อนฺตรเปยฺยาลํ
กติปุจฺฉาวารวณฺณนา
๒๗๑. กติ อาปตฺติโยติ ปาราชิกาทีสุ ปญฺจสุ อาปตฺตีสุ เมถุนาทินฺนาทานาทิอนฺโตคธเภทํ อเปกฺขิตฺวา ชาติวเสน เอกตฺตํ อาโรเปตฺวา ปุจฺฉา กตาฯ กติ อาปตฺติกฺขนฺธาติ อนฺโตคธเภทํ อเปกฺขิตฺวา ปจฺเจกํ ราสฏฺเฐนาติ เอตฺตกเมเวตฺถ เภโทฯ วินีตานิเยว วินีตวตฺถูนีติ อาปตฺติโต วิรมณานิ เอว อวิปฺปฏิสารปาโมชฺชาทิธมฺมานํ การณตฺตา วตฺถูนีติ วินีตวตฺถูนิ, ตานิ เอตฺถ อตฺถโต วิรติอาทิอนวชฺชธมฺมา เอวฯ เวรํ มณตีติ เวรเหตุตฺตา ‘‘เวร’’นฺติ ลทฺธนามํ ราคาทิอกุสลปกฺขํ วินาเสติฯ
ธมฺมสฺสวนคฺคํ ภินฺทิตฺวา คจฺฉตีติ พหูสุ เอกโต นิสีทิตฺวา ธมฺมํ สุณนฺเตสุ ตํ ธมฺมสฺสวนสมาคมํ โกเปตฺวา อุฏฺฐาย คจฺฉติฯ อนาทโรวาติ ตุสฺสิตพฺพฏฺฐาเน ตุฏฺฐิํ, สํวิชิตพฺพฏฺฐาเน สํเวคญฺจ อปเวเทนฺโต เอวฯ กายปาคพฺภิยนฺติ อุนฺนติวเสน ปวตฺตนกายานาจารํฯ
๒๗๔. เมตฺตาย สมฺภูตํ เมตฺตํ, กายกมฺมํฯ อุภเยหิปีติ นวเกหิ, เถเรหิ จฯ ปิยํ กโรตีติ ตํ ปุคฺคลํ เปมฏฺฐานํ กโรติ, เกสนฺติ อาห ‘‘สพฺรหฺมจารีน’’นฺติฯ
ปุคฺคลํ ปฏิวิภชิตฺวา ภุญฺชตีติ ปกเตน สมฺพนฺโธฯ ตเมว ปุคฺคลปฏิวิภาคํ ทสฺเสตุํ ‘‘อสุกสฺสา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ
ภุชิสฺสภาวกรณโตติ ตณฺหาทาสพฺยโต โมเจตฺวา สมถวิปสฺสนาสุ เสริวิหาริตากรณโตติ อตฺโถฯ นิยฺยาตีติ ปวตฺตติฯ สมฺมาทุกฺขกฺขยาย สํวตฺตตีติ อตฺโถฯ
กติปุจฺฉาวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
ฉอาปตฺติสมุฏฺฐานวารวณฺณนา
๒๗๖. ปฐเมน อาปตฺติสมุฏฺฐาเนนาติ เกวลํ กาเยนฯ ปาราชิกาปตฺติยา เอกนฺตสจิตฺตกสมุฏฺฐานตฺตา ‘‘น หีติ วตฺตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํฯ สงฺฆาทิเสสาทีนํ ‘‘สิยา’’ติ วุตฺตํ, อาปชฺชนํ สิยา ภเวยฺยาติ อตฺโถฯ หีนุกฺกฏฺเฐหิ ชาติอาทีหิ โอมสเน เอว ทุพฺภาสิตสฺส ปญฺญตฺตตฺตา สา เอกนฺตวาจาจิตฺตสมุฏฺฐานา เอวาติฯ
ทุติยสมุฏฺฐานนเย วาจาย เอว สมาปชฺชิตพฺพปาฏิเทสนียสฺส อภาวา ‘‘น หี’’ติ วุตฺตํฯ
ตติเย ‘‘สิยา’’ติ วุตฺตํฯ
โอมสเน ปาจิตฺติยสฺส อทินฺนาทานสมุฏฺฐานตฺเตปิ ตปฺปจฺจยา ปญฺญตฺตสฺส ทุพฺภาสิตสฺส ปญฺจเมเนว สมุปฺปตฺตีติ ทสฺเสตุํ จตุตฺถวาเร ‘‘ทุพฺภาสิตํ อาปชฺเชยฺยาติ น หีติ วตฺตพฺพ’’นฺติ วตฺวา ปญฺจมวาเร ‘‘สิยาติ วตฺตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํฯ กายวิกาเรเนว โอมสนฺตสฺส ปเนตฺถ ทุพฺภาสิตภาเวปิ กายกีฬาภาวาภาวโต ทุกฺกฏเมวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ
ฉฏฺฐวาเร ปน วิชฺชมาโนปิ กาโย ทุพฺภาสิตสฺส องฺคํ น โหติ, ปญฺจมสมุฏฺฐาเน เอว ฉฏฺฐมฺปิ ปวิสตีติ ทสฺเสตุํ ‘‘น หี’’ติ ปฏิกฺขิตฺตํ, น ปน ตตฺถ สพฺพถา ทุพฺภาสิเตน อนาปตฺตีติ ทสฺเสตุํฯ น หิ ทวกมฺยตาย กายวาจาหิ โอมสนฺตสฺส ทุพฺภาสิตาปตฺติ น สมฺภวติฯ ยญฺหิ ปญฺจเมเนว สมาปชฺชติ, ตํ ฉฏฺเฐนปิ สมาปชฺชติ เอว ธมฺมเทสนาปตฺติ วิยาติ คเหตพฺพํฯ เสสํ สมุฏฺฐานวาเร สุวิญฺเญยฺยเมวฯ
ฉอาปตฺติสมุฏฺฐานวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
กตาปตฺติวารวณฺณนา
๒๗๗. ทุติเย ปน กติวาเร ปฐมสมุฏฺฐาเนน อาปชฺชิตพฺพานํ อาปตฺตีนํ ลหุทสฺสนสุขตฺถํ กุฏิการาทีนิ เอว สมุทฺธฏานิ, น อญฺเญสํ อภาวา, สญฺจริตฺตาทีนมฺปิ วิชฺชมานตฺตาฯ เอวํ ทุติยสมุฏฺฐานาทีสุปิฯ ‘‘กปฺปิยสญฺญี’’ติ อิมินา อจิตฺตกตฺตํ ทสฺเสติฯ ‘‘กุฏิํ กโรตี’’ติ อิมินา วจีปโยคาภาวํฯ อุภเยนาปิ เกวลํ กาเยเนว ทุกฺกฏาทีนํ สมฺภวํ ทสฺเสติฯ เอวํ อุปริปิ ยถานุรูปํ กาตพฺพํฯ
‘‘เอเกน สมุฏฺฐาเนน สมุฏฺฐหนฺตี’’ติ อิทํ อิธ วิเสเสตฺวา ทสฺสิตานํ กายโตว สมุฏฺฐิตานํ วเสน วุตฺตํ, อวิเสสโต ปน ตา อาปตฺติโย อิตรสมุฏฺฐาเนหิปิ ยถารหํ สมุฏฺฐหนฺติ เอวฯ เอวํ อุปริปิฯ
‘‘ติณวตฺถารเกน จา’’ติ อิทํ สงฺฆาทิเสสวชฺชิตานํ จตุนฺนํ อาปตฺตีนํ วเสน วุตฺตํฯ
๒๗๙. สํวิทหิตฺวา กุฏิํ กโรตีติ วาจาย สํวิทหติ, สยญฺจ กาเยน กโรตีติ อตฺโถฯ
กตาปตฺติวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
อาปตฺติสมุฏฺฐานคาถาวณฺณนา
๒๘๓. ตติโย ปน คาถาวาโร ทุติยวาเรน วุตฺตเมวตฺถํ สงฺคเหตฺวา ทสฺเสตุํ วุตฺโตฯ ตตฺถ กาโยว กายิโกติ วตฺตพฺเพ วจนวิปลฺลาเสน ‘‘กายิกา’’ติ วุตฺตํฯ เตนาห ‘‘เตน สมุฏฺฐิตา’’ติ, กาโย สมุฏฺฐานํ อกฺขาโตติ อตฺโถฯ
วิเวกทสฺสินาติ สพฺพสงฺขตวิวิตฺตตฺตา, ตโต วิวิตฺตเหตุตฺตา จ นีวรณวิเวกญฺจ นิพฺพานญฺจ ทสฺสนสีเลนฯ วิภงฺคโกวิทาติ อุภโตวิภงฺคกุสลาติ อาลปนํฯ อิธ ปเนวํ อญฺโญ ปุจฺฉนฺโต นาม นตฺถิ, อุปาลิตฺเถโร สยเมว อตฺถํ ปากฏํ กาตุํ ปุจฺฉาวิสชฺชนญฺจ อกาสีติ อิมินา นเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ
อาปตฺติสมุฏฺฐานคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
วิปตฺติปจฺจยวารวณฺณนา
๒๘๔. จตุตฺเถ ปน วิปตฺติปจฺจยวาเร สีลวิปตฺติปจฺจยาติ สีลวิปตฺติปอจฺฉาทนปจฺจยาฯ
๒๘๖. ทิฏฺฐิวิปตฺติปจฺจยาติ ทิฏฺฐิวิปตฺติยา อปฺปฏินิสฺสชฺชนปจฺจยาฯ
๒๘๗. อาชีววิปตฺติปจฺจยาติ อาชีววิปตฺติ, ตสฺสา อาชีววิปตฺติยา เหตุ, ตทุปฺปาทนตปริโภคนิมิตฺตนฺติ อตฺโถฯ
วิปตฺติปจฺจยวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
อธิกรณปจฺจยวารวณฺณนา
๒๙๑. ปญฺจเม กิจฺจาธิกรณปจฺจยาติ อปโลกนวจนญตฺติกมฺมวาจาสงฺขตกมฺมวาจาปจฺจยาฯ ปญฺจาติ เอตฺถ อธมฺมิกกติกาทิํ อปโลเกตฺวา กโรนฺตานํ อนิมิตฺตนฺติ อตฺโถฯ ปญฺจเม อธิกรณปจฺจยวาเร กิจฺจาธิกรณปจฺจยา อปโลกนาวสาเน ทุกฺกฏํ, อธิปฺปายาทินา ญตฺติกมฺมาทิํ กโรนฺตานํ ถุลฺลจฺจยาทิ จ สงฺคยฺหตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ อวเสสา อาปตฺติโยติ โสตาปตฺติผลสมาปตฺติอาทโยฯ ‘‘นตฺถญฺญา อาปตฺติโย’’ติ อิทํ วิปตฺติอาทิภาคินิโย สาวชฺชาปตฺติโย สนฺธาย วุตฺตํฯ
อธิกรณปจฺจยวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ