๒๖.
‘‘นินฺหาย
เทวมนุสฺเสสุ
๕๒๗.
‘‘อาคุํ น กโรติ กิญฺจิ โลเก, สพฺพสํโยเค
สพฺพตฺถ น สชฺชตี วิมุตฺโต, นาโค ตาทิ ปวุจฺจเต ตถตฺตา’’ติฯ
อถ โข สภิโย ปริพฺพาชโก…เป.… ภควนฺตํ อุตฺตริํ ปญฺหํ อปุจฺฉิ –
๕๒๘.
‘‘กํ เขตฺตชินํ วทนฺติ พุทฺธา, (อิติ สภิโย)
กุสลํ เกน กถญฺจ ปณฺฑิโตติ;
มุนิ
ปุฏฺโฐ เม ภควา พฺยากโรหิ’’ฯ
๕๒๙.
‘‘เขตฺตานิ วิเจยฺย เกวลานิ, (สภิยาติ ภควา)
ทิพฺพํ มานุสกญฺจ พฺรหฺมเขตฺตํ;
สพฺพเขตฺตมูลพนฺธนา ปมุตฺโต,
เขตฺตชิโน ตาทิ ปวุจฺจเต ตถตฺตาฯ
๕๓๐.
‘‘โกสานิ
สพฺพโกสมูลพนฺธนา ปมุตฺโต, กุสโล ตาทิ ปวุจฺจเต ตถตฺตาฯ
๕๓๑.
‘‘ทุภยานิ
กณฺหํ สุกฺกํ อุปาติวตฺโต, ปณฺฑิโต ตาทิ ปวุจฺจเต ตถตฺตาฯ
๕๓๒.
‘‘อสตญฺจ
เทวมนุสฺเสหิ ปูชนีโย, สงฺคํ ชาลมติจฺจ โส มุนี’’ติฯ
อถ โข สภิโย ปริพฺพาชโก…เป.… ภควนฺตํ อุตฺตริํ ปญฺหํ อปุจฺฉิ –
๕๓๓.
‘‘กิํ ปตฺตินมาหุ
อนุวิทิตํ เกน กถญฺจ วีริยวาติ;
อาชานิโย กินฺติ นาม โหติ,
ปุฏฺโฐ เม ภควา พฺยากโรหิ’’ฯ
๕๓๔.
‘‘เวทานิ วิเจยฺย เกวลานิ, (สภิยาติ ภควา)
สมณานํ ยานิธตฺถิ
สพฺพเวทนาสุ วีตราโค,
สพฺพํ เวทมติจฺจ เวทคู โสฯ
๕๓๕.
‘‘อนุวิจฺจ ปปญฺจนามรูปํ, อชฺฌตฺตํ
สพฺพโรคมูลพนฺธนา ปมุตฺโต, อนุวิทิโต ตาทิ ปวุจฺจเต ตถตฺตาฯ
๕๓๖.
‘‘วิรโต อิธ สพฺพปาปเกหิ, นิรยทุกฺขํ อติจฺจ วีริยวา โส;
โส วีริยวา ปธานวา, ธีโร ตาทิ ปวุจฺจเต ตถตฺตาฯ
๕๓๗.
‘‘ยสฺสสฺสุ ลุนานิ พนฺธนานิ, อชฺฌตฺตํ พหิทฺธา จ สงฺคมูลํ;
สพฺพสงฺคมูลพนฺธนา ปมุตฺโต, อาชานิโย ตาทิ ปวุจฺจเต ตถตฺตา’’ติฯ
อถ
๕๓๘.
‘‘กิํ ปตฺตินมาหุ โสตฺติยํ, (อิติ สภิโย)
อริยํ
ปริพฺพาชโก กินฺติ นาม โหติ,
ปุฏฺโฐ เม ภควา พฺยากโรหิ’’ฯ
๕๓๙.
‘‘สุตฺวา สพฺพธมฺมํ อภิญฺญาย โลเก, (สภิยาติ ภควา)
สาวชฺชานวชฺชํ ยทตฺถิ กิญฺจิ;
อภิภุํ อกถํกถิํ วิมุตฺตํ,
อนิฆํ
๕๔๐.
‘‘เฉตฺวา อาสวานิ อาลยานิ, วิทฺวา โส น อุเปติ คพฺภเสยฺยํ;
สญฺญํ ติวิธํ ปนุชฺช ปงฺกํ, กปฺปํ เนติ ตมาหุ อริโยติฯ
๕๔๑.
‘‘โย อิธ จรเณสุ ปตฺติปตฺโต, กุสโล สพฺพทา อาชานาติ
สพฺพตฺถ น สชฺชติ วิมุตฺตจิตฺโต
๕๔๒.
‘‘ทุกฺขเวปกฺกํ ยทตฺถิ กมฺมํ, อุทฺธมโธ ติริยํ วาปิ
ปริพฺพาชยิตฺวา ปริญฺญจารี, มายํ มานมโถปิ โลภโกธํ;
ปริยนฺตมกาสิ นามรูปํ, ตํ ปริพฺพาชกมาหุ ปตฺติปตฺต’’นฺติฯ
อถ โข สภิโย ปริพฺพาชโก ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา อตฺตมโน ปมุทิโต อุทคฺโค ปีติโสมนสฺสชาโต
๕๔๓.
‘‘ยานิ
สญฺญกฺขรสญฺญนิสฺสิตานิ, โอสรณานิ วิเนยฺย โอฆตมคาฯ
๕๔๔.
‘‘อนฺตคูสิ
ชุติมา มุติมา ปหูตปญฺโญ, ทุกฺขสฺสนฺตกรํ อตาเรสิ มํฯ
๕๔๕.
‘‘ยํ เม กงฺขิตมญฺญาสิ, วิจิกิจฺฉา มํ ตารยิ นโม เต;
มุนิ โมนปเถสุ ปตฺติปตฺต, อขิล อาทิจฺจพนฺธุ โสรโตสิฯ
๕๔๖.
‘‘ยา
อทฺธา มุนีสิ สมฺพุทฺโธ, นตฺถิ นีวรณา ตวฯ
๕๔๗.
‘‘อุปายาสา จ เต สพฺเพ, วิทฺธสฺตา วินฬีกตา;
สีติภูโต ทมปฺปตฺโต, ธิติมา สจฺจนิกฺกโมฯ
๕๔๘.
‘‘ตสฺส เต นาคนาคสฺส, มหาวีรสฺส ภาสโต;
สพฺเพ เทวานุโมทนฺติ, อุโภ นารทปพฺพตาฯ
๕๔๙.
‘‘นโม เต ปุริสาชญฺญ, นโม เต ปุริสุตฺตม;
สเทวกสฺมิํ โลกสฺมิํ, นตฺถิ เต ปฏิปุคฺคโลฯ
๕๕๐.
‘‘ตุวํ
ตุวํ อนุสเย เฉตฺวา, ติณฺโณ ตาเรสิ มํ ปชํฯ
๕๕๑.
‘‘อุปธี เต สมติกฺกนฺตา, อาสวา เต ปทาลิตา;
สีโหสิ อนุปาทาโน, ปหีนภยเภรโวฯ
๕๕๒.
‘‘ปุณฺฑรีกํ
เอวํ ปุญฺเญ จ ปาเป จ, อุภเย ตฺวํ น ลิมฺปสิ;
ปาเท วีร ปสาเรหิ, สภิโย วนฺทติ สตฺถุโน’’ติฯ
อถ โข สภิโย ปริพฺพาชโก ภควโต ปาเทสุ สิรสา นิปติตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ
‘‘โย โข, สภิย, อญฺญติตฺถิยปุพฺโพ อิมสฺมิํ ธมฺมวินเย อากงฺขติ ปพฺพชฺชํ, อากงฺขติ อุปสมฺปทํ, โส จตฺตาโร มาเส ปริวสติ; จตุนฺนํ มาสานํ อจฺจเยน อารทฺธจิตฺตา ภิกฺขู ปพฺพาเชนฺติ, อุปสมฺปาเทนฺติ ภิกฺขุภาวายฯ อปิ จ เมตฺถ ปุคฺคลเวมตฺตตา วิทิตา’’ติฯ
‘‘สเจ, ภนฺเต, อญฺญติตฺถิยปุพฺพา อิมสฺมิํ ธมฺมวินเย อากงฺขนฺตา ปพฺพชฺชํ, อากงฺขนฺตา
สภิยสุตฺตํ ฉฏฺฐํ นิฏฺฐิตํฯ
๗. เสลสุตฺตํ
เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา องฺคุตฺตราเปสุ จาริกํ จรมาโน มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธิํ อฑฺฒเตฬเสหิ
อถ โข เกณิโย ชฏิโล เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธิํ สมฺโมทิฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข เกณิยํ ชฏิลํ ภควา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิฯ อถ โข เกณิโย ชฏิโล ภควตา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิโต สมาทปิโต สมุตฺเตชิโต สมฺปหํสิโต ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อธิวาเสตุ เม ภวํ โคตโม สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธิํ ภิกฺขุสงฺเฆนา’’ติฯ เอวํ วุตฺเต, ภควา เกณิยํ ชฏิลํ เอตทโวจ – ‘‘มหา โข, เกณิย, ภิกฺขุสงฺโฆ
ทุติยมฺปิ โข เกณิโย ชฏิโล ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กิญฺจาปิ, โภ โคตม, มหา ภิกฺขุสงฺโฆ อฑฺฒเตฬสานิ ภิกฺขุสตานิ, อหญฺจ พฺราหฺมเณสุ อภิปฺปสนฺโน; อธิวาเสตุ เม ภวํ โคตโม สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธิํ ภิกฺขุสงฺเฆนา’’ติฯ ทุติยมฺปิ โข ภควา เกณิยํ ชฏิลํ เอตทโวจ – ‘‘มหา โข, เกณิย, ภิกฺขุสงฺโฆ อฑฺฒเตฬสานิ ภิกฺขุสตานิ; ตฺวญฺจ พฺราหฺมเณสุ อภิปฺปสนฺโน’’ติฯ
ตติยมฺปิ โข เกณิโย ชฏิโล ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กิญฺจาปิ, โภ โคตม, มหา ภิกฺขุสงฺโฆ อฑฺฒเตฬสานิ ภิกฺขุสตานิ, อหญฺจ พฺราหฺมเณสุ อภิปฺปสนฺโน, อธิวาเสตุ
เตน โข ปน สมเยน เสโล พฺราหฺมโณ อาปเณ ปฏิวสติ, ติณฺณํ
เตน โข ปน สมเยน เกณิโย ชฏิโล เสเล พฺราหฺมเณ อภิปฺปสนฺโน โหติฯ อถ โข เสโล พฺราหฺมโณ ตีหิ มาณวกสเตหิ ปริวุโต ชงฺฆาวิหารํ อนุจงฺกมมาโน อนุวิจรมาโน เยน เกณิยสฺส ชฏิลสฺส อสฺสโม เตนุปสงฺกมิฯ อทฺทสา โข เสโล พฺราหฺมโณ เกณิยสฺส ชฏิลสฺส อสฺสเม
‘‘น เม, โภ เสล, อาวาโห วา ภวิสฺสติ วิวาโห วา, นาปิ ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร นิมนฺติโต สฺวาตนาย สทฺธิํ พลกาเยน; อปิ จ โข เม มหายญฺโญ ปจฺจุปฏฺฐิโตฯ อตฺถิ สมโณ โคตโม สกฺยปุตฺโต สกฺยกุลา ปพฺพชิโต องฺคุตฺตราเปสุ จาริกํ
อถ โข เสลสฺส พฺราหฺมณสฺส เอตทโหสิ – ‘‘โฆโสปิ โข เอโส ทุลฺลโภ โลกสฺมิํ ยทิทํ พุทฺโธติฯ อาคตานิ โข ปนมฺหากํ มนฺเตสุ ทฺวตฺติํสมหาปุริสลกฺขณานิ, เยหิ สมนฺนาคตสฺส มหาปุริสสฺส ทฺเวว คติโย ภวนฺติ อนญฺญาฯ สเจ อคารํ อชฺฌาวสติ ราชา โหติ จกฺกวตฺติ ธมฺมิโก ธมฺมราชา จาตุรนฺโต วิชิตาวี ชนปทตฺถาวริยปฺปตฺโต สตฺตรตนสมนฺนาคโตฯ ตสฺสิมานิ สตฺต รตนานิ ภวนฺติ, เสยฺยถิทํ – จกฺกรตนํ, หตฺถิรตนํ, อสฺสรตนํ, มณิรตนํ, อิตฺถิรตนํ, คหปติรตนํ, ปริณายกรตนเมว สตฺตมํฯ ปโรสหสฺสํ โข ปนสฺส ปุตฺตา ภวนฺติ สูรา วีรงฺครูปา ปรเสนปฺปมทฺทนาฯ โส อิมํ ปถวิํ สาครปริยนฺตํ อทณฺเฑน อสตฺเถน ธมฺเมน อภิวิชิย อชฺฌาวสติฯ สเจ โข ปน อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชติ, อรหํ โหติ สมฺมาสมฺพุทฺโธ โลเก วิวฏฺฏจฺฉโท
เอวํ
อถ โข เสโล พฺราหฺมโณ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธิํ สมฺโมทิฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข เสโล พฺราหฺมโณ ภควโต
อถ โข ภควโต เอตทโหสิ – ‘‘ปสฺสติ โข เม อยํ เสโล พฺราหฺมโณ ทฺวตฺติํสมหาปุริสลกฺขณานิ เยภุยฺเยน ฐเปตฺวา ทฺเวฯ ทฺวีสุ มหาปุริสลกฺขเณสุ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ นาธิมุจฺจติ น สมฺปสีทติ – โกโสหิเต จ วตฺถคุยฺเห, ปหูตชิวฺหตาย
อถ โข เสลสฺส พฺราหฺมณสฺส เอตทโหสิ – ‘‘สมนฺนาคโต โข สมโณ โคตโม ทฺวตฺติํสมหาปุริสลกฺขเณหิ ปริปุณฺเณหิ, โน อปุริปุณฺเณหิฯ โน จ โข นํ ชานามิ พุทฺโธ วา โน วาฯ สุตํ โข ปน เมตํ พฺราหฺมณานํ วุฑฺฒานํ มหลฺลกานํ อาจริยปาจริยานํ ภาสมานานํ – ‘เย เต ภวนฺติ อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา, เต สเก วณฺเณ ภญฺญมาเน อตฺตานํ ปาตุกโรนฺตี’ติฯ ยํนูนาหํ สมณํ โคตมํ สมฺมุขา สารุปฺปาหิ คาถาหิ อภิตฺถเวยฺย’’นฺติฯ อถ โข เสโล พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ สมฺมุขา สารุปฺปาหิ คาถาหิ อภิตฺถวิ –
๕๕๓.
‘‘ปริปุณฺณกาโย สุรุจิ, สุชาโต จารุทสฺสโน;
สุวณฺณวณฺโณสิ ภควา, สุสุกฺกทาโฐสิ วีริยวาฯ
๕๕๔.
‘‘นรสฺส
สพฺเพ เต ตว กายสฺมิํ, มหาปุริสลกฺขณาฯ
๕๕๕.
‘‘ปสนฺนเนตฺโต สุมุโข, พฺรหา อุชุ ปตาปวา;
มชฺเฌ
๕๕๖.
‘‘กลฺยาณทสฺสโน
กิํ เต สมณภาเวน, เอวํ อุตฺตมวณฺณิโนฯ
๕๕๗.
‘‘ราชา อรหสิ ภวิตุํ, จกฺกวตฺตี รเถสโภ;
จาตุรนฺโต วิชิตาวี, ชมฺพุสณฺฑสฺส
๕๕๘.
‘‘ขตฺติยา
ราชาภิราชา มนุชินฺโท, รชฺชํ กาเรหิ โคตม’’ฯ
๕๕๙.
‘‘ราชาหมสฺมิ เสลาติ, (ภควา) ธมฺมราชา อนุตฺตโร;
ธมฺเมน จกฺกํ วตฺเตมิ, จกฺกํ อปฺปฏิวตฺติยํ’’ฯ
๕๖๐.
‘‘สมฺพุทฺโธ ปฏิชานาสิ, (อิติ เสโล พฺราหฺมโณ) ธมฺมราชา อนุตฺตโร;
‘ธมฺเมน จกฺกํ วตฺเตมิ’, อิติ ภาสสิ โคตมฯ
๕๖๑.
‘‘โก นุ เสนาปติ โภโต, สาวโก สตฺถุรนฺวโย;
โก เต ตมนุวตฺเตติ, ธมฺมจกฺกํ ปวตฺติตํ’’ฯ
๕๖๒.
‘‘มยา ปวตฺติตํ จกฺกํ, (เสลาติ ภควา) ธมฺมจกฺกํ อนุตฺตรํ;
สาริปุตฺโต อนุวตฺเตติ, อนุชาโต ตถาคตํฯ
๕๖๓.
‘‘อภิญฺเญยฺยํ อภิญฺญาตํ, ภาเวตพฺพญฺจ ภาวิตํ;
ปหาตพฺพํ ปหีนํ เม, ตสฺมา พุทฺโธสฺมิ พฺราหฺมณฯ
๕๖๔.
‘‘วินยสฺสุ
ทุลฺลภํ ทสฺสนํ โหติ, สมฺพุทฺธานํ อภิณฺหโสฯ
๕๖๕.
‘‘เยสํ
โสหํ พฺราหฺมณ สมฺพุทฺโธ, สลฺลกตฺโต อนุตฺตโรฯ
๕๖๖.
‘‘พฺรหฺมภูโต อติตุโล, มารเสนปฺปมทฺทโน;
สพฺพามิตฺเต วสีกตฺวา, โมทามิ อกุโตภโย’’ฯ
๕๖๗.
‘‘อิมํ ภวนฺโต นิสาเมถ, ยถา ภาสติ จกฺขุมา;
สลฺลกตฺโต มหาวีโร, สีโหว นทตี วเนฯ
๕๖๘.
‘‘พฺรหฺมภูตํ อติตุลํ, มารเสนปฺปมทฺทนํ;
โก ทิสฺวา นปฺปสีเทยฺย, อปิ กณฺหาภิชาติโกฯ
๕๖๙.
‘‘โย มํ อิจฺฉติ อนฺเวตุ, โย วา นิจฺฉติ คจฺฉตุ;
อิธาหํ ปพฺพชิสฺสามิ, วรปญฺญสฺส สนฺติเก’’ฯ
๕๗๐.
‘‘เอวญฺเจ
มยมฺปิ ปพฺพชิสฺสาม, วรปญฺญสฺส สนฺติเก’’ฯ
๕๗๑.
‘‘พฺราหฺมณา ติสตา อิเม, ยาจนฺติ ปญฺชลีกตา;
พฺรหฺมจริยํ จริสฺสาม, ภควา ตว สนฺติเก’’ฯ
๕๗๒.
‘‘สฺวากฺขาตํ พฺรหฺมจริยํ, (เสลาติ ภควา) สนฺทิฏฺฐิกมกาลิกํ;
ยตฺถ อโมฆา ปพฺพชฺชา, อปฺปมตฺตสฺส สิกฺขโต’’ติฯ
อลตฺถ โข เสโล พฺราหฺมโณ สปริโส ภควโต สนฺติเก ปพฺพชฺชํ, อลตฺถ อุปสมฺปทํฯ อถ โข เกณิโย ชฏิโล ตสฺสา
อถ
๕๗๓.
‘‘อคฺคิหุตฺตมุขา ยญฺญา, สาวิตฺตี ฉนฺทโส มุขํ;
ราชา มุขํ มนุสฺสานํ, นทีนํ สาคโร มุขํฯ
๕๗๔.
‘‘นกฺขตฺตานํ มุขํ จนฺโท, อาทิจฺโจ ตปตํ มุขํ;
ปุญฺญํ อากงฺขมานานํ, สงฺโฆ เว ยชตํ มุข’’นฺติฯ
อถ โข ภควา เกณิยํ ชฏิลํ อิมาหิ คาถาหิ อนุโมทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิฯ อถ โข อายสฺมา เสโล สปริโส เอโก วูปกฏฺโฐ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต นจิรสฺเส
อถ โข อายสฺมา เสโล สปริโส เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ จีวรํ กตฺวา เยน ภควา เตนญฺชลิํ ปณาเมตฺวา ภควนฺตํ คาถาย อชฺฌภาสิ –
๕๗๕.
‘‘ยํ ตํ สรณมาคมฺห
สตฺตรตฺเตน ภควา, ทนฺตมฺห ตว สาสเนฯ
๕๗๖.
‘‘ตุวํ พุทฺโธ ตุวํ สตฺถา, ตุวํ มาราภิภู มุนิ;
ตุวํ อนุสเย เฉตฺวา, ติณฺโณ ตาเรสิมํ ปชํฯ
๕๗๗.
‘‘อุปธี เต สมติกฺกนฺตา, อาสวา เต ปทาลิตา;
สีโหสิ
๕๗๘.
‘‘ภิกฺขโว
ปาเท วีร ปสาเรหิ, นาคา วนฺทนฺตุ สตฺถุโน’’ติฯ
เสลสุตฺตํ สตฺตมํ นิฏฺฐิตํฯ
๘. สลฺลสุตฺตํ
๕๗๙.
อนิมิตฺตมนญฺญาตํ
กสิรญฺจ ปริตฺตญฺจ, ตญฺจ ทุกฺเขน สํยุตํฯ
๕๘๐.
น
ชรมฺปิ
๕๘๑.
ผลานมิว ปกฺกานํ, ปาโต ปตนโต
เอวํ ชาตาน มจฺจานํ, นิจฺจํ มรณโต ภยํฯ
๕๘๒.
ยถาปิ กุมฺภการสฺส, กตา มตฺติกภาชนา;
สพฺเพ เภทนปริยนฺตา
๕๘๓.
ทหรา จ มหนฺตา จ, เย พาลา เย จ ปณฺฑิตา;
สพฺเพ มจฺจุวสํ ยนฺติ, สพฺเพ มจฺจุปรายณาฯ
๕๘๔.
เตสํ มจฺจุปเรตานํ, คจฺฉตํ ปรโลกโต;
น ปิตา ตายเต ปุตฺตํ, ญาตี วา ปน ญาตเกฯ
๕๘๕.
เปกฺขตํ เยว ญาตีนํ, ปสฺส ลาลปตํ ปุถุ;
เอกเมโกว มจฺจานํ, โควชฺโฌ วิย นียติ
๕๘๖.
เอวมพฺภาหโต
ตสฺมา ธีรา น โสจนฺติ, วิทิตฺวา โลกปริยายํฯ
๕๘๗.
ยสฺส มคฺคํ น ชานาสิ, อาคตสฺส คตสฺส วา;
อุโภ อนฺเต อสมฺปสฺสํ, นิรตฺถํ ปริเทวสิฯ
๕๘๘.
ปริเทวยมาโน เจ, กิญฺจิทตฺถํ อุทพฺพเห;
สมฺมูฬฺโห หิํสมตฺตานํ, กยิรา เจ นํ วิจกฺขโณฯ
๕๘๙.
น หิ รุณฺเณน โสเกน, สนฺติํ ปปฺโปติ เจตโส;
ภิยฺยสฺสุปฺปชฺชเต ทุกฺขํ, สรีรํ จุปหญฺญติฯ
๕๙๐.
กิโส
น
๕๙๑.
โสกมปฺปชหํ
อนุตฺถุนนฺโต กาลงฺกตํ
๕๙๒.
อญฺเญปิ ปสฺส คมิเน, ยถากมฺมูปเค นเร;
มจฺจุโน วสมาคมฺม, ผนฺทนฺเตวิธ ปาณิโนฯ
๕๙๓.
เยน เยน หิ มญฺญนฺติ, ตโต ตํ โหติ อญฺญถา;
เอตาทิโส วินาภาโว, ปสฺส โลกสฺส ปริยายํฯ
๕๙๔.
อปิ วสฺสสตํ ชีเว, ภิยฺโย วา ปน มาณโว;
ญาติสงฺฆา วินา โหติ, ชหาติ อิธ ชีวิตํฯ
๕๙๕.
ตสฺมา อรหโต สุตฺวา, วิเนยฺย ปริเทวิตํ;
เปตํ กาลงฺกตํ ทิสฺวา, เนโส ลพฺภา มยา อิติฯ
๕๙๖.
ยถา
เอวมฺปิ ธีโร สปญฺโญ, ปณฺฑิโต กุสโล นโร;
ขิปฺปมุปฺปติตํ โสกํ, วาโต ตูลํว ธํสเยฯ
๕๙๗.
ปริเทวํ ปชปฺปญฺจ, โทมนสฺสญฺจ อตฺตโน;
อตฺตโน สุขเมสาโน, อพฺพเห สลฺลมตฺตโนฯ
๕๙๘.
อพฺพุฬฺหสลฺโล อสิโต, สนฺติํ ปปฺปุยฺย เจตโส;
สพฺพโสกํ อติกฺกนฺโต, อโสโก โหติ นิพฺพุโตติฯ
สลฺลสุตฺตํ อฏฺฐมํ นิฏฺฐิตํฯ
๙. วาเสฏฺฐสุตฺตํ
เอวํ
ภารทฺวาโช มาณโว เอวมาห – ‘‘ยโต โข, โภ, อุภโต สุชาโต โหติ มาติโต จ ปิติโต จ สํสุทฺธคหณิโก ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทน, เอตฺตาวตา โข โภ พฺราหฺมโณ โหตี’’ติฯ
วาเสฏฺโฐ มาณโว เอวมาห – ‘‘ยโต โข, โภ, สีลวา จ โหติ วตสมฺปนฺโน
อถ
อถ โข วาเสฏฺฐภารทฺวาชา มาณวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธิํ สมฺโมทิํสุฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข วาเสฏฺโฐ มาณโว ภควนฺตํ คาถาหิ อชฺฌภาสิ –
๕๙๙.
‘‘อนุญฺญาตปฏิญฺญาตา, เตวิชฺชา มยมสฺมุโภ;
อหํ โปกฺขรสาติสฺส, ตารุกฺขสฺสายํ มาณโวฯ
๖๐๐.
‘‘เตวิชฺชานํ ยทกฺขาตํ, ตตฺร เกวลิโนสฺมเส;
ปทกสฺม เวยฺยากรณา, ชปฺเป อาจริยสาทิสาฯ
๖๐๑.
‘‘เตสํ
ชาติยา พฺราหฺมโณ โหติ, ภารทฺวาโช อิติ ภาสติ;
อหญฺจ กมฺมุนา
๖๐๒.
‘‘เต น สกฺโกม สญฺญาเปตุํ, อญฺญมญฺญํ มยํ อุโภ;
ภวนฺตํ
๖๐๓.
‘‘จนฺทํ
วนฺทมานา นมสฺสนฺติ, เอวํ โลกสฺมิ โคตมํฯ
๖๐๔.
‘‘จกฺขุํ โลเก สมุปฺปนฺนํ, มยํ ปุจฺฉาม โคตมํ;
ชาติยา พฺราหฺมโณ โหติ, อุทาหุ ภวติ กมฺมุนา;
อชานตํ โน ปพฺรูหิ, ยถา ชาเนสุ พฺราหฺมณํ’’ฯ
๖๐๕.
‘‘เตสํ
ชาติวิภงฺคํ ปาณานํ, อญฺญมญฺญา หิ ชาติโยฯ
๖๐๖.
‘‘ติณรุกฺเขปิ ชานาถ, น จาปิ ปฏิชานเร;
ลิงฺคํ ชาติมยํ เตสํ, อญฺญมญฺญา หิ ชาติโยฯ
๖๐๗.
‘‘ตโต
ลิงฺคํ ชาติมยํ เตสํ, อญฺญมญฺญา หิ ชาติโยฯ
๖๐๘.
‘‘จตุปฺปเทปิ ชานาถ, ขุทฺทเก จ มหลฺลเก;
ลิงฺคํ ชาติมยํ เตสํ, อญฺญมญฺญา หิ ชาติโยฯ
๖๐๙.
‘‘ปาทูทเรปิ ชานาถ, อุรเค ทีฆปิฏฺฐิเก;
ลิงฺคํ ชาติมยํ เตสํ, อญฺญมญฺญา หิ ชาติโยฯ
๖๑๐.
‘‘ตโต มจฺเฉปิ ชานาถ, โอทเก วาริโคจเร;
ลิงฺคํ ชาติมยํ เตสํ, อญฺญมญฺญา หิ ชาติโยฯ
๖๑๑.
‘‘ตโต ปกฺขีปิ ชานาถ, ปตฺตยาเน วิหงฺคเม;
ลิงฺคํ ชาติมยํ เตสํ, อญฺญมญฺญา หิ ชาติโยฯ
๖๑๒.
‘‘ยถา
เอวํ นตฺถิ มนุสฺเสสุ, ลิงฺคํ ชาติมยํ ปุถุฯ
๖๑๓.
‘‘น เกเสหิ น สีเสน, น กณฺเณหิ น อกฺขิภิ;
น มุเขน น นาสาย, น โอฏฺเฐหิ ภมูหิ วาฯ
๖๑๔.
‘‘น คีวาย น อํเสหิ, น อุทเรน น ปิฏฺฐิยา;
น โสณิยา น อุรสา, น สมฺพาเธ น เมถุเน
๖๑๕.
‘‘น
น ชงฺฆาหิ น อูรูหิ, น วณฺเณน สเรน วา;
ลิงฺคํ ชาติมยํ เนว, ยถา อญฺญาสุ ชาติสุฯ
๖๑๖.
‘‘ปจฺจตฺตญฺจ
โวการญฺจ มนุสฺเสสุ, สมญฺญาย ปวุจฺจติฯ
๖๑๗.
‘‘โย หิ โกจิ มนุสฺเสสุ, โครกฺขํ อุปชีวติ;
เอวํ วาเสฏฺฐ ชานาหิ, กสฺสโก โส น พฺราหฺมโณฯ
๖๑๘.
‘‘โย หิ โกจิ มนุสฺเสสุ, ปุถุสิปฺเปน ชีวติ;
เอวํ วาเสฏฺฐ ชานาหิ, สิปฺปิโก โส น พฺราหฺมโณฯ
๖๑๙.
‘‘โย หิ โกจิ มนุสฺเสสุ, โวหารํ อุปชีวติ;
เอวํ วาเสฏฺฐ ชานาหิ, วาณิโช โส น พฺราหฺมโณฯ
๖๒๐.
‘‘โย หิ โกจิ มนุสฺเสสุ, ปรเปสฺเสน ชีวติ;
เอวํ วาเสฏฺฐ ชานาหิ, เปสฺสิโก
๖๒๑.
‘‘โย หิ โกจิ มนุสฺเสสุ, อทินฺนํ อุปชีวติ;
เอวํ
๖๒๒.
‘‘โย หิ โกจิ มนุสฺเสสุ, อิสฺสตฺถํ อุปชีวติ;
เอวํ วาเสฏฺฐ ชานาหิ, โยธาชีโว น พฺราหฺมโณฯ
๖๒๓.
‘‘โย หิ โกจิ มนุสฺเสสุ, โปโรหิจฺเจน ชีวติ;
เอวํ วาเสฏฺฐ ชานาหิ, ยาชโก เอโส น พฺราหฺมโณฯ
๖๒๔.
‘‘โย
เอวํ วาเสฏฺฐ ชานาหิ, ราชา เอโส น พฺราหฺมโณฯ
๖๒๕.
‘‘น
โภวาทิ นาม โส โหติ, สเจ
อกิญฺจนํ อนาทานํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํฯ
๖๒๖.
‘‘สพฺพสํโยชนํ เฉตฺวา, โส เว น ปริตสฺสติ;
สงฺคาติคํ วิสํยุตฺตํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํฯ
๖๒๗.
‘‘เฉตฺวา
อุกฺขิตฺตปลิฆํ พุทฺธํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํฯ
๖๒๘.
‘‘อกฺโกสํ วธพนฺธญฺจ, อทุฏฺโฐ โย ติติกฺขติ;
ขนฺตีพลํ พลานีกํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํฯ
๖๒๙.
‘‘อกฺโกธนํ วตวนฺตํ, สีลวนฺตํ อนุสฺสทํ;
ทนฺตํ อนฺติมสารีรํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํฯ
๖๓๐.
‘‘วาริ โปกฺขรปตฺเตว, อารคฺเคริว สาสโป;
โย น ลิมฺปติ กาเมสุ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํฯ
๖๓๑.
‘‘โย
ปนฺนภารํ วิสํยุตฺตํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํฯ
๖๓๒.
‘‘คมฺภีรปญฺญํ เมธาวิํ, มคฺคามคฺคสฺส โกวิทํ;
อุตฺตมตฺถมนุปฺปตฺตํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํฯ
๖๓๓.
‘‘อสํสฏฺฐํ คหฏฺเฐหิ, อนาคาเรหิ จูภยํ;
อโนกสาริมปฺปิจฺฉํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํฯ
๖๓๔.
‘‘นิธาย ทณฺฑํ ภูเตสุ, ตเสสุ ถาวเรสุ จ;
โย น หนฺติ น ฆาเตติ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํฯ
๖๓๕.
‘‘อวิรุทฺธํ
สาทาเนสุ อนาทานํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํฯ
๖๓๖.
‘‘ยสฺส
สาสโปริว อารคฺคา, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํฯ
๖๓๗.
‘‘อกกฺกสํ
ยาย นาภิสเช กญฺจิ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํฯ
๖๓๘.
‘‘โยธ ทีฆํ ว รสฺสํ วา, อณุํ ถูลํ สุภาสุภํ;
โลเก อทินฺนํ นาทิยติ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํฯ
๖๓๙.
‘‘อาสา ยสฺส น วิชฺชนฺติ, อสฺมิํ โลเก ปรมฺหิ จ;
นิราสาสํ
๖๔๐.
‘‘ยสฺสาลยา น วิชฺชนฺติ, อญฺญาย อกถํกถี;
อมโตคธมนุปฺปตฺตํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํฯ
๖๔๑.
‘‘โยธ
อโสกํ วิรชํ สุทฺธํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํฯ
๖๔๒.
‘‘จนฺทํว วิมลํ สุทฺธํ, วิปฺปสนฺนมนาวิลํ;
นนฺทีภวปริกฺขีณํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํฯ
๖๔๓.
‘‘โยมํ ปลิปถํ ทุคฺคํ, สํสารํ โมหมจฺจคา;
ติณฺโณ ปารงฺคโต ฌายี, อเนโช อกถํกถี;
อนุปาทาย นิพฺพุโต, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํฯ
๖๔๔.
‘‘โยธ กาเม ปหนฺตฺวาน, อนาคาโร ปริพฺพเช;
กามภวปริกฺขีณํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํฯ
๖๔๕.
‘‘โยธ
ตณฺหาภวปริกฺขีณํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํฯ
๖๔๖.
‘‘หิตฺวา มานุสกํ โยคํ, ทิพฺพํ โยคํ อุปจฺจคา;
สพฺพโยควิสํยุตฺตํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํฯ
๖๔๗.
‘‘หิตฺวา รติญฺจ อรติํ, สีติภูตํ นิรูปธิํ;
สพฺพโลกาภิภุํ วีรํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํฯ
๖๔๘.
‘‘จุติํ
อสตฺตํ สุคตํ พุทฺธํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํฯ
๖๔๙.
‘‘ยสฺส คติํ น ชานนฺติ, เทวา คนฺธพฺพมานุสา;
ขีณาสวํ อรหนฺตํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํฯ
๖๕๐.
‘‘ยสฺส ปุเร จ ปจฺฉา จ, มชฺเฌ จ นตฺถิ กิญฺจนํ;
อกิญฺจนํ
๖๕๑.
‘‘อุสภํ ปวรํ วีรํ, มเหสิํ วิชิตาวินํ;
อเนชํ นฺหาตกํ พุทฺธํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํฯ
๖๕๒.
‘‘ปุพฺเพนิวาสํ โย เวทิ
อโถ ชาติกฺขยํ ปตฺโต, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํฯ
๖๕๓.
‘‘สมญฺญา เหสา โลกสฺมิํ, นามโคตฺตํ ปกปฺปิตํ;
สมฺมุจฺจา สมุทาคตํ, ตตฺถ ตตฺถ ปกปฺปิตํฯ
๖๕๔.
‘‘ทีฆรตฺตมนุสยิตํ, ทิฏฺฐิคตมชานตํ;
อชานนฺตา โน
๖๕๕.
‘‘น
กมฺมุนา พฺราหฺมโณ โหติ, กมฺมุนา โหติ อพฺราหฺมโณฯ
๖๕๖.
‘‘กสฺสโก กมฺมุนา โหติ, สิปฺปิโก โหติ กมฺมุนา;
วาณิโช กมฺมุนา โหติ, เปสฺสิโก โหติ กมฺมุนาฯ
๖๕๗.
‘‘โจโรปิ กมฺมุนา โหติ, โยธาชีโวปิ กมฺมุนา;
ยาชโก กมฺมุนา โหติ, ราชาปิ โหติ กมฺมุนาฯ
๖๕๘.
‘‘เอวเมตํ
ปฏิจฺจสมุปฺปาททสฺสา, กมฺมวิปากโกวิทาฯ
๖๕๙.
‘‘กมฺมุนา วตฺตติ โลโก, กมฺมุนา วตฺตติ ปชา;
กมฺมนิพนฺธนา สตฺตา, รถสฺสาณีว ยายโตฯ
๖๖๐.
‘‘ตเปน พฺรหฺมจริเยน, สํยเมน ทเมน จ;
เอเตน
๖๖๑.
‘‘ตีหิ วิชฺชาหิ สมฺปนฺโน, สนฺโต ขีณปุนพฺภโว;
เอวํ วาเสฏฺฐ ชานาหิ, พฺรหฺมา สกฺโก วิชานต’’นฺติฯ
เอวํ วุตฺเต, วาเสฏฺฐภารทฺวาชา มาณวา ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม…เป.… อุปาสเก โน ภวํ โคตโม ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปเต
วาเสฏฺฐสุตฺตํ นวมํ นิฏฺฐิตํฯ
๑๐. โกกาลิกสุตฺตํ
เอวํ
เอวํ วุตฺเต, ภควา โกกาลิกํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘มา เหวํ, โกกาลิก, มา เหวํ, โกกาลิก! ปสาเทหิ, โกกาลิก, สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเนสุ จิตฺตํฯ เปสลา สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานา’’ติฯ
ทุติยมฺปิ โข…เป.…
อถ โข โกกาลิโก ภิกฺขุ อุฏฺฐายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิฯ อจิรปฺปกฺกนฺตสฺส จ โกกาลิกสฺส ภิกฺขุโน สาสปมตฺตีหิ ปิฬกาหิ สพฺโพ กาโย ผุโฏ
อถ โข พฺรหฺมา สหมฺปติ อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา อภิกฺกนฺตวณฺโณ เกวลกปฺปํ เชตวนํ โอภาเสตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ
อถ โข ภควา ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อิมํ, ภิกฺขเว, รตฺติํ พฺรหฺมา สหมฺปติ อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา…เป.… อิทมโวจ, ภิกฺขเว, พฺรหฺมา สหมฺปติ, อิทํ วตฺวา มํ ปทกฺขิณํ กตฺวา ตตฺเถวนฺตรธายี’’ติฯ
เอวํ วุตฺเต, อญฺญตโร ภิกฺขุ ภควนฺตํ
‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขุ, วีสติขาริโก โกสลโก ติลวาโห; ตโต ปุริโส วสฺสสตสฺส วสฺสสตสฺส อจฺจเยน เอกเมกํ ติลํ อุทฺธเรยฺยฯ ขิปฺปตรํ โข โส ภิกฺขุ วีสติขาริโก โกสลโก ติลวาโห
๖๖๒.
‘‘ปุริสสฺส
ยาย ฉินฺทติ อตฺตานํ, พาโล ทุพฺภาสิตํ ภณํฯ
๖๖๓.
‘‘โย นินฺทิยํ ปสํสติ, ตํ วา นินฺทติ โย ปสํสิโย;
วิจินาติ มุเขน โส กลิํ, กลินา
๖๖๔.
‘‘อปฺปมตฺโต
สพฺพสฺสาปิ สหาปิ อตฺตนา, อยเมว มหตฺตโร
โย สุคเตสุ มนํ ปโทสเยฯ
๖๖๕.
‘‘สตํ สหสฺสานํ นิรพฺพุทานํ, ฉตฺติํสติ ปญฺจ จ อพฺพุทานิ
ยมริยครหี นิรยํ อุเปติ, วาจํ มนญฺจ ปณิธาย ปาปกํฯ
๖๖๖.
‘‘อภูตวาที นิรยํ อุเปติ, โย วาปิ กตฺวา น กโรมิจาห;
อุโภปิ เต เปจฺจ สมา ภวนฺติ, นิหีนกมฺมา มนุชา ปรตฺถฯ
๖๖๗.
‘‘โย อปฺปทุฏฺฐสฺส นรสฺส ทุสฺสติ, สุทฺธสฺส โปสสฺส อนงฺคณสฺส;
ตเมว พาลํ ปจฺเจติ ปาปํ, สุขุโม รโช ปฏิวาตํว ขิตฺโตฯ
๖๖๘.
‘‘โย โลภคุเณ อนุยุตฺโต, โส วจสา ปริภาสติ อญฺเญ;
อสทฺโธ
๖๖๙.
‘‘มุขทุคฺค วิภูต อนริย, ภูนหุ
ปุริสนฺต กลี อวชาต, มา พหุภาณิธ เนรยิโกสิฯ
๖๗๐.
‘‘รชมากิรสี
พหูนิ ทุจฺจริตานิ จริตฺวา, คจฺฉสิ โข ปปตํ จิรรตฺตํฯ
๖๗๑.
‘‘น หิ นสฺสติ กสฺสจิ กมฺมํ, เอติ หตํ ลภเตว สุวามิ;
ทุกฺขํ มนฺโท ปรโลเก, อตฺตนิ ปสฺสติ กิพฺพิสการีฯ
๖๗๒.
‘‘อโยสงฺกุสมาหตฏฺฐานํ
อถ
๖๗๓.
‘‘น หิ วคฺคุ วทนฺติ วทนฺตา, นาภิชวนฺติ น ตาณมุเปนฺติ;
องฺคาเร
๖๗๔.
‘‘ชาเลน จ โอนหิยาน, ตตฺถ หนนฺติ อโยมยกุเฏภิ
อนฺธํว ติมิสมายนฺติ, ตํ วิตตญฺหิ ยถา มหิกาโยฯ
๖๗๕.
‘‘อถ โลหมยํ ปน กุมฺภิํ, คินิสมฺปชฺชลิตํ ปวิสนฺติ;
ปจฺจนฺติ หิ ตาสุ จิรรตฺตํ, อคฺคินิสมาสุ
๖๗๖.
‘‘อถ ปุพฺพโลหิตมิสฺเส, ตตฺถ กิํ ปจฺจติ กิพฺพิสการี;
ยํ ยํ
๖๗๗.
‘‘ปุฬวาวสเถ
คนฺตุํ น หิ ตีรมปตฺถิ, สพฺพสมา หิ สมนฺตกปลฺลาฯ
๖๗๘.
‘‘อสิปตฺตวนํ ปน ติณฺหํ, ตํ ปวิสนฺติ สมุจฺฉิทคตฺตา;
ชิวฺหํ
๖๗๙.
‘‘อถ เวตรณิํ ปน ทุคฺคํ, ติณฺหธารขุรธารมุเปนฺติ;
ตตฺถ มนฺทา ปปตนฺติ, ปาปกรา ปาปานิ กริตฺวาฯ
๖๘๐.
‘‘ขาทนฺติ
โสณา สิงฺคาลา
๖๘๑.
‘‘กิจฺฉา วตยํ อิธ วุตฺติ, ยํ ชโน ผุสติ
ตสฺมา อิธ ชีวิตเสเส, กิจฺจกโร สิยา นโร น จปฺปมชฺเชฯ
๖๘๒.
‘‘เต
นหุตานิ หิ โกฏิโย ปญฺจ ภวนฺติ, ทฺวาทส โกฏิสตานิ ปุนญฺญา
๖๘๓.
‘‘ยาว
ตสฺมา
โกกาลิกสุตฺตํ ทสมํ นิฏฺฐิตํฯ
๑๑. นาลกสุตฺตํ
๖๘๔.
อานนฺทชาเต ติทสคเณ ปตีเต, สกฺกญฺจ อินฺทํ สุจิวสเน จ เทเว;
ทุสฺสํ คเหตฺวา อติริว โถมยนฺเต, อสิโต อิสิ อทฺทส ทิวาวิหาเรฯ
๖๘๕.
ทิสฺวาน
‘‘กิํ เทวสงฺโฆ อติริว กลฺยรูโป, ทุสฺสํ คเหตฺวา รมยถ
๖๘๖.
‘‘ยทาปิ อาสี อสุเรหิ สงฺคโม, ชโย สุรานํ อสุรา ปราชิตาฯ
ตทาปิ เนตาทิโส โลมหํสโน, กิมพฺภุตํ ทฏฺฐุ มรู ปโมทิตาฯ
๖๘๗.
‘‘เสเฬนฺติ คายนฺติ จ วาทยนฺติ จ, ภุชานิ โผเฏนฺติ
ปุจฺฉามิ
๖๘๘.
‘‘โส
สกฺยาน คาเม ชนปเท ลุมฺพิเนยฺเย, เตนมฺห ตุฏฺฐา อติริว กลฺยรูปาฯ
๖๘๙.
‘‘โส สพฺพสตฺตุตฺตโม อคฺคปุคฺคโล, นราสโภ สพฺพปชานมุตฺตโม;
วตฺเตสฺสติ
๖๙๐.
ตํ
นิสชฺช ตตฺถ อิทมโวจาสิ สกฺเย, ‘‘กุหิํ กุมาโร อหมปิ ทฏฺฐุกาโม’’ฯ
๖๙๑.
ตโต กุมารํ ชลิตมิว สุวณฺณํ, อุกฺกามุเขว สุกุสลสมฺปหฏฺฐํ
ททฺทลฺลมานํ
๖๙๒.
ทิสฺวา กุมารํ สิขิมิว ปชฺชลนฺตํ, ตาราสภํว
สูริยํ ตปนฺตํ สรทริวพฺภมุตฺตํ, อานนฺทชาโต วิปุลมลตฺถ ปีติํฯ
๖๙๓.
อเนกสาขญฺจ สหสฺสมณฺฑลํ, ฉตฺตํ มรู ธารยุมนฺตลิกฺเข;
สุวณฺณทณฺฑา วีติปตนฺติ จามรา, น ทิสฺสเร จามรฉตฺตคาหกาฯ
๖๙๔.
ทิสฺวา
เสตญฺจ ฉตฺตํ ธริยนฺต
๖๙๕.
ปฏิคฺคเหตฺวา ปน สกฺยปุงฺควํ, ชิคีสโต
ปสนฺนจิตฺโต คิรมพฺภุทีรยิ, ‘‘อนุตฺตรายํ ทฺวิปทานมุตฺตโม’’
๖๙๖.
อถตฺตโน คมนมนุสฺสรนฺโต, อกลฺยรูโป คฬยติ อสฺสุกานิ;
ทิสฺวาน สกฺยา อิสิมโวจุํ รุทนฺตํ,
‘‘โน เจ กุมาเร ภวิสฺสติ อนฺตราโย’’ฯ
๖๙๗.
ทิสฺวาน สกฺเย อิสิมโวจ อกลฺเย, ‘‘นาหํ
น จาปิมสฺส ภวิสฺสติ อนฺตราโย, น โอรกายํ อธิมานสา
๖๙๘.
‘‘สมฺโพธิยคฺคํ ผุสิสฺสตายํ กุมาโร, โส ธมฺมจกฺกํ ปรมวิสุทฺธทสฺสี;
วตฺเตสฺสตายํ พหุชนหิตานุกมฺปี, วิตฺถาริกสฺส ภวิสฺสติ พฺรหฺมจริยํฯ
๖๙๙.
‘‘มมญฺจ
โสหํ น โสสฺสํ
๗๐๐.
โส
โส ภาคิเนยฺยํ สยํ อนุกมฺปมาโน, สมาทเปสิ อสมธุรสฺส ธมฺเมฯ
๗๐๑.
‘‘พุทฺโธติ โฆสํ ยท
คนฺตฺวาน ตตฺถ สมยํ ปริปุจฺฉมาโน
๗๐๒.
เตนานุสิฏฺโฐ หิตมเนน ตาทินา, อนาคเต
โส นาลโก อุปจิตปุญฺญสญฺจโย, ชินํ ปติกฺขํ
๗๐๓.
สุตฺวาน โฆสํ ชินวรจกฺกวตฺตเน, คนฺตฺวาน ทิสฺวา อิสินิสภํ ปสนฺโน;
โมเนยฺยเสฏฺฐํ
วตฺถุคาถา นิฏฺฐิตาฯ
๗๐๔.
‘‘อญฺญาตเมตํ วจนํ, อสิตสฺส ยถาตถํ;
ตํ ตํ โคตม ปุจฺฉามิ, สพฺพธมฺมาน ปารคุํฯ
๗๐๕.
‘‘อนคาริยุเปตสฺส, ภิกฺขาจริยํ ชิคีสโต;
มุนิ ปพฺรูหิ เม ปุฏฺโฐ, โมเนยฺยํ อุตฺตมํ ปทํ’’ฯ
๗๐๖.
‘‘โมเนยฺยํ เต อุปญฺญิสฺสํ, (อิติ ภควา) ทุกฺกรํ ทุรภิสมฺภวํ;
หนฺท เต นํ ปวกฺขามิ, สนฺถมฺภสฺสุ ทฬฺโห ภวฯ
๗๐๗.
‘‘สมานภาคํ
มโนปโทสํ รกฺเขยฺย, สนฺโต อนุณฺณโต จเรฯ
๗๐๘.
‘‘อุจฺจาวจา
นาริโย มุนิํ ปโลเภนฺติ, ตาสุ ตํ มา ปโลภยุํฯ
๗๐๙.
‘‘วิรโต เมถุนา ธมฺมา, หิตฺวา กาเม ปโรปเร
อวิรุทฺโธ
๗๑๐.
‘‘ยถา อหํ ตถา เอเต, ยถา เอเต ตถา อหํ;
อตฺตานํ อุปมํ กตฺวา, น หเนยฺย น ฆาตเยฯ
๗๑๑.
‘‘หิตฺวา อิจฺฉญฺจ โลภญฺจ, ยตฺถ สตฺโต ปุถุชฺชโน;
จกฺขุมา ปฏิปชฺเชยฺย, ตเรยฺย นรกํ อิมํฯ
๗๑๒.
‘‘อูนูทโร มิตาหาโร, อปฺปิจฺฉสฺส อโลลุโป;
สทา
๗๑๓.
‘‘ส ปิณฺฑจารํ จริตฺวา, วนนฺตมภิหารเย;
อุปฏฺฐิโต รุกฺขมูลสฺมิํ, อาสนูปคโต มุนิฯ
๗๑๔.
‘‘ส ฌานปสุโต ธีโร, วนนฺเต รมิโต สิยา;
ฌาเยถ รุกฺขมูลสฺมิํ, อตฺตานมภิโตสยํฯ
๗๑๕.
‘‘ตโต รตฺยา วิวสาเน
อวฺหานํ นาภินนฺเทยฺย, อภิหารญฺจ คามโตฯ
๗๑๖.
‘‘น มุนี คามมาคมฺม, กุเลสุ สหสา จเร;
ฆาเสสนํ ฉินฺนกโถ, น วาจํ ปยุตํ ภเณฯ
๗๑๗.
‘‘อลตฺถํ ยทิทํ สาธุ, นาลตฺถํ กุสลํ อิติ;
อุภเยเนว โส ตาที, รุกฺขํวุปนิวตฺตติ
๗๑๘.
‘‘ส
อปฺปํ ทานํ น หีเฬยฺย, ทาตารํ นาวชานิยาฯ
๗๑๙.
‘‘อุจฺจาวจา
น ปารํ
๗๒๐.
‘‘ยสฺส จ วิสตา นตฺถิ, ฉินฺนโสตสฺส ภิกฺขุโน;
กิจฺจากิจฺจปฺปหีนสฺส, ปริฬาโห น วิชฺชติฯ
๗๒๑.
‘‘โมเนยฺยํ เต อุปญฺญิสฺสํ, ขุรธารูปโม ภเว;
ชิวฺหาย ตาลุมาหจฺจ, อุทเร สญฺญโต สิยาฯ
๗๒๒.
‘‘อลีนจิตฺโต จ สิยา, น จาปิ พหุ จินฺตเย;
นิรามคนฺโธ อสิโต, พฺรหฺมจริยปรายโณฯ
๗๒๓.
‘‘เอกาสนสฺส สิกฺเขถ, สมณูปาสนสฺส จ;
เอกตฺตํ โมนมกฺขาตํ, เอโก เจ อภิรมิสฺสสิ;
อถ ภาหิสิ
๗๒๔.
‘‘สุตฺวา ธีรานํ นิคฺโฆสํ, ฌายีนํ กามจาคินํ;
ตโต หิริญฺจ สทฺธญฺจ, ภิยฺโย กุพฺเพถ มามโกฯ
๗๒๕.
‘‘ตํ
สณนฺตา ยนฺติ กุโสพฺภา
๗๒๖.
‘‘ยทูนกํ ตํ สณติ, ยํ ปูรํ สนฺตเมว ตํ;
อฑฺฒกุมฺภูปโม พาโล, รหโท ปูโรว ปณฺฑิโตฯ
๗๒๗.
‘‘ยํ สมโณ พหุํ ภาสติ, อุเปตํ อตฺถสญฺหิตํ;
ชานํ โส ธมฺมํ เทเสติ, ชานํ โส พหุ ภาสติฯ
๗๒๘.
‘‘โย
ส
นาลกสุตฺตํ เอกาทสมํ นิฏฺฐิตํฯ
๑๒. ทฺวยตานุปสฺสนาสุตฺตํ
เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ ปุพฺพาราเม มิคารมาตุปาสาเทฯ เตน โข ปน สมเยน ภควา ตทหุโปสเถ ปนฺนรเส
‘‘‘เย เต, ภิกฺขเว, กุสลา ธมฺมา อริยา นิยฺยานิกา สมฺโพธคามิโน, เตสํ โว, ภิกฺขเว, กุสลานํ ธมฺมานํ อริยานํ นิยฺยานิกานํ สมฺโพธคามีนํ กา อุปนิสา สวนายา’ติ อิติ เจ, ภิกฺขเว, ปุจฺฉิตาโร อสฺสุ, เต เอวมสฺสุ วจนียา – ‘ยาวเทว ทฺวยตานํ ธมฺมานํ ยถาภูตํ ญาณายา’ติฯ กิญฺจ ทฺวยตํ วเทถ?
(๑) ‘‘อิทํ ทุกฺขํ, อยํ ทุกฺขสมุทโยติ อยเมกานุปสฺสนาฯ อยํ ทุกฺขนิโรโธ, อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ, อยํ ทุติยานุปสฺสนาฯ เอวํ สมฺมา ทฺวยตานุปสฺสิโน โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน อปฺปมตฺตสฺส อาตาปิโน ปหิตตฺตสฺส วิหรโต ทฺวินฺนํ ผลานํ อญฺญตรํ ผลํ ปาฏิกงฺขํ – ทิฏฺเฐว ธมฺเม อญฺญา, สติ วา
อิทมโวจ ภควาฯ อิทํ วตฺวาน สุคโต อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –
๗๒๙.
‘‘เย ทุกฺขํ นปฺปชานนฺติ, อโถ ทุกฺขสฺส สมฺภวํ;
ยตฺถ จ สพฺพโส ทุกฺขํ, อเสสํ อุปรุชฺฌติ;
ตญฺจ มคฺคํ น ชานนฺติ, ทุกฺขูปสมคามินํฯ
๗๓๐.
‘‘เจโตวิมุตฺติหีนา เต, อโถ ปญฺญาวิมุตฺติยา;
อภพฺพา เต อนฺตกิริยาย, เต เว ชาติชรูปคาฯ
๗๓๑.
‘‘เย
ยตฺถ จ สพฺพโส ทุกฺขํ, อเสสํ อุปรุชฺฌติ;
ตญฺจ
๗๓๒.
‘‘เจโตวิมุตฺติสมฺปนฺนา, อโถ ปญฺญาวิมุตฺติยา;
ภพฺพา เต อนฺตกิริยาย, น เต ชาติชรูปคา’’ติฯ
(๒) ‘‘‘สิยา อญฺเญนปิ ปริยาเยน สมฺมา ทฺวยตานุปสฺสนา’ติ, อิติ เจ, ภิกฺขเว, ปุจฺฉิตาโร อสฺสุ; ‘สิยา’ติสฺสุ วจนียาฯ กถญฺจ สิยา? ยํ กิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ อุปธิปจฺจยาติ, อยเมกานุปสฺสนาฯ อุปธีนํ
๗๓๓.
‘‘อุปธินิทานา ปภวนฺติ ทุกฺขา, เย
โย เว อวิทฺวา อุปธิํ กโรติ, ปุนปฺปุนํ ทุกฺขมุเปติ มนฺโท;
ตสฺมา ปชานํ อุปธิํ น กยิรา, ทุกฺขสฺส ชาติปฺปภวานุปสฺสี’’ติฯ
(๓) ‘‘‘สิยา อญฺเญนปิ ปริยาเยน สมฺมา ทฺวยตานุปสฺสนา’ติ, อิติ เจ, ภิกฺขเว, ปุจฺฉิตาโร อสฺสุ; ‘สิยา’ติสฺสุ วจนียาฯ กถญฺจ สิยา? ยํ กิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ อวิชฺชาปจฺจยาติ, อยเมกานุปสฺสนาฯ อวิชฺชาย ตฺเวว อเสสวิราคนิโรธา นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวติ, อยํ ทุติยานุปสฺสนาฯ เอวํ สมฺมา…เป.… อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –
๗๓๔.
‘‘ชาติมรณสํสารํ
อิตฺถภาวญฺญถาภาวํ, อวิชฺชาเยว สา คติฯ
๗๓๕.
‘‘อวิชฺชา หายํ มหาโมโห, เยนิทํ สํสิตํ จิรํ;
วิชฺชาคตา จ เย สตฺตา, น เต คจฺฉนฺติ
(๔) ‘‘สิยา อญฺเญนปิ…เป.… กถญฺจ สิยา? ยํ กิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ สงฺขารปจฺจยาติ, อยเมกานุปสฺสนาฯ สงฺขารานํ ตฺเวว อเสสวิราคนิโรธา นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวติ, อยํ ทุติยานุปสฺสนาฯ เอวํ สมฺมา…เป.… อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –
๗๓๖.
‘‘ยํ
สงฺขารานํ นิโรเธน, นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวฯ
๗๓๗.
‘‘เอตมาทีนวํ ญตฺวา, ทุกฺขํ สงฺขารปจฺจยา;
สพฺพสงฺขารสมถา, สญฺญานํ อุปโรธนา;
เอวํ ทุกฺขกฺขโย โหติ, เอตํ ญตฺวา ยถาตถํฯ
๗๓๘.
‘‘สมฺมทฺทสา เวทคุโน, สมฺมทญฺญาย ปณฺฑิตา;
อภิภุยฺย มารสํโยคํ, น คจฺฉนฺติ
(๕) ‘‘สิยา
๗๓๙.
‘‘ยํ กิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ, สพฺพํ วิญฺญาณปจฺจยา;
วิญฺญาณสฺส นิโรเธน, นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวฯ
๗๔๐.
‘‘เอตมาทีนวํ ญตฺวา, ทุกฺขํ วิญฺญาณปจฺจยา;
วิญฺญาณูปสมา ภิกฺขุ, นิจฺฉาโต ปรินิพฺพุโต’’ติฯ
(๖) ‘‘สิยา อญฺเญนปิ…เป.… กถญฺจ สิยา? ยํ กิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ ผสฺสปจฺจยาติ, อยเมกานุปสฺสนาฯ ผสฺสสฺส ตฺเวว อเสสวิราคนิโรธา นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวติ, อยํ ทุติยานุปสฺสนาฯ เอวํ สมฺมา…เป.… อถาปรํ เอตทโวจ
๗๔๑.
‘‘เตสํ ผสฺสปเรตานํ, ภวโสตานุสารินํ;
กุมฺมคฺคปฏิปนฺนานํ, อารา สํโยชนกฺขโยฯ
๗๔๒.
‘‘เย จ ผสฺสํ ปริญฺญาย, อญฺญายุปสเม
เต เว ผสฺสาภิสมยา, นิจฺฉาตา ปรินิพฺพุตา’’ติฯ
(๗) ‘‘สิยา
๗๔๓.
‘‘สุขํ
อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ, ยํ กิญฺจิ อตฺถิ เวทิตํฯ
๗๔๔.
‘‘เอตํ ทุกฺขนฺติ ญตฺวาน, โมสธมฺมํ ปโลกินํ
ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสํ, เอวํ ตตฺถ วิชานติ
เวทนานํ ขยา ภิกฺขุ, นิจฺฉาโต ปรินิพฺพุโต’’ติฯ
(๘) ‘‘สิยา
๗๔๕.
‘‘ตณฺหาทุติโย
อิตฺถภาวญฺญถาภาวํ, สํสารํ นาติวตฺตติฯ
๗๔๖.
‘‘เอตมาทีนวํ ญตฺวา, ตณฺหํ
วีตตณฺโห อนาทาโน, สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเช’’ติฯ
(๙) ‘‘สิยา อญฺเญนปิ…เป.… กถญฺจ สิยา? ยํ กิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ อุปาทานปจฺจยาติ, อยเมกานุปสฺสนาฯ อุปาทานานํ
๗๔๗.
‘‘อุปาทานปจฺจยา ภโว, ภูโต ทุกฺขํ นิคจฺฉติ;
ชาตสฺส มรณํ โหติ, เอโส ทุกฺขสฺส สมฺภโวฯ
๗๔๘.
‘‘ตสฺมา อุปาทานกฺขยา, สมฺมทญฺญาย ปณฺฑิตา;
ชาติกฺขยํ อภิญฺญาย, น คจฺฉนฺติ ปุนพฺภว’’นฺติฯ
(๑๐) ‘‘สิยา
๗๔๙.
‘‘ยํ กิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ, สพฺพํ อารมฺภปจฺจยา;
อารมฺภานํ นิโรเธน, นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวฯ
๗๕๐.
‘‘เอตมาทีนวํ
สพฺพารมฺภํ ปฏินิสฺสชฺช, อนารมฺเภ วิมุตฺติโนฯ
๗๕๑.
‘‘อุจฺฉินฺนภวตณฺหสฺส, สนฺตจิตฺตสฺส ภิกฺขุโน;
วิกฺขีโณ
(๑๑) ‘‘สิยา
๗๕๒.
‘‘ยํ กิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ, สพฺพํ อาหารปจฺจยา;
อาหารานํ นิโรเธน, นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวฯ
๗๕๓.
‘‘เอตมาทีนวํ ญตฺวา, ทุกฺขํ อาหารปจฺจยา;
สพฺพาหารํ ปริญฺญาย, สพฺพาหารมนิสฺสิโตฯ
๗๕๔.
‘‘อาโรคฺยํ
สงฺขาย เสวี ธมฺมฏฺโฐ, สงฺขฺยํ
(๑๒) ‘‘สิยา อญฺเญนปิ…เป.… กถญฺจ สิยา? ยํ กิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ อิญฺชิตปจฺจยาติ, อยเมกานุปสฺสนาฯ อิญฺชิตานํ ตฺเวว อเสสวิราคนิโรธา นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวติ, อยํ ทุติยานุปสฺสนาฯ เอวํ สมฺมา…เป.… อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –
๗๕๕.
‘‘ยํ
อิญฺชิตานํ นิโรเธน, นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวฯ
๗๕๖.
‘‘เอตมาทีนวํ ญตฺวา, ทุกฺขํ อิญฺชิตปจฺจยา;
ตสฺมา หิ เอชํ โวสฺสชฺช, สงฺขาเร อุปรุนฺธิย;
อเนโช อนุปาทาโน, สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเช’’ติฯ
(๑๓) ‘‘สิยา อญฺเญนปิ…เป.… กถญฺจ สิยา? นิสฺสิตสฺส จลิตํ โหตีติ, อยเมกานุปสฺสนาฯ อนิสฺสิโต น จลตีติ, อยํ ทุติยานุปสฺสนาฯ เอวํ สมฺมา…เป.… อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –
๗๕๗.
‘‘อนิสฺสิโต น จลติ, นิสฺสิโต จ อุปาทิยํ;
อิตฺถภาวญฺญถาภาวํ, สํสารํ นาติวตฺตติฯ
๗๕๘.
‘‘เอตมาทีนวํ ญตฺวา, นิสฺสเยสุ มหพฺภยํ;
อนิสฺสิโต อนุปาทาโน, สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเช’’ติฯ
(๑๔) ‘‘สิยา
๗๕๙.
‘‘เย จ รูปูปคา สตฺตา, เย จ อรูปฏฺฐายิโน
นิโรธํ อปฺปชานนฺตา, อาคนฺตาโร ปุนพฺภวํฯ
๗๖๐.
‘‘เย จ รูเป ปริญฺญาย, อรูเปสุ อสณฺฐิตา
นิโรเธ
(๑๕) ‘‘สิยา อญฺเญนปิ…เป.… กถญฺจ สิยา? ยํ, ภิกฺขเว, สเทวกสฺส โลกสฺส สมารกสฺส สพฺรหฺมกสฺส สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย อิทํ สจฺจนฺติ อุปนิชฺฌายิตํ ตทมริยานํ เอตํ มุสาติ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย สุทิฏฺฐํ, อยเมกานุปสฺสนาฯ ยํ
๗๖๑.
‘‘อนตฺตนิ อตฺตมานิํ
นิวิฏฺฐํ นามรูปสฺมิํ, อิทํ สจฺจนฺติ มญฺญติฯ
๗๖๒.
‘‘เยน เยน หิ มญฺญนฺติ, ตโต ตํ โหติ อญฺญถา;
ตญฺหิ ตสฺส มุสา โหติ, โมสธมฺมญฺหิ อิตฺตรํฯ
๗๖๓.
‘‘อโมสธมฺมํ
เต เว สจฺจาภิสมยา, นิจฺฉาตา ปรินิพฺพุตา’’ติฯ
(๑๖) ‘‘‘สิยา อญฺเญนปิ ปริยาเยน สมฺมา ทฺวยตานุปสฺสนา’ติ, อิติ เจ, ภิกฺขเว, ปุจฺฉิตาโร อสฺสุ; ‘สิยา’ติสฺสุ วจนียาฯ กถญฺจ สิยา? ยํ, ภิกฺขเว, สเทวกสฺส โลกสฺส สมารกสฺส สพฺรหฺมกสฺส สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย อิทํ สุขนฺติ อุปนิชฺฌายิตํ, ตทมริยานํ เอตํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย สุทิฏฺฐํ, อยเมกานุปสฺสนา
๗๖๔.
‘‘รูปา สทฺทา รสา คนฺธา, ผสฺสา ธมฺมา จ เกวลา;
อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา จ, ยาวตตฺถีติ วุจฺจติฯ
๗๖๕.
‘‘สเทวกสฺส โลกสฺส, เอเต โว สุขสมฺมตา;
ยตฺถ เจเต นิรุชฺฌนฺติ, ตํ เนสํ ทุกฺขสมฺมตํฯ
๗๖๖.
‘‘สุขนฺติ
ปจฺจนีกมิทํ โหติ, สพฺพโลเกน ปสฺสตํฯ
๗๖๗.
‘‘ยํ
ยํ ปเร ทุกฺขโต อาหุ, ตทริยา สุขโต วิทูฯ
๗๖๘.
‘‘ปสฺส ธมฺมํ ทุราชานํ, สมฺปมูฬฺเหตฺถวิทฺทสุ
นิวุตานํ ตโม โหติ, อนฺธกาโร อปสฺสตํฯ
๗๖๙.
‘‘สตญฺจ วิวฏํ โหติ, อาโลโก ปสฺสตามิว;
สนฺติเก น วิชานนฺติ, มคฺคา ธมฺมสฺส โกวิทาฯ
๗๗๐.
‘‘ภวราคปเรเตหิ
มารเธยฺยานุปนฺเนหิ, นายํ ธมฺโม สุสมฺพุโธฯ
๗๗๑.
‘‘โก นุ อญฺญตฺรมริเยหิ, ปทํ สมฺพุทฺธุมรหติ;
ยํ ปทํ สมฺมทญฺญาย, ปรินิพฺพนฺติ อนาสวา’’ติฯ
อิทมโวจ ภควาฯ อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติฯ อิมสฺมิํ จ
ทฺวยตานุปสฺสนาสุตฺตํ ทฺวาทสมํ นิฏฺฐิตํฯ
ตสฺสุทฺทานํ
สจฺจํ
ผสฺสเวทนิยา ตณฺหา, อุปาทานารมฺภอาหารา;
อิญฺชิตํ จลิตํ รูปํ, สจฺจํ ทุกฺเขน โสฬสาติฯ
มหาวคฺโค ตติโย นิฏฺฐิโตฯ
ตสฺสุทฺทานํ
ปพฺพชฺชา จ ปธานญฺจ, สุภาสิตญฺจ สุนฺทริ;
มาฆสุตฺตํ สภิโย จ, เสโล สลฺลญฺจ วุจฺจติฯ
วาเสฏฺโฐ จาปิ โกกาลิ, นาลโก ทฺวยตานุปสฺสนา;
ทฺวาทเสตานิ สุตฺตานิ, มหาวคฺโคติ วุจฺจตีติฯ