๙. จมฺเปยฺยกฺขนฺธโก
๒๓๔. กสฺสปโคตฺตภิกฺขุวตฺถุ
๓๘๐. เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา จมฺปายํ วิหรติ คคฺคราย โปกฺขรณิยา ตีเรฯ เตน โข ปน สมเยน กาสีสุ ชนปเท วาสภคาโม นาม โหติฯ ตตฺถ กสฺสปโคตฺโต นาม ภิกฺขุ อาวาสิโก โหติ ตนฺติพทฺโธ อุสฺสุกฺกํ อาปนฺโน – กินฺติ อนาคตา จ เปสลา ภิกฺขู อาคจฺเฉยฺยุํ, อาคตา จ เปสลา ภิกฺขู ผาสุ วิหเรยฺยุํ, อยญฺจ อาวาโส วุทฺธิํ วิรุฬฺหิํ เวปุลฺลํ อาปชฺเชยฺยาติฯ เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู กาสีสุ จาริกํ จรมานา เยน วาสภคาโม ตทวสรุํฯ อทฺทสา โข กสฺสปโคตฺโต ภิกฺขุ เต ภิกฺขู ทูรโตว อาคจฺฉนฺเต, ทิสฺวาน อาสนํ ปญฺญเปสิ, ปาโททกํ ปาทปีฐํ ปาทกถลิกํ อุปนิกฺขิปิ, ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ปตฺตจีวรํ ปฏิคฺคเหสิ, ปานีเยน อาปุจฺฉิ, นหาเน อุสฺสุกฺกํ อกาสิ, อุสฺสุกฺกมฺปิ อกาสิ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมิํฯ อถ โข เตสํ อาคนฺตุกานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘ภทฺทโก โข อยํ, อาวุโส, อาวาสิโก ภิกฺขุ นหาเน อุสฺสุกฺกํ กโรติ, อุสฺสุกฺกมฺปิ กโรติ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมิํฯ หนฺท, มยํ, อาวุโส, อิเธว วาสภคาเม นิวาสํ กปฺเปมา’’ติฯ อถ โข เต อาคนฺตุกา ภิกฺขู ตตฺเถว วาสภคาเม นิวาสํ กปฺเปสุํฯ
อถ โข กสฺสปโคตฺตสฺส ภิกฺขุโน เอตทโหสิ – ‘‘โย โข อิเมสํ อาคนฺตุกานํ ภิกฺขูนํ อาคนฺตุกกิลมโถ โส ปฏิปฺปสฺสทฺโธฯ เยปิเม โคจเร อปฺปกตญฺญุโน เตทานิเม โคจเร ปกตญฺญุโนฯ ทุกฺกรํ โข ปน ปรกุเลสุ ยาวชีวํ อุสฺสุกฺกํ กาตุํ, วิญฺญตฺติ จ มนุสฺสานํ อมนาปาฯ ยํนูนาหํ น อุสฺสุกฺกํ กเรยฺยํ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมิ’’นฺติฯ โส น อุสฺสุกฺกํ อกาสิ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมิํฯ อถ โข เตสํ อาคนฺตุกานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘ปุพฺเพ ขฺวายํ, อาวุโส, อาวาสิโก ภิกฺขุ นหาเน อุสฺสุกฺกํ อกาสิ, อุสฺสุกฺกมฺปิ อกาสิ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมิํฯ โสทานายํ น อุสฺสุกฺกํ กโรติ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมิํฯ ทุฏฺโฐทานายํ, อาวุโส, อาวาสิโก ภิกฺขุฯ หนฺท, มยํ, อาวุโส, อาวาสิกํ อิมํ อาวาสิกํ (สฺยา.) ภิกฺขุํ อุกฺขิปามา’’ติฯ อถ โข เต อาคนฺตุกา ภิกฺขู สนฺนิปติตฺวา กสฺสปโคตฺตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจุํ – ‘‘ปุพฺเพ โข ตฺวํ, อาวุโส, นหาเน อุสฺสุกฺกํ กโรสิ, อุสฺสุกฺกมฺปิ กโรสิ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมิํฯ โสทานิ ตฺวํ น อุสฺสุกฺกํ กโรสิ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมิํฯ อาปตฺติํ ตฺวํ, อาวุโส, อาปนฺโนฯ ปสฺสเสตํ อาปตฺติ’’นฺติ? ‘‘นตฺถิ เม, อาวุโส, อาปตฺติ, ยมหํ ปสฺเสยฺย’’นฺติฯ อถ โข เต อาคนฺตุกา ภิกฺขู กสฺสปโคตฺตํ ภิกฺขุํ อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺขิปิํสุฯ
อถ โข กสฺสปโคตฺตสฺส ภิกฺขุโน เอตทโหสิ – ‘‘อหํ โข เอตํ น ชานามิ ‘อาปตฺติ วา เอสา อนาปตฺติ วา, อาปนฺโน จมฺหิ วมฺหิ (?) อนาปนฺโน วา, อุกฺขิตฺโต จมฺหิ อนุกฺขิตฺโต วา, ธมฺมิเกน วา อธมฺมิเกน วา, กุปฺเปน วา อกุปฺเปน วา, ฐานารเหน วา อฏฺฐานารเหน วา’ฯ ยํนูนาหํ จมฺปํ คนฺตฺวา ภควนฺตํ เอตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺย’’นฺติฯ อถ โข กสฺสปโคตฺโต ภิกฺขุ เสนาสนํ สํสาเมตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน จมฺปา เตน ปกฺกามิฯ อนุปุพฺเพน เยน จมฺปา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ อาจิณฺณํ โข ปเนตํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ อาคนฺตุเกหิ ภิกฺขูหิ สทฺธิํ ปฏิสมฺโมทิตุํฯ อถ โข ภควา กสฺสปโคตฺตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘กจฺจิ, ภิกฺขุ, ขมนียํ, กจฺจิ ยาปนียํ, กจฺจิ อปฺปกิลมเถน อทฺธานํ อาคโต, กุโต จ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาคจฺฉสี’’ติ? ‘‘ขมนียํ, ภควา; ยาปนียํ, ภควา; อปฺปกิลมเถน จาหํ, ภนฺเต, อทฺธานํ อาคโตฯ อตฺถิ, ภนฺเต, กาสีสุ ชนปเท วาสภคาโม นามฯ ตตฺถาหํ, ภควา, อาวาสิโก ตนฺติพทฺโธ อุสฺสุกฺกํ อาปนฺโน – ‘กินฺติ อนาคตา จ เปสลา ภิกฺขู อาคจฺเฉยฺยุํ, อาคตา จ เปสลา ภิกฺขู ผาสุ วิหเรยฺยุํ, อยญฺจ อาวาโส วุทฺธิํ วิรุฬฺหิํ เวปุลฺลํ อาปชฺเชยฺยา’ติฯ อถ โข, ภนฺเต, สมฺพหุลา ภิกฺขู กาสีสุ จาริกํ จรมานา เยน วาสภคาโม ตทวสรุํฯ อทฺทสํ โข อหํ, ภนฺเต, เต ภิกฺขู ทูรโตว อาคจฺฉนฺเต, ทิสฺวาน อาสนํ ปญฺญเปสิํ, ปาโททกํ ปาทปีฐํ ปาทกถลิกํ อุปนิกฺขิปิํ, ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ปตฺตจีวรํ ปฏิคฺคเหสิํ, ปานีเยน อปุจฺฉิํ, นหาเน อุสฺสุกฺกํ อกาสิํ, อุสฺสุกฺกมฺปิ อกาสิํ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมิํ ฯ อถ โข เตสํ, ภนฺเต, อาคนฺตุกานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘ภทฺทโก โข อยํ อาวุโส อาวาสิโก ภิกฺขุ นหาเน อุสฺสุกฺกํ กโรติ, อุสฺสุกฺกมฺปิ กโรติ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมิํฯ หนฺท, มยํ, อาวุโส, อิเธว วาสภคาเม นิวาสํ กปฺเปมา’ติฯ อถ โข เต, ภนฺเต, อาคนฺตุกา ภิกฺขู ตตฺเถว วาสภคาเม นิวาสํ กปฺเปสุํฯ ตสฺส มยฺหํ, ภนฺเต, เอตทโหสิ – ‘โย โข อิเมสํ อาคนฺตุกานํ ภิกฺขูนํ อาคนฺตุกกิลมโถ โส ปฏิปฺปสฺสทฺโธฯ เยปิเม โคจเร อปฺปกตญฺญุโน เตทานิเม โคจเร ปกตญฺญุโนฯ ทุกฺกรํ โข ปน ปรกุเลสุ ยาวชีวํ อุสฺสุกฺกํ กาตุํ, วิญฺญตฺติ จ มนุสฺสานํ อมนาปาฯ ยํนูนาหํ น อุสฺสุกฺกํ กเรยฺยํ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมิ’นฺติฯ โส โข อหํ, ภนฺเต, น อุสฺสุกฺกํ อกาสิํ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมิํฯ อถ โข เตสํ, ภนฺเต, อาคนฺตุกานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘ปุพฺเพ ขฺวายํ, อาวุโส, อาวาสิโก ภิกฺขุ นหาเน อุสฺสุกฺกํ กโรติ, อุสฺสุกฺกมฺปิ กโรติ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมิํฯ โสทานายํ น อุสฺสุกฺกํ กโรติ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมิํฯ ทุฏฺโฐทานายํ, อาวุโส, อาวาสิโก ภิกฺขุฯ หนฺท, มยํ, อาวุโส, อาวาสิกํ ภิกฺขุํ อุกฺขิปามา’ติฯ อถ โข เต, ภนฺเต, อาคนฺตุกา ภิกฺขู สนฺนิปติตฺวา มํ เอตทโวจุํ – ‘ปุพฺเพ โข ตฺวํ, อาวุโส, นหาเน อุสฺสุกฺกํ กโรสิ, อุสฺสุกฺกมฺปิ กโรสิ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมิํฯ โสทานิ ตฺวํ น อุสฺสุกฺกํ กโรสิ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมิํฯ อาปตฺติํ ตฺวํ, อาวุโส, อาปนฺโนฯ ปสฺสเสตํ อาปตฺติ’นฺติ ? ‘นตฺถิ เม, อาวุโส, อาปตฺติ ยมหํ ปสฺเสยฺย’นฺติฯ อถ โข เต, ภนฺเต, อาคนฺตุกา ภิกฺขู มํ อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺขิปิํสุฯ ตสฺส มยฺหํ, ภนฺเต, เอตทโหสิ – ‘อหํ โข เอตํ น ชานามิ ‘อาปตฺติ วา เอสา อนาปตฺติ วา, อาปนฺโน จมฺหิ อนาปนฺโน วา, อุกฺขิตฺโต จมฺหิ อนุกฺขิตฺโต วา, ธมฺมิเกน วา อธมฺมิเกน วา, กุปฺเปน วา อกุปฺเปน วา, ฐานารเหน วา อฏฺฐานารเหน วา’ฯ ยํนูนาหํ จมฺปํ คนฺตฺวา ภควนฺตํ เอตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺย’นฺติฯ ตโต อหํ, ภควา, อาคจฺฉามี’’ติฯ ‘‘อนาปตฺติ เอสา, ภิกฺขุ, เนสา อาปตฺติฯ อนาปนฺโนสิ, นสิ อาปนฺโนฯ อนุกฺขิตฺโตสิ, นสิ อุกฺขิตฺโตฯ อธมฺมิเกนาสิ กมฺเมน อุกฺขิตฺโต กุปฺเปน อฏฺฐานารเหนฯ คจฺฉ ตฺวํ, ภิกฺขุ, ตตฺเถว วาสภคาเม นิวาสํ กปฺเปหี’’ติฯ ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข กสฺสปโคตฺโต ภิกฺขุ ภควโต ปฏิสฺสุณิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา เยน วาสภคาโม เตน ปกฺกามิฯ
๓๘๑. อถ โข เตสํ อาคนฺตุกานํ ภิกฺขูนํ อหุเทว กุกฺกุจฺจํ, อหุ วิปฺปฏิสาโร – ‘‘อลาภา วต โน, น วต โน ลาภา, ทุลฺลทฺธํ วต โน, น วต โน สุลทฺธํ, เย มยํ สุทฺธํ ภิกฺขุํ อนาปตฺติกํ อวตฺถุสฺมิํ อการเณ อุกฺขิปิมฺหาฯ หนฺท, มยํ, อาวุโส, จมฺปํ คนฺตฺวา ภควโต สนฺติเก อจฺจยํ อจฺจยโต เทเสมา’’ติฯ อถ โข เต อาคนฺตุกา ภิกฺขู เสนาสนํ สํสาเมตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน จมฺปา เตน ปกฺกมิํสุฯ อนุปุพฺเพน เยน จมฺปา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิํสุ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุฯ อาจิณฺณํ โข ปเนตํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ อาคนฺตุเกหิ ภิกฺขูหิ สทฺธิํ ปฏิสมฺโมทิตุํฯ อถ โข ภควา เต ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘กจฺจิ, ภิกฺขเว, ขมนียํ, กจฺจิ ยาปนียํ, กจฺจิตฺถ อปฺปกิลมเถน อทฺธานํ อาคตา, กุโต จ ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อาคจฺฉถา’’ติ ? ‘‘ขมนียํ, ภควา; ยาปนียํ, ภควา; อปฺปกิลมเถน จ มยํ, ภนฺเต, อทฺธานํ อาคตาฯ อตฺถิ, ภนฺเต, กาสีสุ ชนปเท วาสภคาโม นามฯ ตโต มยํ, ภควา, อาคจฺฉามา’’ติฯ ‘‘ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อาวาสิกํ ภิกฺขุํ อุกฺขิปิตฺถา’’ติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘กิสฺมิํ, ภิกฺขเว, วตฺถุสฺมิํ การเณ’’ติ? ‘‘อวตฺถุสฺมิํ, ภควา, อการเณ’’ติฯ วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ, โมฆปุริสา, อนนุโลมิกํ อปฺปติรูปํ อสฺสามณกํ อกปฺปิยํ อกรณียํฯ กถญฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, สุทฺธํ ภิกฺขุํ อนาปตฺติกํ อวตฺถุสฺมิํ อการเณ อุกฺขิปิสฺสถฯ เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป.…’’ วิครหิตฺวา ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, สุทฺโธ ภิกฺขุ อนาปตฺติโก อวตฺถุสฺมิํ อการเณ อุกฺขิปิตพฺโพฯ โย อุกฺขิเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติฯ
อถ โข เต ภิกฺขู อุฏฺฐายาสนา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา ภควโต ปาเทสุ สิรสา นิปติตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘อจฺจโย โน, ภนฺเต, อจฺจคมา ยถาพาเล ยถามูฬฺเห ยถาอกุสเล, เย มยํ สุทฺธํ ภิกฺขุํ อนาปตฺติกํ อวตฺถุสฺมิํ อการเณ อุกฺขิปิมฺหาฯ เตสํ โน, ภนฺเต, ภควา อจฺจยํ อจฺจยโต ปฏิคฺคณฺหาตุ อายติํ สํวรายา’’ติฯ ‘‘ตคฺฆ, ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อจฺจโย อจฺจคมา ยถาพาเล ยถามูฬฺเห ยถาอกุสเล, เย ตุมฺเห สุทฺธํ ภิกฺขุํ อนาปตฺติกํ อวตฺถุสฺมิํ อการเณ อุกฺขิปิตฺถฯ ยโต จ โข ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อจฺจยํ อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ ปฏิกโรถ, ตํ โว มยํ ปฏิคฺคณฺหามฯ วุทฺธิเหสา , ภิกฺขเว, อริยสฺส วินเย โย อจฺจยํ อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ ปฏิกโรติ, อายติํ อายติํ จ (สี.) สํวรํ อาปชฺชตี’’ติฯ
กสฺสปโคตฺตภิกฺขุวตฺถุ นิฏฺฐิตํฯ
๒๓๕. อธมฺเมน วคฺคาทิกมฺมกถา
๓๘๒. เตน โข ปน สมเยน จมฺปายํ ภิกฺขู เอวรูปานิ กมฺมานิ กโรนฺติ – อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ กโรนฺติ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ กโรนฺติ; ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ กโรนฺติ, ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ กโรนฺติ; ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ กโรนฺติ; เอโกปิ เอกํ อุกฺขิปติ, เอโกปิ ทฺเว อุกฺขิปติ, เอโกปิ สมฺพหุเล อุกฺขิปติ, เอโกปิ สงฺฆํ อุกฺขิปติ; ทฺเวปิ เอกํ อุกฺขิปนฺติ, ทฺเวปิ ทฺเว อุกฺขิปนฺติ, ทฺเวปิ สมฺพหุเล อุกฺขิปนฺติ, ทฺเวปิ สงฺฆํ อุกฺขิปนฺติ ; สมฺพหุลาปิ เอกํ อุกฺขิปนฺติ; สมฺพหุลาปิ ทฺเว อุกฺขิปนฺติ, สมฺพหุลาปิ สมฺพหุเล อุกฺขิปนฺติ, สมฺพหุลาปิ สงฺฆํ อุกฺขิปนฺติ; สงฺโฆปิ สงฺฆํ อุกฺขิปติฯ เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป.… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถญฺหิ นาม จมฺปายํ ภิกฺขู เอวรูปานิ กมฺมานิ กริสฺสนฺติ – อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ กริสฺสนฺติ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ กริสฺสนฺติ, ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ กริสฺสนฺติ, ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ กริสฺสนฺติ, ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ กริสฺสนฺติ, เอโกปิ เอกํ อุกฺขิปิสฺสติ, เอโกปิ ทฺเว อุกฺขิปิสฺสติ, เอโกปิ สมฺพหุเล อุกฺขิปิสฺสติ, เอโกปิ สงฺฆํ อุกฺขิปิสฺสติ, ทฺเวปิ เอกํ อุกฺขิปิสฺสนฺติ, ทฺเวปิ ทฺเว อุกฺขิปิสฺสนฺติ, ทฺเวปิ สมฺพหุเล อุกฺขิปิสฺสนฺติ, ทฺเวปิ สงฺฆํ อุกฺขิปิสฺสนฺติ, สมฺพหุลาปิ เอกํ อุกฺขิปิสฺสนฺติ, สมฺพหุลาปิ ทฺเว อุกฺขิปิสฺสนฺติ, สมฺพหุลาปิ สมฺพหุเล อุกฺขิปิสฺสนฺติ, สมฺพหุลาปิ สงฺฆํ อุกฺขิปิสฺสนฺติ, สงฺโฆปิ สงฺฆํ อุกฺขิปิสฺสตี’’ติฯ อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป.… ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, จมฺปายํ ภิกฺขู เอวรูปานิ กมฺมานิ กโรนฺติ – อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ กโรนฺติ…เป.… สงฺโฆปิ สงฺฆํ อุกฺขิปตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติฯ วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ, ภิกฺขเว, เตสํ โมฆปุริสานํ อนนุโลมิกํ อปฺปติรูปํ อสฺสามณกํ อกปฺปิยํ อกรณียํฯ กถญฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา เอวรูปานิ กมฺมานิ กริสฺสนฺติ – อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ กริสฺสนฺติ…เป.… สงฺโฆปิ สงฺฆํ อุกฺขิปิสฺสติฯ เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป.… วิครหิตฺวา…เป.… ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ –
๓๘๓. ‘‘อธมฺเมน เจ, ภิกฺขเว, วคฺคกมฺมํ อกมฺมํ น จ กรณียํ, อธมฺเมน อธมฺเมน เจ ภิกฺขเว (สฺยา.) สมคฺคกมฺมํ อกมฺมํ น จ กรณียํ, ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ อกมฺมํ น จ กรณียํ; ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ อกมฺมํ น จ กรณียํ, ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ อกมฺมํ น จ กรณียํ; เอโกปิ เอกํ อุกฺขิปติ อกมฺมํ น จ กรณียํ, เอโกปิ ทฺเว อุกฺขิปติ อกมฺมํ น จ กรณียํ, เอโกปิ สมฺพหุเล อุกฺขิปติ อกมฺมํ น จ กรณียํ, เอโกปิ สงฺฆํ อุกฺขิปติ อกมฺมํ น จ กรณียํ; ทฺเวปิ เอกํ อุกฺขิปนฺติ อกมฺมํ น จ กรณียํ, ทฺเวปิ ทฺเว อุกฺขิปนฺติ อกมฺมํ น จ กรณียํ, ทฺเวปิ สมฺพหุเล อุกฺขิปนฺติ อกมฺมํ น จ กรณียํ, ทฺเวปิ สงฺฆํ อุกฺขิปนฺติ อกมฺมํ น จ กรณียํ; สมฺพหุลาปิ เอกํ อุกฺขิปนฺติ อกมฺมํ น จ กรณียํ, สมฺพหุลาปิ ทฺเว อุกฺขิปนฺติ อกมฺมํ น จ กรณียํ, สมฺพหุลาปิ สมฺพหุเล อุกฺขิปนฺติ อกมฺมํ น จ กรณียํ, สมฺพหุลาปิ สงฺฆํ อุกฺขิปนฺติ อกมฺมํ น จ กรณียํ; สงฺโฆปิ สงฺฆํ อุกฺขิปติ อกมฺมํ น จ กรณียํฯ
๓๘๔. ‘‘จตฺตาริมานิ , ภิกฺขเว, กมฺมานิ – อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ, ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, ธมฺเมน สมคฺคกมฺมํฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, ยทิทํ อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อิทํ, ภิกฺขเว, กมฺมํ อธมฺมตฺตา วคฺคตฺตา กุปฺปํ อฏฺฐานารหํ; น, ภิกฺขเว, เอวรูปํ กมฺมํ กาตพฺพํ, น จ มยา เอวรูปํ กมฺมํ อนุญฺญาตํฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, ยทิทํ อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ, อิทํ, ภิกฺขเว, กมฺมํ อธมฺมตฺตา กุปฺปํ อฏฺฐานารหํ; น, ภิกฺขเว, เอวรูปํ กมฺมํ กาตพฺพํ, น จ มยา เอวรูปํ กมฺมํ อนุญฺญาตํฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, ยทิทํ ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อิทํ, ภิกฺขเว, กมฺมํ วคฺคตฺตา กุปฺปํ อฏฺฐานารหํ; น, ภิกฺขเว, เอวรูปํ กมฺมํ กาตพฺพํ, น จ มยา เอวรูปํ กมฺมํ อนุญฺญาตํฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, ยทิทํ ธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ, อิทํ, ภิกฺขเว, กมฺมํ ธมฺมตฺตา สมคฺคตฺตา อกุปฺปํ ฐานารหํ; เอวรูปํ, ภิกฺขเว, กมฺมํ กาตพฺพํ, เอวรูปญฺจ มยา กมฺมํ อนุญฺญาตํฯ ตสฺมาติห, ภิกฺขเว, เอวรูปํ กมฺมํ กริสฺสาม ยทิทํ ธมฺเมน สมคฺคนฺติ – เอวญฺหิ โว, ภิกฺขเว, สิกฺขิตพฺพ’’นฺติฯ
อธมฺเมน วคฺคาทิกมฺมกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๓๖. ญตฺติวิปนฺนกมฺมาทิกถา
๓๘๕. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู เอวรูปานิ กมฺมานิ กโรนฺติ – อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ กโรนฺติ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ กโรนฺติ; ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ กโรนฺติ, ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ กโรนฺติ, ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ กโรนฺติ; ญตฺติวิปนฺนมฺปิ กมฺมํ กโรนฺติ อนุสฺสาวนสมฺปนฺนํ, อนุสฺสาวนวิปนฺนมฺปิ กมฺมํ กโรนฺติ ญตฺติสมฺปนฺนํ, ญตฺติวิปนฺนมฺปิ อนุสฺสาวนวิปนฺนมฺปิ กมฺมํ กโรนฺติ; อญฺญตฺราปิ ธมฺมา กมฺมํ กโรนฺติ, อญฺญตฺราปิ วินยา กมฺมํ กโรนฺติ, อญฺญตฺราปิ สตฺถุสาสนา กมฺมํ กโรนฺติ; ปฏิกุฏฺฐกตมฺปิ กมฺมํ กโรนฺติ อธมฺมิกํ กุปฺปํ อฏฺฐานารหํฯ เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป.… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถญฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู เอวรูปานิ กมฺมานิ กริสฺสนฺติ – อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ กริสฺสนฺติ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ กริสฺสนฺติ; ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ กริสฺสนฺติ, ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ กริสฺสนฺติ, ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ กริสฺสนฺติ; ญตฺติวิปนฺนมฺปิ กมฺมํ กริสฺสนฺติ อนุสฺสาวนสมฺปนฺนํ, อนุสฺสาวนวิปนฺนมฺปิ กมฺมํ กริสฺสนฺติ ญตฺติสมฺปนฺนํ, ญตฺติวิปนฺนมฺปิ อนุสฺสาวนวิปนฺนมฺปิ กมฺมํ กริสฺสนฺติ; อญฺญตฺราปิ ธมฺมา กมฺมํ กริสฺสนฺติ, อญฺญตฺราปิ วินยา กมฺมํ กริสฺสนฺติ, อญฺญตฺราปิ สตฺถุสาสนา กมฺมํ กริสฺสนฺติ; ปฏิกุฏฺฐกตมฺปิ กมฺมํ กริสฺสนฺติ อธมฺมิกํ กุปฺปํ อฏฺฐานารห’’นฺติฯ อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป.… ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู เอวรูปานิ กมฺมานิ กโรนฺติ – อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ กโรนฺติ…เป.… ปฏิกุฏฺฐกตมฺปิ กมฺมํ กโรนฺติ อธมฺมิกํ กุปฺปํ อฏฺฐานารห’’นฺติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติฯ วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป.… วิครหิตฺวา ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ –
๓๘๖. ‘‘อธมฺเมน เจ, ภิกฺขเว, วคฺคกมฺมํ อกมฺมํ น จ กรณียํ ; อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ อกมฺมํ น จ กรณียํ; ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ อกมฺมํ น จ กรณียํ; ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ อกมฺมํ น จ กรณียํ; ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ อกมฺมํ น จ กรณียํฯ ญตฺติวิปนฺนญฺเจ, ภิกฺขเว, กมฺมํ อนุสฺสาวนสมฺปนฺนํ อกมฺมํ น จ กรณียํ; อนุสฺสาวนวิปนฺนญฺเจ, ภิกฺขเว, กมฺมํ ญตฺติสมฺปนฺนํ อกมฺมํ น จ กรณียํ; ญตฺติวิปนฺนญฺเจ, ภิกฺขเว, กมฺมํ อนุสฺสาวนวิปนฺนํ อกมฺมํ น จ กรณียํ; อญฺญตฺราปิ ธมฺมา กมฺมํ อกมฺมํ น จ กรณียํ; อญฺญตฺราปิ วินยา กมฺมํ อกมฺมํ น จ กรณียํ; อญฺญตฺราปิ สตฺถุสาสนา กมฺมํ อกมฺมํ น จ กรณียํ; ปฏิกุฏฺฐกตญฺเจ, ภิกฺขเว, กมฺมํ อธมฺมิกํ กุปฺปํ อฏฺฐานารหํ อกมฺมํ น จ กรณียํฯ
๓๘๗. ฉยิมานิ, ภิกฺขเว, กมฺมานิ – อธมฺมกมฺมํ, วคฺคกมฺมํ, สมคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ, ธมฺเมน สมคฺคกมฺมํฯ
กตมญฺจ , ภิกฺขเว, อธมฺมกมฺมํ? ญตฺติทุติเย เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม เอกาย ญตฺติยา กมฺมํ กโรติ, น จ กมฺมวาจํ อนุสฺสาเวติ – อธมฺมกมฺมํฯ ญตฺติทุติเย เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม ทฺวีหิ ญตฺตีหิ กมฺมํ กโรติ, น จ กมฺมวาจํ อนุสฺสาเวติ – อธมฺมกมฺมํฯ ญตฺติทุติเย เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม เอกาย กมฺมวาจาย กมฺมํ กโรติ, น จ ญตฺติํ ฐเปติ – อธมฺมกมฺมํฯ ญตฺติทุติเย เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม ทฺวีหิ กมฺมวาจาหิ กมฺมํ กโรติ, น จ ญตฺติํ ฐเปติ – อธมฺมกมฺมํฯ ญตฺติจตุตฺเถ เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม เอกาย ญตฺติยา กมฺมํ กโรติ, น จ กมฺมวาจํ อนุสฺสาเวติ – อธมฺมกมฺมํ ฯ ญตฺติจตุตฺเถ เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม ทฺวีหิ ญตฺตีหิ กมฺมํ กโรติ, น จ กมฺมวาจํ อนุสฺสาเวติ – อธมฺมกมฺมํฯ ญตฺติจตุตฺเถ เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม ตีหิ ญตฺตีหิ กมฺมํ กโรติ, น จ กมฺมวาจํ อนุสฺสาเวติ – อธมฺมกมฺมํฯ ญตฺติจตุตฺเถ เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม จตูหิ ญตฺตีหิ กมฺมํ กโรติ, น จ กมฺมวาจํ อนุสฺสาเวติ – อธมฺมกมฺมํฯ ญตฺติจตุตฺเถ เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม เอกาย กมฺมวาจาย กมฺมํ กโรติ, น จ ญตฺติํ ฐเปติ – อธมฺมกมฺมํฯ ญตฺติจตุตฺเถ เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม ทฺวีหิ กมฺมวาจาหิ กมฺมํ กโรติ, น จ ญตฺติํ ฐเปติ – อธมฺมกมฺมํฯ ญตฺติจตุตฺเถ เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม ตีหิ กมฺมวาจาหิ กมฺมํ กโรติ, น จ ญตฺติํ ฐเปติ – อธมฺมกมฺมํฯ ญตฺติจตุตฺเถ เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม จตูหิ กมฺมวาจาหิ กมฺมํ กโรติ, น จ ญตฺติํ ฐเปติ – อธมฺมกมฺมํฯ อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อธมฺมกมฺมํฯ
กตมญฺจ, ภิกฺขเว, วคฺคกมฺมํ? ญตฺติทุติเย เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปฺปตฺตา เต อนาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อนาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา ปฏิกฺโกสนฺติ – วคฺคกมฺมํฯ ญตฺติทุติเย เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปฺปตฺตา เต อาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อนาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา ปฏิกฺโกสนฺติ – วคฺคกมฺมํฯ ญตฺติทุติเย เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปฺปตฺตา เต อาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา ปฏิกฺโกสนฺติ – วคฺคกมฺมํฯ ญตฺติจตุตฺเถ เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปฺปตฺตา เต อนาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อนาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา ปฏิกฺโกสนฺติ – วคฺคกมฺมํฯ ญตฺติจตุตฺเถ เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปฺปตฺตา เต อาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อนาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา ปฏิกฺโกสนฺติ – วคฺคกมฺมํฯ ญตฺติจตุตฺเถ เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปฺปตฺตา เต อาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา ปฏิกฺโกสนฺติ – วคฺคกมฺมํฯ อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, วคฺคกมฺมํฯ
กตมญฺจ, ภิกฺขเว, สมคฺคกมฺมํ? ญตฺติทุติเย เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปฺปตฺตา, เต อาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา น ปฏิกฺโกสนฺติ – สมคฺคกมฺมํฯ ญตฺติจตุตฺเถ เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปฺปตฺตา, เต อาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา น ปฏิกฺโกสนฺติ – สมคฺคกมฺมํฯ อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, สมคฺคกมฺมํฯ
กตมญฺจ, ภิกฺขเว, ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ? ญตฺติทุติเย เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม ปฐมํ กมฺมวาจํ อนุสฺสาเวติ, ปจฺฉา ญตฺติํ ฐเปติ, ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปฺปตฺตา เต อนาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อนาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา ปฏิกฺโกสนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํฯ ญตฺติทุติเย เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม ปฐมํ กมฺมวาจํ อนุสฺสาเวติ, ปจฺฉา ญตฺติํ ฐเปติ, ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปฺปตฺตา เต อาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อนาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา ปฏิกฺโกสนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํฯ ญตฺติทุติเย เจ, ภิกฺขเว , กมฺเม ปฐมํ กมฺมวาจํ อนุสฺสาเวติ, ปจฺฉา ญตฺติํ ฐเปติ, ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปฺปตฺตา เต อาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา ปฏิกฺโกสนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํฯ ญตฺติจตุตฺเถ เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม ปฐมํ กมฺมวาจํ อนุสฺสาเวติ, ปจฺฉา ญตฺติํ ฐเปติ, ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปฺปตฺตา เต อนาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อนาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา ปฏิกฺโกสนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํฯ ญตฺติจตุตฺเถ เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม ปฐมํ กมฺมวาจํ อนุสฺสาเวติ, ปจฺฉา ญตฺติํ ฐเปติ, ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปฺปตฺตา เต อาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อนาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา ปฏิกฺโกสนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํฯ ญตฺติจตุตฺเถ เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม ปฐมํ กมฺมวาจํ อนุสฺสาเวติ, ปจฺฉา ญตฺติํ ฐเปติ, ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปฺปตฺตา เต อาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อาหโฏ โหติ , สมฺมุขีภูตา ปฏิกฺโกสนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํฯ อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํฯ
กตมญฺจ, ภิกฺขเว, ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ? ญตฺติทุติเย เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม ปฐมํ กมฺมวาจํ อนุสฺสาเวติ, ปจฺฉา ญตฺติํ ฐเปติ, ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปฺปตฺตา, เต อาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา น ปฏิกฺโกสนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํฯ ญตฺติจตุตฺเถ เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม ปฐมํ กมฺมวาจํ อนุสฺสาเวติ, ปจฺฉา ญตฺติํ ฐเปติ, ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปฺปตฺตา เต อาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา น ปฏิกฺโกสนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํฯ อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํฯ
กตมญฺจ, ภิกฺขเว, ธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ? ญตฺติทุติเย เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม ปฐมํ ญตฺติํ ฐเปติ, ปจฺฉา เอกาย กมฺมวาจาย กมฺมํ กโรติ, ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปฺปตฺตา เต อาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา น ปฏิกฺโกสนฺติ – ธมฺเมน สมคฺคกมฺมํฯ ญตฺติจตุตฺเถ เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม ปฐมํ ญตฺติํ ฐเปติ, ปจฺฉา ตีหิ กมฺมวาจาหิ กมฺมํ กโรติ, ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปฺปตฺตา, เต อาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา น ปฏิกฺโกสนฺติ, ธมฺเมน สมคฺคกมฺมํฯ อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ธมฺเมน สมคฺคกมฺมํฯ
ญตฺติวิปนฺนกมฺมาทิกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๓๗. จตุวคฺคกรณาทิกถา
๓๘๘. ปญฺจ สงฺฆา – จตุวคฺโค ภิกฺขุสงฺโฆ ปญฺจวคฺโค ภิกฺขุสงฺโฆ, ทสวคฺโค ภิกฺขุสงฺโฆ, วีสติวคฺโค ภิกฺขุสงฺโฆ, อติเรกวีสติวคฺโค ภิกฺขุสงฺโฆฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, ยฺวายํ จตุวคฺโค ภิกฺขุสงฺโฆ, ฐเปตฺวา ตีณิ กมฺมานิ – อุปสมฺปทํ ปวารณํ อพฺภานํ, ธมฺเมน สมคฺโค สพฺพกมฺเมสุ กมฺมปฺปตฺโตฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, ยฺวายํ ปญฺจวคฺโค ภิกฺขุสงฺโฆ, ฐเปตฺวา ทฺเว กมฺมานิ – มชฺฌิเมสุ ชนปเทสุ อุปสมฺปทํ อพฺภานํ, ธมฺเมน สมคฺโค สพฺพกมฺเมสุ กมฺมปฺปตฺโตฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, ยฺวายํ ทสวคฺโค ภิกฺขุสงฺโฆ, ฐเปตฺวา เอกํ กมฺมํ – อพฺภานํ, ธมฺเมน สมคฺโค สพฺพกมฺเมสุ กมฺมปฺปตฺโตฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, ยฺวายํ วีสติวคฺโค ภิกฺขุสงฺโฆ ธมฺเมน สมคฺโค สพฺพกมฺเมสุ กมฺมปฺปตฺโตฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, ยฺวายํ อติเรกวีสติวคฺโค ภิกฺขุสงฺโฆ ธมฺเมน สมคฺโค สพฺพกมฺเมสุ กมฺมปฺปตฺโตฯ
๓๘๙. จตุวคฺคกรณญฺเจ, ภิกฺขเว, กมฺมํ ภิกฺขุนิจตุตฺโถ กมฺมํ กเรยฺย – อกมฺมํ น จ กรณียํฯ จตุวคฺคกรณญฺเจ, ภิกฺขเว, กมฺมํ สิกฺขมานจตุตฺโถ กมฺมํ กเรยฺย… อกมฺมํ น จ กรณียํ…เป.…ฯ สามเณรจตุตฺโถ กมฺมํ กเรยฺย… อกมฺมํ น จ กรณียํฯ สามเณริจตุตฺโถ กมฺมํ กเรยฺย… อกมฺมํ น จ กรณียํฯ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาตกจตุตฺโถ กมฺมํ กเรยฺย… อกมฺมํ น จ กรณียํฯ อนฺติมวตฺถุํ อชฺฌาปนฺนกจตุตฺโถ กมฺมํ กเรยฺย… อกมฺมํ น จ กรณียํฯ อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺขิตฺตกจตุตฺโถ กมฺมํ กเรยฺย… อกมฺมํ น จ กรณียํฯ อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺขิตฺตกจตุตฺโถ กมฺมํ กเรยฺย… อกมฺมํ น จ กรณียํฯ ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺขิตฺตกจตุตฺโถ กมฺมํ กเรยฺย… อกมฺมํ น จ กรณียํฯ ปณฺฑกจตุตฺโถ กมฺมํ กเรยฺย… อกมฺมํ น จ กรณียํฯ เถยฺยสํวาสกจตุตฺโถ กมฺมํ กเรยฺย… อกมฺมํ น จ กรณียํฯ ติตฺถิยปกฺกนฺตกจตุตฺโถ กมฺมํ กเรยฺย… อกมฺมํ น จ กรณียํฯ ติรจฺฉานคตจตุตฺโถ กมฺมํ กเรยฺย… อกมฺมํ น จ กรณียํฯ มาตุฆาตกจตุตฺโถ กมฺมํ กเรยฺย… อกมฺมํ น จ กรณียํฯ ปิตุฆาตกจตุตฺโถ กมฺมํ กเรยฺย… อกมฺมํ น จ กรณียํฯ อรหนฺตฆาตกจตุตฺโถ กมฺมํ กเรยฺย… อกมฺมํ น จ กรณียํฯ ภิกฺขุนิทูสกจตุตฺโถ กมฺมํ กเรยฺย… อกมฺมํ น จ กรณียํฯ สงฺฆเภทกจตุตฺโถ กมฺมํ กเรยฺย… อกมฺมํ น จ กรณียํฯ โลหิตุปฺปาทกจตุตฺโถ กมฺมํ กเรยฺย… อกมฺมํ น จ กรณียํฯ อุภโตพฺยญฺชนกจตุตฺโถ กมฺมํ กเรยฺย… อกมฺมํ น จ กรณียํฯ นานาสํวาสกจตุตฺโถ กมฺมํ กเรยฺย… อกมฺมํ น จ กรณียํฯ นานาสีมาย ฐิตจตุตฺโถ กมฺมํ กเรยฺย… อกมฺมํ น จ กรณียํฯ อิทฺธิยา เวหาเส ฐิตจตุตฺโถ กมฺมํ กเรยฺย… อกมฺมํ น จ กรณียํฯ ยสฺส สงฺโฆ กมฺมํ กโรติ, ตํจตุตฺโถ กมฺมํ กเรยฺย … อกมฺมํ น จ กรณียํฯ
จตุวรณํฯ
๓๙๐. ปญฺจวคฺคกรณญฺเจ, ภิกฺขเว, กมฺมํ ภิกฺขุนิปญฺจโม กมฺมํ กเรยฺย… อกมฺมํ น จ กรณียํฯ ปญฺจวคฺคกรณญฺเจ, ภิกฺขเว, กมฺมํ สิกฺขมานปญฺจโม กมฺมํ กเรยฺย…เป.…ฯ สามเณรปญฺจโม กมฺมํ กเรยฺย… สามเณริปญฺจโม กมฺมํ กเรยฺย … สิกฺขํ ปจฺจกฺขาตกปญฺจโม กมฺมํ กเรยฺย… อนฺติมวตฺถุํ อชฺฌาปนฺนกปญฺจโม กมฺมํ กเรยฺย… อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺขิตฺตกปญฺจโม กมฺมํ กเรยฺย… อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺขิตฺตกปญฺจโม กมฺมํ กเรยฺย… ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺขิตฺตกปญฺจโม กมฺมํ กเรยฺย… ปณฺฑกปญฺจโม กมฺมํ กเรยฺย… เถยฺยสํวาสกปญฺจโม กมฺมํ กเรยฺย… ติตฺถิยปกฺกนฺตกปญฺจโม กมฺมํ กเรยฺย… ติรจฺฉานคตปญฺจโม กมฺมํ กเรยฺย… มาตุฆาตกปญฺจโม กมฺมํ กเรยฺย… ปิตุฆาตกปญฺจโม กมฺมํ กเรยฺย… อรหนฺตฆาตกปญฺจโม กมฺมํ กเรยฺย… ภิกฺขุนิทูสกปญฺจโม กมฺมํ กเรยฺย… สงฺฆเภทกปญฺจโม กมฺมํ กเรยฺย… โลหิตุปฺปาทกปญฺจโม กมฺมํ กเรยฺย… อุภโตพฺยญฺชนกปญฺจโม กมฺมํ กเรยฺย… นานาสํวาสกปญฺจโม กมฺมํ กเรยฺย… นานาสีมาย ฐิตปญฺจโม กมฺมํ กเรยฺย… อิทฺธิยา เวหาเส ฐิตปญฺจโม กมฺมํ กเรยฺย… ยสฺส สงฺโฆ กมฺมํ กโรติ, ตํปญฺจโม กมฺมํ กเรยฺย – อกมฺมํ น จ กรณียํฯ
ปญฺจวคฺคกรณํฯ
๓๙๑. ทสวคฺคกรณญฺเจ, ภิกฺขเว, กมฺมํ ภิกฺขุนิทสโม กมฺมํ กเรยฺย, อกมฺมํ น จ กรณียํฯ ทสวคฺคกรณญฺเจ, ภิกฺขเว, กมฺมํ สิกฺขมานทสโม กมฺมํ กเรยฺย, อกมฺมํ น จ กรณียํ…เป.… ฯ ทสวคฺคกรณญฺเจ, ภิกฺขเว, กมฺมํ ยสฺส สงฺโฆ กมฺมํ กโรติ, ตํทสโม กมฺมํ กเรยฺย – อกมฺมํ น จ กรณียํฯ
ทสวคฺคกรณํฯ
๓๙๒. วีสติวคฺคกรณญฺเจ, ภิกฺขเว, กมฺมํ ภิกฺขุนิวีโส กมฺมํ กเรยฺย – อกมฺมํ น จ กรณียํฯ วีสติวคฺคกรณญฺเจ, ภิกฺขเว, กมฺมํ สิกฺขมานวีโส กมฺมํ กเรยฺย …เป.… สามเณรวีโส กมฺมํ กเรยฺย… สามเณริวีโส กมฺมํ กเรยฺย… สิกฺขํ ปจฺจกฺขาตกวีโส กมฺมํ กเรยฺย… อนฺติมวตฺถุํ อชฺฌาปนฺนกวีโส กมฺมํ กเรยฺย… อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺขิตฺตกวีโส กมฺมํ กเรยฺย… อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺขิตฺตกวีโส กมฺมํ กเรยฺย… ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺขิตฺตกวีโส กมฺมํ กเรยฺย… ปณฺฑกวีโส กมฺมํ กเรยฺย… เถยฺยสํวาสกวีโส กมฺมํ กเรยฺย… ติตฺถิยปกฺกนฺตกวีโส กมฺมํ กเรยฺย… ติรจฺฉานคตวีโส กมฺมํ กเรยฺย… มาตุฆาตกวีโส กมฺมํ กเรยฺย… ปิตุฆาตกวีโส กมฺมํ กเรยฺย… อรหนฺตฆาตกวีโส กมฺมํ กเรยฺย… ภิกฺขุนิทูสกวีโส กมฺมํ กเรยฺย… สงฺฆเภทกวีโส กมฺมํ กเรยฺย… โลหิตุปฺปาทกวีโส กมฺมํ กเรยฺย… อุภโตพฺยญฺชนกวีโส กมฺมํ กเรยฺย… นานาสํวาสกวีโส กมฺมํ กเรยฺย… นานาสีมาย ฐิตวีโส กมฺมํ กเรยฺย… อิทฺธิยา เวหาเส ฐิตวีโส กมฺมํ กเรยฺย… ยสฺส สงฺโฆ กมฺมํ กโรติ, ตํวีโส กมฺมํ กเรยฺย – อกมฺมํ น จ กรณียํฯ
วีสติวคฺคกรณํฯ
จตุวคฺคกรณาทิกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๓๘. ปาริวาสิกาทิกถา
๓๙๓. ปาริวาสิกจตุตฺโถ เจ, ภิกฺขเว, ปริวาสํ ทเทยฺย, มูลาย ปฏิกสฺเสยฺย, มานตฺตํ ทเทยฺย, ตํวีโส อพฺเภยฺย – อกมฺมํ น จ กรณียํฯ มูลาย ปฏิกสฺสนารหจตุตฺโถ เจ, ภิกฺขเว, ปริวาสํ ทเทยฺย, มูลาย ปฏิกสฺเสยฺย, มานตฺตํ ทเทยฺย, ตํวีโส อพฺเภยฺย – อกมฺมํ น จ กรณียํฯ มานตฺตารหจตุตฺโถ เจ, ภิกฺขเว, ปริวาสํ ทเทยฺย, มูลาย ปฏิกสฺเสยฺย, มานตฺตํ ทเทยฺย, ตํวีโส อพฺเภยฺย – อกมฺมํ น จ กรณียํฯ มานตฺตจาริกจตุตฺโถ เจ, ภิกฺขเว, ปริวาสํ ทเทยฺย, มูลาย ปฏิกสฺเสยฺย, มานตฺตํ ทเทยฺย, ตํวีโส อพฺเภยฺย – อกมฺมํ น จ กรณียํฯ อพฺภานารหจตุตฺโถ เจ, ภิกฺขเว, ปริวาสํ ทเทยฺย, มูลาย ปฏิกสฺเสยฺย, มานตฺตํ ทเทยฺย, ตํวีโส อพฺเภยฺย – อกมฺมํ น จ กรณียํฯ
๓๙๔. เอกจฺจสฺส, ภิกฺขเว, สงฺฆมชฺเฌ ปฏิกฺโกสนา รุหติ, เอกจฺจสฺส น รุหติฯ กสฺส จ, ภิกฺขเว, สงฺฆมชฺเฌ ปฏิกฺโกสนา น รุหติ? ภิกฺขุนิยา, ภิกฺขเว, สงฺฆมชฺเฌ ปฏิกฺโกสนา น รุหติฯ สิกฺขมานาย, ภิกฺขเว…เป.… สามเณรสฺส, ภิกฺขเว… สามเณริยา, ภิกฺขเว… สิกฺขาปจฺจกฺขาตกสฺส ภิกฺขเว… อนฺติมวตฺถุํ อชฺฌาปนฺนกสฺส, ภิกฺขเว … อุมฺมตฺตกสฺส, ภิกฺขเว… ขิตฺตจิตฺตสฺส, ภิกฺขเว… เวทนาฏฺฏสฺส, ภิกฺขเว… อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺขิตฺตกสฺส, ภิกฺขเว… อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺขิตฺตกสฺส, ภิกฺขเว… ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺขิตฺตกสฺส, ภิกฺขเว… ปณฺฑกสฺส, ภิกฺขเว… เถยฺยสํวาสกสฺส, ภิกฺขเว… ติตฺถิยปกฺกนฺตกสฺส, ภิกฺขเว … ติรจฺฉานคตสฺส ภิกฺขเว… มาตุฆาตกสฺส, ภิกฺขเว… ปิตุฆาตกสฺส, ภิกฺขเว… อรหนฺตฆาตกสฺส, ภิกฺขเว… ภิกฺขุนิทูสกสฺส, ภิกฺขเว… สงฺฆเภทกสฺส, ภิกฺขเว… โลหิตุปฺปาทกสฺส, ภิกฺขเว… อุภโตพฺยญฺชนกสฺส, ภิกฺขเว… นานาสํวาสกสฺส, ภิกฺขเว… นานาสีมาย ฐิตสฺส, ภิกฺขเว… อิทฺธิยา เวหาเส ฐิตสฺส, ภิกฺขเว, ยสฺส สงฺโฆ กมฺมํ กโรติ, ตสฺส จ ตสฺส (สฺยา.), ภิกฺขเว, สงฺฆมชฺเฌ ปฏิกฺโกสนา น รุหติฯ อิเมสํ โข, ภิกฺขเว, สงฺฆมชฺเฌ ปฏิกฺโกสนา น รุหติฯ
กสฺส จ, ภิกฺขเว, สงฺฆมชฺเฌ ปฏิกฺโกสนา รุหติ? ภิกฺขุสฺส, ภิกฺขเว, ปกตตฺตสฺส
สมานสํวาสกสฺส สมานสีมาย ฐิตสฺส อนฺตมโส อานนฺตริกสฺสาปิ อนนฺตริกสฺสาปิ (สฺยา.) ภิกฺขุโน วิญฺญาเปนฺตสฺส สงฺฆมชฺเฌ ปฏิกฺโกสนา รุหติฯ อิมสฺส โข, ภิกฺขเว, สงฺฆมชฺเฌ ปฏิกฺโกสนา รุหติฯ
ปาริวาสิกาทิกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๓๙. ทฺเวนิสฺสารณาทิกถา
๓๙๕. ทฺเวมา, ภิกฺขเว, นิสฺสารณาฯ อตฺถิ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อปฺปตฺโต นิสฺสารณํฯ ตญฺเจ สงฺโฆ นิสฺสาเรติ, เอกจฺโจ สุนิสฺสาริโต, เอกจฺโจ ทุนฺนิสฺสาริโตฯ กตโม จ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อปฺปตฺโต นิสฺสารณํ, ตญฺเจ สงฺโฆ นิสฺสาเรติ – ทุนฺนิสฺสาริโต? อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สุทฺโธ โหติ อนาปตฺติโกฯ ตญฺเจ สงฺโฆ นิสฺสาเรติ – ทุนฺนิสฺสาริโตฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อปฺปตฺโต นิสฺสารณํ, ตญฺเจ สงฺโฆ นิสฺสาเรติ – ทุนฺนิสฺสาริโตฯ
กตโม จ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อปฺปตฺโต นิสฺสารณํ, ตญฺเจ สงฺโฆ นิสฺสาเรติ – สุนิสฺสาริโต? อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ พาโล โหติ อพฺยตฺโต อาปตฺติพหุโล อนปทาโน, คิหิสํสฏฺโฐ วิหรติ อนนุโลมิเกหิ คิหิสํสคฺเคหิ, ตญฺเจ สงฺโฆ นิสฺสาเรติ – สุนิสฺสาริโตฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อปฺปตฺโต นิสฺสารณํ, ตญฺเจ สงฺโฆ นิสฺสาเรติ – สุนิสฺสาริโตฯ
๓๙๖. ทฺเวมา , ภิกฺขเว, โอสารณาฯ อตฺถิ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อปฺปตฺโต โอสารณํ ตญฺเจ สงฺโฆ โอสาเรติ, เอกจฺโจ โสสาริโต, เอกจฺโจ โทสาริโตฯ กตโม จ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อปฺปตฺโต โอสารณํ, ตญฺเจ สงฺโฆ โอสาเรติ – โทสาริโต? ปณฺฑโก, ภิกฺขเว, อปฺปตฺโต โอสารณํ, ตญฺเจ สงฺโฆ โอสาเรติ – โทสาริโตฯ เถยฺยสํวาสโก, ภิกฺขเว, อปฺปตฺโต โอสารณํ, ตญฺเจ สงฺโฆ โอสาเรติ – โทสาริโตฯ ติตฺถิยปกฺกนฺตโก, ภิกฺขเว…เป.… ติรจฺฉานคโต, ภิกฺขเว… มาตุฆาตโก, ภิกฺขเว… ปิตุฆาตโก, ภิกฺขเว… อรหนฺตฆาตโก, ภิกฺขเว… ภิกฺขุนิทูสโก, ภิกฺขเว… สงฺฆเภทโก, ภิกฺขเว… โลหิตุปฺปาทโก, ภิกฺขเว… อุภโตพฺยญฺชนโก, ภิกฺขเว, อปฺปตฺโต, โอสารณํ, ตญฺเจ สงฺโฆ โอสาเรติ – โทสาริโตฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อปฺปตฺโต โอสารณํ, ตญฺเจ สงฺโฆ โอสาเรติ – โทสาริโตฯ อิเม วุจฺจนฺติ, ภิกฺขเว, ปุคฺคลา อปฺปตฺตา โอสารณํ, เต เจ สงฺโฆ โอสาเรติ – โทสาริตาฯ
กตโม จ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อปฺปตฺโต โอสารณํ, ตญฺเจ สงฺโฆ โอสาเรติ – โสสาริโต? หตฺถจฺฉินฺโน, ภิกฺขเว, อปฺปตฺโต โอสารณํ, ตญฺเจ สงฺโฆ โอสาเรติ, โสสาริโตฯ ปาทจฺฉินฺโน, ภิกฺขเว…เป.… หตฺถปาทจฺฉินฺโน, ภิกฺขเว… กณฺณจฺฉินฺโน , ภิกฺขเว… นาสจฺฉินฺโน, ภิกฺขเว… กณฺณนาสจฺฉินฺโน, ภิกฺขเว… องฺคุลิจฺฉินฺโน, ภิกฺขเว… อฬจฺฉินฺโน, ภิกฺขเว… กณฺฑรจฺฉินฺโน, ภิกฺขเว… ผณหตฺถโก, ภิกฺขเว… ขุชฺโช, ภิกฺขเว… วามโน, ภิกฺขเว… คลคณฺฑี, ภิกฺขเว… ลกฺขณาหโต, ภิกฺขเว… กสาหโต, ภิกฺขเว… ลิขิตโก, ภิกฺขเว… สีปทิโก, ภิกฺขเว… ปาปโรคี, ภิกฺขเว… ปริสทูสโก, ภิกฺขเว… กาโณ, ภิกฺขเว… กุณี, ภิกฺขเว… ขญฺโช, ภิกฺขเว… ปกฺขหโต, ภิกฺขเว… ฉินฺนิริยาปโถ, ภิกฺขเว… ชราทุพฺพโล, ภิกฺขเว… อนฺโธ, ภิกฺขเว… มูโค, ภิกฺขเว… พธิโร, ภิกฺขเว… อนฺธมูโค, ภิกฺขเว… อนฺธพธิโร, ภิกฺขเว… มูคพธิโร, ภิกฺขเว… อนฺธมูคพธิโร, ภิกฺขเว, อปฺปตฺโต โอสารณํ, ตญฺเจ สงฺโฆ โอสาเรติ – โสสาริโตฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ปุคฺคโล อปฺปตฺโต โอสารณํ, ตญฺเจ สงฺโฆ โอสาเรติ – โสสาริโตฯ อิเม วุจฺจนฺติ, ภิกฺขเว, ปุคฺคลา อปฺปตฺตา โอสารณํ, เต เจ สงฺโฆ โอสาเรติ – โสสาริตาฯ
ทฺเวนิสฺสารณาทิกถา นิฏฺฐิตาฯ
วาสภคามภาณวาโร นิฏฺฐิโต ปฐโมฯ
๒๔๐. อธมฺมกมฺมาทิกถา
๓๙๗. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุสฺส น โหติ อาปตฺติ ทฏฺฐพฺพาฯ ตเมนํ โจเทติ สงฺโฆ วา สมฺพหุลา วา เอกปุคฺคโล วา – ‘‘อาปตฺติํ ตฺวํ, อาวุโส, อาปนฺโน, ปสฺสเสตํ อาปตฺติ’’นฺติ? โส เอวํ วเทติ – ‘‘นตฺถิ เม, อาวุโส, อาปตฺติ, ยมหํ ปสฺเสยฺย’’นฺติฯ ตํ สงฺโฆ อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺขิปติ – อธมฺมกมฺมํฯ
อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุสฺส น โหติ อาปตฺติ ปฏิกาตพฺพาฯ ตเมนํ โจเทติ สงฺโฆ วา สมฺพหุลา วา เอกปุคฺคโล วา – ‘‘อาปตฺติํ ตฺวํ, อาวุโส, อาปนฺโน, ปฏิกโรหิ ตํ อาปตฺติ’’นฺติฯ โส เอวํ วเทติ – ‘‘นตฺถิ เม, อาวุโส, อาปตฺติ, ยมยํ ปฏิกเรยฺย’’นฺติฯ ตํ สงฺโฆ อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺขิปติ – อธมฺมกมฺมํฯ
อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุสฺส น โหติ ปาปิกา ทิฏฺฐิ ปฏินิสฺสชฺเชตาฯ ตเมนํ โจเทติ สงฺโฆ วา สมฺพหุลา วา เอกปุคฺคโล วา – ‘‘ปาปิกา เต, อาวุโส, ทิฏฺฐิ, ปฏินิสฺสชฺเชตํ ปาปิกํ ทิฏฺฐิ’’นฺติฯ โส เอวํ วเทติ – ‘‘นตฺถิ เม, อาวุโส, ปาปิกา ทิฏฺฐิ, ยมหํ ปฏินิสฺสชฺเชยฺย’’นฺติฯ ตํ สงฺโฆ ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺขิปติ – อธมฺมกมฺมํฯ
อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุสฺส น โหติ อาปตฺติ ทฏฺฐพฺพา, น โหติ อาปตฺติ ปฏิกาตพฺพาฯ ตเมนํ โจเทติ สงฺโฆ วา สมฺพหุลา วา เอกปุคฺคโล วา – ‘‘อาปตฺติํ ตฺวํ, อาวุโส, อาปนฺโน, ปสฺสเสตํ อาปตฺติ? ปฏิกโรหิ ตํ อาปตฺติ’’นฺติฯ โส เอวํ วเทติ – ‘‘นตฺถิ เม, อาวุโส, อาปตฺติ, ยมหํ ปสฺเสยฺยํฯ นตฺถิ เม, อาวุโส, อาปตฺติ, ยมหํ ปฏิกเรยฺย’’นฺติฯ ตํ สงฺโฆ อทสฺสเน วา อปฺปฏิกมฺเม วา อุกฺขิปติ – อธมฺมกมฺมํฯ
อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุสฺส น โหติ อาปตฺติ ทฏฺฐพฺพา, น โหติ ปาปิกา ทิฏฺฐิ ปฏินิสฺสชฺเชตาฯ ตเมนํ โจเทติ สงฺโฆ วา สมฺพหุลา วา เอกปุคฺคโล วา – ‘‘อาปตฺติํ ตฺวํ, อาวุโส, อาปนฺโน, ปสฺสเสตํ อาปตฺติํ? ปาปิกา เต ทิฏฺฐิ, ปฏินิสฺสชฺเชตํ ปาปิกํ ทิฏฺฐิ’’นฺติฯ โส เอวํ วเทติ – ‘‘นตฺถิ เม, อาวุโส, อาปตฺติ, ยมหํ ปสฺเสยฺยํ; นตฺถิ เม, อาวุโส, ปาปิกา ทิฏฺฐิ, ยมหํ ปฏินิสฺสชฺเชยฺย’’นฺติฯ ตํ สงฺโฆ อทสฺสเน วา อปฺปฏินิสฺสคฺเค วา อุกฺขิปติ – อธมฺมกมฺมํฯ
อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุสฺส น โหติ อาปตฺติ ปฏิกาตพฺพา, น โหติ ปาปิกา ทิฏฺฐิ ปฏินิสฺสชฺเชตาฯ ตเมนํ โจเทติ สงฺโฆ วา สมฺพหุลา วา เอกปุคฺคโล วา – ‘‘อาปตฺติํ ตฺวํ, อาวุโส, อาปนฺโน, ปฏิกโรหิ ตํ อาปตฺติํ; ปาปิกา เต ทิฏฺฐิ, ปฏินิสฺสชฺเชตํ ปาปิกํ ทิฏฺฐิ’’นฺติฯ โส เอวํ วเทติ – ‘‘นตฺถิ เม, อาวุโส, อาปตฺติ, ยมหํ ปฏิกเรยฺยํฯ นตฺถิ เม, อาวุโส, ปาปิกา ทิฏฺฐิ, ยมหํ ปฏินิสฺสชฺเชยฺย’’นฺติฯ ตํ สงฺโฆ อปฺปฏิกมฺเม วา อปฺปฏินิสฺสคฺเค วา อุกฺขิปติ – อธมฺมกมฺมํฯ
อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุสฺส น โหติ อาปตฺติ ทฏฺฐพฺพา, น โหติ อาปตฺติ ปฏิกาตพฺพา, น โหติ ปาปิกา ทิฏฺฐิ ปฏินิสฺสชฺเชตาฯ ตเมนํ โจเทติ สงฺโฆ วา สมฺพหุลา วา เอกปุคฺคโล วา – ‘‘อาปตฺติํ ตฺวํ, อาวุโส, อาปนฺโน, ปสฺสเสตํ อาปตฺติํ? ปฏิกโรหิ ตํ อาปตฺติํ; ปาปิกา เต ทิฏฺฐิ, ปฏินิสฺสชฺเชตํ ปาปิกํ ทิฏฺฐิ’’นฺติฯ โส เอวํ วเทติ – ‘‘นตฺถิ เม, อาวุโส, อาปตฺติ, ยมหํ ปสฺเสยฺยํฯ นตฺถิ เม, อาวุโส, อาปตฺติ, ยมหํ ปฏิกเรยฺยํฯ นตฺถิ เม, อาวุโส, ปาปิกา ทิฏฺฐิ, ยมหํ ปฏินิสฺสชฺเชยฺย’’นฺติฯ ตํ สงฺโฆ อทสฺสเน วา อปฺปฏิกมฺเม วา อปฺปฏินิสฺสคฺเค วา อุกฺขิปติ – อธมฺมกมฺมํฯ
๓๙๘. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุสฺส โหติ อาปตฺติ ทฏฺฐพฺพาฯ ตเมนํ โจเทติฯ สงฺโฆ วา สมฺพหุลา วา เอกปุคฺคโล วา – ‘‘อาปตฺติํ ตฺวํ , อาวุโส, อาปนฺโน, ปสฺสเสตํ อาปตฺติ’’นฺติ? โส เอวํ วเทติ – ‘‘อามาวุโส, ปสฺสามี’’ติฯ ตํ สงฺโฆ อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺขิปติ – อธมฺมกมฺมํฯ
อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุสฺส โหติ อาปตฺติ ปฏิกาตพฺพาฯ ตเมนํ โจเทติ สงฺโฆ วา สมฺพหุลา วา เอกปุคฺคโล วา – ‘‘อาปตฺติํ ตฺวํ, อาวุโส, อาปนฺโน, ปฏิกโรหิ ตํ อาปตฺติ’’นฺติฯ โส เอวํ วเทติ – ‘‘อามาวุโส, ปฏิกริสฺสามี’’ติฯ ตํ สงฺโฆ อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺขิปติ – อธมฺมกมฺมํฯ
อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุสฺส โหติ ปาปิกา ทิฏฺฐิ ปฏินิสฺสชฺเชตาฯ ตเมนํ โจเทติ สงฺโฆ วา สมฺพหุลา วา เอกปุคฺคโล วา – ‘‘ปาปิกา เต, อาวุโส, ทิฏฺฐิ; ปฏินิสฺสชฺเชตํ ปาปิกํ ทิฏฺฐิ’’นฺติฯ โส เอวํ วเทติ – ‘‘อามาวุโส , ปฏินิสฺสชฺชิสฺสามี’’ติฯ ตํ สงฺโฆ ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺขิปติ – อธมฺมกมฺมํฯ
อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุสฺส โหติ อาปตฺติ ทฏฺฐพฺพา, โหติ อาปตฺติ ปฏิกาตพฺพา…เป.… โหติ อาปตฺติ ทฏฺฐพฺพา, โหติ ปาปิกา ทิฏฺฐิ ปฏินิสฺสชฺเชตา…เป.… โหติ อาปตฺติ ปฏิกาตพฺพา, โหติ ปาปิกา ทิฏฺฐิ ปฏินิสฺสชฺเชตา…เป.… โหติ อาปตฺติ ทฏฺฐพฺพา, โหติ อาปตฺติ ปฏิกาตพฺพา, โหติ ปาปิกา ทิฏฺฐิ ปฏินิสฺสชฺเชตาฯ ตเมนํ โจเทติ สงฺโฆ วา สมฺพหุลา วา เอกปุคฺคโล วา – ‘‘อาปตฺติํ ตฺวํ, อาวุโส, อาปนฺโน, ปสฺสเสตํ อาปตฺติํ? ปฏิกโรหิ ตํ อาปตฺติํ; ปาปิกา เต ทิฏฺฐิ, ปฏินิสฺสชฺเชตํ ปาปิกํ ทิฏฺฐิ’’นฺติฯ โส เอวํ วเทติ – ‘‘อามาวุโส, ปสฺสามิ, อาม ปฏิกริสฺสามิ, อาม ปฏินิสฺสชฺชิสฺสามี’’ติ ฯ ตํ สงฺโฆ อทสฺสเน วา อปฺปฏิกมฺเม วา อปฺปฏินิสฺสคฺเค วา อุกฺขิปติ – อธมฺมกมฺมํฯ
๓๙๙. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุสฺส โหติ อาปตฺติ ทฏฺฐพฺพาฯ ตเมนํ โจเทติ สงฺโฆ วา สมฺพหุลา วา เอกปุคฺคโล วา – ‘‘อาปตฺติํ ตฺวํ, อาวุโส, อาปนฺโน, ปสฺสเสตํ อาปตฺติ’’นฺติ? โส เอวํ วเทติ – ‘‘นตฺถิ เม, อาวุโส, อาปตฺติ, ยมหํ ปสฺเสยฺย’’นฺติฯ ตํ สงฺโฆ อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺขิปติ – ธมฺมกมฺมํฯ
อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุสฺส โหติ อาปตฺติ ปฏิกาตพฺพาฯ ตเมนํ โจเทติ สงฺโฆ วา สมฺพหุลา วา เอกปุคฺคโล วา – ‘‘อาปตฺติํ ตฺวํ, อาวุโส, อาปนฺโน, ปฏิกโรหิ ตํ อาปตฺติ’’นฺติฯ โส เอวํ วเทติ – ‘‘นตฺถิ เม, อาวุโส, อาปตฺติ, ยมหํ ปฏิกเรยฺย’’นฺติฯ ตํ สงฺโฆ อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺขิปติ – ธมฺมกมฺมํฯ
อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุสฺส โหติ ปาปิกา ทิฏฺฐิ ปฏินิสฺสชฺเชตาฯ ตเมนํ โจเทติ สงฺโฆ วา สมฺพหุลา วา เอกปุคฺคโล วา – ‘‘ปาปิกา เต, อาวุโส, ทิฏฺฐิ, ปฏินิสฺสชฺเชตํ ปาปิกํ ทิฏฺฐิ’’นฺติฯ โส เอวํ วเทติ – ‘‘นตฺถิ เม, อาวุโส, ปาปิกา ทิฏฺฐิ, ยมหํ ปฏินิสฺสชฺเชยฺย’’นฺติฯ ตํ สงฺโฆ ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺขิปติ – ธมฺมกมฺมํฯ
อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุสฺส โหติ อาปตฺติ ทฏฺฐพฺพา, โหติ อาปตฺติ ปฏิกาตพฺพา…เป.…
โหติ อาปตฺติ ทฏฺฐพฺพา, โหติ ปาปิกา ทิฏฺฐิ ปฏินิสฺสชฺเชตา…เป.… โหติ อาปตฺติ ปฏิกาตพฺพา, โหติ ปาปิกา ทิฏฺฐิ ปฏินิสฺสชฺเชตา …เป.… โหติ อาปตฺติ ทฏฺฐพฺพา, โหติ อาปตฺติ ปฏิกาตพฺพา, โหติ ปาปิกา ทิฏฺฐิ ปฏินิสฺสชฺเชตาฯ ตเมนํ โจเทติ สงฺโฆ วา สมฺพหุลา วา เอกปุคฺคโล วา – ‘‘อาปตฺติํ ตฺวํ, อาวุโส, อาปนฺโน, ปสฺสเสตํ อาปตฺติํ? ปฏิกโรหิ ตํ อาปตฺติํฯ ปาปิกา เต ทิฏฺฐิ, ปฏินิสฺสชฺเชตํ ปาปิกํ ทิฏฺฐิ’’นฺติฯ โส เอวํ วเทติ – ‘‘นตฺถิ เม, อาวุโส, อาปตฺติ, ยมหํ ปสฺเสยฺยํฯ นตฺถิ เม, อาวุโส, อาปตฺติ ยมหํ ปฏิกเรยฺยํฯ นตฺถิ เม, อาวุโส, ปาปิกา ทิฏฺฐิ, ยมหํ ปฏินิสฺสชฺเชยฺย’’นฺติฯ ตํ สงฺโฆ อทสฺสเน วา อปฺปฏิกมฺเม วา อปฺปฏินิสฺสคฺเค วา อุกฺขิปติ – ธมฺมกมฺมนฺติฯ
อธมฺมกมฺมาทิกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๔๑. อุปาลิปุจฺฉากถา
๔๐๐. อถ โข อายสฺมา อุปาลิ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อุปาลิ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘โย นุ โข, ภนฺเต, สมคฺโค สงฺโฆ สมฺมุขากรณียํ กมฺมํ อสมฺมุขา กโรติ, ธมฺมกมฺมํ นุ โข ตํ, ภนฺเต, วินยกมฺม’’นฺติ? ‘‘อธมฺมกมฺมํ ตํ, อุปาลิ, อวินยกมฺม’’นฺติฯ ‘‘โย นุ โข, ภนฺเต, สมคฺโค สงฺโฆ ปฏิปุจฺฉากรณียํ กมฺมํ อปฺปฏิปุจฺฉา กโรติ…เป.… ปฏิญฺญายกรณียํ กมฺมํ อปฏิญฺญาย กโรติ… สติวินยารหสฺส อมูฬฺหวินยํ เทติ… อมูฬฺหวินยารหสฺส ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ กโรติ… ตสฺสปาปิยสิกากมฺมารหสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรติ… ตชฺชนียกมฺมารหสฺส นิยสฺสกมฺมํ กโรติ … นิยสฺสกมฺมารหสฺส ปพฺพาชนียกมฺมํ กโรติ… ปพฺพาชนียกมฺมารหสฺส ปฏิสารณียกมฺมํ กโรติ… ปฏิสารณียกมฺมารหสฺส อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรติ… อุกฺเขปนียกมฺมารหสฺส ปริวาสํ เทติ… ปริวาสารหํ มูลาย ปฏิกสฺสติ… มูลายปฏิกสฺสนารหสฺส มานตฺตํ เทติ… มานตฺตารหํ อพฺเภติ… อพฺภานารหํ อุปสมฺปาเทติ, ธมฺมกมฺมํ นุ โข ตํ, ภนฺเต, วินยกมฺม’’นฺติ? ‘‘อธมฺมกมฺมํ ตํ, อุปาลิ, อวินยกมฺมํ’’ฯ
‘‘โย โข, อุปาลิ, สมคฺโค สงฺโฆ สมฺมุขากรณียํ กมฺมํ อสมฺมุขา กโรติ, เอวํ โข, อุปาลิ, อธมฺมกมฺมํ โหติ อวินยกมฺมํ, เอวญฺจ ปน สงฺโฆ สาติสาโร โหติฯ โย โข, อุปาลิ, สมคฺโค สงฺโฆ ปฏิปุจฺฉากรณียํ กมฺมํ อปฺปฏิปุจฺฉา กโรติ…เป.… ปฏิญฺญายกรณียํ กมฺมํ อปฏิญฺญาย กโรติ… สติวินยารหสฺส อมูฬฺหวินยํ เทติ… อมูฬฺหวินยารหสฺส ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ กโรติ… ตสฺสปาปิยสิกากมฺมารหสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรติ… ตชฺชนียกมฺมารหสฺส นิยสฺสกมฺมํ กโรติ… นิยสฺสกมฺมารหสฺส ปพฺพาชนียกมฺมํ กโรติ… ปพฺพาชนียกมฺมารหสฺส ปฏิสารณียกมฺมํ กโรติ… ปฏิสารณียกมฺมารหสฺส อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรติ… อุกฺเขปนียกมฺมารหสฺส ปริวาสํ เทติ… ปริวาสารหํ มูลาย ปฏิกสฺสติ… มูลายปฏิกสฺสนารหสฺส มานตฺตํ เทติ… มานตฺตารหํ อพฺเภติ… อพฺภานารหํ อุปสมฺปาเทติ, เอวํ โข, อุปาลิ, อธมฺมกมฺมํ โหติ อวินยกมฺมํฯ เอวญฺจ ปน สงฺโฆ สาติสาโร โหตี’’ติฯ
๔๐๑. ‘‘โย นุ โข, ภนฺเต, สมคฺโค สงฺโฆ สมฺมุขากรณียํ กมฺมํ สมฺมุขา กโรติ, ธมฺมกมฺมํ นุ โข ตํ, ภนฺเต, วินยกมฺม’’นฺติ? ‘‘ธมฺมกมฺมํ ตํ, อุปาลิ, วินยกมฺม’’นฺติฯ ‘‘โย นุ โข, ภนฺเต, สมคฺโค สงฺโฆ ปฏิปุจฺฉากรณียํ กมฺมํ ปฏิปุจฺฉา กโรติ…เป.… ปฏิญฺญายกรณียํ กมฺมํ ปฏิญฺญาย กโรติ… สติวินยารหสฺส สติวินยํ เทติ… อมูฬฺหวินยารหสฺส อมูฬฺหวินยํ เทติ… ตสฺสปาปิยสิกากมฺมารหสฺส ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ กโรติ… ตชฺชนียกมฺมารหสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรติ… นิยสฺสกมฺมารหสฺส นิยสฺสกมฺมํ กโรติ… ปพฺพาชนียกมฺมารหสฺส ปพฺพาชนียกมฺมํ กโรติ… ปฏิสารณียกมฺมารหสฺส ปฏิสารณียกมฺมํ กโรติ… อุกฺเขปนียกมฺมารหสฺส อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรติ… ปริวาสารหสฺส ปริวาสํ เทติ มูลายปฏิกสฺสนารหํ มูลาย ปฏิกสฺสติ… มานตฺตารหสฺส มานตฺตํ เทติ… อพฺภานารหํ อพฺเภติ… อุปสมฺปทารหํ อุปสมฺปาเทติ, ธมฺมกมฺมํ นุ โข ตํ, ภนฺเต, วินยกมฺม’’นฺติ? ‘‘ธมฺมกมฺมํ ตํ, อุปาลิ, วินยกมฺมํฯ
‘‘โย โข, อุปาลิ, สมคฺโค สงฺโฆ สมฺมุขากรณียํ กมฺมํ สมฺมุขา กโรติ, เอวํ โข, อุปาลิ, ธมฺมกมฺมํ โหติ วินยกมฺมํฯ เอวญฺจ ปน สงฺโฆ อนติสาโร โหติฯ โย โข, อุปาลิ, สมคฺโค สงฺโฆ ปฏิปุจฺฉากรณียํ กมฺมํ ปฏิปุจฺฉา กโรติ… ปฏิญฺญายกรณียํ กมฺมํ ปฏิญฺญาย กโรติ… สติวินยารหสฺส สติวินยํ เทติ… อมูฬฺหวินยารหสฺส อมูฬฺหวินยํ เทติ… ตสฺสปาปิยสิกากมฺมารหสฺส ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ กโรติ… ตชฺชนียกมฺมารหสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรติ… นิยสฺสกมฺมารหสฺส นิยสฺสกมฺมํ กโรติ… ปพฺพาชนียกมฺมารหสฺส ปพฺพาชนียกมฺมํ กโรติ … ปฏิสารณียกมฺมารหสฺส ปฏิสารณียกมฺมํ กโรติ… อุกฺเขปนียกมฺมารหสฺส อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรติ… ปริวาสารหสฺส ปริวาสํ เทติ… มูลายปฏิกสฺสนารหํ มูลาย ปฏิกสฺสติ… มานตฺตารหสฺส มานตฺตํ เทติ… อพฺภานารหํ อพฺเภติ… อุปสมฺปทารหํ อุปสมฺปาเทติ, เอวํ โข, อุปาลิ, ธมฺมกมฺมํ โหติ วินยกมฺมํฯ เอวญฺจ ปน สงฺโฆ อนติสาโร โหตี’’ติฯ
๔๐๒. ‘‘โย นุ โข, ภนฺเต, สมคฺโค สงฺโฆ สติวินยารหสฺส อมูฬฺหวินยํ เทติ, อมูฬฺหวินยารหสฺส สติวินยํ เทติ, ธมฺมกมฺมํ นุ โข ตํ, ภนฺเต, วินยกมฺม’’นฺติ? ‘‘อธมฺมกมฺมํ ตํ, อุปาลิ, อวินยกมฺม’’นฺติฯ ‘‘โย นุ โข, ภนฺเต, สมคฺโค สงฺโฆ อมูฬฺหวินยารหสฺส ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ กโรติ, ตสฺสปาปิยสิกากมฺมารหสฺส อมูฬฺหวินยํ เทติ…เป.… ตสฺสปาปิยสิกากมฺมารหสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรติ, ตชฺชนียกมฺมารหสฺส ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ กโรติ… ตชฺชนียกมฺมารหสฺส นิยสฺสกมฺมํ กโรติ, นิยสฺสกมฺมารหสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรติ… นิยสฺสกมฺมารหสฺส ปพฺพาชนียกมฺมํ กโรติ, ปพฺพาชนียกมฺมารหสฺส นิยสฺสกมฺมํ กโรติ… ปพฺพาชนียกมฺมารหสฺส ปฏิสารณียกมฺมํ กโรติ, ปฏิสารณียกมฺมารหสฺส ปพฺพาชนียกมฺมํ กโรติ… ปฏิสารณียกมฺมารหสฺส อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรติ, อุกฺเขปนียกมฺมารหสฺส ปฏิสารณียกมฺมํ กโรติ… อุกฺเขปนียกมฺมารหสฺส ปริวาสํ เทติ, ปริวาสารหสฺส อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรติ… ปริวาสารหํ มูลาย ปฏิกสฺสติ, มูลายปฏิกสฺสนารหสฺส ปริวาสํ เทติ… มูลายปฏิกสฺสนารหสฺส มานตฺตํ เทติ, มานตฺตารหํ มูลาย ปฏิกสฺสติ… มานตฺตารหํ อพฺเภติ, อพฺภานารหสฺส มานตฺตํ เทติ… อพฺภานารหํ อุปสมฺปาเทติ, อุปสมฺปทารหํ อพฺเภติ, ธมฺมกมฺมํ นุ โข ตํ, ภนฺเต, วินยกมฺม’’นฺติ? ‘‘อธมฺมกมฺมํ ตํ, อุปาลิ, อวินยกมฺม’’นฺติฯ
‘‘โย โข, อุปาลิ, สมคฺโค สงฺโฆ สติวินยารหสฺส อมูฬฺหวินยํ เทติ, อมูฬฺหวินยารหสฺส สติวินยํ เทติ, เอวํ โข, อุปาลิ, อธมฺมกมฺมํ โหติ อวินยกมฺมํฯ เอวญฺจ ปน สงฺโฆ สาติสาโร โหติฯ โย โข, อุปาลิ, สมคฺโค สงฺโฆ อมูฬฺหวินยารหสฺส ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ กโรติ, ตสฺสปาปิยสิกากมฺมารหสฺส อมูฬฺหวินยํ เทติ…เป.… ตสฺสปาปิยสิกากมฺมารหสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรติ, ตชฺชนียกมฺมารหสฺส ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ กโรติ… ตชฺชนียกมฺมารหสฺส นิยสฺสกมฺมํ กโรติ , นิยสฺสกมฺมารหสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรติ… นิยสฺสกมฺมารหสฺส ปพฺพาชนียกมฺมํ กโรติ, ปพฺพาชนียกมฺมารหสฺส นิยสฺสกมฺมํ กโรติ… ปพฺพาชนียกมฺมารหสฺส ปฏิสารณียกมฺมํ กโรติ, ปฏิสารณียกมฺมารหสฺส ปพฺพาชนียกมฺมํ กโรติ… ปฏิสารณียกมฺมารหสฺส อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรติ, อุกฺเขปนียกมฺมารหสฺส ปฏิสารณียกมฺมํ กโรติ… อุกฺเขปนียกมฺมารหสฺส ปริวาสํ เทติ, ปริวาสารหสฺส อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรติ… ปริวาสารหํ มูลาย ปฏิกสฺสติ, มูลายปฏิกสฺสนารหสฺส ปริวาสํ เทติ… มูลายปฏิกสฺสนารหสฺส มานตฺตํ เทติ, มานตฺตารหํ มูลาย ปฏิกสฺสติ – มานตฺตารหํ อพฺเภติ, อพฺภานารหสฺส มานตฺตํ เทติ… อพฺภานารหํ อุปสมฺปาเทติ, อุปสมฺปทารหํ อพฺเภติ, เอวํ โข, อุปาลิ, อธมฺมกมฺมํ โหติ อวินยกมฺมํฯ เอวญฺจ ปน สงฺโฆ สาติสาโร โหตี’’ติฯ
๔๐๓. ‘‘โย นุ โข, ภนฺเต, สมคฺโค สงฺโฆ สติวินยารหสฺส สติวินยํ เทติ, อมูฬฺหวินยารหสฺส อมูฬฺหวินยํ เทติ, ธมฺมกมฺมํ นุ โข ตํ, ภนฺเต, วินยกมฺม’’นฺติ? ‘‘ธมฺมกมฺมํ ตํ, อุปาลิ, วินยกมฺม’’นฺติฯ ‘‘โย นุ โข, ภนฺเต, สมคฺโค สงฺโฆ อมูฬฺหวินยารหสฺส อมูฬฺหวินยํ เทติ…เป.… ตสฺสปาปิยสิกากมฺมารหสฺส ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ กโรติ…เป.… ตชฺชนียกมฺมารหสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรติ…เป.… นิยสฺสกมฺมารหสฺส นิยสฺสกมฺมํ กโรติ…เป.… ปพฺพาชนียกมฺมารหสฺส ปพฺพาชนียกมฺมํ กโรติ…เป.… ปฏิสารณียกมฺมารหสฺส ปฏิสารณียกมฺมํ กโรติ…เป.… อุกฺเขปนียกมฺมารหสฺส อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรติ…เป.… ปริวาสารหสฺส ปริวาสํ เทติ…เป.… มูลายปฏิกสฺสนารหํ มูลาย ปฏิกสฺสติ…เป.… มานตฺตารหสฺส มานตฺตํ เทติ…เป.… อพฺภานารหํ อพฺเภติ, อุปสมฺปทารหํ อุปสมฺปาเทติ, ธมฺมกมฺมํ นุ โข ตํ, ภนฺเต, วินยกมฺม’’นฺติ? ‘‘ธมฺมกมฺมํ ตํ, อุปาลิ, วินยกมฺมํ’’ฯ
‘‘โย โข, อุปาลิ, สมคฺโค สงฺโฆ สติวินยารหสฺส สติวินยํ เทติ, อมูฬฺหวินยารหสฺส อมูฬฺหวินยํ เทติ, เอวํ โข, อุปาลิ, ธมฺมกมฺมํ โหติ วินยกมฺมํฯ เอวญฺจ ปน สงฺโฆ อนติสาโร โหติ ฯ โย โข, อุปาลิ, สมคฺโค สงฺโฆ อมูฬฺหวินยารหสฺส อมูฬฺหวินยํ เทติ …เป.… ตสฺสปาปิยสิกากมฺมารหสฺส ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ กโรติ…เป.… ตชฺชนียกมฺมารหสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรติ…เป.… นิยสฺสกมฺมารหสฺส นิยสฺสกมฺมํ กโรติ…เป.… ปพฺพาชนียกมฺมารหสฺส ปพฺพาชนียกมฺมํ กโรติ…เป.… ปฏิสารณียกมฺมารหสฺส ปฏิสารณียกมฺมํ กโรติ…เป.… อุกฺเขปนียกมฺมารหสฺส อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรติ…เป.… ปริวาสารหสฺส ปริวาสํ เทติ…เป.… มูลาย ปฏิกสฺสนารหํ มูลาย ปฏิกสฺสติ…เป.… มานตฺตารหสฺส มานตฺตํ เทติ…เป.… อพฺภานารหํ อพฺเภติ, อุปสมฺปทารหํ อุปสมฺปาเทติ, เอวํ โข, อุปาลิ, ธมฺมกมฺมํ โหติ วินยกมฺมํฯ เอวญฺจ ปน สงฺโฆ อนติสาโร โหตี’’ติฯ
๔๐๔. อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – โย โข, ภิกฺขเว, สมคฺโค สงฺโฆ สติวินยารหสฺส อมูฬฺหวินยํ เทติ, เอวํ โข, ภิกฺขเว, อธมฺมกมฺมํ โหติ อวินยกมฺมํฯ เอวญฺจ ปน สงฺโฆ สาติสาโร โหติฯ โย โข, ภิกฺขเว, สมคฺโค สงฺโฆ สติวินยารหสฺส ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ กโรติ…เป.… สติวินยารหสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรติ… สติวินยารหสฺส นิยสฺสกมฺมํ กโรติ… สติวินยารหสฺส ปพฺพาชนียกมฺมํ กโรติ… สติวินยารหสฺส ปฏิสารณียกมฺมํ กโรติ… สติวินยารหสฺส อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรติ … สติวินยารหสฺส ปริวาสํ เทติ… สติวินยารหํ มูลาย ปฏิกสฺสติ… สติวินยารหสฺส มานตฺตํ เทติ… สติวินยารหํ อพฺเภติ… สติวินยารหํ อุปสมฺปาเทติ, เอวํ โข , ภิกฺขเว, อธมฺมกมฺมํ โหติ อวินยกมฺมํฯ เอวญฺจ ปน สงฺโฆ สาติสาโร โหติฯ
๔๐๕. โย โข, ภิกฺขเว, สมคฺโค สงฺโฆ อมูฬฺหวินยารหสฺส ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ กโรติ, เอวํ โข, ภิกฺขเว, อธมฺมกมฺมํ โหติ อวินยกมฺมํฯ เอวญฺจ ปน สงฺโฆ สาติสาโร โหติฯ โย โข, ภิกฺขเว, สมคฺโค สงฺโฆ อมูฬฺหวินยารหสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรติ…เป.… อมูฬฺหวินยารหสฺส นิยสฺสกมฺมํ กโรติ… อมูฬฺหวินยารหสฺส ปพฺพาชนียกมฺมํ กโรติ… อมูฬฺหวินยารหสฺส ปฏิสารณียกมฺมํ กโรติ… อมูฬฺหวินยารหสฺส อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรติ… อมูฬฺหวินยารหสฺส ปริวาสํ เทติ… อมูฬฺหวินยารหํ มูลาย ปฏิกสฺสติ… อมูฬฺหวินยารหสฺส มานตฺตํ เทติ… อมูฬฺหวินยารหํ อพฺเภติ… อมูฬฺหวินยารหํ อุปสมฺปาเทติ… อมูฬฺหวินยารหสฺส สติวินยํ เทติ, เอวํ โข, ภิกฺขเว, อธมฺมกมฺมํ โหติ อวินยกมฺมํฯ เอวญฺจ ปน สงฺโฆ สาติสาโร โหติฯ
๔๐๖. โย โข, ภิกฺขเว, สมคฺโค สงฺโฆ ตสฺสปาปิยสิกากมฺมารหสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรติ…เป.… ตชฺชนียกมฺมารหสฺส… นิยสฺสกมฺมารหสฺส… ปพฺพาชนียกมฺมารหสฺส… ปฏิสารณียกมฺมารหสฺส… อุกฺเขปนียกมฺมารหสฺส… ปริวาสารหํ… มูลายปฏิกสฺสนารหสฺส… มานตฺตารหํ… อพฺภานารหํ… อุปสมฺปทารหสฺส สติวินยํ เทติ, เอวํ โข, ภิกฺขเว, อธมฺมกมฺมํ โหติ อวินยกมฺมํฯ เอวญฺจ ปน สงฺโฆ สาติสาโร โหติฯ โย โข, ภิกฺขเว, สมคฺโค สงฺโฆ อุปสมฺปทารหสฺส อมูฬฺหวินยํ เทติ…เป.… อุปสมฺปทารหสฺส ตสฺสปาปิยสิกากมฺมํ กโรติ… อุปสมฺปทารหสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรติ… อุปสมฺปทารหสฺส นิยสฺสกมฺมํ กโรติ… อุปสมฺปทารหสฺส ปพฺพาชนียกมฺมํ กโรติ… อุปสมฺปทารหสฺส ปฏิสารณียกมฺมํ กโรติ… อุปสมฺปทารหสฺส อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรติ… อุปสมฺปทารหสฺส ปริวาสํ เทติ… อุปสมฺปทารหํ มูลาย ปฏิกสฺสติ… อุปสมฺปทารหสฺส มานตฺตํ เทติ… อุปสมฺปทารหํ อพฺเภติ, เอวํ โข, ภิกฺขเว, อธมฺมกมฺมํ โหติ อวินยกมฺมํฯ เอวญฺจ ปน สงฺโฆ สาติสาโร โหตีติฯ
อุปาลิปุจฺฉากถา นิฏฺฐิตาฯ
อุปาลิปุจฺฉาภาณวาโร นิฏฺฐิโต ทุติโยฯ
๒๔๒. ตชฺชนียกมฺมกถา
๔๐๗. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ภณฺฑนการโก โหติ กลหการโก วิวาทการโก ภสฺสการโก สงฺเฆ อธิกรณการโกฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ ภณฺฑนการโก กลหการโก วิวาทการโก ภสฺสการโก สงฺเฆ อธิกรณการโกฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรนฺติ – อธมฺเมน วคฺคาฯ โส ตมฺหา อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติ ฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต อธมฺเมน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรนฺติ – อธมฺเมน สมคฺคาฯ โส ตมฺหาปิ อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต อธมฺเมน สมคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรนฺติ – ธมฺเมน วคฺคาฯ โส ตมฺหาปิ อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต ธมฺเมน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน วคฺคาฯ โส ตมฺหาปิ อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต ธมฺมปติรูปเกน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคาฯ
๔๐๘. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ภณฺฑนการโก โหติ กลหการโก วิวาทการโก ภสฺสการโก สงฺเฆ อธิกรณการโกฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ ภณฺฑนการโก กลหการโก วิวาทการโก ภสฺสการโก สงฺเฆ อธิกรณการโกฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรนฺติ – อธมฺเมน สมคฺคาฯ โส ตมฺหา อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต อธมฺเมน สมคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรนฺติ – ธมฺเมน วคฺคาฯ โส ตมฺหาปิ อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต ธมฺเมน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน วคฺคาฯ โส ตมฺหาปิ อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต ธมฺมปติรูปเกน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคาฯ โส ตมฺหาปิ อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต ธมฺมปติรูปเกน สมคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรนฺติ – อธมฺเมน วคฺคาฯ
๔๐๙. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ภณฺฑนการโก โหติ กลหการโก วิวาทการโก ภสฺสการโก สงฺเฆ อธิกรณการโกฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ ภณฺฑนการโก กลหการโก วิวาทการโก ภสฺสการโก สงฺเฆ อธิกรณการโกฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรนฺติ – ธมฺเมน วคฺคาฯ โส ตมฺหา อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต ธมฺเมน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน วคฺคาฯ โส ตมฺหาปิ อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต ธมฺมปติรูปเกน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคาฯ โส ตมฺหาปิ อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต ธมฺมปติรูปเกน สมคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรนฺติ – อธมฺเมน วคฺคาฯ โส ตมฺหาปิ อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต อธมฺเมน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรนฺติ – อธมฺเมน สมคฺคาฯ
๔๑๐. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ภณฺฑนการโก โหติ กลหการโก วิวาทการโก ภสฺสการโก สงฺเฆ อธิกรณการโกฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ ภณฺฑนการโก กลหการโก วิวาทการโก ภสฺสการโก สงฺเฆ อธิกรณการโกฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน วคฺคาฯ โส ตมฺหา อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต ธมฺมปติรูปเกน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคาฯ โส ตมฺหาปิ อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต ธมฺมปติรูปเกน สมคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรนฺติ – อธมฺเมน วคฺคาฯ โส ตมฺหาปิ อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต อธมฺเมน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรนฺติ – อธมฺเมน สมคฺคาฯ โส ตมฺหาปิ อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต อธมฺเมน สมคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรนฺติ – ธมฺเมน วคฺคาฯ
๔๑๑. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ภณฺฑนการโก โหติ กลหการโก วิวาทการโก ภสฺสการโก สงฺเฆ อธิกรณการโกฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ ภณฺฑนการโก กลหการโก วิวาทการโก ภสฺสการโก สงฺเฆ อธิกรณการโกฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคาฯ โส ตมฺหา อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต ธมฺมปติรูปเกน สมคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรนฺติ – อธมฺเมน วคฺคาฯ โส ตมฺหาปิ อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต อธมฺเมน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรนฺติ – อธมฺเมน สมคฺคาฯ โส ตมฺหาปิ อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต อธมฺเมน สมคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรนฺติ – ธมฺเมน วคฺคาฯ โส ตมฺหาปิ อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต ธมฺเมน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน วคฺคาฯ
ตชฺชนียกมฺมกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๔๓. นิยสฺสกมฺมกถา
๔๑๒. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ พาโล โหติ อพฺยตฺโต อาปตฺติพหุโล อนปทาโน, คิหิสํสฏฺโฐ วิหรติ อนนุโลมิเกหิ คิหิสํสคฺเคหิ ฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ พาโล อพฺยตฺโต อาปตฺติพหุโล อนปทาโน, คิหิสํสฏฺโฐ วิหรติ อนนุโลมิเกหิ คิหิสํสคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ นิยสฺสกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส นิยสฺสกมฺมํ กโรนฺติ – อธมฺเมน วคฺคาฯ โส ตมฺหา อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน นิยสฺสกมฺมกโต อธมฺเมน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ นิยสฺสกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส นิยสฺสกมฺมํ กโรนฺติ – อธมฺเมน สมคฺคา…เป.… ธมฺเมน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคา…เป.…ฯ
ยถา เหฏฺฐา, ตถา จกฺกํ กาตพฺพํฯ
นิยสฺสกมฺมกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๔๔. ปพฺพาชนียกมฺมกถา
๔๑๓. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ กุลทูสโก โหติ ปาปสมาจาโรฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ กุลทูสโก ปาปสมาจาโรฯ หนฺทสฺส มยํ ปพฺพาชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ปพฺพาชนียกมฺมํ กโรนฺติ – อธมฺเมน วคฺคาฯ โส ตมฺหา อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ปพฺพาชนียกมฺมกโต อธมฺเมน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ปพฺพาชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ปพฺพาชนียกมฺมํ กโรนฺติ – อธมฺเมน สมคฺคา…เป.… ธมฺเมน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคา…เป.…ฯ
จกฺกํ กาตพฺพํ ฯ
ปพฺพาชนียกมฺมกตา นิฏฺฐิตาฯ
๒๔๕. ปฏิสารณียกมฺมกถา
๔๑๔. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ คิหี อกฺโกสติ ปริภาสติฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ คิหี อกฺโกสติ ปริภาสติฯ หนฺทสฺส มยํ ปฏิสารณียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ปฏิสารณียกมฺมํ กโรนฺติ – อธมฺเมน วคฺคาฯ โส ตมฺหา อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ปฏิสารณียกมฺมกโต อธมฺเมน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ปฏิสารณียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ปฏิสารณียกมฺมํ กโรนฺติ – อธมฺเมน สมคฺคา…เป.… ธมฺเมน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคา…เป.…ฯ
จกฺกํ กาตพฺพํฯ
ปฏิสารณียกมฺมกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๔๖. อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมกถา
๔๑๕. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อาปตฺติํ อาปชฺชิตฺวา น อิจฺฉติ อาปตฺติํ ปสฺสิตุํฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ อาปตฺติํ อาปชฺชิตฺวา น อิจฺฉติ อาปตฺติํ ปสฺสิตุํฯ หนฺทสฺส มยํ อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรนฺติ – อธมฺเมน วคฺคาฯ โส ตมฺหา อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมกโต อธมฺเมน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรนฺติ – อธมฺเมน สมคฺคา…เป.… ธมฺเมน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคา…เป.…ฯ
จกฺกํ กาตพฺพํฯ
อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๔๗. อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺมกถา
๔๑๖. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อาปตฺติํ อาปชฺชิตฺวา น อิจฺฉติ อาปตฺติํ ปฏิกาตุํฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ อาปตฺติํ อาปชฺชิตฺวา น อิจฺฉติ อาปตฺติํ ปฏิกาตุํฯ หนฺทสฺส มยํ อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรมา’’ติ ฯ เต ตสฺส อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรนฺติ – อธมฺเมน วคฺคาฯ โส ตมฺหา อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺมกโต อธมฺเมน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรนฺติ – อธมฺเมน สมคฺคา…เป.… ธมฺเมน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคา…เป.…ฯ
จกฺกํ กาตพฺพํฯ
อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺมกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๔๘. อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺมกถา
๔๑๗. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ น อิจฺฉติ ปาปิกํ ทิฏฺฐิํ ปฏินิสฺสชฺชิตุํฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ น อิจฺฉติ ปาปิกํ ทิฏฺฐิํ ปฏินิสฺสชฺชิตุํฯ หนฺทสฺส มยํ ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรนฺติ – อธมฺเมน วคฺคาฯ โส ตมฺหา อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺมกโต อธมฺเมน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรนฺติ – อธมฺเมน สมคฺคา…เป.… ธมฺเมน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคา…เป.…ฯ
จกฺกํ กาตพฺพํฯ
อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺมกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๔๙. ตชฺชนียกมฺมปฏิปฺปสฺสทฺธิกถา
๔๑๘. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – อธมฺเมน วคฺคาฯ โส ตมฺหา อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อิมสฺส โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสทฺธํ อธมฺเมน สมคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – อธมฺเมน สมคฺคาฯ โส ตมฺหาปิ อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อิมสฺส โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสทฺธํ อธมฺเมน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – ธมฺเมน วคฺคาฯ โส ตมฺหาปิ อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อิมสฺส โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสทฺธํ ธมฺเมน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน วคฺคาฯ โส ตมฺหาปิ อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อิมสฺส โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสทฺธํ ธมฺมปติรูปเกน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคาฯ
๔๑๙. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – อธมฺเมน สมคฺคาฯ โส ตมฺหา อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อิมสฺส โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสทฺธํ อธมฺเมน สมคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – ธมฺเมน วคฺคาฯ โส ตมฺหาปิ อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อิมสฺส โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสทฺธํ ธมฺเมน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน วคฺคาฯ โส ตมฺหาปิ อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อิมสฺส โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสทฺธํ ธมฺมปติรูปเกน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคาฯ โส ตมฺหาปิ อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อิมสฺส โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสทฺธํ ธมฺมปติรูปเกน สมคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – อธมฺเมน วคฺคาฯ
๔๒๐. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติ ฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – ธมฺเมน วคฺคาฯ โส ตมฺหา อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อิมสฺส โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสทฺธํ ธมฺเมน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน วคฺคาฯ โส ตมฺหาปิ อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อิมสฺส โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสทฺธํ ธมฺมปติรูปเกน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคาฯ โส ตมฺหาปิ อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อิมสฺส โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสทฺธํ ธมฺมปติรูปเกน สมคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – อธมฺเมน วคฺคาฯ โส ตมฺหาปิ อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อิมสฺส โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสทฺธํ อธมฺเมน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – อธมฺเมน สมคฺคาฯ
๔๒๑. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน วคฺคาฯ โส ตมฺหา อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อิมสฺส โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสทฺธํ ธมฺมปติรูปเกน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคาฯ โส ตมฺหาปิ อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อิมสฺส โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสทฺธํ ธมฺมปติรูปเกน สมคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – อธมฺเมน วคฺคาฯ โส ตมฺหาปิ อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อิมสฺส โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสทฺธํ อธมฺเมน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – อธมฺเมน สมคฺคาฯ โส ตมฺหาปิ อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อิมสฺส โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสทฺธํ อธมฺเมน สมคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – ธมฺเมน วคฺคาฯ
๔๒๒. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคาฯ โส ตมฺหา อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อิมสฺส โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสทฺธํ ธมฺมปติรูปเกน สมคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – อธมฺเมน วคฺคาฯ โส ตมฺหาปิ อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อิมสฺส โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสทฺธํ อธมฺเมน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – อธมฺเมน สมคฺคาฯ โส ตมฺหาปิ อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อิมสฺส โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสทฺธํ อธมฺเมน สมคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – ธมฺเมน วคฺคาฯ โส ตมฺหาปิ อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อิมสฺส โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสทฺธํ ธมฺเมน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน วคฺคาฯ
ตชฺชนียกมฺมปฏิปฺปสฺสทฺธิกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๕๐. นิยสฺสกมฺมปฏิปฺปสฺสทฺธิกถา
๔๒๓. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สงฺเฆน นิยสฺสกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, นิยสฺสสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน นิยสฺสกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, นิยสฺสสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ หนฺทสฺส มยํ นิยสฺสกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส นิยสฺสกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – อธมฺเมน วคฺคาฯ โส ตมฺหา อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อิมสฺส โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน สงฺเฆน นิยสฺสกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสทฺธํ อธมฺเมน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ นิยสฺสกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส นิยสฺสกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – อธมฺเมน สมคฺคา…เป.… ธมฺเมน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคา…เป.…ฯ
จกฺกํ กาตพฺพํฯ
นิยสฺสกมฺมปฏิปฺปสฺสทฺธิกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๕๑. ปพฺพาชนียกมฺมปฏิปฺปสฺสทฺธิกถา
๔๒๔. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สงฺเฆน ปพฺพาชนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ , เนตฺถารํ วตฺตติ, ปพฺพาชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ปพฺพาชนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ปพฺพาชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ หนฺทสฺส มยํ ปพฺพาชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ปพฺพาชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – อธมฺเมน วคฺคาฯ โส ตมฺหา อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อิมสฺส โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน สงฺเฆน ปพฺพาชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสทฺธํ อธมฺเมน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ปพฺพาชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ปพฺพาชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – อธมฺเมน สมคฺคา…เป.… ธมฺเมน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคา…เป.…ฯ
จกฺกํ กาตพฺพํฯ
ปพฺพาชนียกมฺมปฏิปฺปสฺสทฺธิกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๕๒. ปฏิสารณียกมฺมปฏิปฺปสฺสทฺธิกถา
๔๒๕. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สงฺเฆน ปฏิสารณียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ปฏิสารณียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ปฏิสารณียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ปฏิสารณียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ หนฺทสฺส มยํ ปฏิสารณียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ปฏิสารณียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – อธมฺเมน วคฺคาฯ โส ตมฺหา อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อิมสฺส โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน สงฺเฆน ปฏิสารณียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสทฺธํ อธมฺเมน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ปฏิสารณียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ปฏิสารณียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – อธมฺเมน สมคฺคา…เป.… ธมฺเมน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคา…เป.…ฯ
จกฺกํ กาตพฺพํฯ
ปฏิสารณียกมฺมปฏิปฺปสฺสทฺธิกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๕๓. อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมปฏิปฺปสฺสทฺธิกถา
๔๒๖. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สงฺเฆน อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ หนฺทสฺส มยํ อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – อธมฺเมน วคฺคาฯ โส ตมฺหา อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อิมสฺส โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน สงฺเฆน อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสทฺธํ อธมฺเมน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – อธมฺเมน สมคฺคา…เป.… ธมฺเมน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคา…เป.…ฯ
จกฺกํ กาตพฺพํฯ
อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมปฏิปฺปสฺสทฺธิกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๕๔. อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺมปฏิปฺปสฺสทฺธิกถา
๔๒๗. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สงฺเฆน อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ หนฺทสฺส มยํ อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – อธมฺเมน วคฺคาฯ โส ตมฺหา อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อิมสฺส โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน สงฺเฆน อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสทฺธํ – อธมฺเมน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – อธมฺเมน สมคฺคา…เป.… ธมฺเมน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคา…เป.…ฯ
จกฺกํ กาตพฺพํฯ
อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺมปฏิปฺปสฺสทฺธิกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๕๕. อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺมปฏิปฺปสฺสทฺธิกถา
๔๒๘. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สงฺเฆน ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ หนฺทสฺส มยํ ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – อธมฺเมน วคฺคาฯ โส ตมฺหา อาวาสา อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉติฯ ตตฺถปิ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อิมสฺส โข, อาวุโส, ภิกฺขุโน สงฺเฆน ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสทฺธํ – อธมฺเมน วคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ… อธมฺเมน สมคฺคา…เป.… ธมฺเมน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคา…เป.…ฯ
จกฺกํ กาตพฺพํฯ
อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺมปฏิปฺปสฺสทฺธิกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๕๖. ตชฺชนียกมฺมวิวาทกถา
๔๒๙. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ภณฺฑนการโก โหติ กลหการโก วิวาทการโก ภสฺสการโก สงฺเฆ อธิกรณการโกฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ ภณฺฑนการโก…เป.… สงฺเฆ อธิกรณการโกฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติ ฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรนฺติ – อธมฺเมน วคฺคาฯ ตตฺรฏฺโฐ สงฺโฆ วิวทติ – ‘‘อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ, ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ, อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, เย เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘อธมฺเมน วคฺคกมฺม’’นฺติ, เย จ เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติ, อิเม ตตฺถ ภิกฺขู ธมฺมวาทิโนฯ
๔๓๐. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ภณฺฑนการโก โหติ…เป.… สงฺเฆ อธิกรณการโกฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ ภณฺฑนการโก…เป.… สงฺเฆ อธิกรณการโกฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรนฺติ – อธมฺเมน สมคฺคาฯ ตตฺรฏฺโฐ สงฺโฆ วิวทติ – ‘‘อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ, ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ, อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, เย เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘อธมฺเมน สมคฺคกมฺม’’นฺติ, เย จ เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติ, อิเม ตตฺถ ภิกฺขู ธมฺมวาทิโนฯ
๔๓๑. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ภณฺฑนการโก โหติ…เป.… สงฺเฆ อธิกรณการโกฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ ภณฺฑนการโก…เป.… สงฺเฆ อธิกรณการโก หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรนฺติ – ธมฺเมน วคฺคาฯ ตตฺรฏฺโฐ สงฺโฆ วิวทติ – ‘‘อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ, ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ, อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, เย เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘ธมฺเมน วคฺคกมฺม’’นฺติ, เย จ เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติ, อิเม ตตฺถ ภิกฺขู ธมฺมวาทิโนฯ
๔๓๒. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ภณฺฑนการโก โหติ…เป.… สงฺเฆ อธิกรณการโกฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ ภณฺฑนการโก…เป.… สงฺเฆ อธิกรณการโกฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน วคฺคาฯ ตตฺรฏฺโฐ สงฺโฆ วิวทติ – ‘‘อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ, ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ, อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, เย เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺม’’นฺติ, เย จ เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติ, อิเม ตตฺถ ภิกฺขู ธมฺมวาทิโนฯ
๔๓๓. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ภณฺฑนการโก โหติ…เป.… สงฺเฆ อธิกรณการโกฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ ภณฺฑนการโก โหติ…เป.… สงฺเฆ อธิกรณการโกฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กโรนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคาฯ ตตฺรฏฺโฐ สงฺโฆ วิวทติ – ‘‘อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ, ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ, อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, เย เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺม’’นฺติ, เย จ เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติ, อิเม ตตฺถ ภิกฺขู ธมฺมวาทิโนฯ
ตชฺชนียกมฺมวิวาทกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๕๗. นิยสฺสกมฺมวิวาทกถา
๔๓๔. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ พาโล โหติ อพฺยตฺโต อาปตฺติพหุโล อนปทาโน, คิหิสํสฏฺโฐ วิหรติ อนนุโลมิเกหิ คิหิสํสคฺเคหิฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ พาโล อพฺยตฺโต อาปตฺติพหุโล อนปทาโน, คิหิสํสฏฺโฐ วิหรติ อนนุโลมิเกหิ คิหิสํสคฺเคหิฯ หนฺทสฺส มยํ นิยสฺสกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส นิยสฺสกมฺมํ กโรนฺติ – อธมฺเมน วคฺคา…เป.… อธมฺเมน สมคฺคา… ธมฺเมน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคาฯ ตตฺรฏฺโฐ สงฺโฆ วิวทติ – ‘‘อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ, ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ , ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ, อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, เย เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺม’’นฺติ, เย จ เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติ, อิเม ตตฺถ ภิกฺขู ธมฺมวาทิโนฯ อิเม ปญฺจ วารา สํขิตฺตาฯ
นิยสฺสกมฺมวิวาทกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๕๘. ปพฺพาชนียกมฺมวิวาทกถา
๔๓๕. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ กุลทูสโก โหติ ปาปสมาจาโรฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ กุลทูสโก ปาปสมาจาโรฯ หนฺทสฺส มยํ ปพฺพาชนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ปพฺพาชนียกมฺมํ กโรนฺติ – อธมฺเมน วคฺคา…เป.… อธมฺเมน สมคฺคา… ธมฺเมน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคาฯ ตตฺรฏฺโฐ สงฺโฆ วิวทติ – ‘‘อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ, ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ, อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, เย เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺม’’นฺติ เย จ เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติ, อิเม ตตฺถ ภิกฺขู ธมฺมวาทิโนฯ อิเม ปญฺจ วารา สํขิตฺตาฯ
ปพฺพาชนียกมฺมวิวาทกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๕๙. ปฏิสารณียกมฺมวิวาทกถา
๔๓๖. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ คิหี อกฺโกสติ ปริภาสติฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ คิหี อกฺโกสติ ปริภาสติฯ หนฺทสฺส มยํ ปฏิสารณียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ปฏิสารณียกมฺมํ กโรนฺติ – อธมฺเมน วคฺคา…เป.… อธมฺเมน สมคฺคา… ธมฺเมน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคาฯ ตตฺรฏฺโฐ สงฺโฆ วิวทติ – ‘‘อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ, ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ, อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, เย เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺม’’นฺติ, เย จ เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติ, อิเม ตตฺถ ภิกฺขู ธมฺมวาทิโนฯ อิเม ปญฺจ วารา สํขิตฺตาฯ
ปฏิสารณียกมฺมวิวาทกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๖๐. อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมวิวาทกถา
๔๓๗. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อาปตฺติํ อาปชฺชิตฺวา น อิจฺฉติ อาปตฺติํ ปสฺสิตุํฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ อาปตฺติํ อาปชฺชิตฺวา น อิจฺฉติ อาปตฺติํ ปสฺสิตุํฯ หนฺทสฺส มยํ อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรนฺติ – อธมฺเมน วคฺคา…เป.… อธมฺเมน สมคฺคา… ธมฺเมน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคาฯ ตตฺรฏฺโฐ สงฺโฆ วิวทติ – ‘‘อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ, ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ, อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, เย เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺม’’นฺติ, เย จ เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติ, อิเม ตตฺถ ภิกฺขู ธมฺมวาทิโนฯ อิเม ปญฺจ วารา สํขิตฺตาฯ
อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมวิวาทกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๖๑. อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺมวิวาทกถา
๔๓๘. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อาปตฺติํ อาปชฺชิตฺวา น อิจฺฉติ อาปตฺติํ ปฏิกาตุํฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ อาปตฺติํ อาปชฺชิตฺวา น อิจฺฉติ อาปตฺติํ ปฏิกาตุํฯ หนฺทสฺส มยํ อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรนฺติ – อธมฺเมน วคฺคา…เป.… อธมฺเมน สมคฺคา… ธมฺเมน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคาฯ ตตฺรฏฺโฐ สงฺโฆ วิวทติ – ‘‘อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ, ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ, อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, เย เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺม’’นฺติ; เย จ เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติ, อิเม ตตฺถ ภิกฺขู ธมฺมวาทิโนฯ อิเม ปญฺจ วารา สํขิตฺตาฯ
อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺมวิวาทกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๖๒. อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺมวิวาทกถา
๔๓๙. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ น อิจฺฉติ ปาปิกํ ทิฏฺฐิํ ปฏินิสฺสชฺชิตุํฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ น อิจฺฉติ ปาปิกํ ทิฏฺฐิํ ปฏินิสฺสชฺชิตุํฯ หนฺทสฺส มยํ ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรมา’’ติฯ เต ตสฺส ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรนฺติ – อธมฺเมน วคฺคา…เป.… อธมฺเมน สมคฺคา… ธมฺเมน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคาฯ ตตฺรฏฺโฐ สงฺโฆ วิวทติ – ‘‘อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ, ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ, อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, เย เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺม’’นฺติ, เย จ เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติ, อิเม ตตฺถ ภิกฺขู ธมฺมวาทิโนฯ อิเม ปญฺจ วารา สํขิตฺตาฯ
อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺมวิวาทกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๖๓. ตชฺชนียกมฺมปฏิปฺปสฺสทฺธิกถา
๔๔๐. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – อธมฺเมน วคฺคาฯ ตตฺรฏฺโฐ สงฺโฆ วิวทติ – ‘‘อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ, ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ, อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, เย เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘อธมฺเมน วคฺคกมฺม’’นฺติ, เย จ เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติ, อิเม ตตฺถ ภิกฺขู ธมฺมวาทิโนฯ
๔๔๑. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – อธมฺเมน สมคฺคาฯ ตตฺรฏฺโฐ สงฺโฆ วิวทติ – ‘‘อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ, ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ, อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, เย เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘อธมฺเมน สมคฺคกมฺม’’นฺติ, เย จ เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติ, อิเม ตตฺถ ภิกฺขู ธมฺมวาทิโนฯ
๔๔๒. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส , ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – ธมฺเมน วคฺคาฯ ตตฺรฏฺโฐ สงฺโฆ วิวทติ – ‘‘อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ, ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ, อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, เย เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘ธมฺเมน วคฺคกมฺม’’นฺติ เย จ เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติ, อิเม ตตฺถ ภิกฺขู ธมฺมวาทิโนฯ
๔๔๓. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน วคฺคาฯ ตตฺรฏฺโฐ สงฺโฆ วิวทติ – ‘‘อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ, ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ, อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติฯ ตตฺร , ภิกฺขเว, เย เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺม’’นฺติ, เย จ เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติ, อิเม ตตฺถ ภิกฺขู ธมฺมวาทิโนฯ
๔๔๔. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ตชฺชนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ตชฺชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ หนฺทสฺส มยํ ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ตชฺชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคาฯ ตตฺรฏฺโฐ สงฺโฆ วิวทติ – ‘‘อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ, ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ, อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, เย เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺม’’นฺติ, เย จ เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติ, อิเม ตตฺถ ภิกฺขู ธมฺมวาทิโนฯ
ตชฺชนียกมฺมปฏิปฺปสฺสทฺธิกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๖๔. นิยสฺสกมฺมปฏิปฺปสฺสทฺธิกถา
๔๔๕. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สงฺเฆน นิยสฺสกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, นิยสฺสสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน นิยสฺสกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ , นิยสฺสสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ หนฺทสฺส มยํ นิยสฺสกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส นิยสฺสกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – อธมฺเมน วคฺคา…เป.… อธมฺเมน สมคฺคา… ธมฺเมน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคาฯ ตตฺรฏฺโฐ สงฺโฆ วิวทติ – ‘‘อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ, ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ, อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติฯ ตตฺร, ภิกฺขเว , เย เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺม’’นฺติ, เย จ เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติ, อิเม ตตฺถ ภิกฺขู ธมฺมวาทิโนฯ อิเมปิ อิเม (สี. สฺยา. เอวมุปริปิ) ปญฺจ วารา สํขิตฺตาฯ
นิยสฺสกมฺมปฏิปฺปสฺสทฺธิกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๖๕. ปพฺพาชนียกมฺมปฏิปฺปสฺสทฺธิกถา
๔๔๖. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สงฺเฆน ปพฺพาชนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ปพฺพาชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ปพฺพาชนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ปพฺพาชนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ หนฺทสฺส มยํ ปพฺพาชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ปพฺพาชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – อธมฺเมน วคฺคา…เป.… อธมฺเมน สมคฺคา… ธมฺเมน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคาฯ ตตฺรฏฺโฐ สงฺโฆ วิวทติ – ‘‘อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ, ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ, อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, เย เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺม’’นฺติ, เย จ เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติ, อิเม ตตฺถ ภิกฺขู ธมฺมวาทิโนฯ อิเมปิ ปญฺจ วารา สํขิตฺตาฯ
ปพฺพาชนียกมฺมปฏิปฺปสฺสทฺธิกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๖๖. ปฏิสารณียกมฺมปฏิปฺปสฺสทฺธิกถา
๔๔๗. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สงฺเฆน ปฏิสารณียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ปฏิสารณียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ปฏิสารณียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ปฏิสารณียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ หนฺทสฺส มยํ ปฏิสารณียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ปฏิสารณียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – อธมฺเมน วคฺคา…เป.… อธมฺเมน สมคฺคา… ธมฺเมน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคาฯ ตตฺรฏฺโฐ สงฺโฆ วิวทติ – ‘‘อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ, ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ , ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ, อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, เย เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺม’’นฺติ, เย จ เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติฯ อิเม ตตฺถ ภิกฺขู ธมฺมวาทิโนฯ อิเมปิ ปญฺจ วารา สํขิตฺตาฯ
ปฏิสารณียกมฺมปฏิปฺปสฺสทฺธิกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๖๗. อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมปฏิปฺปสฺสทฺธิกถา
๔๔๘. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สงฺเฆน อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ หนฺทสฺส มยํ อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – อธมฺเมน วคฺคา…เป.… อธมฺเมน สมคฺคา… ธมฺเมน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคาฯ ตตฺรฏฺโฐ สงฺโฆ วิวทติ – ‘‘อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ, ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ, อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, เย เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺม’’นฺติ, เย จ เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติ, อิเม ตตฺถ ภิกฺขู ธมฺมวาทิโนฯ อิเมปิ ปญฺจ วารา สํขิตฺตาฯ
อทสฺสเน อุกฺเขปนียกมฺมปฏิปฺปสฺสทฺธิกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๖๘. อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺมปฏิปฺปสฺสทฺธิกถา
๔๔๙. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สงฺเฆน อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ หนฺทสฺส มยํ อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส อาปตฺติยา อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – อธมฺเมน วคฺคา…เป.… อธมฺเมน สมคฺคา… ธมฺเมน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคาฯ ตตฺรฏฺโฐ สงฺโฆ วิวทติ – ‘‘อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ, ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ, อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, เย เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺม’’นฺติ, เย จ เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติ, อิเม ตตฺถ ภิกฺขู ธมฺมวาทิโนฯ อิเมปิ ปญฺจ วารา สํขิตฺตาฯ
อปฺปฏิกมฺเม อุกฺเขปนียกมฺมปฏิปฺปสฺสทฺธิกถา นิฏฺฐิตาฯ
๒๖๙. อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺมปฏิปฺปสฺสทฺธิกถา
๔๕๐. อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สงฺเฆน ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ ตตฺร เจ ภิกฺขูนํ เอวํ โหติ – ‘‘อยํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สงฺเฆน ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺมกโต สมฺมา วตฺตติ, โลมํ ปาเตติ, เนตฺถารํ วตฺตติ, ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียสฺส กมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ ยาจติฯ หนฺทสฺส มยํ ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภมา’’ติฯ เต ตสฺส ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺติ – อธมฺเมน วคฺคา…เป.… อธมฺเมน สมคฺคา… ธมฺเมน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน วคฺคา… ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคาฯ ตตฺรฏฺโฐ สงฺโฆ วิวทติ – ‘‘อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ, ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ, ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ, อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, เย เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺม’’นฺติ, เย จ เต ภิกฺขู เอวมาหํสุ – ‘‘อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺมํ ปุน กาตพฺพํ กมฺม’’นฺติ, อิเม ตตฺถ ภิกฺขู ธมฺมวาทิโนฯ อิเมปิ ปญฺจ วารา สํขิตฺตาฯ
อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺเขปนียกมฺมปฏิปฺปสฺสทฺธิกถา นิฏฺฐิตาฯ
จมฺเปยฺยกฺขนฺธโก นวโมฯ
๒๗๐. ตสฺสุทฺทานํ
จมฺปายํ ภควา อาสิ, วตฺถุ วาสภคามเก;
อาคนฺตุกานมุสฺสุกฺกํ, อกาสิ อิจฺฉิตพฺพเก อิจฺฉิตพฺพโก (ก.)ฯ
ปกตญฺญุโนติ ญตฺวา, อุสฺสุกฺกํ น กรี ตทา;
อุกฺขิตฺโต น กโรตีติ, สาคมา ชินสนฺติเกฯ
อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, สมคฺคํ อธมฺเมน จ;
ธมฺเมน วคฺคกมฺมญฺจ, ปติรูปเกน วคฺคิกํฯ
ปติรูปเกน สมคฺคํ, เอโก อุกฺขิปเตกกํ;
เอโก จ ทฺเว สมฺพหุเล, สงฺฆํ อุกฺขิปเตกโกฯ
ทุเวปิ สมฺพหุลาปิ, สงฺโฆ สงฺฆญฺจ อุกฺขิปิ;
สพฺพญฺญุปวโร สุตฺวา, อธมฺมนฺติ ปฏิกฺขิปิฯ
ญตฺติวิปนฺนํ ยํ กมฺมํ, สมฺปนฺนํ อนุสาวนํ;
อนุสฺสาวนวิปนฺนํ, สมฺปนฺนํ ญตฺติยา จ ยํฯ
อุภเยน วิปนฺนญฺจ, อญฺญตฺร ธมฺมเมว จ;
วินยา สตฺถุ ปฏิกุฏฺฐํ, กุปฺปํ อฏฺฐานารหิกํฯ
อธมฺมวคฺคํ สมคฺคํ, ธมฺม ปติรูปานิ เย ทุเว;
ธมฺเมเนว จ สามคฺคิํ, อนุญฺญาสิ ตถาคโตฯ
จตุวคฺโค ปญฺจวคฺโค, ทสวคฺโค จ วีสติ;
ปโรวีสติวคฺโค จ อติเรกวีสติวคฺโค (สฺยา.), สงฺโฆ ปญฺจวิโธ ตถาฯ
ฐเปตฺวา อุปสมฺปทํ, ยญฺจ กมฺมํ ปวารณํ;
อพฺภานกมฺเมน สห, จตุวคฺเคหิ กมฺมิโกฯ
ทุเว กมฺเม ฐเปตฺวาน, มชฺฌเทสูปสมฺปทํ;
อพฺภานํ ปญฺจวคฺคิโก, สพฺพกมฺเมสุ กมฺมิโกฯ
อพฺภาเนกํ ฐเปตฺวาน, เย ภิกฺขู ทสวคฺคิกา;
สพฺพกมฺมกโร สงฺโฆ, วีโส สพฺพตฺถ กมฺมิโกฯ
ภิกฺขุนี สิกฺขมานา, จ สามเณโร สามเณรี;
ปจฺจกฺขาตนฺติมวตฺถู, อุกฺขิตฺตาปตฺติทสฺสเนฯ
อปฺปฏิกมฺเม ทิฏฺฐิยา, ปณฺฑโก เถยฺยสํวาสกํ;
ติตฺถิยา ติรจฺฉานคตํ, มาตุ ปิตุ จ ฆาตกํฯ
อรหํ ภิกฺขุนีทูสิ, เภทกํ โลหิตุปฺปาทํ;
พฺยญฺชนํ นานาสํวาสํ, นานาสีมาย อิทฺธิยาฯ
ยสฺส สงฺโฆ กเร กมฺมํ, โหนฺเตเต จตุวีสติ;
สมฺพุทฺเธน ปฏิกฺขิตฺตา, น เหเต คณปูรกาฯ
ปาริวาสิกจตุตฺโถ, ปริวาสํ ทเทยฺย วา;
มูลา มานตฺตมพฺเภยฺย, อกมฺมํ น จ กรณํฯ
มูลา อรหมานตฺตา, อพฺภานารหเมว จ;
น กมฺมการกา ปญฺจ, สมฺพุทฺเธน ปกาสิตาฯ
ภิกฺขุนี สิกฺขมานา จ, สามเณโร สามเณริกา;
ปจฺจกฺขนฺติมอุมฺมตฺตา, ขิตฺตาเวทนทสฺสเนฯ
อปฺปฏิกมฺเม ทิฏฺฐิยา, ปณฺฑกาปิ จ พฺยญฺชนา อิโต ปรํ สฺยามมูเล ทิยฑฺฒคาถาหิ อภพฺพปุคฺคลา สมตฺตํ ทสฺสิตา;
นานาสํวาสกา สีมา, เวหาสํ ยสฺส กมฺม จฯ
อฏฺฐารสนฺนเมเตสํ, ปฏิกฺโกสํ น รุหติ;
ภิกฺขุสฺส ปกตตฺตสฺส, รุหติ ปฏิกฺโกสนาฯ
สุทฺธสฺส ทุนฺนิสาริโต, พาโล หิ สุนิสฺสาริโต;
ปณฺฑโก เถยฺยสํวาโส, ปกฺกนฺโต ติรจฺฉานคโตฯ
มาตุ ปิตุ อรหนฺต, ทูสโก สงฺฆเภทโก;
โลหิตุปฺปาทโก เจว, อุภโตพฺยญฺชโน จ โยฯ
เอกาทสนฺนํ เอเตสํ, โอสารณํ น ยุชฺชติ;
หตฺถปาทํ ตทุภยํ, กณฺณนาสํ ตทูภยํฯ
องฺคุลิ อฬกณฺฑรํ, ผณํ ขุชฺโช จ วามโน;
คณฺฑี ลกฺขณกสา, จ ลิขิตโก จ สีปทีฯ
ปาปา ปริสกาโณ จ, กุณี ขญฺโช หโตปิ จ;
อิริยาปถทุพฺพโล, อนฺโธ มูโค จ พธิโรฯ
อนฺธมูคนฺธพธิโร มูคพธิรเมว จ;
อนฺธมูคพธิโร จ, ทฺวตฺติํเสเต อนูนกาฯ
เตสํ โอสารณํ โหติ, สมฺพุทฺเธน ปกาสิตํ;
ทฏฺฐพฺพา ปฏิกาตพฺพา, นิสฺสชฺเชตา น วิชฺชติฯ
ตสฺส อุกฺเขปนา กมฺมา, สตฺต โหนฺติ อธมฺมิกา;
อาปนฺนํ อนุวตฺตนฺตํ, สตฺต เตปิ อธมฺมิกาฯ
อาปนฺนํ นานุวตฺตนฺตํ, สตฺต กมฺมา สุธมฺมิกา;
สมฺมุขา ปฏิปุจฺฉา จ, ปฏิญฺญาย จ การณาฯ
สติ อมูฬฺหปาปิกา, ตชฺชนีนิยสฺเสน จ;
ปพฺพาชนีย ปฏิสาโร, อุกฺเขปปริวาส จฯ
มูลา มานตฺตอพฺภานา, ตเถว อุปสมฺปทา;
อญฺญํ กเรยฺย อญฺญสฺส, โสฬเสเต อธมฺมิกาฯ
ตํ ตํ กเรยฺย ตํ ตสฺส, โสฬเสเต สุธมฺมิกา;
ปจฺจาโรเปยฺย อญฺญญฺญํ, โสฬเสเต อธมฺมิกาฯ
ทฺเว ทฺเว ตมฺมูลกํ ตสฺส ทฺเว ทฺเว มูลา กตา กสฺส (สฺยา.), โทโทตมูลกนฺตสฺส (ก.), เตปิ โสฬส ธมฺมิกา;
เอเกกมูลกํ จกฺกํ, ‘‘อธมฺม’’นฺติ ชิโนพฺรวิฯ
อกาสิ ตชฺชนียํ กมฺมํ, สงฺโฆ ภณฺฑนการโก;
อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉิ โสฯ
ตตฺถาธมฺเมน สมคฺคา, ตสฺส ตชฺชนียํ กรุํ;
อญฺญตฺถ วคฺคาธมฺเมน, ตสฺส ตชฺชนียํ กรุํฯ
ปติรูเปน วคฺคาปิ, สมคฺคาปิ ตถา กรุํ;
อธมฺเมน สมคฺคา จ, ธมฺเมน วคฺคเมว จฯ
ปติรูปเกน วคฺคา จ, สมคฺคา จ อิเม ปทา;
เอเกกมูลกํ กตฺวา, จกฺกํ พนฺเธ วิจกฺขโณฯ
พาลา พฺยตฺตสฺส นิยสฺสํ, ปพฺพาเช กุลทูสกํ;
ปฏิสารณียํ กมฺมํ, กเร อกฺโกสกสฺส จฯ
อทสฺสนาปฺปฏิกมฺเม , โย จ ทิฏฺฐิํ น นิสฺสชฺเช;
เตสํ อุกฺเขปนียกมฺมํ, สตฺถวาเหน ภาสิตํฯ
อุปริ นยกมฺมานํ อุปวินยกมฺมานํ (สฺยา.), อุกฺเขปนียกมฺมานํ (ก.) ปญฺโญ ตชฺชนียํ นเย;
เตสํเยว อนุโลมํ, สมฺมา วตฺตติ ยาจิเต ยาจติ (สฺยา.), ยาจิโต (สี.)ฯ
ปสฺสทฺธิ เตสํ กมฺมานํ, เหฏฺฐา กมฺมนเยน จ;
ตสฺมิํ ตสฺมิํ ตุ กมฺเมสุ, ตตฺรฏฺโฐ จ วิวทติฯ
อกตํ ทุกฺกฏญฺเจว, ปุนกาตพฺพกนฺติ จ;
กมฺเม ปสฺสทฺธิยา จาปิ, เต ภิกฺขู ธมฺมวาทิโนฯ
วิปตฺติพฺยาธิเต ทิสฺวา, กมฺมปฺปตฺเต มหามุนิ;
ปฏิปฺปสฺสทฺธิมกฺขาสิ, สลฺลกตฺโตว โอสธนฺติฯ
อิมมฺหิ ขนฺธเก วตฺถูนิ ฉตฺติํสาติฯ
จมฺเปยฺยกฺขนฺธโก นิฏฺฐิโตฯ