มหาสงฺคาโม
๑. โวหรนฺเตน ชานิตพฺพาทิ
๓๖๘. สงฺคามาวจเร
๓๖๙. วตฺถุ ชานิตพฺพนฺติ อฏฺฐปาราชิกานํ
๓๗๐. วิปตฺติ ชานิตพฺพาติ สีลวิปตฺติ ชานิตพฺพา, อาจารวิปตฺติ ชานิตพฺพา, ทิฏฺฐิวิปตฺติ ชานิตพฺพา, อาชีววิปตฺติ ชานิตพฺพาฯ
๓๗๑. อาปตฺติ ชานิตพฺพาติ ปาราชิกาปตฺติ ชานิตพฺพา, สงฺฆาทิเสสาปตฺติ ชานิตพฺพา, ถุลฺลจฺจยาปตฺติ
๓๗๒. นิทานํ ชานิตพฺพนฺติ อฏฺฐปาราชิกานํ นิทานํ ชานิตพฺพํ, เตวีสสงฺฆาทิเสสานํ นิทานํ ชานิตพฺพํ, ทฺเวอนิยตานํ นิทานํ ชานิตพฺพํ, ทฺเวจตฺตารีสนิสฺสคฺคิยานํ นิทานํ ชานิตพฺพํ, อฏฺฐาสีติสตปาจิตฺติยานํ นิทานํ ชานิตพฺพํ, ทฺวาทสปาฏิเทสนียานํ นิทานํ ชานิตพฺพํ, ทุกฺกฏานํ นิทานํ ชานิตพฺพํ, ทุพฺภาสิตานํ นิทานํ ชานิตพฺพํฯ
๓๗๓. อากาโร ชานิตพฺโพติ สงฺโฆ อาการโต ชานิตพฺโพ, คโณ อาการโต ชานิตพฺโพ, ปุคฺคโล อาการโต ชานิตพฺโพ, โจทโก อาการโต ชานิตพฺโพ, จุทิตโก อาการโต ชานิตพฺโพ สงฺโฆ อาการโต ชานิตพฺโพติ ปฏิพโล นุ โข อยํ สงฺโฆ อิมํ อธิกรณํ วูปสเมตุํ ธมฺเมน วินเยน สตฺถุสาสเนน อุทาหุ โนติ, เอวํ สงฺโฆ อาการโต ชานิตพฺโพฯ คโณ อาการโต ชานิตพฺโพติ ปฏิพโล นุ โข อยํ คโณ อิมํ อธิกรณํ วูปสเมตุํ ธมฺเมน วินเยน สตฺถุสาสเนน อุทาหุ โนติ, เอวํ คโณ อาการโต ชานิตพฺโพ ปุคฺคโล อาการโต ชานิตพฺโพติ ปฏิพโล นุ โข อยํ ปุคฺคโล อิมํ อธิกรณํ วูปสเมตุํ ธมฺเมน วินเยน สตฺถุสาสเนน อุทาหุ โนติ, เอวํ ปุคฺคโล อาการโต ชานิตพฺโพฯ โจทโก อาการโต ชานิตพฺโพติ กจฺจิ นุ โข อยมายสฺมา ปญฺจสุ ธมฺเมสุ ปติฏฺฐาย ปรํ โจเทติ อุทาหุ โนติ, เอวํ โจทโก อาการโต ชานิตพฺโพฯ จุทิตโก อาการโต ชานิตพฺโพติ กจฺจิ นุ โข อยมายสฺมา ทฺวีสุ ธมฺเมสุ ปติฏฺฐิโต สจฺเจ จ อกุปฺเป จ อุทาหุ โนติ, เอวํ จุทิตโก อาการโต ชานิตพฺโพฯ
๓๗๔. ปุพฺพาปรํ ชานิตพฺพนฺติ กจฺจิ นุ โข อยมายสฺมา วตฺถุโต วา วตฺถุํ สงฺกมติ, วิปตฺติโต วา วิปตฺติํ สงฺกมติ, อาปตฺติโต วา อาปตฺติํ สงฺกมติ, อวชานิตฺวา วา ปฏิชานาติ, ปฏิชานิตฺวา วา อวชานาติ, อญฺเญน วา อญฺญํ ปฏิจรติ, อุทาหุ โนติ, เอวํ ปุพฺพาปรํ ชานิตพฺพํฯ
๓๗๕. กตากตํ ชานิตพฺพนฺติ เมถุนธมฺโม ชานิตพฺโพ, เมถุนธมฺมสฺส อนุโลมํ ชานิตพฺพํ, เมถุนธมฺมสฺส ปุพฺพภาโค ชานิตพฺโพฯ เมถุนธมฺโม ชานิตพฺโพติ ทฺวยํทฺวยสมาปตฺติ ชานิตพฺพาฯ เมถุนธมฺมสฺส อนุโลมํ ชานิตพฺพนฺติ ภิกฺขุ อตฺตโน มุเขน ปรสฺส องฺคชาตํ คณฺหาติ เมถุนธมฺมสฺส ปุพฺพภาโค ชานิตพฺโพติ วณฺณาวณฺโณ
๓๗๖. กมฺมํ ชานิตพฺพนฺติ โสฬสกมฺมานิ ชานิตพฺพานิ – จตฺตาริ อปโลกนกมฺมานิ ชานิตพฺพานิ, จตฺตาริ ญตฺติกมฺมานิ ชานิตพฺพานิ, จตฺตาริ ญตฺติทุติยกมฺมานิ ชานิตพฺพานิ, จตฺตาริ ญตฺติจตุตฺถกมฺมานิ ชานิตพฺพานิฯ
๓๗๗. อธิกรณํ ชานิตพฺพนฺติ จตฺตาริ อธิกรณานิ ชานิตพฺพานิ – วิวาทาธิกรณํ ชานิตพฺพํ, อนุวาทาธิกรณํ ชานิตพฺพํ, อาปตฺตาธิกรณํ ชานิตพฺพํ, กิจฺจาธิกรณํ ชานิตพฺพํฯ
๓๗๘. สมโถ ชานิตพฺโพติ สตฺต สมถา ชานิตพฺพา – สมฺมุขาวินโย ชานิตพฺโพ, สติวินโย ชานิตพฺโพ, อมูฬฺหวินโย ชานิตพฺโพ, ปฏิญฺญาตกรณํ ชานิตพฺพํ, เยภุยฺยสิกา ชานิตพฺพา, ตสฺสปาปิยสิกา ชานิตพฺพา, ติณวตฺถารโก ชานิตพฺโพฯ
๒. อคติอคนฺตพฺโพ
๓๗๙. น ฉนฺทาคติ คนฺตพฺพาติ ฉนฺทาคติํ คจฺฉนฺโต กถํ ฉนฺทาคติํ คจฺฉติ? อิเธกจฺโจ – ‘‘อยํ เม อุปชฺฌาโย วา อาจริโย วา สทฺธิวิหาริโก วา อนฺเตวาสิโก วา สมานุปชฺฌายโก วา สมานาจริยโก วา สนฺทิฏฺโฐ วา สมฺภตฺโต วา ญาติสาโลหิโต วา’’ติ, ตสฺสานุกมฺปาย ตสฺสานุรกฺขาย อธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปติ, ธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปติ, อวินยํ วินโยติ ทีเปติ, วินยํ อวินโยติ ทีเปติ, อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตน ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตนาติ
๓๘๐. น โทสาคติ คนฺตพฺพาติ โทสาคติํ คจฺฉนฺโต กถํ โทสาคติํ คจฺฉติ? อิเธกจฺโจ อนตฺถํ เม อจรีติ อาฆาตํ พนฺธติ, อนตฺถํ เม จรตีติ อาฆาตํ พนฺธติ, อนตฺถํ เม จริสฺสตีติ
๓๘๑. น โมหาคติ คนฺตพฺพาติ โมหาคติํ คจฺฉนฺโต กถํ โมหาคติํ คจฺฉติ? รตฺโต ราควเสน คจฺฉติ, ทุฏฺโฐ โทสวเสน คจฺฉติ, มูฬฺโห โมหวเสน คจฺฉติ, ปรามฏฺโฐ ทิฏฺฐิวเสน คจฺฉติ, มูฬฺโห สํมูฬฺโห โมหาภิภูโต อธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปติ, ธมฺมํ อธมฺโมติ
๓๘๒. น ภยาคติ คนฺตพฺพาติ ภยาคติํ คจฺฉนฺโต กถํ ภยาคติํ คจฺฉติ? อิเธกจฺโจ – ‘‘อยํ วิสมนิสฺสิโต วา คหนนิสฺสิโต วา พลวนิสฺสิโต วา กกฺขโฬ ผรุโส ชีวิตนฺตรายํ วา พฺรหฺมจริยนฺตรายํ วา กริสฺสตี’’ติ, ตสฺส ภยา ภีโต อธมฺมํ ธมฺโมติ
ฉนฺทา โทสา ภยา โมหา, โย ธมฺมํ อติวตฺตติ;
นิหียติ ตสฺส ยโส, กาฬปกฺเขว จนฺทิมาติฯ
๓. อคติอคมนํ
๓๘๓. กถํ น ฉนฺทาคติํ คจฺฉติ? อธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปนฺโต น ฉนฺทาคติํ คจฺฉติ, ธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺโต
๓๘๔. กถํ น โทสาคติํ คจฺฉติ? อธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปนฺโต
๓๘๕. กถํ น โมหาคติํ คจฺฉติ? อธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปนฺโต น โมหาคติํ คจฺฉติ, ธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺโต น โมหาคติํ คจฺฉติ…เป.… ทุฏฺฐุลฺลํ อาปตฺติํ ทุฏฺฐุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต น โมหาคติํ
๓๘๖. กถํ น ภยาคติํ คจฺฉติ? อธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปนฺโต น ภยาคติํ คจฺฉติ, ธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺโต น ภยาคติํ คจฺฉติ, อวินยํ อวินโยติ ทีเปนฺโต น ภยาคติํ คจฺฉติ, วินยํ วินโยติ ทีเปนฺโต น ภยาคติํ คจฺฉติ, อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตน อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺโต น ภยาคติํ คจฺฉติ, ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตน ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺโต น ภยาคติํ คจฺฉติ, อนาจิณฺณํ ตถาคเตน อนาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺโต น ภยาคติํ คจฺฉติ, อาจิณฺณํ ตถาคเตน อาจิณฺณํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺโต น ภยาคติํ คจฺฉติ, อปญฺญตฺตํ ตถาคเตน อปญฺญตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺโต น ภยาคติํ คจฺฉติ, ปญฺญตฺตํ ตถาคเตน ปญฺญตฺตํ ตถาคเตนาติ ทีเปนฺโต น ภยาคติํ คจฺฉติ, อนาปตฺติํ อนาปตฺตีติ ทีเปนฺโต น ภยาคติํ คจฺฉติ, อาปตฺติํ อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต น ภยาคติํ คจฺฉติ, ลหุกํ อาปตฺติํ ลหุกา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต น ภยาคติํ คจฺฉติ, ครุกํ อาปตฺติํ ครุกา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต น ภยาคติํ คจฺฉติ, สาวเสสํ อาปตฺติํ สาวเสสา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต น ภยาคติํ คจฺฉติ, อนวเสสํ อาปตฺติํ อนวเสสา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต น ภยาคติํ คจฺฉติ, ทุฏฺฐุลฺลํ อาปตฺติํ ทุฏฺฐุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต น ภยาคติํ คจฺฉติ, อทุฏฺฐุลฺลํ อาปตฺติํ อทุฏฺฐุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต น ภยาคติํ คจฺฉติฯ เอวํ น ภยาคติํ คจฺฉติฯ
ฉนฺทา
อาปูรติ ตสฺส ยโส, สุกฺกปกฺเขว จนฺทิมาติฯ
๔. สญฺญาปนียาทิ
๓๘๗. กถํ สญฺญาปนีเย ฐาเน สญฺญาเปติ? อธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปนฺโต สญฺญาปนีเย ฐาเน สญฺญาเปติ, ธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺโต
๓๘๘. กถํ นิชฺฌาปนีเย ฐาเน นิชฺฌาเปติ? อธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปนฺโต นิชฺฌาปนีเย ฐาเน นิชฺฌาเปติ, ธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺโต นิชฺฌาปนีเย ฐาเน นิชฺฌาเปติ…เป.… ทุฏฺฐุลฺลํ อาปตฺติํ ทุฏฺฐุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต นิชฺฌาปนีเย ฐาเน นิชฺฌาเปติ, อทุฏฺฐุลฺลํ อาปตฺติํ อทุฏฺฐุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต นิชฺฌาปนีเย ฐาเน นิชฺฌาเปติฯ เอวํ นิชฺฌาปนีเย ฐาเน นิชฺฌาเปติฯ
๓๘๙. กถํ เปกฺขนีเย ฐาเน เปกฺขติ? อธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปนฺโต เปกฺขนีเย ฐาเน เปกฺขติ, ธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺโต เปกฺขนีเย ฐาเน เปกฺขติ…เป.… ทุฏฺฐุลฺลํ อาปตฺติํ ทุฏฺฐุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต เปกฺขนีเย ฐาเน เปกฺขติ, อทุฏฺฐุลฺลํ อาปตฺติํ อทุฏฺฐุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต เปกฺขนีเย ฐาเน เปกฺขติฯ เอวํ เปกฺขนีเย ฐาเน เปกฺขติฯ
๓๙๐. กถํ ปสาทนีเย ฐาเน ปสาเทติ? อธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปนฺโต ปสาทนีเย ฐาเน ปสาเทติ, ธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปนฺโต ปสาทนีเย ฐาเน ปสาเทติ…เป.… ทุฏฺฐุลฺลํ อาปตฺติํ ทุฏฺฐุลฺลา อาปตฺตีติ ทีเปนฺโต ปสาทนีเย ฐาเน ปสาเทติ, อทุฏฺฐุลฺลํ อาปตฺติํ
๕. ปรปกฺขาทิอวชานนํ
๓๙๑. กถํ ลทฺธปกฺโขมฺหีติ ปรปกฺขํ อวชานาติ? อิเธกจฺโจ ลทฺธปกฺโข โหติ ลทฺธปริวาโร
๓๙๒. กถํ พหุสฺสุโตมฺหีติ อปฺปสฺสุตํ อวชานาติ? อิเธกจฺโจ พหุสฺสุโต โหติ สุตธโร สุตสนฺนิจโยฯ ‘‘อยํ อปฺปสฺสุโต อปฺปาคโม
๓๙๓. กถํ เถรตโรมฺหีติ นวกตรํ อวชานาติ? อิเธกจฺโจ เถโร โหติ รตฺตญฺญู จิรปพฺพชิโต อยํ นวโก อปฺปญฺญาโต อปฺปกตญฺญู อิมสฺส วจนํ อกตํ ภวิสฺสตี’’ติ ตสฺส อวชานนฺโต อธมฺมํ ธมฺโมติ ทีเปติ, ธมฺมํ อธมฺโมติ ทีเปติ
๓๙๔. อสมฺปตฺตํ น พฺยาหริตพฺพนฺติ อโนติณฺณํ ภารํ สมฺปตฺตํ ธมฺมโต วินยโต น ปริหาเปตพฺพนฺติ ยํอตฺถาย สงฺโฆ สนฺนิปติโต โหติ ตํ อตฺถํ ธมฺมโต วินยโต น ปริหาเปตพฺพํฯ
๓๙๕. เยน ธมฺเมนาติ ภูเตน วตฺถุนาฯ เยน วินเยนาติ โจเทตฺวา สาเรตฺวาฯ เยน สตฺถุสาสเนนาติ ญตฺติสมฺปทาย อนุสฺสาวนสมฺปทาย, เยน ธมฺเมน เยน วินเยน เยน สตฺถุสาสเนน ตํ อธิกรณํ วูปสมฺมติ, ตถา ตํ อธิกรณํ วูปสเมตพฺพนฺติฯ
๖. อนุวิชฺชกสฺส อนุโยคํ
๓๙๖. อนุวิชฺชเกน โจทโก ปุจฺฉิตพฺโพ – ‘‘ยํ โข ตฺวํ, อาวุโส, อิมสฺส ภิกฺขุโน ปวารณํ ฐเปสิ, กิมฺหิ นํ ฐเปสิ, สีลวิปตฺติยา วา ฐเปสิ, อาจารวิปตฺติยา วา ฐเปสิ, ทิฏฺฐิวิปตฺติยา วา ฐเปสี’’ติ? โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘‘สีลวิปตฺติยา วา ฐเปมิ
๓๙๗.
ทิฏฺฐํ ทิฏฺเฐน สเมติ, ทิฏฺเฐน สํสนฺทเต ทิฏฺฐํ;
ทิฏฺฐํ ปฏิจฺจ น อุเปติ, อสุทฺธปริสงฺกิโต;
โส ปุคฺคโล ปฏิญฺญาย, กาตพฺพา เตน ปวารณาฯ
สุตํ สุเตน สเมติ, สุเตน สํสนฺทเต สุตํ;
สุตํ ปฏิจฺจ น อุเปติ, อสุทฺธปริสงฺกิโต;
โส ปุคฺคโล ปฏิญฺญาย, กาตพฺพา เตน ปวารณาฯ
มุตํ มุเตน สเมติ, มุเตน สํสนฺทเต มุตํ;
มุตํ ปฏิจฺจ น อุเปติ, อสุทฺธปริสงฺกิโต;
โส ปุคฺคโล ปฏิญฺญาย, กาตพฺพา เตน ปวารณาติฯ
๗. ปุจฺฉาวิภาโค
๓๙๘. กิํ เต ทิฏฺฐนฺติ กตมา ปุจฺฉา? กินฺติ เต ทิฏฺฐนฺติ กตมา ปุจฺฉา? กทา เต ทิฏฺฐนฺติ กตมา ปุจฺฉา? กตฺถ เต ทิฏฺฐนฺติ กตมา ปุจฺฉา?
๓๙๙. กิํ เต ทิฏฺฐนฺติ วตฺถุปุจฺฉา, วิปตฺติปุจฺฉา, อาปตฺติปุจฺฉา, อชฺฌาจารปุจฺฉาฯ วตฺถุปุจฺฉาติ – อฏฺฐปาราชิกานํ วตฺถุปุจฺฉา, เตวีสสงฺฆาทิเสสานํ วตฺถุปุจฺฉา, ทฺเวอนิยตานํ วตฺถุปุจฺฉา, ทฺเวจตฺตารีสนิสฺสคฺคิยานํ วตฺถุปุจฺฉา, อฏฺฐาสีติสตปาจิตฺติยานํ วตฺถุปุจฺฉา, ทฺวาทสปาฏิเทสนียานํ วตฺถุปุจฺฉา, ทุกฺกฏานํ วตฺถุปุจฺฉา, ทุพฺภาสิตานํ วตฺถุปุจฺฉาฯ วิปตฺติปุจฺฉาติ – สีลวิปตฺติปุจฺฉา, อาจารวิปตฺติปุจฺฉา, ทิฏฺฐิวิปตฺติปุจฺฉา
๔๐๐. กินฺติ เต ทิฏฺฐนฺติ ลิงฺคปุจฺฉา, อิริยาปถปุจฺฉา, อาการปุจฺฉา, วิปฺปการปุจฺฉาฯ ลิงฺคปุจฺฉาติ – ทีฆํ วา รสฺสํ วา กณฺหํ วา โอทาตํ วาฯ อิริยาปถปุจฺฉาติ คจฺฉนฺตํ วา ฐิตํ
๔๐๑. กทา เต ทิฏฺฐนฺติ กาลปุจฺฉา, สมยปุจฺฉา, ทิวสปุจฺฉา, อุตุปุจฺฉาฯ กาลปุจฺฉาติ ปุพฺพณฺหกาเล วา มชฺฌนฺหิกกาเล วา สายนฺหกาเล วาฯ สมยปุจฺฉาติ ปุพฺพณฺหสมเย วา มชฺฌนฺหิกสมเย วา สายนฺหสมเย วาฯ ทิวสปุจฺฉาติ ปุเรภตฺตํ วา ปจฺฉาภตฺตํ วา รตฺติํ วา ทิวา วา กาเฬ วา ชุณฺเห วาฯ อุตุปุจฺฉาติ เหมนฺเต วา คิมฺเห วา วสฺเส วา
๔๐๒. กตฺถ เต ทิฏฺฐนฺติ ฐานปุจฺฉา, ภูมิปุจฺฉา, โอกาสปุจฺฉา, ปเทสปุจฺฉาฯ ฐานปุจฺฉาติ ภูมิยา วา ปถวิยา วา ธรณิยา วา ชคติยา วาฯ ภูมิปุจฺฉาติ ภูมิยา วา ปถวิยา วา ปพฺพเต วา ปาสาเณ วา ปาสาเท วาฯ โอกาสปุจฺฉาติ ปุรตฺถิเม วา โอกาเส ปจฺฉิเม
มหาสงฺคาโม นิฏฺฐิโตฯ
ตสฺสุทฺทานํ –
วตฺถุ นิทานํ อากาโร, ปุพฺพาปรํ กตากตํ;
กมฺมาธิกรณญฺเจว, สมโถ ฉนฺทคามิ จฯ
โทสา โมหา ภยา เจว, สญฺญา นิชฺฌาปเนน จ;
เปกฺขา ปสาเท ปกฺโขมฺหิ, สุตเถรตเรน จฯ
อสมฺปตฺตญฺจ สมฺปตฺตํ, ธมฺเมน วินเยน จ;
สตฺถุสฺส สาสเนนาปิ, มหาสงฺคามญาปนาติฯ