๔๐. ปิลินฺทวจฺฉวคฺโค
๑. ปิลินฺทวจฺฉตฺเถรอปทานวณฺณนา
จตฺตาลีสมวคฺเค นคเร หํสวติยาติอาทิกํ อายสฺมโต ปิลินฺทวจฺฉตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร โทวาริกกุเล นิพฺพตฺโต มหทฺธโน มหาโภโค อโหสิฯ โส โกฏิสนฺนิจิตธนราสิํ โอโลเกตฺวา รโห นิสินฺโน ‘‘อิมํ สพฺพธนํ มยา สมฺมา คเหตฺวา คนฺตุํ วฏฺฏตี’’ติ จินฺเตตฺวา ‘‘พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส สพฺพปริกฺขารทานํ ทาตุํ วฏฺฏตี’’ติ สนฺนิฏฺฐานํ กตฺวา ฉตฺตสตสหสฺสํ อาทิํ กตฺวา สพฺพปริโภคปริกฺขารานิปิ สตสหสฺสวเสน กาเรตฺวา ปทุมุตฺตรํ ภควนฺตํ นิมนฺเตตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส มหาทานํ อทาสิฯ เอวํ สตฺตาหํ ทานํ ทตฺวา ปริโยสานทิวเส นิพฺพานาธิคมํ ปตฺเถตฺวา ยาวชีวํ ปุญฺญานิ กตฺวา ปิลินฺทวจฺโฉติ ปากโฏ อโหสิฯ
๑. โส เอกทิวสํ สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา หุตฺวา อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต อุทานวเสน ตํ ปกาเสนฺโต นคเร หํสวติยาติอาทิมาหฯ ตสฺสตฺโถ เหฏฺฐา วุตฺโตวฯ อาสิํ โทวาริโก อหนฺติ อหํ หํสวตีนคเร รญฺโญ เคหทฺวาเร ทฺวารปาลโก อาสิํ อโหสินฺติ อตฺโถฯ อกฺโขภํ อมิตํ โภคนฺติ รญฺโญ วลฺลภตฺตา อญฺเญหิ โขเภตุํ จาเลตุํ อสกฺกุเณยฺยํ อมิตํ อปริมาณโภคํ ธนํ มม ฆเร สนฺนิจิตํ ราสีกตํ อโหสีติ อตฺโถฯ
๓. พหู เมธิคตา โภคาติ อเนกา โภคา เม มยา อธิคตา ปตฺตา ปฏิลทฺธาติ อตฺโถ
ปิลินฺทวจฺฉตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ
ทุติยตติยจตุตฺถปญฺจมาปทานานิ อุตฺตานาเนวาติฯ
๖. พากุลตฺเถรอปทานวณฺณนา
ฉฏฺฐาปทาเน หิมวนฺตสฺสาวิทูเรติอาทิกํ พากุลตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยํ กิร เถโร อตีเต อิโต กปฺปสตสหสฺสาธิกสฺส อสงฺขฺเยยฺยสฺส มตฺถเก อโนมทสฺสิสฺส ภควโต อุปฺปตฺติโต ปุเรตรเมว พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา ตตฺถ สารํ อปสฺสนฺโต ‘‘สมฺปรายิกตฺถํ คเวสิสฺสามี’’ติ อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ปพฺพตปาเท วิหรนฺโต ปญฺจาภิญฺญาอฏฺฐสมาปตฺตีนํ ลาภี หุตฺวา วิหรนฺโต พุทฺธุปฺปาทํ สุตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา สรเณสุ ปติฏฺฐิโต สตฺถุ วาตาพาเธ อุปฺปนฺเน อรญฺญโต เภสชฺชานิ อาเนตฺวา ตํ วูปสเมตฺวา ตํ ปุญฺญํ อาโรคฺยตฺถาย ปริณาเมตฺวา ตโต จุโต พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺโต เอกํ อสงฺขฺเยยฺยํ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร เอกสฺมิํ กุเล นิพฺพตฺโต วิญฺญุตํ ปตฺวา สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา
โส พากุโลติ ลทฺธนาโม วยปฺปตฺโต มหาสมฺปตฺติํ อนุภวนฺโต ทฺวีสุ เสฏฺฐิกุเลสุ เอเกกสฺมิํ ฉมาสํ ฉมาสํ วสติฯ เต อตฺตโน วาเร สมฺปตฺเต นาวาสงฺฆาฏํ พนฺธิตฺวา ตตฺรูปริ รตนมณฺฑปํ กาเรตฺวา ปญฺจงฺคิกตูริเย นิปฺผาเทตฺวา กุมารํ ตตฺถ นิสีทาเปตฺวา อุภยนครมชฺฌฏฺฐานํ คงฺคาย อาคจฺฉนฺติ, อปรเสฏฺฐิมนุสฺสาปิ เอวเมว สชฺเชตฺวา ตํ ฐานํ คนฺตฺวา กุมารํ ตตฺถ อาโรเปตฺวา คจฺฉนฺติฯ โส เอวํ วฑฺฒมาโน อาสีติโก หุตฺวา อุภยเสฏฺฐิปุตฺโตติ ปากโฏฯ สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา สตฺตาหํ วายมนฺโต อฏฺฐเม ทิวเส สห ปฏิสมฺภิทาย อรหตฺตํ
๓๘๖. โส อรหา หุตฺวา อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต หิมวนฺตสฺสาวิทูเรติอาทิมาหฯ ตสฺสตฺโถ เหฏฺฐา วุตฺโตวฯ อปทานปาฬิอตฺโถปิ สุวิญฺเญยฺโยวฯ โส อรหตฺตํ ปตฺวา วิมุตฺติสุเขน วิหรนฺโต สฏฺฐิวสฺสสตายุโก หุตฺวา ปรินิพฺพายีติฯ
พากุลตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ
๗. คิริมานนฺทตฺเถรอปทานวณฺณนา
สตฺตมาปทาเน ภริยา เม กาลงฺกตาติอาทิกํ อายสฺมโต คิริมานนฺทตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต สุเมธสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต วยปฺปตฺโต ฆราวาสํ สณฺฐเปตฺวา วสนฺโต อตฺตโน ภริยาย จ ปุตฺเต จ กาลงฺกเต โสกสลฺลสมปฺปิโต อรญฺญํ ปวิสิตฺวา ปวตฺตผลโภชโน รุกฺขมูเล วิหาสิฯ ตทา สุเมโธ ภควา ตสฺสานุกมฺปาย ตตฺถ คนฺตฺวา ธมฺมํ เทเสตฺวา โสกสลฺลํ อพฺพูฬฺเหสิ
โส คิริมานนฺโทติสฺส นามํ อโหสิฯ โส วิญฺญุตํ ปตฺวา สตฺถุ ราชคหาคมเน พุทฺธานุภาวํ ทิสฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา สมณธมฺมํ กโรนฺโต กติปยํ ทิวสํ คามกาวาเส วสิตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตุํ ราชคหํ อคมาสิฯ พิมฺพิสารมหาราชา ตสฺส อาคมนํ สุตฺวา ตํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘อิเธว, ภนฺเต, วสถ, อหํ จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺฐหามี’’ติ สมฺปวาเรตฺวา คโตปิ พหุกิจฺจตฺตา ตํ น สริฯ ‘‘เถโร อพฺโภกาเสเยว วสตี’’ติฯ เทวตา เถรสฺส เตมนภเยน วสฺสธารํ วาเรสุํฯ ราชา อวสฺสนการณํ อุปธาเรตฺวา ญตฺวา เถรสฺส กุฏิกํ การาเปสิฯ เถโร กุฏิกายํ วสนฺโต เสนาสนสปฺปายลาเภน จิตฺตสมาธานํ ลภิตฺวา วีริยสมตํ โยเชตฺวา วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ
๔๑๙. โส อรหตฺตํ ปตฺวา อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา สญฺชาตโสมนสฺโส ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ภริยา เม กาลงฺกตาติอาทิมาหฯ ตํ ภควโต นิเวทนญฺจ ภควตา กตานุสาสนญฺจ มคฺคํ ผลาธิคมาปทานญฺจ ปาฐานุสาเรน สุวิญฺเญยฺยเมวาติฯ
คิริมานนฺทตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ
อฏฺฐมนวมทสมาปทานานิ
จตฺตาลีสมวคฺควณฺณนา สมตฺตาฯ