ปาฏิเทสนียกณฺฑํ
๒. เตลวิญฺญาปนาทิสิกฺขาปทวณฺณนา
ปาฬิยํ อนาคเตสุ ปน อฏฺฐสุปีติ ปาฬิมุตฺตเกสุ สปฺปิอาทีสุ อฏฺฐสุปิฯ
เตลวิญฺญาปนาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
อิติ กงฺขาวิตรณิยา ปาติโมกฺขวณฺณนาย
วินยตฺถมญฺชูสายํ ลีนตฺถปฺปกาสนิยํ
ภิกฺขุนิปาติโมกฺเข ปาฏิเทสนียวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
๑. ปริมณฺฑลาทิสิกฺขาปทวณฺณนา
เสขิยานิ เจวาติ ปญฺจสตฺตติ เสขิยานิ เจวฯ ‘‘ภิกฺขุปาติโมกฺขวณฺณนายํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพา’’ติ อิมินา ยสฺมา ตาทิสํเยเวตฺถ อตฺถวินิจฺฉยํ วิทู วทนฺติ, ตสฺมา วิสุํ เตสํ อตฺถวณฺณนา น วุตฺตาฯ ตตฺถ ยา วุตฺตา, สา อิธาปิ วุตฺตาเยวาติ ทสฺเสติฯ
ปริมณฺฑลาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
อิติ กงฺขาวิตรณิยา ปาติโมกฺขวณฺณนาย
วินยตฺถมญฺชูสายํ ลีนตฺถปฺปกาสนิยํ
ภิกฺขุนิปาติโมกฺขวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
นิคมนกถาวณฺณนา
ยํ ‘‘มหาวิหารวาสีน’’นฺติ อิทํ ปุริมปจฺฉิมปเทหิ สทฺธิํ สมฺพนฺธิตพฺพํ, มหาวิหารวาสีนํ โปราณฏฺฐกถาหิ วาติ จฯ ปาฬิยตฺถญฺจ เกวลนฺติ สกลํ ปาฬิอตฺถญฺจ, อุภโตวิภงฺคญฺจาติ วุตฺตํ โหติฯ เอตฺถาติ เอติสฺสํ กงฺขาวิตรณิยํฯ ยสฺมา ยนฺติ ยํ ปทํฯ สีหฬฏฺฐกถานยนฺติ สีหฬมาติกฏฺฐกถานยํฯ อฏฺฐกถาสารนฺติ สีหฬมาติกฏฺฐกถายํ อตฺถสารํ, อถ วา วินยฏฺฐกถาสุ อตฺถสารํฯ เตเนตํ ทสฺเสติ – สีหฬมาติกฏฺฐกถายํ อตฺถสารํ อาทาย อิมํ กงฺขาวิตรณิํ กโรนฺโต วินยฏฺฐกถาสุปิ อิธ วินิจฺฉเย โยคกฺขมํ อตฺถสารํ อาทาเยว อกาสินฺติฯ
อิทานิ สเทวกสฺส โลกสฺส อจฺจนฺตสุขาธิคมาย อตฺตโน ปุญฺญํ ปริณาเมนฺโต ‘‘ยถา จ นิฏฺฐํ สมฺปตฺตา’’ติอาทิคาถาทฺวยมาหฯ กลฺยาณนิสฺสิตาติ กุสลนิสฺสิตาฯ สพฺพสตฺตานนฺติ กามาวจราทิเภทานํ สพฺเพสํ สตฺตานํฯ
นิคมนกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
นิคมนกถา
เอตฺตาวตา จ –
๑.
ลงฺกิสฺสโร โย วิชิตาริราโช;
ราชา ปรกฺกนฺตภุโช ยสสฺสี;
ติธาคตํ สีหฬเมกรชฺชํ;
อกา นิกายญฺจ ตถา สมคฺคํฯ
๒.
ปุเร ปุลตฺถิมฺหิ วเร ปุรานํ;
มชฺฌมฺหิ นานารตนากรานํ;
อนนฺตสมฺปตฺติภราภิราเม;
วราจลุตฺตงฺคฆราภิราเมฯ
๓.
อเภชฺชปาการสุโคปุรสฺมิํ
นิรากุลาเนกกุลากุลสฺมิํ;
มุนินฺททาฐงฺกุรวาสภูเต;
โย โลจนานนฺทวเห วสนฺโตฯ
๔.
สุผุลฺลิตพฺโภรุหสาทุสีต
ปสนฺนนีเรหิ ชลาสเยหิ;
สุปุปฺผิตาเนกกทมฺพชมฺพุ-
ปุนฺนาคนาคาทิหิ วาภิรมฺเมฯ
๕.
สุธาวทาเตหิ มโนหเรหิ;
ปาการปนฺตีหิ จ โคปุเรหิ;
วิกิณฺณมุตฺตาผลสนฺนิเภหิ;
วิโลกนีเยหิ สุธาตเลหิฯ
๖.
กตฺวาน ปาสาทสหสฺสรมฺเม;
ตหิํ ตหิํ ปีติกเร วิหาเร;
มหาทโย เชตวนาทโยปิ;
สุสํยมานํ ยตินํ อทาสิฯ
๗.
โย สาทุภูตํ จตุปจฺจยญฺจ;
คุณปฺปสนฺโน สมเณสุ เตสุ;
นิจฺจํ มโหฆํ วิย วตฺตยนฺโต;
โยเชติ เต คนฺถวิปสฺสนาสุฯ
๘.
การิเตสุ วิหาเรสุ, เตน เตสุ ยสสฺสินา;
รมฺโม โย ปจฺฉิมาราโม, ปุปฺผารามาทิโสภิโตฯ
๙.
ปริเวณมฺหิ นาเมน, ตหิํ โจฬกุลนฺติเก;
ปาสาเท ทสฺสนียมฺหิ, วสนฺโต กรุณาปโรฯ
๑๐.
สิสฺโส
สาริปุตฺตมหาเถร-มหาสามิสฺส ตาทิโนฯ
๑๑.
ธีราเนกคุโณเฆน, เถเรน สุจิวุตฺตินา;
วินยฏฺฐิติกาเมน, สุเมเธนาภิยาจิโตฯ
๑๒.
โส พุทฺธนาคตฺเถโรหํ, ภิกฺขูนํ ปรมํ หิตํ;
มหาวิหารวาสีนํ, ยตีนํ สมยานุคํฯ
๑๓.
วินยตฺถาทิมญฺชูสํ
มาติกฏฺฐกถาเยมํ, อกาสิํ สาธุ วณฺณนํฯ
๑๔.
สายํ สุโพธา พุธวณฺณนียา;
สํวณฺณนา สตฺตสหสฺสมตฺตา;
นิรากโรนฺตี วินยมฺหิ โมหํ;
ตมํ จรนฺตี สสิ เขว ภาตุฯ
๑๕.
อากงฺขมาเนน ปรตฺถมิฏฺฐํ;
มหตฺถสารํ สุวินิจฺฉยญฺจ;
สํวณฺณนํ สาธุ ปกุพฺพตา ยํ;
จิตํ มยา ปุญฺญมนปฺปภูตํฯ
๑๖.
ปุญฺเญน เตนาจิตทานสีล-
มยาทินาเนกวิเธน เจว;
สตฺตา อนีฆา สุขิโน อเวรา;
ปปฺโปนฺตุ สพฺเพ สุคติํ สิวญฺจฯ
๑๗.
สทฺธิํ ยโถปทฺทวมนฺตเรน;
คตา หิ ลีนตฺถปทีปนียํ;
ตถา
มโนรถา สิทฺธิมุเปนฺตุ นิจฺจํฯ
๑๘.
กาเล ปวสฺสนฺตุ สทา ปโยทา;
ธมฺเมน ปาเลนฺตุ มหิํ มหินฺทา;
สตฺตา ปสนฺนา รตนตฺตยสฺมิํ;
ทานาทิปุญฺญาภิรตา ภวนฺตูติฯ
วินยตฺถมญฺชูสา ลีนตฺถปฺปกาสนีนามิกากงฺขาวิตรณีอภินวฏีกา นิฏฺฐิตาฯ