๘. จีวรกฺขนฺธกํ
ชีวกวตฺถุกถาวณฺณนา
๓๒๙-๓๓๐. จีวรกฺขนฺธเก กมฺมวิปากนฺติ กมฺมชโรคํฯ สํยมสฺสาติ อานิสํสสฺส, อุปโยคตฺเถ เจตํ สามิวจนํฯ
ปชฺโชตราชวตฺถุกถาทิวณฺณนา
๓๓๔-๓๓๖. วิจฺฉิกสฺส ชาโตติ ตสฺส กิร มาตุยา อุตุสมเย สยนคตาย วิจฺฉิโก นาภิปฺปเทสํ อารุฬฺโห, สา ตสฺส สมฺผสฺเสน คพฺภํ คณฺหิฯ ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘วิจฺฉิกสฺส ชาโต’’ติฯ อุสฺสนฺนโทโสติ สญฺจิตปิตฺตาทิโทโสฯ
วรยาจนกถาวณฺณนา
๓๓๗. อิตรีตเรนาติ อิตเรน อิตเรนฯ อิตร-สทฺโท ปน อนิยมวจโน ทฺวิกฺขตฺตุํ วุจฺจมาโน ยํกิญฺจิ-สทฺเทหิ สมานตฺโถ โหตีติ วุตฺตํ ‘‘อปฺปคฺเฆนปิ มหคฺเฆนปิ เยน เกนจี’’ติฯ มหาปิฏฺฐิยโกชวนฺติ หตฺถิปิฏฺฐีสุ อตฺถริตพฺพตาย มหาปิฏฺฐิยนฺติ ลทฺธสมญฺญํ จตุรงฺคุลปุปฺผํ โกชวํฯ
กมฺพลานุชานนาทิกถาวณฺณนา
๓๔๐. อุปจาเรติ สุสานสฺส อาสนฺเน ปเทเสฯ ฉฑฺเฑตฺวา คตาติ กิญฺจิ อวตฺวาเยว ฉฑฺเฑตฺวา คตาฯ โส เอว สามีติ อกตาย กติกาย เยน คหิตํ, โสว สามีฯ
จีวรปฏิคฺคาหกสมฺมุติอาทิกถาวณฺณนา
๓๔๒-๓๔๓. ธุรวิหารฏฺฐาเนติ วิหารมชฺเฌเยว สมฺมนฺนิตพฺพนฺติ สพฺเพสํ ชานนตฺถาย วิหารมชฺเฌเยว นิสินฺเนหิ สมฺมนฺนิตพฺพํฯ ตุลาภูโตติ ตุลาสทิโสฯ วณฺณาวณฺณํ กตฺวาติ สพฺพโกฏฺฐาเส อคฺฆโต สมเก กตฺวาฯ เตเนวาห ‘‘สเม ปฏิวีเส ฐเปตฺวา’’ติฯ อิทนฺติ สามเณรานํ อุปฑฺฒปฏิวีสสฺส ทานํฯ ผาติกมฺมนฺติ สมฺมุญฺชนีพนฺธนาทิหตฺถกมฺมํ อุกฺกุฏฺฐิํ กโรนฺตีติ มหาสทฺทํ กโรนฺติฯ สมปฏิวีโส ทาตพฺโพติ กริสฺสามาติ ยาจนฺตานํ ปฏิญฺญามตฺเตนปิ สมโกฏฺฐาโส ทาตพฺโพฯ
จีวรรชนกถาวณฺณนา
๓๔๔. รชนกุมฺภิยา มชฺเฌ ฐเปตฺวาติ อนฺโตรชนกุมฺภิยา มชฺเฌ ฐเปตฺวา เอวํ วฏฺฏาธารเก อนฺโตรชนกุมฺภิยา ปกฺขิตฺเต มชฺเฌ อุทกํ ติฏฺฐติ, วฏฺฏาธารกโต พหิ สมนฺตา อนฺโตกุมฺภิยํ รชนจฺฉลฺลิฯ รชนํ ปกฺขิปิตุนฺติ รชนจฺฉลฺลิํ ปกฺขิปิตุํฯ
ติจีวรานุชานนกถาวณฺณนา
๓๔๖. อุทฺธสฺเต อรุเณติ อุคฺคเต อรุณสีเสฯ นนฺทิมุขิยาติ ตุฏฺฐมุขิยาฯ
อติเรกจีวราทิกถาวณฺณนา
๓๔๘. อจฺฉุเปยฺยนฺติ ปติฏฺฐเปยฺยํฯ หตวตฺถกานนฺติ กาลาตีตวตฺถานํฯ อุทฺธริตฺวา อลฺลียาปนขณฺฑนฺติ ทุพฺพลฏฺฐานํ อปเนตฺวา อลฺลียาปนวตฺถขณฺฑํฯ
วิสาขาวตฺถุกถาวณฺณนา
๓๔๙-๓๕๑. วิสาขาวตฺถุมฺหิ กลฺลกายาติ อกิลนฺตกายา ปีติโสมนสฺเสหิ ผุฏสรีราฯ คตีติ ญาณคติ ญาณาธิคโมฯ อภิสมฺปราโยติ ญาณาภิสมฺปราโย ญาณสหิโต เปจฺจภาโวฯ
ตํ ภควา พฺยากริสฺสตีติ ‘‘โส ภิกฺขุ โสตาปนฺโน สกทาคามี’’ติอาทินา ตสฺส ตํ ญาณคติํ, ตโต ปรํ ‘‘นิยโต สมฺโพธิปรายโณ สกิเทว อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสตี’’ติอาทินา (สํ. นิ. ๕.๑๐๐๔) ญาณาภิสมฺปรายญฺจ อาวิ กริสฺสติฯ โสวคฺคิกนฺติ สคฺคสํวตฺตนิกํฯ โสกํ นุทติ วิโนเทตีติ โสกนุทํฯ
นิสีทนาทิอนุชานนกถาวณฺณนา
๓๕๓. ทุกฺขํ สุปตีติ นานาวิธสุปินํ ปสฺสนฺโต ทุกฺขํ สุปติฯ ทุกฺขํ ปฏิพุชฺฌตีติ ปฏิพุชฺฌนฺโตปิ อุตฺตสิตฺวา สโลมหํโส ทุกฺขํ ปฏิพุชฺฌติฯ
ปจฺฉิมวิกปฺปนุปคจีวราทิกถาวณฺณนา
๓๕๙-๓๖๒. อฏฺฐปทกจฺฉนฺเนน ปตฺตมุขํ สิพฺพิตุนฺติ อฏฺฐปทผลกากาเรน ปตฺตมุเข ตตฺถ ตตฺถ คพฺภํ ทสฺเสตฺวา สิพฺพิตุํฯ อคฺคฬคุตฺติเยว ปมาณนฺติ อิเมหิ จตูหิ นิกฺเขปการเณหิ ฐเปนฺเตนปิ อคฺคฬคุตฺติวิหาเรเยว ฐเปตุํ วฏฺฏตีติ อธิปฺปาโยฯ
สงฺฆิกจีวรุปฺปาทกถาวณฺณนา
๓๖๓. ปญฺจ มาเสติ อจฺจนฺตสํโยเค อุปโยควจนํฯ วฑฺฒิํ ปโยเชตฺวา ฐปิตอุปนิกฺเขปโตติ วสฺสาวาสิกตฺถาย เวยฺยาวจฺจกเรหิ วฑฺฒิํ ปโยเชตฺวา ฐปิตอุปนิกฺเขปโตฯ ตตฺรุปฺปาทโตติ นาฬิเกรอารามาทิตตฺรุปฺปาทโตฯ ‘‘วสฺสาวาสิกลาภวเสน วา มตกจีวรวเสน วา ตตฺรุปฺปาทวเสน วา อญฺเญน วา เกนจิ อากาเรน สงฺฆํ อุทฺทิสฺส อุปฺปนฺนจีวรํ, สพฺพํ ตสฺเสว อตฺถตกถินสฺส ปญฺจ มาเส, อนตฺถตกถินสฺส เอกํ จีวรมาสํ ปาปุณาตี’’ติ อวิเสสโต วตฺวาปิ ปุน วสฺสาวาสิกลาภวเสน อุปฺปนฺเน ลพฺภมานวิเสสํ ทสฺเสตุํ ‘‘ยํ ปน อิท’’นฺติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ อิธาติ อภิลาปมตฺตเมตํฯ ‘‘วสฺสํวุตฺถสงฺฆสฺส เทมา’’ติ วุตฺเตปิ โสเยว นโยฯ อนตฺถตกถินสฺสปิ ปญฺจ มาเส ปาปุณาตีติ วสฺสาวาสิกลาภวเสน อุปฺปนฺนตฺตา อนตฺถตกถินสฺสปิ วุตฺถวสฺสสฺส ปญฺจ มาเส ปาปุณาติฯ เกนจิ ปน ‘‘อิธ-สทฺเทน นิยมิตตฺตา’’ติ การณํ วุตฺตํ, ตํ อการณํฯ ตถา หิ อิธ-สทฺเทน อนิยเมตฺวาปิ ‘‘วสฺสํวุตฺถสงฺฆสฺส เทมา’’ติ วา ‘‘วสฺสาวาสิกํ เทมา’’ติ วา อนฺโตเหมนฺเต วสฺสาวาสิกลาภวเสน ทินฺนํ จีวรํ อนตฺถตกถินสฺสปิ วุตฺถวสฺสสฺส ปญฺจ มาเส ปาปุณาติ, เตเนว ตโต ปรนฺติ ปญฺจมาสโต ปรํ, คิมฺหานสฺส ปฐมทิวสโต ปฏฺฐายาติ อตฺโถฯ
‘‘กสฺมา? ปิฏฺฐิสมเย อุปฺปนฺนตฺตา’’ติ อิทํ ‘‘อุทาหุ อนาคตวสฺเส’’ติ อิมสฺสานนฺตรํ ทฏฺฐพฺพํฯ คิมฺหานสฺส ปฐมทิวสโต ปฏฺฐาย อุปฺปนฺนเมว หิ ปิฏฺฐิสมเย อุปฺปนฺนตฺตา ‘‘กิํ อตีตวสฺเส อิทํ วสฺสาวาสิก’’นฺติอาทินา ปุจฺฉิตพฺพํ, เตเนว ปรโตปิ วกฺขติ ‘‘คิมฺหานํ ปฐมทิวสโต ปฏฺฐาย วุตฺเต ปน มาติกา อาโรเปตพฺพา ‘อตีตวสฺสาวาสสฺส ปญฺจ มาสา อติกฺกนฺตา, อนาคโต จาตุมาสจฺจเยน ภวิสฺสติ, กตรวสฺสาวาสสฺส เทสี’ติฯ สเจ ‘อตีตวสฺสํวุตฺถานํ ทมฺมี’ติ วทติ, ตํอนฺโตวสฺสํวุตฺถานเมว ปาปุณาตี’’ติ (มหาว. อฏฺฐ. ๓๗๙)ฯ โปตฺถเกสุ ปน ‘‘อนตฺถตกถินสฺสปิ ปญฺจ มาเส ปาปุณาตี’’ติ อิมสฺสานนฺตรํ ‘‘กสฺมา? ปิฏฺฐิสมเย อุปฺปนฺนตฺตา’’ติ อิทํ ลิขนฺติ, ตํ น ยุชฺชติฯ น หิ ปิฏฺฐิสมเย อุปฺปนฺนํ สนฺธาย ‘‘อนตฺถตกถินสฺสปิ ปญฺจ มาเส ปาปุณาตี’’ติ วุตฺตํ, น จ ปิฏฺฐิสมเย อุปฺปนฺนํ วุตฺถวสฺสสฺเสว ปาปุณาติ, สมฺมุขีภูตานํ สพฺเพสํ ปาปุณาติ, เตเนว ปรโต วกฺขติ ‘‘อสุกวิหาเร วสฺสํวุตฺถสงฺฆสฺสาติ วทติ, ตตฺร วสฺสํวุตฺถานเมว ยาว กถินสฺสุพฺภารา ปาปุณาติฯ สเจ ปน คิมฺหานํ ปฐมทิวสโต ปฏฺฐาย เอวํ วทติ, ตตฺร สมฺมุขีภูตานํ สพฺเพสํ ปาปุณาติฯ กสฺมา? ปิฏฺฐิสมเย อุปฺปนฺนตฺตา’’ติ (มหาว. อฏฺฐ. ๓๗๙)ฯ
ฐิติกา ปน น ติฏฺฐตีติ เอตฺถ อฏฺฐิตาย ฐิติกาย ปุน อญฺญสฺมิํ จีวเร อุปฺปนฺเน สเจ เอโก ภิกฺขุ อาคจฺฉติ, มชฺเฌ ฉินฺทิตฺวา ทฺวีหิปิ คเหตพฺพํฯ ฐิตาย ปน ฐิติกาย ปุน อญฺญสฺมิํ จีวเร อุปฺปนฺเน สเจ นวกตโร อาคจฺฉติ, ฐิติกา เหฏฺฐา คจฺฉติฯ สเจ วุฑฺฒตโร อาคจฺฉติ, ฐิติกา อุทฺธมาโรหติฯ อถ อญฺโญ นตฺถิ, ปุน อตฺตโน ปาเปตฺวา คเหตพฺพํฯ ทุคฺคหิตานิ โหนฺตีติ เอตฺถ สงฺฆิกาเนว โหนฺตีติ อธิปฺปาโยฯ คหิตเมว นามาติ ‘‘อิมสฺส อิทํ ปตฺต’’นฺติ กิญฺจาปิ น วิทิตํ, เต ปน ภาคา อตฺถโต เตสํ ปตฺตาเยวาติ อธิปฺปาโยฯ อิโตวาติ เถรานํ ทาตพฺพโตเยวฯ
สงฺฆิกจีวรุปฺปาทกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
อุปนนฺทสกฺยปุตฺตวตฺถุกถาวณฺณนา
๓๖๔. สตฺตาหวาเรน อรุณเมว อุฏฺฐาเปตีติ เอตํ วจนมตฺตเมว เอกสฺมิํ วิหาเร สตฺตาหกิจฺจาภาวโตฯ อิทนฺติ เอกาธิปฺปายทานํฯ นานาลาเภหีติอาทีสุ นานา วิสุํ วิสุํ ลาโภ เอเตสูติ นานาลาภา, ทฺเว วิหารา, เตหิ นานาลาเภหิฯ นานา วิสุํ วิสุํ ปาการาทีหิ ปริจฺฉินฺโน อุปจาโร เอเตสนฺติ นานูปจารา, เตหิ นานูปจาเรหิฯ เอกสีมวิหาเรหีติ เอกูปจารสีมายํ ทฺวีหิ วิหาเรหิฯ
คิลานวตฺถุกถาวณฺณนา
๓๖๕. ปลิปนฺโนติ นิมุคฺโค, มกฺขิโตติ อตฺโถฯ อุจฺจาเรตฺวาติ อุกฺขิปิตฺวาฯ สมานาจริยโกติ เอตฺถ สเจปิ เอกสฺส อาจริยสฺส เอโก อนฺเตวาสิโก โหติ, เอโก สทฺธิวิหาริโก, เอเตปิ อญฺญมญฺญํ สมานาจริยกา เอวาติ วทนฺติฯ
๓๖๖. เภสชฺชํ โยเชตุํ อสมตฺโถ โหตีติ เวชฺเชน ‘‘อิทญฺจิทญฺจ เภสชฺชํ คเหตฺวา อิมินา โยเชตฺวา ทาตพฺพ’’นฺติ วุตฺเต ตถา กาตุํ อสมตฺโถติ อตฺโถฯ นีหาตุนฺติ นีหริตุํ, ฉฑฺเฑตุนฺติ อตฺโถฯ
มตสนฺตกกถาวณฺณนา
๓๖๗-๓๖๙. ภิกฺขุสฺส กาลกเตติ เอตฺถ กาลกต-สทฺโท ภาวสาธโนติ อาห ‘‘กาลกิริยายา’’ติฯ ตตฺถ ตตฺถ สงฺฆสฺสาติ ตสฺมิํ ตสฺมิํ วิหาเร สงฺฆสฺสฯ
สงฺเฆ ภินฺเน จีวรุปฺปาทกถาวณฺณนา
๓๗๖. ยตฺถ ปน ทกฺขิโณทกํ ปมาณนฺติ ภิกฺขู ยสฺมิํ รฏฺเฐ ทกฺขิโณทกปอคฺคหณมตฺเตนปิ เทยฺยธมฺมสฺส สามิโน โหนฺตีติ อธิปฺปาโยฯ ปรสมุทฺเทติ ชมฺพุทีเปฯ
๓๗๘. มตกจีวรํ อธิฏฺฐาตีติ เอตฺถ มคฺคํ คจฺฉนฺโต ตสฺส กาลกิริยํ สุตฺวา อวิหารฏฺฐาเน
อฏฺฐจีวรมาติกากถาวณฺณนา
๓๗๙. ปุคฺคลาธิฏฺฐานนเยน วุตฺตนฺติ ‘‘สีมายทาน’’นฺติอาทินา วตฺตพฺเพ ‘‘สีมาย เทตี’’ติอาทิ ปุคฺคลาธิฏฺฐานนเยน วุตฺตํฯ ปริกฺเขปารหฏฺฐาเนน ปริจฺฉินฺนาติ อิมินา อปริกฺขิตฺตสฺส วิหารสฺส ธุวสนฺนิปาตฏฺฐานาทิโต ปฐมเลฑฺฑุปาตสฺส อนฺโต อุปจารสีมาติ ทสฺเสติฯ อิทานิ ทุติยเลฑฺฑุปาตสฺส อนฺโตปิ อุปจารสีมาเยวาติ ทสฺเสตุํ ‘‘อปิจา’’ติอาทิ อารทฺธํฯ ธุวสนฺนิปาตฏฺฐานมฺปิ ปริยนฺตคตเมว คเหตพฺพํฯ ภิกฺขุนีนํ อารามปฺปเวสนเสนาสนาปุจฺฉนาทิ ปริวาสมานตฺตาโรจนวสฺสจฺเฉทนิสฺสยเสนาสนคฺคาหาทิ วิธานนฺติ อิทํ สพฺพํ อิมิสฺสาเยว อุปจารสีมาย วเสน เวทิตพฺพํฯ ลาภตฺถาย ฐปิตสีมา ลาภสีมาฯ สมานสํวาสอวิปฺปวาสสีมาสุ ทินฺนสฺส อิทํ นานตฺตํ – ‘‘อวิปฺปวาสสีมาย ทมฺมี’’ติ ทินฺนํ คามฏฺฐานํ น ปาปุณาติฯ กสฺมา? ‘‘ฐเปตฺวา คามญฺจ คามูปจารญฺจา’’ติ วุตฺตตฺตาฯ ‘‘สมานสํวาสกสีมาย ทมฺมี’’ติ ทินฺนํ ปน คาเม ฐิตานมฺปิ ปาปุณาตีติฯ
พุทฺธาธิวุตฺโถติ พุทฺเธน ภควตา อธิวุตฺโถฯ เอกสฺมินฺติ เอกสฺมิํ วิหาเรฯ ปากวฏฺฏนฺติ ทานวฏฺฏํฯ วตฺตตีติ ปวตฺตติฯ ปํสุกูลิกานมฺปิ วฏฺฏตีติ ‘‘ตุยฺหํ เทมา’’ติ อวตฺวา ‘‘ภิกฺขูนํ เทม, เถรานํ เทมา’’ติ วุตฺตตฺตา ปํสุกูลิกานํ วฏฺฏติฯ วิจาริตเมวาติ อุปาหนตฺถวิกาทีนมตฺถาย วิจาริตเมวฯ
อุปฑฺฒํ ทาตพฺพนฺติ ยํ อุภโตสงฺฆสฺส ทินฺนํ, ตโต อุปฑฺฒํ ภิกฺขูนํ, อุปฑฺฒํ ภิกฺขุนีนํ ทาตพฺพํฯ สเจปิ เอโก ภิกฺขุ โหติ เอกา วา ภิกฺขุนี, อนฺตมโส อนุปสมฺปนฺนสฺสปิ อุปฑฺฒเมว ทาตพฺพํฯ ‘‘ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ ภิกฺขุนีนญฺจ ตุยฺหญฺจา’’ติ วุตฺเต ปน ปุคฺคโล วิสุํ น ลภตีติ อิทํ อฏฺฐกถาปมาเณเนว คเหตพฺพํฯ น เหตฺถ วิเสสการณํ อุปลพฺภติฯ ตถา หิ ‘‘อุภโตสงฺฆสฺส จ ตุยฺหญฺจ ทมฺมี’’ติ วุตฺเต สามญฺญวิเสสวจเนหิ สงฺคหิตตฺตา ยถา ปุคฺคโล วิสุํ ลภติ, เอวมิธาปิ ‘‘ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ ตุยฺหญฺจา’’ติ สามญฺญวิเสสวจนสพฺภาวโต ภวิตพฺพเมว วิสุํ ปุคฺคลปฏิวีเสนาติ วิญฺญายติ, ตสฺมา อฏฺฐกถาวจนเมเวตฺถ ปมาณํฯ ปาปุณนฏฺฐานโต เอกเมว ลภตีติ อตฺตโน วสฺสคฺเคน ปตฺตฏฺฐานโต เอกเมว ‘‘กสฺมา? ภิกฺขุสงฺฆคฺคหเณน คหิตตฺตา’’ติ, ภิกฺขุสงฺฆคฺคหเณเนว ปุคฺคลสฺสปิ คหิตตฺตาติ ภิกฺขุสงฺฆสฺส หราติ วุตฺเตปิ หริตพฺพนฺติ อีทิสํ คิหิเวยฺยาวจฺจํ น โหตีติ กตฺวา วุตฺตํฯ
ลกฺขณญฺญู วทนฺตีติ อิทํ สนฺนิฏฺฐานวจนํ, อฏฺฐกถาสุ อนาคตตฺตา ปน เอวํ วุตฺตํฯ พหิอุปจารสีมายํ…เป.… สพฺเพสํ ปาปุณาตีติ ยตฺถ กตฺถจิ วุตฺถวสฺสานํ สพฺเพสํ ปาปุณาตีติ อธิปฺปาโยฯ เตเนว มาติกาฏฺฐกถายมฺปิ (กงฺขา. อฏฺฐ. อกาลจีวรสิกฺขาปทวณฺณนา) ‘‘สเจ ปน พหิอุปจารสีมายํ ฐิโต ‘วสฺสํวุตฺถสงฺฆสฺสา’ติ วทติ, ยตฺถ กตฺถจิ วุตฺถวสฺสานํ สพฺเพสํ สมฺปตฺตานํ ปาปุณาตี’’ติ วุตฺตํฯ คณฺฐิปเทสุ ปน ‘‘วสฺสาวาสสฺส อนนุรูเป ปเทเส ฐตฺวา วุตฺตตฺตา วสฺสํวุตฺถานํ อวุตฺถานญฺจ สพฺเพสํ ปาปุณาตี’’ติ วุตฺตํ, ตํ น คเหตพฺพํฯ น หิ ‘‘วสฺสํวุตฺถสงฺฆสฺส ทมฺมี’’ติ วุตฺเต อวุตฺถวสฺสานํ ปาปุณาติฯ เอวํ วทตีติ ‘‘วสฺสํวุตฺถสงฺฆสฺส ทมฺมี’’ติ วทติฯ อุทฺเทสํ คเหตุํ อาคโตติ ตสฺส สนฺติเก อุทฺเทสํ อคหิตปุพฺพสฺสปิ อุทฺเทสํ คณฺหิสฺสามีติ อาคตกาลโต ปฏฺฐาย อนฺเตวาสิกภาวูปคมนโต วุตฺตํฯ เสสเมตฺถ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ
อฏฺฐจีวรมาติกากถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
จีวรกฺขนฺธกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ