๘. จีวรกฺขนฺธโก
ชีวกวตฺถุกถาทิวณฺณนา
๓๒๙. จีวรกฺขนฺธเก กมฺมวิปากนฺติ กมฺมปจฺจยอุตุจิตฺตาหารสมุฏฺฐิตํ อปฺปฏิพาหิยโรคํ สนฺธาย วุตฺตํ กมฺมชสฺส โรคสฺส อภาวาฯ
๓๓๐. ปาฬิยํ สํยมสฺสาติ สงฺคหณสฺสฯ อวิสชฺชนสฺสาติ อตฺโถ ‘‘โย สํยโม โส วินาโส’’ติอาทีสุ (เป. ว. ๒๓๗) วิยฯ เอตสฺส สํยมสฺส ผลํ อุปชานามาติ โยชนาฯ ตเมว ผลํ ทสฺเสนฺตี อาห ‘‘วรเมตํ…เป.… อาสิตฺต’’นฺติฯ เกจิ ปน ‘‘สํยมสฺสาติ อานิสํสสฺส, อุปโยคตฺเถ เจตํ สามิวจน’’นฺติ (สารตฺถ. ฏี. มหาวคฺค ๓.๓๒๙-๓๓๐) อตฺถํ วทนฺติฯ
๓๓๖. อุสฺสนฺนโทโสติ สญฺชาตปิตฺตาทิโทโสฯ สพฺพตฺถาติ สกลสรีเรฯ
๓๓๗. มหาปิฏฺฐิยโกชวนฺติ หตฺถิปิฏฺฐิยํ อตฺถริตพฺพตาย ‘‘มหาปิฏฺฐิย’’นฺติ ลทฺธสมญฺญํ อุณฺณามยตฺถรณํฯ
๓๓๘-๙. อุปฑฺฒกาสินํ ขมมานนฺติ อฑฺฒกาสิอคฺฆนกํฯ ปาฬิยํ กิํ นุ โขติ กตมํ นุ โขฯ
๓๔๐-๓๔๒. อุปจาเรติ สุสานสฺส อาสนฺเน ปเทเสฯ ฉฑฺเฑตฺวา คตาติ กิญฺจิ อวตฺวา เอว ฉฑฺเฑตฺวา คตา, เอเตน ‘‘ภิกฺขู คณฺหนฺตู’’ติ ฉฑฺฑิเต เอว อกามา ภาคทานํ วิหิตํ, เกวลํ ฉฑฺฑิเต ปน กติกาย อสติ เอกโต พหูสุ ปวิฏฺเฐสุ เยน คหิตํ, เตน อกามภาโค น ‘‘เอกทิสาย วา โอกฺกมิํสู’’ติฯ ธุรวิหารฏฺฐาเนติ วิหารสฺส สมฺมุขฏฺฐาเนฯ
ชีวกวตฺถุกถาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
ภณฺฑาคารสมฺมุติอาทิกถาวณฺณนา
๓๔๓. วิหารมชฺเฌติ วณฺณาวณฺณํ กตฺวาติ ปฏิวีสปฺปโหนกตาชานนตฺถํ หลิทฺทิยาทีหิ ขุทฺทกมหนฺตวณฺเณหิ ยุตฺเต สเม โกฏฺฐาเส กตฺวาฯ เตนาห ‘‘สเม ปฏิวีเส ฐเปตฺวา’’ติฯ อิทนฺติ สามเณรานํ อุปฑฺฒปฏิวีสทานํฯ ผาติกมฺมนฺติ ปโหนกกมฺมํฯ ยตฺตเกน วินยาคเตน สมฺมุญฺชนีพนฺธนาทิหตฺถกมฺเมน วิหารสฺส อูนกตา น โหติ, ตตฺตกํ กตฺวาติ อตฺโถฯ สพฺเพสนฺติ ตตฺรุปฺปาทวสฺสาวาสิกํ คณฺหนฺตานํ สพฺเพสํ ภิกฺขูนํ, สามเณรานญฺจฯ ภณฺฑาคาริกจีวเรปีติ อกาลจีวรํ สนฺธาย วุตฺตํฯ เอตนฺติ อุกฺกุฏฺฐิยา กตาย สมภาคทานํฯ วิรชฺฌิตฺวา กโรนฺตีติ กตฺตพฺพกาเลสุ อกตฺวา ยถารุจิตกฺขเณ กโรนฺติฯ
เอตฺตเกน มม จีวรํ ปโหตีติ ทฺวาทสคฺฆนเกเนว มม จีวรํ ปริปุณฺณํ โหติ, น ตโต อูเนนาติ สพฺพํ คเหตุกาโมติ อตฺโถฯ
ภณฺฑาคารสมฺมุติอาทิกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
จีวรรชนกถาทิวณฺณนา
๓๔๔. เอวญฺหิ กเตติ วฏฺฏาธารสฺส อนฺโต รชโนทกํ, พหิ ฉลฺลิกญฺจ กตฺวา วิโยชเน กเตฯ น อุตฺตรตีติ เกวลํ อุทกโต เผณุฏฺฐานาภาวา น อุตฺตรติฯ รชนกุณฺฑนฺติ ปกฺกรชนฏฺฐปนกํ มหาฆฏํฯ
๓๔๕. อนุวาตาทีนํ ทีฆปตฺตานนฺติ อายามโต, วิตฺถารโต จ อนุวาตํฯ อาทิ-สทฺเทน ทฺวินฺนํ ขนฺธานํ อนฺตรา มาติกากาเรน ฐปิตปตฺตญฺจ ‘‘ทีฆปตฺต’’นฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ อาคนฺตุกปตฺตนฺติ ทิคุณจีวรสฺส อุปริ อญฺญํ ปฏฺฏํ อปฺเปนฺติ, ตํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ตํ กิร อิทานิ น กโรนฺติฯ
๓๔๖. ปาฬิยํ นนฺทิมุขิยาติ ตุฏฺฐิมุขิยา, ปสนฺนทิสามุขายาติ อตฺโถฯ
๓๔๘. อจฺฉุเปยฺยนฺติ ปติฏฺฐเปยฺยํฯ หตวตฺถกานนฺติ ปุราณวตฺถานํฯ อนุทฺธริตฺวาวาติ อคฺคเฬ วิย ทุพฺพลฏฺฐานํ อนปเนตฺวาวฯ
๓๔๙-๓๕๑. วิสาขวตฺถุมฺหิ กลฺลกายาติ อกิลนฺตกายาฯ คตีติ ญาณคติ อธิคโมฯ อภิสมฺปราโยติ ‘‘สกิเทว อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรตี’’ติอาทินา (สํ. นิ. ๕.๑๐๔๘) วุตฺโต ญาณาภิสมฺปราโย, มคฺคญาณยุตฺเตหิ คนฺตพฺพคติวิเสโสติ อตฺโถฯ ตํ ภควา พฺยากริสฺสติฯ ‘‘ททาติ ทาน’’นฺติ อิทํ อนฺนปานวิรหิตานํ เสสปจฺจยานํ ทานวเสน วุตฺตํฯ โสวคฺคิกนฺติ สคฺคสํวตฺตนิกํฯ
๓๕๙. อฏฺฐปทกจฺฉนฺเนนาติ อฏฺฐปทกสงฺขาตชูตผลกเลขาสณฺฐาเนนฯ
๓๖๒. ปาฬิยํ นทีปารํ คนฺตุนฺติ ภิกฺขุโน นทีปารคมนํ โหตีติ อตฺโถฯ อคฺคฬคุตฺติเยว ปมาณนฺติ อิเมหิ จตูหิ นิกฺเขปการเณหิ ฐเปนฺเตนปิ อคฺคฬคุตฺติวิหาเร เอว ฐเปตุํ วฏฺฏตีติ อธิปฺปาโยฯ นิสฺสีมาคตนฺติ วสฺสานสงฺขาตํ กาลสีมํ อติกฺกนฺตํ, ตํ วสฺสิกสาฏิกจีวรํ น โหตีติ อตฺโถฯ
จีวรรชนกถาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
สงฺฆิกจีวรุปฺปาทกถาวณฺณนา
๓๖๓. ปญฺจ มาเสติ อจฺจนฺตสํโยเค อุปโยควจนํฯ วฑฺฒิํ ปโยเชตฺวา ฐปิตอุปนิกฺเขปโตติ วสฺสาวาสิกสฺสตฺถาย ทายเกหิ วฑฺฒิํ ปโยเชตฺวา ฐปิตอุปนิกฺเขปโตฯ ‘‘อิธ วสฺสํวุตฺถสงฺฆสฺสา’’ติ อิทํ อภิลาปมตฺตํฯ อิธ-สทฺทํ ปน วินา ‘‘วสฺสํวุตฺถสงฺฆสฺส เทมา’’ติ วุตฺเตปิ โส เอว นโยฯ อนตฺถตกถินสฺสาปิ ปญฺจ มาเส ปาปุณาตีติ วสฺสาวาสิกลาภวเสน อุปฺปนฺนตฺตา อนตฺถตกถินสฺสาปิ วุตฺถวสฺสสฺส ปญฺจ มาเส ปาปุณาติฯ วกฺขติ หิ ‘‘จีวรมาสโต ปฏฺฐาย ยาว เหมนฺตสฺส ปจฺฉิโม ทิวโส, ตาว วสฺสาวาสิกํ เทมาติ วุตฺเต กถินํ อตฺถตํ วา โหตุ อนตฺถตํ วา, อตีตวสฺสํวุตฺถานเมว ปาปุณาตี’’ติ (มหาว. อฏฺฐ. ๓๗๙)ฯ ตโต ปรนฺติ ปญฺจมาสโต ปรํ, คิมฺหานสฺส ปฐมทิวสโต ปฏฺฐายาติ ‘‘กสฺมา? ปิฏฺฐิสมเย อุปฺปนฺนตฺตา’’ติ อิทํ ‘‘อุทาหุ อนาคตวสฺเส’’ติ
ทุคฺคหิตานีติ อคฺคหิตานิฯ สงฺฆิกาเนวาติ อตฺโถฯ อิโตวาติ เถรานํ ทาตพฺพโตว, อิทาเนวาติ วา อตฺโถฯ
สงฺฆิกจีวรุปฺปาทกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
อุปนนฺทสกฺยปุตฺตวตฺถุกถาวณฺณนา
๓๖๔. ‘‘สตฺตาหวาเรน อรุณเมว อุฏฺฐาเปตี’’ติ อิทํ นานาสีมาวิหาเรสุ กตฺตพฺพนเยน เอกสฺมิมฺปิ วิหาเร ทฺวีสุ เสนาสเนสุ นิวุตฺถภาวทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ, อรุณุฏฺฐาปเนเนว ตตฺถ วุตฺโถ โหติ, น ปน วสฺสจฺเฉทปริหารายฯ อนฺโตอุปจารสีมายปิ ยตฺถ กตฺถจิ อรุณํ อุฏฺฐาเปนฺโต อตฺตนา คหิตเสนาสนํ อปฺปวิฏฺโฐปิ วุตฺถวสฺโส เอว โหติ, คหิตเสนาสเน ปน นิวุตฺโถ นาม น โหติ, ตตฺถ จ อรุณุฏฺฐาปเน ปน สติ โหติฯ เตนาห ‘‘ปุริมสฺมิํ พหุตรํ นิวสติ นามา’’ติ, เอเตน จ อิตรสฺมิํ สตฺตาหวาเรนาปิ อรุณุฏฺฐาปเน สติ เอว อปฺปกตรํ นิวสติ นาม โหติ, นาสตีติ ทีปิตํ โหติฯ นานาลาเภหีติ วิสุํ วิสุํ นิพทฺธวสฺสาวาสิกลาเภหิฯ นานูปจาเรหีติ นานาปริกฺเขปนานาทฺวาเรหิฯ เอกสีมาวิหาเรหีติ ทฺวินฺนํ วิหารานํ เอเกน ปากาเรน ปริกฺขิตฺตตฺตา เอกาย อุปจารสีมาย อนฺโตคเตหิ ทฺวีหิ วิหาเรหิฯ เสนาสนคฺคาโห ปฏิปฺปสฺสมฺภตีติ ปฐมํ คหิโต ปฏิปฺปสฺสมฺภติฯ ตตฺถาติ ยตฺถ เสนาสนคฺคาโห ปฏิปฺปสฺสทฺโธ, ตตฺถฯ
อุปนนฺทสกฺยปุตฺตวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
คิลานวตฺถุกถาวณฺณนา
๓๖๕-๖. ภูมิยํ ปริภณฺฑํ อกาสีติ คิลาเนน นิปนฺนภูมิยํ กิลิฏฺฐฏฺฐานํ โธวิตฺวา หริตูปลิตฺตํ กาเรสีติ อตฺโถฯ เภสชฺชํ โยเชตุํ อสมตฺโถติ ปเรหิ วุตฺตวิธิมฺปิ กาตุํ อสมตฺโถฯ ปาฬิยํ คิลานุปฏฺฐากานํ จีวรทาเน สามเณรานํ ติจีวราธิฏฺฐานาภาวา ‘‘จีวรญฺจ ปตฺตญฺจา’’ติอาทิ สพฺพตฺถ วุตฺตํฯ สเจปิ สหสฺสํ อคฺฆติ, คิลานุปฏฺฐากานญฺเญว ทาตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ
คิลานวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
มตสนฺตกกถาทิวณฺณนา
๓๖๙. อญฺญนฺติ จีวรปตฺตโต อญฺญํฯ อปฺปคฺฆนฺติ อติชิณฺณาทิภาเวน นิหีนํฯ ตโตติ อวเสสปริกฺขารโตฯ สพฺพนฺติ ปตฺตํ, ติจีวรญฺจฯ
ตตฺถ ตตฺถ สงฺฆสฺเสวาติ ตสฺมิํ ตสฺมิํ วิหาเร สงฺฆสฺเสวฯ ปาฬิยํ อวิสฺสชฺชิกํ อเวภงฺคิกนฺติ อาคตานาคตสฺส จาตุทฺทิสสฺส สงฺฆสฺเสว สนฺตกํ หุตฺวา กสฺสจิ อวิสฺสชฺชิกํ อเวภงฺคิกํ ภวิตุํ อนุชานามีติ อตฺโถฯ
๓๗๑-๒. อกฺกนาฬมยนฺติ อกฺกทณฺฑมยํฯ อกฺกทุสฺสานีติ อกฺกวาเกน กตทุสฺสานิ, โปตฺถกคติกานิ ทุกฺกฏวตฺถุกานีติ อตฺโถฯ ทุปฏฺฏจีวรสฺส วา มชฺเฌติ ยํ นิฏฺฐิเต ติปฏฺฏจีวรํ โหติ, ตสฺส มชฺเฌ ปฏลํ กตฺวา ทาตพฺพานีติ อตฺโถฯ
๓๗๔. ‘‘สนฺเต ปติรูเป คาหเก’’ติ วุตฺตตฺตา คาหเก อสติ อทตฺวา ภาชิเตปิ สุภาชิตเมวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ
๓๗๖. ทกฺขิโณทกํ ปมาณนฺติ ‘‘เอตฺตกานิ จีวรานิ ทสฺสามี’’ติ ปฐมํ อุทกํ ปาเตตฺวา ปจฺฉา เทนฺติฯ ตํ เยหิ คหิตํ, เต ภาคิโนว โหนฺตีติ ปรสมุทฺเทติ ชมฺพุทีเปฯ ตมฺพปณฺณิทีปญฺหิ อุปาทาเยส เอวํ วุตฺโตฯ
มตสนฺตกกถาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
อฏฺฐจีวรมาติกากถาวณฺณนา
๓๗๙. ปุคฺคลาธิฏฺฐานนเยน วุตฺตนฺติ ‘‘สีมาย ทาน’’นฺติอาทินา วตฺตพฺเพ ‘‘สีมาย เทตี’’ติอาทิ ปุคฺคลาธิฏฺฐาเนน วุตฺตํฯ
ปถวีเวมชฺเฌ คตสฺสาติ ยาว อุทกปริยนฺตา ขณฺฑสีมตฺตา วุตฺตํ, อุปจารสีมาทีสุ ปน อพทฺธสีมาสุ เหฏฺฐาปถวิยํ สพฺพตฺถ ฐิตานํ น ปาปุณาติ, กูปาทิปเวสารหฏฺฐาเน ฐิตานญฺเญว ปาปุณาตีติ เหฏฺฐา สีมากถายํ วุตฺตนเยน ตํตํสีมฏฺฐภาโว เวทิตพฺโพฯ จกฺกวาฬสีมาย ปน ทินฺนํ ปถวีสนฺธารกอุทกฏฺฐาเนปิ ฐิตานํ ปาปุณาติ สพฺพตฺถ จกฺกวาฬโวหารตฺตาฯ
พุทฺธาธิวุตฺโถติ พุทฺเธน ภควตา นิวุตฺโถฯ ปากวฏฺฏนฺติ นิพทฺธทานํฯ วตฺตตีติ ปวตฺตติฯ เตหีติ เยสํ สมฺมุเข เอส เทติ, เตหิ ภิกฺขูหิฯ ทุติยภาเค ปน เถราสนํ อารุฬฺเหติ ยาว สงฺฆนวกา เอกวารํ สพฺเพสํ ภาคํ ทตฺวา จีวเร อปริกฺขีเณ ปุน สพฺเพสํ ทาตุํ ทุติยภาเค เถรสฺส ทินฺเนติ อตฺโถฯ ปํสุกูลิกานมฺปิ วฏฺฏตีติ เอตฺถ ‘‘ตุยฺหํ เทมา’’ติ อวุตฺตตฺตาติ การณํ วทนฺติฯ ยทิ เอวํ ‘‘สงฺฆสฺส เทมา’’ติ วุตฺเตปิ
ปารุปิตุํ วฏฺฏตีติ ปํสุกูลิกานํ วฏฺฏติฯ ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ ภิกฺขุนีนญฺจ ทมฺมีติ วุตฺเต ปน น มชฺเฌ ภินฺทิตฺวา ทาตพฺพนฺติ เอตฺถ ยสฺมา ภิกฺขุนิปกฺเข สงฺฆสฺส ปจฺเจกํ อปรามฏฺฐตฺตา ภิกฺขุนีนํ คณนาย ภาโค ทาตพฺโพติ ทายกสฺส อธิปฺปาโยติ สิชฺฌติ, ตถา ทานญฺจ ภิกฺขูปิ คเณตฺวา ทินฺเน เอว ยุชฺชติฯ อิตรถา หิ กิตฺตกํ ภิกฺขูนํ ทาตพฺพํ, กิตฺตกํ ภิกฺขุนีนนฺติ น วิญฺญายติ, ตสฺมา ‘‘ภิกฺขุสงฺฆสฺสา’’ติ วุตฺตวจนมฺปิ ‘‘ภิกฺขูน’’นฺติ วุตฺตวจนสทิสเมวาติ อาห ‘‘ภิกฺขู จ ภิกฺขุนิโย จ คเณตฺวา ทาตพฺพ’’นฺติฯ เตนาห ‘‘ปุคฺคโล …เป.… ภิกฺขุสงฺฆคฺคหเณน อคฺคหิตตฺตา’’ติฯ ภิกฺขุสงฺฆ-สทฺเทน ภิกฺขูนญฺเญว คหิตตฺตา, ปุคฺคลสฺส ปน ‘‘ตุยฺหญฺจา’’ติ วิสุํ คหิตตฺตา จ ตตฺถสฺส อคฺคหิตตา ทฏฺฐพฺพา, ‘‘ภิกฺขูนญฺจ ภิกฺขุนีนญฺจ ตุยฺหญฺจา’’ติ วุตฺตฏฺฐานสทิสตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ ปุคฺคลปฺปธาโน เหตฺถ สงฺฆ-สทฺโท ทฏฺฐพฺโพฯ เกจิ ปน ‘‘ภิกฺขุสงฺฆคฺคหเณน คหิตตฺตา’’ติ (สารตฺถ. ฏี. มหาวคฺค ๓.๓๗๙) ปาฐํ ลิขนฺติ, ตํ น สุนฺทรํ ตสฺส วิสุํ ลาภคฺคหเณ การณวจนตฺตาฯ ตถา หิ วิสุํ สงฺฆคฺคหเณน คหิตตฺตาติ วิสุํ ปุคฺคลสฺสปิ ภาคคฺคหเณ การณํ วุตฺตํฯ ยถา เจตฺถ ปุคฺคลสฺส อคฺคหณํ, เอวํ อุปริ ‘‘ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ ตุยฺหญฺจา’’ติอาทีสุปิ สงฺฆาทิ-สทฺเทหิ ปุคฺคลสฺส อคฺคหณํ ทฏฺฐพฺพํฯ ยทิ หิ คหณํ สิยา, สงฺฆโตปิ, วิสุมฺปีติ ภาคทฺวยํ ลเภยฺย อุภยตฺถ คหิตตฺตาฯ
ปูเชตพฺพนฺติอาทิ คิหิกมฺมํ น โหตีติ ทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ‘‘ภิกฺขุสงฺฆสฺส หรา’’ติ อิทํ ปิณฺฑปาตหรณํ สนฺธาย วุตฺตํฯ เตนาห ‘‘ภุญฺชิตุํ วฏฺฏตี’’ติฯ ‘‘อนฺโตเหมนฺเต’’ติ อิมินา อนตฺถเต กถิเน วสฺสานํ ปจฺฉิเม มาเส ทินฺนํ ปุริมวสฺสํวุตฺถานญฺเญว ปาปุณาติ, ตโต ปรํ เหมนฺเต ทินฺนํ ปจฺฉิมวสฺสํวุตฺถานมฺปิ วุตฺถวสฺสตฺตา ปาปุณาติฯ เหมนฺตโต ปน ปรํ ปิฏฺฐิสมเย ‘‘วสฺสํวุตฺถสงฺฆสฺสา’’ติ เอวํ วตฺวา ทินฺนํ อนนฺตเร วสฺเส วา ตโต ปเรสุ วา ยตฺถ กตฺถจิ ตสฺมิํ วุตฺถวสฺสานํ สพฺเพสํ ปาปุณาติฯ เย ปน สพฺพถา อวุตฺถวสฺสา, เตสํ น ปาปุณาตีติ ทสฺเสติฯ สพฺเพสมฺปีติ หิ ตสฺมิํ ภิกฺขุภาเว วุตฺถวสฺสานํ สพฺเพสมฺปีติ อตฺโถ ‘‘วสฺสํวุตฺถสงฺฆสฺสา’’ติ วุตฺตตฺตา สมฺมุขีภูตานํ สพฺเพสนฺติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ อตีตวสฺสนฺติ อนนฺตราตีตวสฺสํฯ
อุทฺเทสํ คเหตุํ อาคโตติ อุทฺเทเส อคฺคหิเตปิ อนฺเตวาสิโกวาติ วุตฺตํฯ คเหตฺวา คจฺฉนฺโตติ ปรินิฏฺฐิตอุทฺเทโส หุตฺวา คจฺฉนฺโตฯ ‘‘วตฺตํ กตฺวา อุทฺเทสปริปุจฺฉาทีนิ คเหตฺวา วิจรนฺตาน’’นฺติ อิทํ ‘‘อุทฺเทสนฺเตวาสิกาน’’นฺติ อิมสฺเสว วิเสสนํ, เตน อุทฺเทสกาเล อาคนฺตฺวา อุทฺเทสํ คเหตฺวา คนฺตฺวา อญฺญตฺถ นิวสนฺเต อนิพทฺธจาริเก นิวตฺเตติฯ
อฏฺฐจีวรมาติกากถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
จีวรกฺขนฺธกวณฺณนานโย นิฏฺฐิโตฯ