๒๒. หตฺถิวคฺโค
๑. หตฺถิทายกตฺเถรอปทานํ
๑.
‘‘สิทฺธตฺถสฺส
นาคเสฏฺโฐ มยา ทินฺโน, อีสาทนฺโต อุรูฬฺหวาฯ
๒.
‘‘อุตฺตมตฺถํ อนุโภมิ, สนฺติปทมนุตฺตรํ;
นาคทานํ
๓.
‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ นาค
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, นาคทานสฺสิทํ ผลํฯ
๔.
‘‘อฏฺฐสตฺตติกปฺปมฺหิ, โสฬสาสิํสุ ขตฺติยา;
สมนฺตปาสาทิกา นาม, จกฺกวตฺตี มหพฺพลาฯ
๕.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺฐิเม;
ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’ฯ
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา หตฺถิทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติฯ
หตฺถิทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ปฐมํฯ
๒. ปานธิทายกตฺเถรอปทานํ
๖.
‘‘อารญฺญิกสฺส อิสิโน, จิรรตฺตตปสฺสิโน
พุทฺธสฺส
๗.
‘‘เตน
ทิพฺพยานํ
๘.
‘‘จตุนฺนวุเต
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ปานธิสฺส อิทํ ผลํฯ
๙.
‘‘สตฺตสตฺตติโต
สุยานา นาม นาเมน, จกฺกวตฺตี มหพฺพลาฯ
๑๐.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’ฯ
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปานธิทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติฯ
ปานธิทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ทุติยํฯ
๓. สจฺจสญฺญกตฺเถรอปทานํ
๑๑.
‘‘เวสฺสภู ตมฺหิ สมเย, ภิกฺขุสงฺฆปุรกฺขโต;
เทเสติ อริยสจฺจานิ, นิพฺพาเปนฺโต มหาชนํฯ
๑๒.
‘‘ปรมการุญฺญปตฺโตมฺหิ, สมิติํ อคมาสหํ;
โสหํ นิสินฺนโก สนฺโต, ธมฺมมสฺโสสิ สตฺถุโนฯ
๑๓.
‘‘ตสฺสาหํ ธมฺมํ สุตฺวาน, เทวโลกํ อคจฺฉหํ;
ติํสกปฺปานิ เทเวสุ, อวสิํ ตตฺถหํ ปุเรฯ
๑๔.
‘‘เอกตฺติํเส
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, สจฺจสญฺญายิทํ ผลํฯ
๑๕.
‘‘ฉพฺพีสมฺหิ อิโต กปฺเป, เอโก อาสิํ ชนาธิโป;
เอกผุสิตนาเมน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ
๑๖.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’ฯ
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สจฺจสญฺญโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติฯ
สจฺจสญฺญกตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํฯ
๔. เอกสญฺญกตฺเถรอปทานํ
๑๗.
‘‘ทุมคฺเค ปํสุกูลิกํ
อญฺชลิํ ปคฺคเหตฺวาน, ปํสุกูลํ อวนฺทหํฯ
๑๘.
‘‘เอกตฺติํเส อิโต กปฺเป, ยํ สญฺญมลภิํ ตทา;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํฯ
๑๙.
‘‘ปญฺจวีเส
อมิตาโภติ นาเมน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ
๒๐.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’ฯ
อิตฺถํ
เอกสญฺญกตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํฯ
๕. รํสิสญฺญกตฺเถรอปทานํ
๒๑.
‘‘อุเทนฺตํ สตรํสิํว, ปีตรํสิํว
พฺยคฺฆูสภํว ปวรํ, สุชาตํ ปพฺพตนฺตเรฯ
๒๒.
‘‘พุทฺธสฺส อานุภาโว โส, ชลเต ปพฺพตนฺตเร;
รํเส
๒๓.
‘‘อวเสเสสุ กปฺเปสุ, กุสลํ จริตํ มยา;
เตน จิตฺตปฺปสาเทน, พุทฺธานุสฺสติยาปิ จฯ
๒๔.
‘‘ติํสกปฺปสหสฺเสโต, ยํ สญฺญมลภิํ ตทา;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, พุทฺธสญฺญายิทํ ผลํฯ
๒๕.
‘‘สตฺตปญฺญาสกปฺปมฺหิ, เอโก อาสิํ ชนาธิโป;
สุชาโต นาม นาเมน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ
๒๖.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’ฯ
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา รํสิสญฺญโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติฯ
รํสิสญฺญกตฺเถรสฺสาปทานํ ปญฺจมํฯ
๖. สนฺธิตตฺเถรอปทานํ
๒๗.
‘‘อสฺสตฺเถ
เอกํ พุทฺธคตํ สญฺญํ, อลภิํหํ
๒๘.
‘‘เอกตฺติํเส
ตสฺสา สญฺญาย วาหสา, ปตฺโต เม อาสวกฺขโยฯ
๒๙.
‘‘อิโต
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ
๓๐.
‘‘ปฏิสมฺภิทา
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สนฺธิโต
สนฺธิตตฺเถรสฺสาปทานํ ฉฏฺฐํฯ
๗. ตาลวณฺฏทายกตฺเถรอปทานํ
๓๑.
‘‘ตาลวณฺฏํ มยา ทินฺนํ, ติสฺสสฺสาทิจฺจพนฺธุโน;
คิมฺหนิพฺพาปนตฺถาย, ปริฬาโหปสนฺติยาฯ
๓๒.
‘‘สนฺนิพฺพาเปมิ ราคคฺคิํ, โทสคฺคิญฺจ ตทุตฺตริํ;
นิพฺพาเปมิ จ โมหคฺคิํ, ตาลวณฺฏสฺสิทํ ผลํฯ
๓๓.
‘‘กิเลสา
ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเนฯ
๓๔.
‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกริํ ตทา;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ตาลวณฺฏสฺสิทํ ผลํฯ
๓๕.
‘‘เตสฏฺฐิมฺหิ อิโต กปฺเป, มหานามสนามโก;
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ
๓๖.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’ฯ
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ตาลวณฺฏทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติฯ
ตาลวณฺฏทายกตฺเถรสฺสาปทานํ สตฺตมํฯ
๘. อกฺกนฺตสญฺญกตฺเถรอปทานํ
๓๗.
‘‘กุสาฏกํ
มนฺตญฺจ อนุสิกฺขามิ, คนฺถาโทสสฺส
๓๘.
‘‘อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, อาหุตีนํ ปฏิคฺคหํ;
อุสภํ ปวรํ อคฺคํ, ติสฺสํ พุทฺธํ คณุตฺตมํ
๓๙.
‘‘กุสาฏกํ
สมุคฺคตํ มหาวีรํ, โลกเชฏฺฐํ นราสภํฯ
๔๐.
‘‘ทิสฺวา
อวนฺทิํ สตฺถุโน ปาเท, วิปฺปสนฺเนน เจตสาฯ
๔๑.
‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ อทาสิํ กุสาฏกํ;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, กุสาฏกสฺสิทํ ผลํฯ
๔๒.
‘‘สตฺตติํเส อิโต กปฺเป, เอโก อาสิํ ชนาธิโป;
สุนนฺโท นาม นาเมน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ
๔๓.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’ฯ
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อกฺกนฺตสญฺญโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ;
อกฺกนฺตสญฺญกตฺเถรสฺสาปทานํ อฏฺฐมํฯ
๙. สปฺปิทายกตฺเถรอปทานํ
๔๔.
‘‘นิสินฺโน ปาสาทวเร, นารีคณปุรกฺขโต;
พฺยาธิตํ สมณํ ทิสฺวา, อภินาเมสหํ ฆรํฯ
๔๕.
‘‘อุปวิฏฺฐํ มหาวีรํ, เทวเทวํ นราสภํ;
สปฺปิเตลํ มยา ทินฺนํ, สิทฺธตฺถสฺส มเหสิโนฯ
๔๖.
‘‘ปสฺสทฺธทรถํ ทิสฺวา, วิปฺปสนฺนมุขินฺทฺริยํ;
วนฺทิตฺวา สตฺถุโน ปาเท, อนุสํสาวยิํ ปุเรฯ
๔๗.
‘‘ทิสฺวา
นภํ อพฺภุคฺคมี ธีโร, หํสราชาว อมฺพเรฯ
๔๘.
‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ทานมททิํ ตทา;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, สปฺปิเตลสฺสิทํ ผลํฯ
๔๙.
‘‘อิโต สตฺตรเส กปฺเป, ชุติเทว
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ
๕๐.
‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’ฯ
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สปฺปิทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติฯ
สปฺปิทายกตฺเถรสฺสาปทานํ นวมํฯ
๑๐. ปาปนิวาริยตฺเถรอปทานํ
๕๑.
‘‘ปิยทสฺสิสฺส
นฬเกหิ ปฏิจฺฉนฺนํ, วาตาตปนิวารณํฯ
๕๒.
‘‘ปาปํ วิวชฺชนตฺถาย, กุสลสฺสุปสมฺปทา;
กิเลสานํ ปหานาย, ปทหิํ สตฺถุ สาสเนฯ
๕๓.
‘‘อิโต
สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ
๕๔.
‘‘ปฏิสมฺภิทา
อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปาปนิวาริโย
ปาปนิวาริยตฺเถรสฺสาปทานํ ทสมํฯ
หตฺถิวคฺโค พาวีสติโมฯ
ตสฺสุทฺทานํ –
หตฺถิ ปานธิ สจฺจญฺจ, เอกสญฺญิ จ รํสิโก;
สนฺธิโต ตาลวณฺฏญฺจ, ตถา อกฺกนฺตสญฺญโก;
สปฺปิ ปาปนิวารี จ, จตุปฺปญฺญาส คาถกาติฯ