๙. ติมิรวคฺโค
๑. ติมิรปุปฺผิยตฺเถรอปทานวณฺณนา
จนฺทภาคานทีตีเรติอาทิกํ
๑. โส อปรภาเค ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต จนฺทภาคานทีตีเรติอาทิมาหฯ ตสฺสตฺโถ เหฏฺฐา วุตฺโตวฯ อนุโภตํ วชามหนฺติ คงฺคาย อาสนฺเน วสนภาเวน สพฺพตฺถ รมฺมภาเวน คงฺคาโต เหฏฺฐา โสตานุสาเรน อหํ วชามิ คจฺฉามิ ตตฺถ ตตฺถ วสามีติ อตฺโถฯ นิสินฺนํ สมณํ ทิสฺวาติ สมิตปาปตฺตา โสสิตปาปตฺตา สมณสงฺขาตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ ทิสฺวาติ อตฺโถฯ
๒. เอวํ จินฺเตสหํ ตทาติ อยํ ภควา สยํ ติณฺโณ สพฺพสตฺเต ตารยิสฺสติ สํสารโต อุตฺตาเรติ สยํ กายทฺวาราทีหิ ทมิโต อยํ ภควา ปเร ทเมติฯ
๓. สยํ อสฺสตฺโถ อสฺสาสมฺปตฺโต, กิเลสปริฬาหโต มุตฺโต สพฺพสตฺเต อสฺสาเสติ, สนฺตภาวํ อาปาเปติฯ สยํ สนฺโต สนฺตกายจิตฺโต ปเรสํ สนฺตกายจิตฺตํ ปาเปติฯ สยํ มุตฺโต สํสารโต มุจฺจิโต ปเร สํสารโต โมจยิสฺสติฯ โส อยํ ภควา สยํ นิพฺพุโต กิเลสคฺคีหิ นิพฺพุโต ปเรสมฺปิ กิเลสคฺคีหิ นิพฺพาเปสฺสตีติ อหํ ตทา เอวํ จินฺเตสินฺติ อตฺโถฯ
๔. คเหตฺวา ติมิรปุปฺผนฺติ สกลํ วนนฺตํ นีลกาฬรํสีหิ อนฺธการํ วิย กุรุมานํ ขายตีติ มตฺถเก สีสสฺส อุปริ อากาเส โอกิริํ ปูเชสินฺติ อตฺโถฯ เสสํ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ
ติมิรปุปฺผิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ
๒. คตสญฺญกตฺเถรอปทานวณฺณนา
ชาติยา สตฺตวสฺโสหนฺติอาทิกํ อายสฺมโต คตสญฺญกตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต ติสฺสสฺส ภควโต กาเล เอกสฺมิํ
๑๐. โส อปรภาเค อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ชาติยา สตฺตวสฺโสหนฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ ชาติยา สตฺตวสฺโสติ มาตุคพฺภโต นิกฺขนฺตกาลโต ปฏฺฐาย ปริปุณฺณสตฺตวสฺสิโกติ อตฺโถฯ ปพฺพชิํ อนคาริยนฺติ อคารสฺส หิตํ อาคาริยํ กสิวาณิชฺชาทิกมฺมํ นตฺถิ อาคาริยนฺติ อนคาริยํ, พุทฺธสาสเน ปพฺพชิํ อหนฺติ อตฺโถฯ
๑๒. สุคตานุคตํ มคฺคนฺติ พุทฺเธน คตํ มคฺคํฯ อถ วา สุคเตน เทสิตํ ธมฺมานุธมฺมปฏิปตฺติปูรณวเสน หฏฺฐมานโส ตุฏฺฐจิตฺโต ปูเชตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ
คตสญฺญกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ
๓. นิปนฺนญฺชลิกตฺเถรอปทานวณฺณนา
รุกฺขมูเล นิสินฺโนหนฺติอาทิกํ อายสฺมโต นิปนฺนญฺชลิกตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร อเนเกสุ ภเวสุ วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต ติสฺสสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต ปพฺพชิตฺวา รุกฺขมูลิกงฺคํ ปูรยมาโน อรญฺเญ วิหรติฯ ตสฺมิํ สมเย ขโร อาพาโธ อุปฺปชฺชิ, เตน ปีฬิโต ปรมการุญฺญปฺปตฺโต อโหสิฯ ตทา ภควา ตสฺส การุญฺเญน ตตฺถ อคมาสิฯ อถ โส นิปนฺนโกว อุฏฺฐิตุํ อสกฺโกนฺโต สิรสิ อญฺชลิํ กตฺวา ภควโต ปณามํ อกาสิฯ โส ตโต จุโต ตุสิตภวเน อุปฺปนฺโน ตตฺถ สมฺปตฺติมนุภวิตฺวา เอวํ ฉ กามาวจรสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา นิปนฺนญฺชลิกตฺเถโรติ ปากโฏฯ
๑๖. โส อปรภาเค อตฺตโน ปุญฺญสมฺปตฺติโย โอโลเกตฺวา โสมนสฺสชาโต รุกฺขมูเล นิสินฺโนหนฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ รุหติ ปฏิรุหติ อุทฺธมุทฺธํ อาโรหตีติ รุกฺโข, ตสฺส รุกฺขสฺส มูเล สมีเปติ อตฺโถฯ พฺยาธิโต ปรเมน จาติ ปรเมน อธิเกน ขเรน กกฺขเฬน พฺยาธินา โรเคน พฺยาธิโต, พฺยาธินา อหํ สมนฺนาคโตติ อตฺโถฯ ปรมการุญฺญปฺปตฺโตมฺหีติ ปรมํ อธิกํ การุญฺญํ ทีนภาวํ ทุกฺขิตภาวํ ปตฺโตมฺหิ อรญฺเญ กานเนติ สมฺพนฺโธฯ
๒๐. ปญฺเจวาสุํ มหาสิขาติ สิรสิ ปิฬนฺธนตฺเถน สิขา วุจฺจติ จูฬาฯ มณีติ โชตมานํ มกุฏํ ตสฺส อตฺถีติ สิโข, จกฺกวตฺติโน เอกนามกา ปญฺเจว จกฺกวตฺติโน อาสุํ อเหสุนฺติ อตฺโถฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ
นิปนฺนญฺชลิกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ
๔. อโธปุปฺผิยตฺเถรอปทานวณฺณนา
อภิภู นาม โส ภิกฺขูติอาทิกํ อายสฺมโต อโธปุปฺผิยตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร อเนเกสุ ภเวสุ วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต สิขิสฺส ภควโต อโธปุปฺผิยตฺเถโรติ ปากโฏฯ
๒๒. โส เอกทิวสํ อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต อภิภู นาม โส ภิกฺขูติอาทิมาหฯ ตตฺถ สีลสมาธีหิ ปเร อภิภวตีติ อภิภู, ขนฺธมาราทิมาเร
๒๗. อชคโร มํ ปีเฬสีติ ตถารูปํ สีลสมฺปนฺนํ ฌานสมฺปนฺนํ ตาปสํ ปุพฺเพ กตปาเปน เวเรน จ มหนฺโต อชครสปฺโป ปีเฬสิฯ โส เตเนว อุปทฺทเวน อุปทฺทุโต อปริหีนชฺฌาโน กาลํ กตฺวา พฺรหฺมโลกปรายโณ อาสิฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ
อโธปุปฺผิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ
๕. รํสิสญฺญกตฺเถรอปทานวณฺณนา
ปพฺพเต หิมวนฺตมฺหีติอาทิกํ อายสฺมโต รํสิสญฺญกตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร เตสุ เตสุ ภเวสุ วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส
๓๐. โส อปรภาเค อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ปพฺพเต หิมวนฺตมฺหีติอาทิมาหฯ ตตฺถ ปพฺพเตติ ปกาเรน พฺรูหติ วฑฺเฒตีติ ปพฺพโต, หิโม อสฺส อตฺถีติ หิมวนฺโต, หิมวนฺโต จ โส ปพฺพโต จาติ หิมวนฺตปพฺพโตฯ หิมวนฺตปพฺพเตติ วตฺตพฺเพ คาถาวจนสุขตฺถํ ‘‘ปพฺพเต หิมวนฺตมฺหี’’ติ วุตฺตํฯ ตสฺมิํ หิมวนฺตมฺหิ ปพฺพเต วาสํ กปฺเปสิํ ปุเร อหนฺติ สมฺพนฺโธฯ เสสํ สพฺพตฺถ นยานุสาเรน อุตฺตานเมวาติฯ
รํสิสญฺญกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ
๖. ทุติยรํสิสญฺญกตฺเถรอปทานวณฺณนา
ปพฺพเต หิมวนฺตมฺหีติอาทิกํ อายสฺมโต ทุติยรํสิสญฺญกตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตกุสโล อุปฺปนฺนุปฺปนฺนภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต ผุสฺสสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต ฆราวาสํ สณฺฐเปตฺวา ตตฺถ โทสํ ทิสฺวา ตํ ปหาย ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา หิมวนฺตปพฺพเต วสนฺโต วากจีรนิวสโน วิเวกสุเขน วิหรติฯ ตสฺมิํ สมเย โส ผุสฺสํ ภควนฺตํ ตํ ปเทสํ สมฺปตฺตํ ทิสฺวา ตสฺส สรีรโต นิกฺขนฺตฉพฺพณฺณพุทฺธรํสิโย อิโต จิโต วิธาวนฺติโย ทณฺฑทีปิกานิกฺขนฺตวิปฺผุรนฺตมิว ทิสฺวา ตสฺมิํ ปสนฺโน อญฺชลิํ ปคฺคเหตฺวา วนฺทิตฺวา จิตฺตํ ปสาเทตฺวา เตเนว ปีติโสมนสฺเสน กาลํ กตฺวา ตุสิตาทีสุ นิพฺพตฺโต ตตฺถ ฉ กามาวจรสมฺปตฺติโย จ อนุภวิตฺวา อปรภาเค มนุสฺสสมฺปตฺติโย
๓๕. โส อปรภาเค ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ปพฺพเต หิมวนฺตมฺหีติอาทิมาหฯ ตํ สพฺพํ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ
ทุติยรํสิสญฺญกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ
๗. ผลทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา
ปพฺพเต หิมวนฺตมฺหีติอาทิกํ อายสฺมโต ผลทายกตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตกุสลสมฺภาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต ผุสฺสสฺส ภควโต กาเล เอกสฺมิํ กุลเคเห นิพฺพตฺโต สุขปฺปตฺโต ตํ สพฺพํ ปหาย ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ขราชินจมฺมธารี หุตฺวา วิหรติฯ ตสฺมิญฺจ สมเย ผุสฺสํ ภควนฺตํ ตตฺถ สมฺปตฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส มธุรานิ ผลานิ คเหตฺวา โภเชสิฯ โส เตเนว กุสเลน เทวโลกาทีสุ ปุญฺญสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท เอกสฺมิํ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย สตฺถริ ปสีทิตฺวา ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา อโหสิฯ
๓๙. โส อปรภาเค อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ อนุสฺสริตฺวา ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ปพฺพเต หิมวนฺตมฺหีติอาทิมาหฯ ตํ สพฺพํ เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานตฺถเมวาติฯ
ผลทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ
๘. สทฺทสญฺญกตฺเถรอปทานวณฺณนา
ปพฺพเต หิมวนฺตมฺหีติอาทิกํ อายสฺมโต สทฺทสญฺญกตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ
๔๓. โส อปรภาเค อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ปพฺพเต หิมวนฺตมฺหีติอาทิมาหฯ ตํ สพฺพํ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ
สทฺทสญฺญกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ
๙. โพธิสิญฺจกตฺเถรอปทานวณฺณนา
วิปสฺสิสฺส ภควโตติอาทิกํ อายสฺมโต โพธิสิญฺจกตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร อเนกาสุ ชาตีสุ วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต สาสเน ปพฺพชิตฺวา วตฺตปฏิปตฺติยา สาสนํ โสภยนฺโต มหาชเน โพธิปูชํ กุรุมาเน ทิสฺวา อเนกานิ ปุปฺผานิ สุคนฺโธทกานิ จ คาหาเปตฺวา ปูเชสิฯ โส เตน ปุญฺเญน เทวโลเก นิพฺพตฺโต ฉ กามาวจรสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย สทฺธาชาโต ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา อโหสิฯ
๔๖. โส อรหา หุตฺวา ฌานผลสุเขน วีตินาเมตฺวา ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโตติอาทิมาหฯ ตตฺถ วิเสสํ ปรมตฺถํ นิพฺพานํ ปสฺสตีติ วิปสฺสี, วิเสเสน ภพฺพาภพฺพชเน ปสฺสตีติ วา วิปสฺสี, วิปสฺสนฺโต จตุสจฺจํ ปสฺสนทกฺขนสีโลติ วา วิปสฺสี, ตสฺส วิปสฺสิสฺส ภควโต มหาโพธิมโห มหาโพธีติ โพธิ วุจฺจติ จตูสุ มคฺเคสุ ญาณํ, ตเมตฺถ นิสินฺโน ภควา ปฏิวิชฺฌตีติ กณิการปาทปรุกฺโขปิ โพธิจฺเจว วุจฺจติ, มหิโต จ โส เทวพฺรหฺมนราสุเรหิ โพธิ เจติ มหาโพธิ, มหโต พุทฺธสฺส ภควโต โพธีติ วา มหาโพธิ, ตสฺส มโห ปูชา อโหสีติ อตฺโถฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ
โพธิสิญฺจกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ
๑๐. ปทุมปุปฺผิยตฺเถรอปทานวณฺณนา
โปกฺขรวนํ ปวิฏฺโฐติอาทิกํ อายสฺมโต ปทุมปุปฺผิยตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต ผุสฺสสฺส ภควโต กาเล เอกสฺมิํ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย ปทุมสมฺปนฺนํ เอกํ โปกฺขรณิํ ปวิสิตฺวา ภิสมุฬาเล ขาทนฺโต โปกฺขรณิยา อวิทูเร คจฺฉมานํ ผุสฺสํ ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส ตโต ปทุมานิ โอจินิตฺวา อากาเส อุกฺขิปิตฺวา ภควนฺตํ ปูเชสิ, ตานิ ปุปฺผานิ อากาเส วิตานํ หุตฺวา อฏฺฐํสุฯ โส ภิยฺโยโสมตฺตาย ปสนฺนมานโส ปพฺพชิตฺวา วตฺตปฏิปตฺติสาโร สมณธมฺมํ ปูเรตฺวา ตโต จุโต ตุสิตภวนมลํ กุรุมาโน วิย ตตฺถ อุปฺปชฺชิตฺวา กเมน ฉ กามาวจรสมฺปตฺติโย จ มนุสฺสสมฺปตฺติโย จ อนุภวิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต สทฺธาชาโต ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา อโหสิฯ
๕๑. โส อปรภาเค อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต โปกฺขรวนํ ปวิฏฺโฐติอาทิมาหฯ ตตฺถ ปกาเรน นฬทณฺฑปตฺตาทีหิ ขรนฺตีติ โปกฺขรา, โปกฺขรานํ สมุฏฺฐิตฏฺเฐน สมูหนฺติ โปกฺขรวนํ, ปทุมคจฺฉสณฺเฑหิ มณฺฑิตํ มชฺฌํ ปวิฏฺโฐ อหนฺติ อตฺโถฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ
ปทุมปุปฺผิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ
นวมวคฺควณฺณนา สมตฺตาฯ